هێرش ئەحمەد

1

دۆخی كوردستان لەئاستی سیاسی تووشی داهێزران‌و مەیین‌و چەقین بووە، لەبواری دارایی‌و ئابوری ساڵانێكە لەوپەڕی خراپی‌و داخورانی خۆیدایە، لەڕووی كۆمەڵایەتیەوە تووشی شڵەژان‌و شۆكی میللی‌و تاڕادەیەك (گشتگیر)بووە، لەباری فەرهەنگییشەوە گەر خراپتر نەبێت باشترنیە.

هیچ كات هێندەی ئێستا هەرێم لەبەردەم ئەگەری كەوتن‌و هەرەسی جیهازی ئیداری‌و لەكاركەوتنی سەرجەم سێكتەرەكانیدا نەبووە، هاوکات حوكمڕان‌و حزبەكان لەوپەڕی خەمساردی‌و كەمتەرخەمیدان‌و سەرقاڵی خەونی بچووك‌و بردنی سەرخان‌و ژێرخانی كوردستانن، سەرباری فشاری زۆری بەغدادو پیلانە ئیقلیمیەكان بۆ بچوکردنەوەو پوکانەوەی زیاتر، ناتەبایی‌و ململانێی یەكێتی‌و پارتی هەرێمەكەی زیاتر خستووەتە (سەر لەپی دەستی دێو) کە بۆ دەستبادانی یەكدی هیچ هێڵێكی سوریان نیەو باکیان بەوە نیە خەرمانی خەباتی پڕ خوێن و فرمێسکی نەتەوەیەک بسوتێت.

لەناوخۆش هەستێکی رقلێبونەوەو نەفرەت کردن لەکوردبوون و ئەزمونەکە دروستبووە، هەڵەو بێباکیەکانی دەسەڵات کەشوهەوایەکیان خوڵقاندووە کەزۆرینە ئاوات بەنەمانی تەجرەبە خۆماڵیەکە بخوازن کە ئەم ئیحساس و دەربڕینە ئەوپەڕی تراژیدیاو مایەی تەزینە، هاوکاتیش رەفتارو سیاسەتی نابەرپرسانەی فەرمانڕەوایانی هەرێم لەوپەڕی خوێنساردی و بێباکی خۆیدایەو بەلۆژیک و ژیرییەوە دەست ناخەنە سەر کێشەکان و ددان نانێن بەهەڵە کوشندەکان و بەگشتی دۆخەکەیان بۆ ئەگەرو رێکەوت جێهشتووە.

ئێستا كوردستان لەناوجەرگەی رووخان ‌و کەوتندا وەستاوە، مەترسی‌و ئاڵنگارییەكان گەورەو کوشندەن، ئەو پاشەكشێ‌‌و پوكانەوەیەی هەرێم ساڵانێكە نەیارانی كورد بەبەرنامە ئیش لەسەر بچوكکردنەوەو لاوازکردنی دەكەن لەوپەڕیدایە، ئەمانە گەر جارێك دژبەرانی ئەزمونەكە هۆكاربن دەیانجار زیاتریش بەرپرسی یەكەم دەسەڵات‌و نوخبەی حوكمڕانی كوردستان لێی بەرپرسیارە كەگەیشتینە ئەم رۆژە رەش‌و تاریكەو واخەریكە نەک شانۆكە هەرەس دەهێنێ‌‌، بگرە کوردایەتی سەدەیەکی تر لەسەر سەحنەی مێژوو دەچێتەوە دواوەو گلۆر دەبێتەوە.

