جوتیار رەشید

سەرەتا بۆ ئەوەی لەپەلەقاژەکانی ئەردۆغان و زۆرێک لەهاوشێوە دەسەڵاتدارەکانی ئەردۆغان بگەین لەمێژوودا، پێویستە لەنەخۆشی (99) بگەین. نەخۆشی (99) چیە؟ دەگێڕنەوە دەوڵەمەندێک هاوسێیەکی هەژاری دەبێ، سەرەڕای هەژاریەکەیان خێزانێکی ئاسودەو بێدەنگن، رۆژێک دەوڵەمەندەکە بیرۆکەیەکی بۆ دێ، دەیەوێ هاوسێکەی پێتاقیبکاتەوە،99 لیرە دەخاتە کیسەیەکەوەو نامەیەک لەگەڵ لیرەکان دەخاتە کیسەکەوە لەنامەکەدا دەنووسێ (ئەم سەد لیرەیە دیاریە بۆ ئێوە)، شەوێک کیسەکە لەبەردەم دەرگای هاوسێکەی دادەنێ و لەدەرگایان دەدا بۆ ئەوەی دەرگاکە بکەنەوە و کیسەکە بەرنە ژوورەوە، خۆی لەشوێنێک دەشارێتەوە بەرامبەر دەرگاکە هەتا دەرگاکە دەکەنەوە و کیسەکە دەبەنە ژوورەوە، لە حەوشەی ماڵی خۆشیانەوە چاودێری ماڵی هاوسێکەی دەکا، پاش کەمێک ماڵی هاوسێکەی بەگەورەو بچوکەوە سەرقاڵی گەڕانن لەحەوشەی ماڵی خۆیانەوە دەستپێدەکەن هەموو کۆڵانەکانی شار دەگەڕێن هەتا رۆژ دەبێتەوە بەدوای ئەو لیرە ونبوەدا. بە (99) لیرە رازی نەبوون بەدوای (لیرە ونبوەکەدا) دەگەڕان، کە لەبنەڕەتدا هەر ون نەبووە، بەڵکو تاقیکردنەوە بووە لەسەریان کراوە. تورکیای ئەردۆغانیش تووشی نەخۆشی (99) بووە، بە ئەو هەموو پەلهاویشتن و سەرەڕۆییانەی داناکەوێ، دەیەوێ دژە ستراتیجی بەرامبەر ستراتیجی ئەمریکا گەڵاڵە بکات! رۆژنامەنووسی بەناوبانگی ئەمریکی (تۆماس فریدمان)، کە لەبەناوبانگترین رۆژنامەنوسەکانی ئەمریکایە و پەیوەندی کەسی لەگەڵ سەرۆک بایدن هەیە، زانیاریەکانی بەوردی و دۆغری بەناوبانگن، لەوتارێکیدا کە رۆژی 31/1/2024 لەڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز بەناونیشانی (باوەڕ(ستراتیج)ی بایدن بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێگەیوە. A biden Doctrine For The Middle East is forming and its big ی زمانی ئینگلیزی بەرامبەر وشەی (مژهب)ی عەرەبی. (Doctrine) . وشەی فریدمان لەو وتارەیدا ستراتیجی نوێی بایدن بۆ کۆتایی پێهێنانی شەڕی غەزەو رێکخستنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شێوازو ماوەی جێبەجێکردنەکەی دەخاتەڕوو، پێیوایە کە بایدن ستراتیجەکەی لەسەر سێ بنەما بنیاتناوەو دەبێ پێش هاتنی مانگی تەمموزی ئەمساڵ جێبەجێیکردبێ، چونکە ئەمساڵ ساڵی هەڵبژاردنە لەئەمریکاو لەدوای مانگی تەمموزەوە ئەمریکیەکان سەرقاڵی هەڵبژاردن دەبن و ناپڕژێنە سەر دەرەوە:-  یەکەم/ئەمریکا لێرە بەدواوە بەتوندی وەڵام و رەفتار لەتەک میلیشیا سێبەرەکانی ئێران لەناوچەکە دەکات کە بەردەوام هێرشدەکەنە سەر سوپاو بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا لەناوچەکە.

دووەم/راگەیاندنی دەستپێشخەریەکی ئەمریکی بۆ راگەیاندنی دەوڵەتێکی داماڵدراو لەچەک بۆ فەلەستینیەکان لەکەرتی غەزەو کەناری خۆرئاوا، یارمەتیدانی فەلەستینیەکان بۆ بنیاتنانی دامودەزگای دەوڵەتداری بەتایبەتیش ئاسایش و پۆلیس هەتا بتوانن ئەو دەوڵەتەیان سەرپێبخەن.

سێیەم/راگەیاندنی هاوپەیمانیەکی ئاسایشی نوێ لەگەڵ شانشینی سعودی کە زەمانەتی پاراستنی ئاسایشی سعودیە بکا وەک هەر ئەندامێکی هاوپەیمانی ئەتلەسی، لە ڕێگای ئەوەشەوە ئاساییکردنەوەی پەیوەندی سعودیە و ئیسرائیل.

