هەوڵێك بۆ تێگەشتن لە هایپەر-پۆپۆلیزم

كارزان عەزیز

فەیلەسووفی ئیتالیی ئیمبەرتۆ ئیكۆ لە وتارێكی ساڵی 1995دا بە ناونیشانی "فاشیزمی بەرایی یان فاشیزمی ئەبەدیی" كە چواردە خاسیەتەكەی فاشیزم دەخاتەڕوو، لە خاڵی سیازدەدا پۆپۆلیزم وەك یەكێك لە تایبەتمەدییەكانی فاشیزم دەبینێت [1]. بەڵام من پێموایە لەدوای جیهانگیریی سەرمایەداری و بەتایبەت قەیرانی ساڵی 2008ەوە كە ترۆپكی نیولیبرالیزم بوو، ئەم هاوكێشەیەی ئیكۆ گۆڕانی تەواوەتی بەسەردا هاتووە، بەوەی كە پۆپۆلیزم جێگەی فاشیزمی گرتووەتەوە و چیتر پۆپۆلیزم یەكێك نییە لە تایبەتەمەندییەكانی فاشیزم، بەڵكو بە پێچەوانەوە،  ئەوە فاشیزمە كە بووە بە یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی پۆپۆلیزم. بەمەش لە ساتی ئێستادا مۆدێلە سیاسییەكە بریتی نییە لە فاشیزم، بەڵكو پۆپۆلیزمە و فاشیزم تەنیا یەكێكە لە خاسیەتەكانی. وەك هەوڵێك بۆ تێگەشتن لە پۆپۆلیزمی نوێ، پێمخۆش بوو لە ناساندنی كتێبێكی گرنگەوە لەو بارەیەوە دەستپێبكەم و پاشان، لە كۆتاییدا، دیدگاكانی خۆم بخەمەڕوو، بەتایبەت لەبارەی ڕۆڵ و گرنگیی پۆپۆلیزمەوە بۆ سەرمایەداری.

كتێبی "ئایا پۆپۆلیزم بردیەوە؟ جەنگ دژ بە دیموكراسیی لیبراڵ" (2022) لە نووسینی دانیال درەیج و مارك فرۆیسە لە چەند ڕوویەكەوە بە وردی لەبارەی سەرهەڵدان و ئامادەیی پۆپۆلیزم لە ئاستە جیهانییەكەیدا دەدوێت، بەتایبەت ئەوەی كە پۆپۆلیزم بە مەترسییەكی گەورە دەبینن دژ بە دیموكراسیی لیبراڵ [2]. لەم كارەدا لە گۆشەنیگای هەردوو نووسەرەوە سەرەتا دەربارەی پۆپۆلیزم دەدوێین كە ئەم كتێبە لە زۆر ڕووەوە كۆمەككەرە و پاشانیش دەچینەسەر ڕەخنەی دیموكراسیی لیبراڵ كە ڕێچارەكەی ئەم دوو نووسەرەیە بۆ دەرچوون لە پۆپۆلیزم.

1. پۆپۆلیزم (Populism)

لە شڕۆڤەكەیاندا، درەیج و فرۆیسە هەوڵی كەشفكردنی میكانیزم، داخوازی، و مەترسییەكانی بزووتنەوە پۆپۆلیستییەكان دەدەن. خوێندنەوە و تێگەشتنی زیاتر لە پۆپۆلیزمى جیهانیی ئەمڕۆ گرنگییەكی لە ڕادەبەدەری هەیە چونكە یارمەتیدەریشمان دەبێت بۆ بەشێك لە ئاڵوگۆڕە نوێكان لە سیاسەتی ناوچەكە و كوردستنایش چونكە هێزگەلێكی نوێ هەن دەیانەوێت لەم ڕێگەیەوە ببنەوە بە براوەی هەڵبژاردنەكان، ئەمە سەرباری ئەوەی كە دەسەڵات خۆشی تا بینەقاقای پۆپۆلیستییە، بەڵام لە فۆرم و ڤێرژنێكی نەريتی و كۆنتریدا.

پێمخۆشە، بەپێی یاداشتەكانم لە خوێندنەوەی كتێبەكەدا، كۆمەڵێك لەو تایبەتمەندییەتان بەردەست بخەم كە ئەم كتێبە وەك نیشانەی ناسینەوەی ئەم پۆپۆلیزمە نوێیە ئاماژەی بۆ كردوون، بەو ئامانجەی بتوانین ئاسانتر گوتار و ڕووخساری ئەم پۆپۆلیزمە دەسەڵاتخوازە جیهانییە نوێیە بناسینەوە.