ئەمەش ئەنجامی کورتبینی و کەلەڕەقی و سیاسەتی هەڕەمەکییەو هەر ئەمەی لێ چاوەڕێدەکرێ کەئێستا هەرێم بەرەو نقومبوونی زیاتر دەچێت، ئەگەرچی ئێمە هەمیشە لەکاتی نوشوستی و کەوتنەکاندا دەستی تاوان و تۆمەتبارکردن بۆ دژو نەیارەکان درێژ دەکەین و شانی خۆمان لەبەرپرسیاریەتی پاک دەکەینەوەو بیانووەکان دەژمێرین، بەڵام قسەی دروست لەکاتی تەحەددیاتەکان و تەنگژەکان ئەوەیە ئەدی خۆمان چی دەکەین و چۆن خوێندنەوە بۆ هەڵەو پەڵەکانمان دەکەین؟ چۆن جەردی حساب و خەمڵاندنە چەوتەکانمان دەکەین؟ تابزانین لەکوێدا زەرەرو زیانمان کردووە؟ هەتا گلۆربونەوەی تۆپەڵە بەفری شکست لەشوێنێکدا رابگرین!! پێش هەموو کەس دەبێت بەتوندی لەخۆمان بپرسینەوە کەبۆچی وامان لێهات؟

ئەگەرچی ساڵانێكە هۆشداری دەدرێت لەو شێوازە حوكمڕانی‌و سیاسەتە هەڵەو شکستخواردووە، بەڵام نوخبەی دەسەڵاتی خەمسارد گوێیان نەگرت‌و چاویان داخست لەو هەموو بەرچاوڕوونی‌و هۆشدارییەو بە(تیۆری پیلانگێڕی) وەڵامی ئەو هەموو حەماسەت‌و دڵسۆزییە درایەوە، ئاگاداركردنەوەیەكی زۆر ئاڕاستەی دەسەڵات كرا بۆ پێداچوونەوەیەكی راستەقینەو دەرچوون لەو كێشە زۆرانەی دۆخی هەرێمیان هەڵتەكاندووە، بەڵام بەبێباكی‌و بەردەوامیدان لەسەر هەڵەو شكستەكان بوونی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی‌و ئابوری‌و فەرهەنگیمانی خستوەتە چاوەڕوانی كەوتن‌و رووخانەوەو شەرعیەتی دەستوری ئەزموونەكەش بریندارو لاوازبووەو باقی چیرۆکەکە لای هەمووان ئاشکرایە.

پێش ئەوەی پەنجەی تۆمەت بۆ دەرەوەو نەیاران رابكێشرێت، پێویستە بەتوندی و مەنتقی موراجەعەیەکی گشتی خۆمان بکەینەوە، کەبەشێکی زۆری هەڵەو شکستەکان لەناوخۆماندایەو ئەکید چارەسەرو چاککارییەکانیش هەر دەبێت لێرەوە دەستپێبکەین و پێش هەر هەنگاوێک مەترسییە گەورەو كوشندەکان بگۆڕین بەچانسی هەستانەوەو راسانی سەرانسەری، مەترسییە ناوخۆییەکان کەخۆی لەکورتبینی سیاسی و نەخوێندنەوەی واقیع و عینادی سیاسی، گەندەڵی‌و بەهەدەردانی سامانی سەرزەوی‌و ژێر زەوی‌، ناتەبایی‌و ململانێی شەخسی‌و حزبی دەبینێتەوە، هەموو ئەمانەو زیاتریش کە گەیاندینیە ئێرەو مێژووی شكستەكان دووبارەو چەند بارە دەبنەوە، چونکە دووبارە رۆشتنەوە بەڕێگا هەڵەو پڕ شکستەکانی پێشوودا هەر دەمانگەیەنێتەوە سەر شکست و هەڵە کوشندەکانی پێشتر.

ئەوەی سەیرە ئەوەیە هیچ عیبرەتێك لەکەوتن و نوچدانەکان وەرناگیرێت، رەنگبێت (دەسەڵاتدارانی كورد) تاقانە نمونەی جیهان بن كەهیچ عیبرەتێك لەمێژوو وەرناگرن‌و کەمترین وانەو ئەزمونێك لەوكەوتن‌و شكستانەوە فێرنابن.

ئێستا لەم وردە سەرنجەدا با بپرسین: چی وایكرد لەوەزیاتر بەدەستنەیەت كەبەدەستهاتووە؟ بگرە ئێستا مەترسی جددی لەسەر تیاچوونی ئەوەش هەیە كەبەدەستهاتووە!.

