عیرفان مستەفا

كوردبوون وەك بنەمایەك دەخوازێت لە ناو دەوڵەتدا هەم دیموكراسی سیاسی هەبێت و هەم دیموكراسی كولتوری. ناسیونالیزم وەك بنەمایەك دەخوازێت دیموكراسی سیاسی هەبێت، بەڵام لە زمان و كلتوردا پەیڕەوی لە تۆتالیتاریزم دەكات، چونكە لە ناو دەوڵەتدا یەك نەتەوەی سەردەست لە رێگەی زمانێكی ستاندارد و كولتورێكی پیشەییەوە دروست دەكات، هەروەها دەبێت بەلایەنی كەمەوە ئەو زمان و كولتورە لە ناو سنوری سیاسی دەوڵەتێكدا سەراپاگیر بكرێت تا ناسیونالیزمەكە ببێت بە ناسیونالیزمێكی دەوڵەتیی دانپیانراوە، .

لە دەوڵەتێكی وەك سویسرادا دەكرێت یەك دەوڵەت و سێ ناسیونالیزم هەبن یان لە كەندا یەك دەوڵەت و دوو ناسیونالیزم هەبن بەڵام دەبێت ئەو ناسیونالیزمانە دەوڵەتی بن و دەولەتەكەش فیداراڵ بێت.

ئەو كاتە لە ناو یەك دەوڵەتدا رێگە دەدرێت دوو یان سێ زمان و كولتور لە دوو یان سێ هەریمدا كاریان پێبكرێت و ناسنامەی ئەو ناسیونەیان هەبێـت كە ناسیونالیزمەكەیان لە دەوڵەتێكی تردا دروستیكردووە.

واتە فەرنسیەكانی سویسرا و كەنەدا ناسنامەی فەرنسییان وەك ناسیون هەیە و ناسیونالیزمەكەشیان لەو دوو دەوڵەتەدا فەرنسییە نەك كەنەدی و سویسری، ئەمەش بۆیە لە سویسرا و كەندا رێپێدراەوە، چونكە ناسیونالیزمەكەیان لە فەرنسادا ناسیونالێزمێكی دەوڵەتیی رێپێدار و دانپیانراوە.

كاتێك توركمان لە هەولێر قوتابخانەیان هەیە و بە توركی دەخوێنن، ئەمە لە رووی سیستەمی دەوڵەتەوە بە هۆی ناسیونالیزمی توركییەوە كە ناسیونالیزمێكی دەوڵەتییە رێپێدارو دەبوو ئەگەر توركمانەكان لە یەك ناوچەدا بونایە و نەك لە شارێكدا بن كە لە گەڵ ئینیەكانی تردا بە تێكەلی هەبن.

ئەمە لە راستیدا لە هیچ شوێنێك رێپێدراو نییە تەنها لە هەرێمدا نەبێت. سریانەكانیش كە ناسیونالیزمێكی سریانی دانپاینراویان نییە و لە هەرێمیشدا ناوچەیەكیان نییە، بە هەمان شێوە ئەگەر لە ناو هەردەوڵەتێكی تردا بوونایە یاسایی بوو ئەگەر وانەیەك لە ناو پرۆگرامی خوێندندا بۆ سریان هەبێت.

بەڵام دانانی قوتابخانە و سیستەمێكی پەرەوەردەیی ئاوا بۆ سریانەكان لە ناو دەوڵەتی مۆدێرندا رێپێدراو نییە.

لە هەردوو حاڵەتەكەدا ئەگەر هەرێم كە خۆی ناسیونالیزمێكی دانپیانراوی نییە -واتە ناسیونالیزمێكی دەوڵەتی- ئەوەی بۆ توركمان و سریان كردووییەتی لە سیستەمی دەوڵەتی مۆدێندا رێگەی نابێتەوە.

(حكومەتی هەرێمیش خۆی بە نیسبەت ئەو سیستەمە مۆدێرنەی دەوڵەتەوە هەر شتێكی شاز و لە یاسا بەدەرە.

چونكە بە یەك هەرێم و حكومەتێكی ناوەندی دەوڵەتی فیدارڵ دروست نابێت.

