عەبدوڵڵا کۆمەڵە

بزووتنەوەی پێکهاتنی  نیشتیمانی عێراق (حركة الوفاق الوطني العراقي)

بزوتنەوەی ویفاقی نیشتیمانی عێراقی یەکێکە لەحزبە لیبرالیەکانی عێراق و سەرۆک وەزیرانی پێشوتری عێراق(دکتۆر ئەیاد عەلاوی) سەرکردایەتی دەکات.

ئەم پارتە لەساڵی ١٩٩١و لەسەروبەندی جەنگی دووەمی کەنداودا دروستبووە، لەکاتی بەستنی یەکەمین کۆنگرەی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی لەدەرەوەی وڵات.

بارەگای سەرەکی ئەم حزبە لەلەندەنی پایتەختی شانشینی یەکگرتو بوو، رۆژنامەیەکی فەرمیشی وەکو زمانحاڵی حزبەکە بەناوی( الوفاق) دەردەکرد.

هەر لەسەرەتای دامەزراندنیەوە، ئەم حزبە جیاوازیی بۆماوەیی لەنێوان سەرکردایەتییەکەیدا سەریهەڵداوە، کە لەبنەڕەتدا جیاوازی کەسی نێوان سەرکردەکانی پێشووی حزبی بەعس بوو.

لەو کۆبوونەوەیەدا کە لە 12ی شوباتی ساڵی 1992 بەسترا، بڕیاردرا ئەیاد عەلاوی لەبزوتنەوەی ویفاق دووربخرێتەوەو لەم رێکخراوە بکرێتە دەرەوە، بەهۆی ئەو لادان و سەرپێچیانەی کە لەبڕیاری دەرکردنەکەیدا ئاماژەیان پێکراوە، بەڵام ئەیاد عەلاوی و هاوەڵەکانی جەختیان کردەوە کەئەم بڕیارە کارێکی تاکە کەسیە. لەهەمان ساڵدا گروپێکی نوێیان بەناوی «الوفاق الوطنی العراقی» پێکهێناو، بزوتنەوە نوێیەکە پابەندبوونی خۆیان بەدیموکراسی و فرەیی دووپاتکردەوە.

لەئەندامە بەرچاوەکانی ئەم بزوتنەوەیە دکتۆر تەحسین مەعلەو دکتۆر سەلاح الشێخلی بوون، زۆربەی ئەندام و دامەزرێنەرانی سەرەکی ئەو حزبە ئەوانە بوون کە لەسەردەمی دەسەڵاتی سەدام حوسێنی سەرۆک کۆماری پێشووی عێراق وازیان لەسوپای عێراق یان دەزگا ئەمنییەکان، یان دەزگای هەواڵگری عێراق هێنابوو، لەعێراق هەڵاتبوون و داوای پەنابەری سیاسییان لەدەرەوەی عێراق کردبوو.

پێکهاتنی ئەم حزبە لەکاتێکدابوو کەگەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی بریتی بوون لەهەردوو حزبی شیعە (حزبی دەعوەی ئیسلامی و ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامی لەعێراق) لەو سەرو بەندەدا هیچ حزبێکی سونەی عێراقی لەگۆڕەپانەکەدا نەیدەتوانی کێبڕکێ لەگەڵ دەسەڵات و نفوسی ئەم دوو حزبە شیعە گەورەیەدا بکات، ئەمەش وایکردبوو کەسعودیەو وڵاتانی کەنداو مەترسیان لەنفوسی حزبە شیعیەکان لای ئەمریکی و بەریتانیەکان نەشارنەوەو گومانیان لەچارەنوسی عێراقی دوای سەدام حسێندا هەبێت، پێدەچێت دروستکردنی ئەم حزبەش هەروا بەپەلەو ئەو گەشەکردنە بەرچاوەی لەو ماوە کەمەدا هەیبوو، بۆ ئەوە بگەڕێتەوە کە بەپاڵپشت و هاندان و دەسگیرۆیی مادی ئەمریکیەکان هەوڵی راگرتنی باڵانسی نێوان دەسەڵات و هەیمەنەی حزبە شیعەکان و سونەکان بدرێت و متمانەی سعودیەکانیش بەئاراستەی رووخاندنی دەسەڵاتی سەدام بۆ خۆیان مسۆگەربکەن.