هاوکات لەگەڵ ئەو وتارەی فریدمان، رۆژنامەنوسێکی تری بەناوبانگی ئەمریکی (دیڤید ئگناشس) کە بەناوبانگیەکەی هیچی کەمتر نیە لە فریدمان لەڕۆژنامەی واشنتن پۆستی رۆژی 1/2/2024 وتارێکی بەهەمان ناوەڕۆک نووسیوە لەژێر ناونیشانی (ئەمریکا بەرەو چرکەساتی جددیەت هەنگاودەنێ لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست) The U.S tack hard toward a Middle east moment of truth  ئەویش جەخت لەوەدەکاتەوە ئەمریکا باوەڕی خۆی بۆ کۆتاییهێنانی شەڕی غەزەو رێکخستنەوەی ناوچەکە لەسەر ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی ئیسرائیل و سعودیە بنیاتناوە، بۆ ئەو مەبەستەش لەچەندڕۆژی داهاتوودا وەزیری دەرەوەی ئەمریکا سەردانی سعودیە دەکات و هەوڵدەدات لەگەڵ ئەمیر محەمەد بگاتە رێککەوتن. هەردوو رۆژنامەنوس پێیان وایە سعودیە بۆ رازیبوون بەئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئیسرائیل سێ مەرجیان هەیە:- یەکەم/پەیماننامەیەکی ئاسایشی ئەمریکی -سعودی، کەزەمانەتی پاراستنی ئاسایشی سعودیە بکات وەک هەر ئەندامێکی ناتۆ.

 دووەم/ئەمریکییەکان رێگر نەبن لەپڕچەککردنی سعودیە بەدوایین نەوەکانی تەکنۆلۆجیای سەربازی.

سێیەم/دامەزراندنی بەرنامیەکی ناوکی-سڤیل لەسەر خاکی سعودیەو لەژێر پارێزبەندی ئەمریکی.  ئەمریکیەکان بەهەرسێ مەرجەکەی سعودیە رازی دەبن بەپێی زانیاریەکانی هەردوو رۆژنامەنوسەکە.  ئایا ئیسرائیلیەکان رازی دەبن؟ ناتنیاهۆو توندڕەوە هاوپەیمانەکانی لەحکومەتدا هەتا ئێستا نەیانتوانیوە بەهێزی سەربازی نە شەڕەکە یەکلاییبکەنەوە نە دیلە ئیسرائیلیەکان ئازاد بکەن، پێشدەچی ئەمریکیەکان ئەوەیان پێخۆشبێ بۆ ئەوەی ناچاربن مل بدەن بەستراتیجەکەی بایدن، بۆیە پێدەچی ئیسرائیلیەکانیش لەدوای پێنج مانگ لەشەڕ گەیشتبنە ئەو بڕوایەی کاتی ئەوە هاتووە سەربازە کەلەڕەقەکان جێگا چۆڵ بکەن بۆ سیاسییە پڕاگماتیەکان، بە مناوەرەی سیاسی هاوبەش لەگەڵ ئەمریکی و سعودیەکان بەجۆرێک لەجۆرەکان کۆتایی بەو شەڕە بێنن.  سیناریۆکە بەم شێوەیە دەبێ:- بەنێوەندگیری ئەمریکا و سعودیە ئاگربەستێک رادەگەیەندرێ، ئیسرائیل و حەماس دیلەکانیان ئاڵوگۆڕ دەکەن، حەماس دەستدەکەن بەئاهەنگێڕانی سەرکەوتن و تەپڵی سەرکەوتن لێدەدەن، ئیسرائیلیەکانیش دەڵێن ئەوە کۆتایی شەڕ نیەو ئاگربەستی کاتییە، کە لەڕاستیشدا هەردوولایان راستناکەن و پڕۆسەکە بەشێکە لەو ستراتیجەی ئەمریکا بۆ کۆتایی هاتنی شەڕی غەزەو رێکخستنەوەی ناوچەکە، کە ئیسرائیل لەناچاری و بەرامبەر بەدەسکەوتێکی گەورەتر لەکۆتایی پێهێنانی حەماس شەڕی راگرتووە، حەماسیش لەژێر دەستی ئیسرائیل دەرهێنراوە لەپای ئەوەی هیچ رۆڵێکی نەمێنێ لەداهاتووی دەوڵەتی فەلەستینی داهاتوو.