دەوڵەتی فیدارڵ لە دوو هەرێم یان زیاتر و حكومەتێكی ناوەندی پێكدێت.

ئەوەی كە بۆ سریان و توركمان لە هەرێمدا كراوە بەپێی سیستەمی دەوڵەت-نەتەوە نەكراوە، بەڵكو بەپێی سیستەمی كوردبوون كراوە كە رێگە دەدات دیموكراسی كولتوری هەبێت.

بەڵام ئەو هەڵوێستەی حكومەتی هەرێم بەرامبەر هەورامی بادینی لە پەروەردەو خوێندندا لەسەر بنەمای ئەو ناسیونالیزمە مەدنییەیە كە لەدوای نەوەدەكانەوە پەیدا بووە و ئەمەش لە راستیدا بە هۆی كیشەی پەناهەندەكانی وڵاتە ئەورپییەكانەوە دروستبووە كە هەر گروپێكی كۆچبەر بیەوێت منداڵەكانیان وانەیەكیان بە زمانەكەی خۆیان لەو قوتابخانانەدا هەبێت كە رێژەیەكی پێویستی قوتابی سەر بەو گروپە تێدایە، ئەوە وانەیەكیان بۆ دادەنرێـت وانەكەش لە هەفتەیەكدا ئەو پەڕەكەی كاتژمێڕێكە .

هەرێم ئەگەر بەو شێوەیە لەگەڵ هەورامی بادینی بجولێتەوە لەو حاڵەتەدا پەیڕەوی لە ناسیونالیزم دەكات نەك كوردبوون.

بەڵام بۆ سریان و توركمان پەیڕەوی لە كوردبوون كردووە نەك ناسیونالیزم، ئەمەش ئەو پارادۆكسەیە كە لە كاری سیاسی و حكومی كوردا دروست دەبێت و سەرچاوەش لەوەوە دەگرێت كە هەر بزوتنەوەیەكی كوردیی ناچارە دوو دیوی هەبێت، دیوێك بۆ دنیا و دیوێك بۆ خۆی.

ئەگەر بەپێی سیستەمی كوردبوون سیاسیەتی زمانی و كولتوری لە هەرێم پەیڕەوبكرێت، دەبێت حكومەتی هەرێم چۆن زەمینەی سازكردووە بۆ سۆرانییەكە و توركییەكە -نەك توركمانییەكە- و سریانییەكە تا پەروەردەیان بە سۆرانی سریانی و توركی هەبێت، ئەوە دەبێت ئەو زەمینەیە بۆ هەر كۆمەڵەیەكی زمانی تر سازبكەن، ئیتر كۆمەڵەی بادینیزمان بێت یان هەورامیزمان بێت.

ئەو كاتە ئەو كۆمەڵە زمانیانە خەڵكەكەیان خۆی بڕیاردەدات لە سەر ئەوەی وانەیەك بە زمانەكەی خۆیان لە قوتابخانە سۆرانییەكەدا هەبێت یان تا پۆلی دوانزە وەك سۆرانییەكە بەو زمانە بخوێنرێت.

حكومەتی هەرێم كۆتای لە پەرلەماندا بۆ سریان و كلدان و توركمان ئەوانی تر داناوە بەڵام بۆ ئێزیدی و كاكەیی دانەناوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە نەوەك ئەوان ئەگەر بخرێنە ریزی كۆتاكان خۆیان وەك ئەوان بە كورد نەزانن.

واتە بۆ ئەوەی ئەوان خۆیان بە كورد بزانن نوێنەریان لە پەرلەماندا نەبێت باشە.

لێرەدا مامەڵەیەكی ناسیونالستی لەگەڵ ئێزیدی و كاكەیی دەكرێت، كەچی بەپێی بنەمای كوردبوون مامەڵە لەگەڵ مەسیحی و توركمان دەكرێت.

ئەوەی سەیرە حكومەتی هەرێم بە بنەمای ناسیونالیزم دەیەوێت كوردانی هەرێم لە خۆی رازی بكات، بەڵام بە بنەمای كوردبوون دەیەوێت دنیا لە خۆی رازی بكات.