هەروەها هۆکارێکی تری زوو گەشەکردنی ئەم حزبە، جگە لەهاوکاریە ماددیەکانی ئەمریکاو بەریتانی و سعودیەکان، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە بەشی هەرە زۆری سەرکردایەتی و کادرانی ئەم حزبە بریتیبوون لەئەفسەرانی سوپاو ئەمن و ئیستیخبارات و کادرە حزب و ئیداریەکانی حکومەتی پێشووی عێراق کە لەدەستی سەدام هەڵاتبوون و لەدەرەوەی عێراق داوای پەنابەرێتی سیاسییان کردبوو، کەئەم توانا مرۆییە باشە بەهۆی شارەزایی باشیان لەبوارەکانی سەربازی و مەدەنیدا سەرچاوەیەکی زۆر باش بوو بۆ گەشەکردنی لەبەرچاوی ئەم حزبە، تەنانەت ماوەی دەسەڵاتدارێتی ئەیاد عەلاویش لەئەنجومەنی وەزیراندا بەپرشنگدارترین ماوەی دەسەڵاتی دوای رووخاندنی دەسەڵاتی سەدام دەستنیشان دەکرێت.

لەدوای پرۆسەی رزگاری عێراق لە (٤ی نیسان ٢٠٠٣) سەرکردایەتی بزوتنەوەی ویفاق گەڕانەوە بۆ عێراق و بەشدارییان لەدامەزراندنی سەسەڵاتی کاتی (مجلس الحكم المؤقت) کردو ئەیاد عەلاوی گەیشتە پایەی سەرۆک وەزیرانی عێراق لەساڵی (٢٠٠٥)، هەر لەو ساڵەدا بزوتنەوەکە بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقی کردو توانی (٤٠) کورسی پەرلەمان مسۆگەر بکات، کە لەڕیزی سێیەم کوتلەی پەرلەمانیدا بوو، لەو خولەی پەرلەماندا.

کەسی ئەیاد عەلاوی توانیبووی خۆشەویستی و متمانەی سەرجەم عێراقیەکان بۆ خۆی مسۆگەربکات، ئەویش لەبەر سیاسەتی میانڕەوی و جیاوازی نەکردن لەنێوان پێکهاتە مەزهەبیەکانی عێراقدا، هەربۆیە هەم جمهوری ئیسلامی و هەم حزبە شیعیەکان بەمەترسیەکی گەورەیان دەزانی لەسەر دەسەڵاتی ئیسلامی شیعەگەرایی لەعێراقداو بەپێی زانیاری چاودێرانی سیاسی عێراقی و بیانی، بەهۆی ئەو ساختەکاریە زۆرانەی کە حزبە گەورەکانی شیعەو بەپاڵپشتی کۆماری ئیسلامی ئێران لەهەردوو خولی یەکەم و دووەمی پەرلەمانی عێراقدا ئەنجامیاندا، توانیتیان بەتەواوی هەیمەنەی  ئەم حزبە لەسەر چارەنووسی سیاسی خۆیان کاڵبکەنەوە.

دکتۆر ئەیاد عەلاوی

ئەیاد هاشم عەلاوی لەساڵی ١٩٤٥ لەگەڕەکی ئەعزەمیەی شاری بەغدا لەدایکبووەو کۆلیژی پزیشکی هەر لەو شارە تەواو کردووە، پاشان بڕوانامەی ماستەرو دکتۆرای لەزانکۆی لەندەن بەدەستهێناوە، دواتر وەکو راوێژکار لەساڵانی (١٩٧٩– ١٩٨١) لەبواری زانستی نەخۆشیە درمیەکان و تەندروستی ژینگەیی لەیۆنیسێف کاری کردووە.

بنەچەی ئەیاد عەلاوی دەگەڕێتەوە بۆ عەشیرەتی (الربیعە) لەپارێزگای واستی خوارووی عێراق، کەئەم عەشیرەتەش لەسەردەمی دەسەڵاتی عوسمانیەکاندا، لەنیمچە دورگەی عەرەبیەوە کۆچیان بۆ عێراق کردووە.