 ئەردۆگان و تورکیا بۆ تەنگەتاو بوون؟ ئەردۆگان کەخۆی وەک خەلیفەی سەردەمی مسوڵمانان لەئێستادا دەزانێ، لەم پڕۆسەیەدا خۆی و تورکیا بێ ئەرک و بێ رۆڵ و کەنارکراو دەبینێ، بۆیە هەوڵی داڕشتنی دژە ستراتیجێک بەرامبەر بەستراتیجەکەی بایدن و ئەمریکا دەدات. دوای مەترسی لەگێڕانەوەی رۆڵی سعودیە وەک ناوەندی سوننەی عەرەبی و رادەستکردنی دۆزی فەلەستین بۆ سعودیەکان و گێڕانەوەی عێراق و سوریا بۆ ریزی وڵاتانی عەرەبی دەستتێوەردانەکانی تورکیا لەدوو بەشی کوردستان کەباشورو رۆژئاوای کوردستانن دەبڕێ . وەک هەمیشەش تورکیا دەیەوێت بە بەردێک دوو چۆلەکە بکوژێ، بۆ ئەو مەبەستەش دژە ستراتیجەکەی بە گەلەکۆمەکێ و شەڕی ناوخۆی کوردان دەستپێدەکات، بۆ ئەم مەبەستەش هەوڵی زۆری دا ئێرانییەکان بکاتە هاوبەشی ئەو دژە ستراتیجەی و بەوە رازیان بکات کەزەرەرمەندی یەکەم لەو ستراتیجەی ئەمریکا ئێرانە سەرەڕای دەرهێنانی دۆزی فەلەستین لەدەست ئێران و بەرەی بەرەنگاری عێراق و سوریاش لەدەست ئێران دەردێنن و دەیانگێڕنەوە بۆ باوەشی عەرەبی، لەگەڵ دەسەڵاتدارانی عێراقیش هەمان هەوڵیداوەو سەردانەکانی پلەدارە باڵا سەربازی و ئەمنیەکانی تورکیا لەم ماوەیەدا بۆ بەغداو هەولێر لەچوارچێوەی ئەم دژە ستراتیجەی تورکیادان.

 لەلایەکی تریشەوە تورکیا پێی وایە لەداهاتوودا ئەمریکیەکان ستراتیجێکی هاوشێوە لەگەڵ تورکیا پیادەدەکەن بۆ چارەسەری دۆزی کورد لەتورکیا، بۆیە لەئێستاوە هەوڵی رێگری لەستراتیجەکەی ئەمریکا دەدەن لەغەزە. ئێران و هێزە عێراقیەکانی دۆستی ئێران لە عێراق وەک تورکیا ئاگاداری ئەو ستراتیجەی ئەمریکان و لە مەترسیەکانیشی تێدەگەن، دەشیانەوێ شکستی پێبێنن، بەڵام نایانەوێ بەشێک بن لە دژە ستراتیجەکەی تورکیا، چونکە ئەگەر ستراتیجەکەی ئەمریکیەکان جارێک مەترسی بێ بۆ سەریان، ئەوا دژە ستراتیجەکەی تورکیا دووجار مەترسییە لەسەریان، ئێرانیەکان لەهەڵسەنگاندنیان بۆ رۆڵ و هێزی کورد لەئێستاو داهاتوودا پراگماتیترن لەتورکیا، باشیش دەزانن دوا زەرەرمەند لە بەهێزبوونی کورد ئێرانە، تورکیا دەیەوێ زەرەرمەندیەکەی لەئێستا و داهاتوویدا لەگەڵ ئێران بەش بکات، ئێرانیش لەئێستادا نە بەرگەی ئەو زیانانە دەگرێ و نە ئامادەی بەشداریکردنیەتی. لەلایەکی تریشەوە ئێرانییەکان ئەگەری ئەوەشیان لەبەردەمە ئەمریکییەکان بەرامبەر بەبەرنامە ناوەکیەکەی ئێران رازی بکەن بەتایبەتیش کە بەندێکی داواکاریەکانی سعودیەکان بەرنامەیەکی ناوکی سڤیلە. ئەوەی ماوەتەوە وەک بەشێک لەو دژە ستراتیجە پ.د.ک لەڕێگای دەسەڵاتی (حکومەتی هەرێم)ەوە، حکومەتی هەرێم مافی خۆیەتی لەگەڵ تورکیا پەیوەندی ئاسایی هەبێ، بەڵام ناکرێ حزبێک لەژێر ناوی حکومەتەوە کورد لەهەرێم بکاتە بەشێک لەو دژە ستراتیجەی تورکیا، دەبێ دەسەڵاتدارانی هەرێم ئەو راستیەش بزانن، ئەم جارەیان باجی بەشداریان لەدژە ستراتیجەکەی تورکیا وەک باجی ریفراندۆم نابێ.  لەلایەکی تریش ئەگەر دەسەڵاتدارانی حکومەتی هەرێم لەڕێگای دەسەڵاتیانەوە لەحکومەتدا ببنە بەشێک لەو دژە ستراتیجەی تورکیا باش بزانن خۆیان تاقیدەکەنەوەو کورد جگە لەئەوان هەموویان بەرامبەریان دەوەستنەوە لەوانەیە ئەوە دوا مەنزڵی دەسەڵاتداریان بێ لەحکومەتی هەرێمدا.