دوای ئەو هەموو قەیران‌و شكستە گەورانە دەبوو ئێستا حوكمڕان‌و نوخبەی دەسەڵاتدار لەناو ئەو مەترسی‌و ئاڵنگارییانەدا کەهەرێمەکەیان هەژاندووە پێویستبوو هەمووانی راچڵەكاندیەو لەخەونی غەفڵەتزەدەیی‌ بەئاگاهاتنایەو لەخۆگرمۆڵەكردنەوە بەرەو بەخۆداچوونەوەی جددی بڕۆشتنایەو بەتۆماری شكست‌و قەیرانەكادا بچوونایەتەوەو هەمووانی بخستایەتە سەر رێگەی گەڕان بۆ دەریچەی رزگاربوون لەقەیران‌و مەترسیەكانی ئێستاو ئەوانەشی كەدەكرێت لەئایندەدا رووبەڕومان بێتەوە.

2

لەکوێدا بۆ هۆکاری کەوتن بگەڕێین؟

یەكێتی‌و پارتی‌و حزبەكان بەگشتی بەئۆپۆزسیۆنی (پوپۆلیستی‌و ساختە)ەوە، بوونە هۆكاری ئەوەی كەئەم هەرێمە لەقاوبدرێت‌و تووشی داوەشین‌و مردنی لەسەرخۆبێت کەهەرێمیان تاڕادەی زەلیلبوون بردووەو هاووڵاتیان تەمەننای گەڕانەوە بۆ بەغداد دەخوازن.

بەسەرنجدانێكی بەپەلە بۆ ئەم رەوشەی هەرێم ئەوە دەبینرێت كە لەچ ساتەوەختێكی دژواری سیاسی و لەژێر چ هەرەسێکی كۆمەڵایەتیداین.

دوو حزبە حوکمڕانەکە هۆکاری شكست‌و دواکەوتنەکانی هەرێم و لەدەستدانی دەرفەتە گرنگەکانن ئەوان بێ جیاوازی ناونیشانی مۆدیلێکی شکستخواردوو بەسەرچوون، عەڕابی گەندەڵی‌و بەهەدەردان‌و بێ‌ ئەرزشكردنی خاك‌و نیشتمان‌و سەرجەم پیرۆزییەكانن و لەسەر لوتکەی بیرنەکردنەوەو کورتبینی زۆر نالۆژیکیانە نوقمی بیرکردنەوەی بچووک و خەونی شەخسی خۆیانن.

یەكێتی‌و پارتی لەجیاتی تێپەڕاندنی تەنگژەو ئیحتیوای مەترسی‌و قەیرانەكان سیاسەتی بازدان بەسەر قەیران‌و ئاستەنگەكان پەیڕەو دەكەن، ئاشكرایە هەنگاونان‌و بازدان بەسەر قەیران‌و تەنگژەدا كەوتنە بەسەر تەنگژەو مەترسی گەورەتردا كەدەرچوون لێی زەحمەتتر دەبێت‌و باجی گەورەتری دەوێت.

ئیدی هەوڵی چاكسازی‌و مژدەی باشتركردنی دۆخەكە لەلایەن ئەم دوو حزبە حوكمڕانەوە جگە لەخیتابێكی چەواشەكاری‌و دەستی دەستی هیچی ترنیە، چونكە لەسەر زەمینی واقیع هیچ ئەنجامێکی فیعلی نیەو دۆخەكە هەر لەبازنەی شکستدایە‌و ناگۆڕێت، بەڵكو بەكەمێك ئارایشتەوە لەسەر درێژەدان بەحكومی شكستخواردو بەسیاسەتی جاهیلانەو خۆسەپێنییان بەردەوامن ئەمەش هیچ جێیەک ناگرێت و بەردێك ناخاتە سەر تەلاری چارەسەری كێشەكان.

ئێستا کەهەموو نیەتەكانی نەیارانی كورد بەكردەیی و بەڕوونی دەبینرێت و باسی شكستی حوكمڕانی‌و ئاڵنگارییەكانی سەر هەرێم ‌و باسی مەترسی و کەوتنەکان دەکرێت هاوکات شکست و خەمساردی و بەردەوامبون لەسەر هەمان رێگای پڕ هەڵەی حوکمڕانی کوردیش دەبینرێت، بۆ بێهیواكردن‌و نائومێدبوون نیە، بەڵام خۆشاردنەوەو نادیدەكردنی مەترسی‌و تەحەددییەكان نابێتە بەربەستی پاراستنمان، چاوداخستن لەئاست ئەو مەترسیانە لەکەوتن‌و زەرەرەكانی نامانپارێزێت.