پێشتر ئەیاد عەلاوی ئەندامی حزبی بەعس بووە، بەپلەی ئەندامی سەرکردایەتی نیشتیمانی (القيادة القطرية)، بەڵام بەهۆی ناکۆکیەکانی لەگەڵ سەرۆکی کۆمار(احمد حسن البکر)و جێگرەکەی (صدام حسین) لەساڵی ١٩٧١ عێراقی بەجێهێشتوەو لەدەرەوەی وڵات گیرساوەتەوە.

رەوتی سەدر (التيار الصدري)

رەوتی سەدر بزوتنەوەیەکی سیاسی و ئایینیەو لەلایەن موقتەدا سەدرەوە سەرکردایەتی دەکرێت، ئەم بزوتنەوەیە وەکو ئۆپۆزسیۆنێکی سیاسی لەدژی دەسەڵاتی سەدام حسین دامەزراوەو لەسەرانسەری مەیدانی ئاینیدا بڵاوبووەتەوەو لەماوەیەکی کەمدا پێگەو نفوزێکی زۆری لەنێو کۆمەڵگەی شیعیدا بەدەستهێناوە، بەتایبەتی لەنێو لاوان و چینەکانی خوارەوەدا.

بڵاوبوونەوەو گەشەکردنی بەپەلەی رەوتی سەدر دەگەڕێتەوە بۆ ئەو میراتیەی کەموقتەدا سەدر لەناوبانگی باوکیەوە بۆی مابووەوە، کەئەم خێزانە لەبنچینەدا لەلوبنانەوە کۆچیان بۆ عێراق کردبوو لەناوەڕاستی سەدەی نۆزدەدا، هەرچەندە (محمد محمد صادق الصدر) باوکی موقتەدا سەدر مەرجەعێکی باڵای شیعەکان نەبوو لەنەجەف و قوم، بەڵام بەهۆی هەڵوێست و جموجوڵە سیاسیەکانیەوە دژی دەسەڵاتدارانی بەعس توانیتی رێزو بڕوای ئەم مەرجەعانە بەلای خۆیدا راکێشێت، دوای تیرۆرکردنیشی لەساڵی ١٩٩٩ بەبڕیاری سەدام حسین، ئیتر ناوو ناوبانگ و خۆشەویستیەکەی لەناو جەماوەری شیعیدا بەیەکجار تەقیەوەو هەموو ئەو رێزو خۆشەویستیەی وەکو میراتێک بۆ موقتەدای کوڕی بەجێما.

بەڵام موقتەدا سەدر ئەوەندەی لەمەتەڵێکی سیاسی دەچێت، ئەوەندە لەسەرکردەیەکی سیاسی ناچێت، بەتایبەتی بەهۆی ئەو هەموو گۆڕانکاریە زۆرانەی کە لەناسنامەی خۆی و رەوتەکەیدا بەرچاو دەکەون: جارێک وەکو سەرکردەی میلیشیایەکی یاخی و جارێک وەکو سەرۆکی بزوتنەویەکی رەخنەگری ریفۆرم خوازو، دواتر بۆ براوەیەکی هەڵبژاردنەکان و پێکهێنەری هاوپەیمانی حکومی، تاوێک وەکو شۆڕشگێڕو تاوێکی تر، وەکو کەسیاتیەکی پەناگیرو بێدەنگ، جارێک دۆست و جارێک نەیاری بڕیارو سیاسەتەکانی ئێران. سەرەڕای هەموو ئەمانەش هێشتا نفوسی سەدر گرنگیەکی چارەنوسسازی هەیە لەگۆڕەپانی سیاسی عێراقدا. یەکێکی تر لەمەتەڵە سیاسیەکانی ژیانی سیاسی موقتەدا سەدرو رەوتەکەی ئەو هەموو پەناگیریە سیاسیەیە کەبەردەوام دووبارە دەبنەوەو، دووبارە دەگەڕێنەوە نێو کاری سیاسی و دووبارە پەناگیری، کەئەمانەش هەمووی لەهەڵوێستی کەسی سەدرەوە دەبێتە بڕیارو دەچنە بواری جێبەجێکردنەوە، بەبێ ئەوەی سەرکردەکانی تری ئەم رەوتە هیچ رۆڵێکیان هەبێت لەوەستاندن یان دواخستنی ئەم بڕیارانەدا، هەربۆیە دەوترێت رەوتی سەدر ناوەندیترین دەسەڵات پەیڕەو دەکات لەدەرکردنی بڕیارو ملکەچی و گوێڕایەڵی ئەندامەکانی، لەچاو هەموو حزبەکانی تری عێراقەوە بەئیسلامی و عەلمانیەوە.

سەدرو کشانەوە لەکاری سیاسی

بەپێی زانیاری چاودێرانی سیاسی، موقتەدا سەدری سەرکردەی رەوتی سەدر لەماوەی ساڵانی ٢٠١٣ هەتاکو ئێستا (٩) جار کشانەوەی خۆی و رەوتەکەی لەکاری سیاسی راگەیاندوەو دواتریش گەڕاوەتەوە سەری.

١- ئابی ٢٠١٣ لە ٤ی ئاب ٢٠١٣ موقتەدا سەدر لەحکومەت و پەرلەمانی عێراق کشایەوەو لەبەیاننامەیەکدا ئاماژەی بەوەکرد کەئەم پەرلەمانە لاوازەو ئەم حکومەتەش زیانبەخش و گوناهبارو شەڕنگێزە.

بەڵام تەنها دوای یەک مانگ لەبڕیارەکەی پاشگەزبوەوەو لەبەیاننامەیەکی تردا رایگەیاند (هەرچەندە لەئێستادا مەیلی کشانەوەو دابڕانم لەکۆمەڵگا هەیە، بەڵام نەمتوانی لەبەردەم ئەم جەماوەرە باش و دڵسۆزەدا بێدەنگ بم کە بۆ لای سەدری باوکم رێپێوانیان کرد).

٢- شوبات ٢٠١٤ دوای تەنها یەک ساڵ لەکشانەوەی یەکەمی. لەناوەڕاستی مانگی شوباتی ٢٠١٤ جارێکی تر سەدر بڕیاری کشانەوەی لەکاری سیاسی داو ئەمجارەیان رەوتەکەشی هەڵوەشاندەوەو بارەگاکانی داخستن. ئەم بڕیارەش زۆری نەخایاندو سەدر بەشداری پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کردو توانیتی (٣٤) کورسی پەرلەمانی بەدەستبهێنێت لەژێر ناوی (كتلة الأحرار).

٣- نیسانی ٢٠١٦ لە (٢٠ی نیسان) سەدر بڕیاری وەستاندنی کارەکانی کوتلە پەرلەمانیەکەی دا، کەناوی ( كتلة الأحرار) بوو، هەروەها هەڕەشەی ئەوەشی کرد ئەگەر بێتو هێزە تەناهیەکان دەستوەردان بکەن لەو مانگرتنانەی کەلایەنگرانی ئەنجامی ئەدەن، ئەوا کارەکە ئەنجامی تری لێدەکەوێتەوە. بەڵام پێش ئەوەی سەدر بڕیاری راگرتنی کارەکانی کوتلە پەرلەمانیەکەی دەربکات، ئەوان کە ژمارەیان (٣٤) ئەندام پەرلەمان بوو، لەکۆی (٣٢٨) ئەندام، مانگرتنێکیان لەناو بارەگای پەرلەمان ئەنجامدابوو، کەداوای دووبارە هەڵبژاردنەوەی دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانیان دەکرد.

٤- تەمموزی  ٢٠١٦ هەر لەو ساڵەی کە سەدر بڕیاری راگرتنی کارەکانی کوتلە پەرلەمانیەکەی دەرکرد، بڕیاری پێکهێنانی لیژنەیەکیدا بۆ ئەوەی سەرجەم نوسینگەکانی لەپارێزگاکانی عێراق دابخات جگە لەنوسینگەی سەرەکی نەجەف. بەڵام ئەم بڕیارەش زۆری نەخایاند جارێکی تر لەتشرینی یەکەمی ٢٠١٦ رەوتەکە گەڕانەوە سەر کاری سیاسی خۆیان و کوتلەی ئەحراریش کارەکانیان لەپەرلەماندا دەستپێکردەوە.

٥- تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ بۆ جاری پێنجەم سەدر بڕیاری کەنارگیری لەبەشداری کاری حکومیدا داو، داوای لەکوتلە پەرلەمانیەکەی (السائرون ) کرد، کەهیچ کاندیدێک بۆ پۆستە وەزاریەکان پێشکەش نەکەن، سەدر لەو بارەیەوە وتی:  رێنماییمان داوە هیچ کاندیدێک بۆ هیچ وەزارەتێک پێشکەش نەکرێت، چونکە ئێمە حکومەتێکمان دەوێت کەوەزیرەکانی بەبێ بەش بەشێنەی حزبی و تائیفی و نەتەوەیی دابنرێن و رەنگدانەوەی پێکهاتە رەنگاوڕەنگەکەی عێراق بێت.