راستیەكی حاشاهەڵنەگر هەیە كەهەموو چاوساغ‌و نابینایەك دەیبینێت ئومێد هەڵواسین بەدەسەڵاتی سیاسی و نوخبەی حوکمڕانی شکستخواردوو بۆ دەرچون لەتەنگژە زۆرەکان خۆ فریودان و شکست چنینەوەیە، بۆیە هیچ تروسكاییەك نیە كەهاووڵاتیانی ئەم هەرێمە لەئێستادا بەهیواوە رووی تێبكەن‌و ئومێدیان پێی هەبێت لەسەر دەستی ئەم حوکمڕانە شکستخواردوو گەندەڵە، ئەمەش دەلالەتی ئەوەیە كەدەسەڵات‌و نوخبەی حوكمڕان هیچ بژاردەیەكی چاكسازی جددییان بۆ دۆخەكە نیەو دەرەقەتی تەحەددیەکان نایەن، تەنها بەكۆمەڵێك هیواو گفتی وەهمی، بەڵێنی چاكسازی رووكەشگەرا دەدرێت‌و دواتر لەسەر هەمان ریتمی شكست‌و مەترسی بەردەوامی بەدۆخەكە دەدەن، بێئاگا لەوەی چاكسازی‌و گۆڕانكاری بڕیاری بوێرانەو كردەیی‌و بەپەلەی دەوێت.

33 ساڵە دەسەڵاتی سیاسی بەبیانووی بێ‌ بنەماو گوتاری سواوو نامەنتقی هەوڵی بەلاڕێدابردنی چاكسازی‌و خۆدزینەوە لەبڕیاری بوێرانە بۆ راستكردنەوەی حوكمڕانیەكی شكستخواردوو دەدات لەكاتێكدا پێویستبوو بەڕۆحیەتێکی نیشتمانیانەوە گرێكوێرەی ئاڵۆزییەكانی بكردایەتەوەو ئەركی قورسی بەرپرسیاریەتیان بخستایەتە سەرشان.

ئەم دۆخە شێواوو پەرتەوازەیەی هەرێم دڕدۆنگیەكی زۆری لەناو رای گشتی دروستكردووە بۆ چارەسەری كێشەكان‌و نەجوڵانی دۆخەكەو زیادبوونی مەترسییەكان كەبەڕوونی دیارە تەنانەت هەڵبژاردن‌و دیاریكردنی رۆژی دەنگدان وەك مژدەی چارەسەر تەماشا ناكرێت، ئەم راڕایی‌و دوودڵییە بەرامبەر هەڵبژاردن تەمەننای ئەو دەسەڵاتە شکستخواردووەیە کە ٣٣ ساڵە دۆڕان لەسەر دۆڕان سەفتە دەکات و هیچ بەرنامەیەکی گرنگ و جددی نیە بۆ دەرچون لەقەیران و تەنگژەکان، بێهوابوون لەدەنگدان و هەڵبژاردن تەنها خزمەت بەمانەوەی ئەو دۆخە چەقبەستوو داڕزاوەو بگرە خراپتریش دەكات، راستە هەڵبژاردن عەسای جادوویی پێ‌ نیە، بەڵام بێئومێدكردن لەدەنگدان خواستی ئەو حوکمڕانە شكستخواردووەیەو خزمەت بەدرێژكردنەوەی تەمەنی حوكمڕانییان دەكات.

قوڵبوونەوەو درێژەدان بەم دۆخە پڕ قەیرانە كوشندانە تەمەنناو خەونی نەیاران‌و دوژمنانی نزیك‌و دووری ئەم تەجرەبە خۆماڵیەو هەڵوەشانەوەو لەباربردنیەتی.