٦- کانونی دووەمی ٢٠١٩ ئەم جارەشیان نوسینگەی سەدر بڕیاری داخستنی سەرجەم نوسینگەو دامەزراوەکانی سەر بەڕەوتەکەی بۆ ماوەی یەک ساڵ دەرکرد جگە لەهەردوو مەزاری باوکی و براکەی و نوسینگەی تایبەتی خۆی، ئەم بڕیارە هەردوو پەیجە تایبەتەکەی (محمد صالح عراقی – وەزیرەکەی سەدر)یشی گرتەوە لەسەر تۆڕی فەیسبوک و تویتەر.

٧- مارسی ٢٠٢١ لە (١٥/٥/٢٠٢١) بۆ جاری حەوتەم موقتەدا سەدر بڕیاری کشانەوەی لەکاری سیاسی داو بڕیاریدا کەهیچ بەربژێرێک بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان دیاری نەکات.

بەڵام ئەمجارەش بڕیارەکەی درێژەی نەکێشاو لەدوای سێ مانگ لەم بڕیارە جارێکی تر گەڕایەوە ناو کاری سیاسی و بەشداری هەڵبژاردنی کردو بەپلەی یەکەمیش لەپەرلەماندا دەرچوو بەمسۆگەرکردنی (٧٣) کورسی، لەکۆی (٣٢٩) کورسی پەرلەمان.

٨- حوزەیرانی ٢٠٢٢ دوای ئەوەی کەڕەوتی سەدر بە (٧٣) کورسی پەرلەمانیەوە نەیانتوانی حکومەتی نوێ پێکبهێنن، بەتایبەتی دوای بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بەهەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار، بۆیە بڕیاری پاشەکشەی لەکاری سیاسی دا.

٩- ئابی ٢٠٢٢ هەروەها لەبەرواری (٢٩ی ئابی ٢٠٢٢) موقتەدا سەدر دوابڕیاری بۆ کشانەوەی سیاسی رەوتەکەی دەرکردو، بڕیاری دەست لەکارکێشانەوەی هەر (٧٣) ئەندام پەرلەمانەکەی دەرکرد.

موقتەدا سەدر

لەساڵی/ ١٩٧٤ لەشاری کوفەی سەر بەپارێزگای نەجەف لەدایکبووەو کوڕی چوارەمی سەرکردەی شیعی (محمد محمد صادق الصدر)ە. ساڵی ١٩٩٩ بەبڕیاری دیکتاتۆری عێراق باوکی موقتەداو دوو لەبراکانی کوژران، دوای ئەمەش موقتەدا سەدر بەڕێوەبردنی کارەکانی باوکی لەئەستۆ گرت و سەرپەرشی حەوزەی عیلمی نەجەفی دەکردو نوسینگەکەی باوکی کردەوەو بەنهێنیش چەند گروپێکی دروستکرد بۆ دەستوەشاندن لەپیاوانی بەعس.

جگە لەوەی سەرۆکی ڕەوتی سەدرە لە هەمان کاتدا سەرکردەی باڵی سەربازی ڕەوتەکەشێتی کە بریتین لە(جیش المهدی – لواء الیوم الموعود – سرایا سلام).

لەدوای پرۆسەی رزگاری عێراقەوە توانی رۆڵی بەرچاوو کاریگەری لەسەرجەم پارێزگا شیعەنشینەکانی عێراقدا هەبێت و لەدروستکردنەوەی حکومەتی نوێی عێراقیشدا خاوەنی قسەی خۆی بێت و بۆچوونەکانی لەم رووەوە بەهەند وەربگیرێن، لەهەمان کاتدا دوژمنێکی سەرسەختی ئەمریکیەکانیش بوو، کە لای ئەوانیش ببووە گرێکوێرەیەکی گەورەوە بۆیان نەدەکرایەوە، هەروەها دوژمنێکی سەرسەختی نوری مالیکی سەرۆک وەزیرانی عێراقیش بوو(٢٠٠٦ – ٢٠١٤).