دوای سێ‌ دەیەو زیاتر لەحوكمڕانی‌و گەیشتن بەو هەموو شكست‌و نائومێدییە كۆمەڵگەی ئێمە لەدووڕیانێكی چارەنوسسازدا وەستاوە، یان هەڵوەشاندنەوەو رووخاندنی ئەم قەوارەیە، یان قۆستنەوەی ئەو دەرفەتانەی لەم ساتەوەخت گرنگەدا هەن (كەهەڵبژاردن شاڕێگەی دروست و سەرەكی)یەو یەکێک لەو دەرفەتانەیە بۆ سەرلەنوێ‌ دەسكاریكردن‌و داڕشتنەوەی ئەزمونە حوكمڕانیەكەمان، هەتا جارێکی تر لەنەبوونی دەرفەتەوە دەرفەت و دەریچەی نوێ بدۆزرێتەوە.

مەترسی‌و تەحەددییەكان چەندە كوشندەو گەورەبن، بەڵام هێشتا لەكونە دەرزی ئومێدەوە بواری دەرفەت‌و پێدراوی نوێ هەیە‌ كەمانەوە لەدۆخی پێكوتەو نەجوڵاندا بگۆڕێت بۆ راسان‌و بژاردەی بەدیلی جددی.

لەفەرهەنگی پڕ شکستی ئەم هێزانەدا گەڕان بۆ نوێبونەوەو چاکسازی و دەرچوون لەقەیران و شکستەکان گەڕانەوەیە بەدەستی خاڵی، لێرەوە ئەم چرکەساتە پرسیاری ئەوەمان لێدەکات کەچۆن بەهۆشیارییەکی رەخنەییەوە بۆ رێگای نەجات بگەڕێین بۆئەوەی خۆمان تەگبیری وردی حاڵی خۆمان بکەین و لەلێواری (هەزیمەت)و نقومبوونەوە بەرەو (عەزیمەت) هەستانەوە هەنگاوبنێین.

وەڵامی ئەم چرکەساتەش ئەوەیە لەبری پاساو ریزکردن و بەهانە دۆزینەوە، دەربازبوونە لەم چەقبەستوویە بەڕێگای دەنگدان و هەڵبژاردن وەک دەرفەتێکی دیموکراسی بۆ گۆڕانکاری و دەرچوون لەقەیران و تەنگژە کوشندەکان، متمانەدان بەهێزێکی نوێی پڕ وزەو ورە کەماناو متمانە بگەڕێنێتەوە بۆ فەزای پڕ نائومێدی هەرێم و پاککردنەوەی وێنەی شێواوی حوکمڕانی لەخۆسەپێنی و دزی و گەندەڵی کەوتن و مافیاگەری و خەمساردی لەگەڵیشیدا دروستکردنی هەل و دەرفەتی راستەقینە بۆ سەرلەنوێ بتنیاتناوەو نوێبوونەوەی کایەی سیاسەت و حوکمڕانی.

ئەویش بەهەوڵدان بۆ ئەوەی كێشەو قەیرانەكان لەڕیشەوە چارەسەربكرێن نەك پینەو پەڕۆو چارەسەری نیوەناچڵ‌و كاتی، كەئەم دەسەڵاتە شکستخواردووە وەك پیشەی هەمیشەییان بەناوی گۆڕانکاری و نوێبونەوەوە سەرقاڵی درۆزنە چاکسازی و نوێبوونەوەی شکڵین. لێرەوە گەر لەڕێگەی هەڵبژاردنێکی خاوێنەوەو هاتنەئارای هێزێکی بەدروەست و بوێرو خاوەن پڕۆژەوە چارەسەری جددی‌و گۆڕانكاری راستەقینە نەكرێت ئەم هەرێمە باجی گەورەتر دەدات‌و وەك ئێستا شكستی زۆرتر دەبێت لەدەستكەوت ئەوکاتیش لەلێواری کەوتن و رووخاندا نامێنینەوە، بەڵکو بەیەکجاری ئەزمونەکەو رەنجی میللەتێک دەکەوێت و دەڕووخێت (کەدیارە ئەوە خواستی هیچ کوردێکی ئەسیڵ نییە).