ئەوەی تێزی ئەم كتێبە لە زۆرێك لە تێزەكانی دیكە دەربارەی پۆپۆلیزم جیادەكاتەوە پەیوەندیی بە سەرهەڵدانی پۆپۆلیزمی دەسەڵاتخوازیی جیهانییەوە هەیە (authoritarian populism) پەیوەند بە جیهانگیری و شكستی لیبڕاڵ دیموكراسییەوە لە پرسی دادپەروەری، یەكسانی و زۆرێكی دیكە لە نۆرمە لیبڕاڵییەكان. هەردوو نووسەر پێیانوایە كە پۆپۆلیزمی ئێستا بەوەدا خۆی لە پۆپۆلیزمی پێشتر جیادەكاتەوە كە تەنیا دیاردەیەكی لۆكاڵی و بچووك نییە، بەڵكو لە ئاستی جیهانییدا لەبەرامبەر دیموكراسیی لیبراڵدا وەستاوەتەوە. مەترسییەكانی ئەم جۆرە دەركەوتەیەی پۆپۆلیزم لەوەدایە كە ڕیشەی لەناو بەدبەختی و ناسیۆنالیزم و گوتاری دژە-دامەزراوەییبووندا داكوتاوە، كە پێكڕا وایانكردووە سیاسیەت ببێتە هۆی زیاتر دابەشكردنی كۆمەڵگا بەسەر جەمسەرەكاندا، هەروەها داڕووخانی نەریتە دیموكراسییەكان، و كورتكردنەوە و توندكردنەوەی هێز و دەسەڵات لە دەستی سەركردە كاریزمییەكاندا. لەگەڵ ئەوەشدا، مەترسییەكی دیكەی ئەم پۆپۆلیزمە لەوەدایە كە جۆرە ئایدۆلۆژیایەكی توند و یەكگرتووی نییە و دەتوانێت تا دواڕادە نەرمونیانی بنوێنێت لە گۆڕینی ستراتیژە سیاسییەكانیدا بۆ خۆگونجاندنی لەگەڵ كۆنتێكستە جیاوازە نەتەوەییەكانی جیهاندا.

گوتاری ئەم پۆپۆلیزمە وایە كە كۆمەڵگا بەسەر سەركردە و كەسایەتییە كاریزمییە پاك و ڕاستگۆكان (true people) و نوخبەی گەندە و گەندەڵدا (corrupt) دابەش دەكات. ئێستا ترەمپ خۆی بە تەنیا نییە، بەڵكو چەندین كەسایەتیی كاریزمی وەك جەو ڕەوگن، پییەرس مۆرگن، جۆردن پیتەرسن و ئیلیەن مەسكی لێكۆبوونەتەوە و چوونەتە پشتی، كە هەموو ئەم كەسایەتییانە خۆیان بە ڕزگاركەر دەبینن و وەك دەستەیەك لە فەیلەسووف، میدیاكار، سەرمایەدار و سیاسیی پاك و بێگەرد خۆیان نیشانی خەڵك دەدەن، لەگەڵ ئەوەی كە هەر یەكەیان حەشاماتێكیان لە بینەر و گوێگر و شوێنكەوتە دوای خۆیان خستووە و زەنگی مەترسیدار دوای زەنگی مەترسیدار لێدەدەن، لە كاتێكدا بڕوایان بە قەیرانی گۆڕانی كەشوهەوا نییە و پاشەكشە دەكەن لەو جۆرە ڕێككەوتننامانە. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم پۆپۆلیزمە هەوڵی ئەوە دەدات كە جیهان جارێكیتر و بە شێوازی خۆی بەسەر باشە و خراپەدا دابەش بكات و سەركردە و گوتارەكەی خۆی وەك باشە و ئەوانیدی وەك شەڕ و خراپە پیشان بدات. بۆ ئەمەش، سەركردەكانیان پەنا دەبەنە بەر ئەوەی سود لە هەستی نەتەوەپەرستی (nationalism) و ڕەسەنگەرایەتی (nativism) وەربگرن بۆ ئەوەی ئەوانی دیكەی نا-نەتەوەیی و نا-ڕەسەن وەك مەترسی پیشان بدەن. لەم ڕێگەیەشەوە، ئەوانی دی بە هۆكاری سەرهەڵدانی بەدبەختی دەبینن و لەوێوە برەو بە گێڕانەوە و حیكایەتی نەهامەتییەكانی خەڵك دەدەن و دەیخەنە ئۆباڵی ئەوانی دی. ئەوەتا جارێكیتر بۆ ئەم مەبەستە خەریكی زیندووكردنەوەی ناسیۆنالیزمی ئەمریكی و چینی و ڕوسین.

لەو بارەیەوەی كە ئایا پۆپۆلیزم بردوویەتیەوە، نووسەران پێیانوایە لە دوو ئاستدا پۆپۆلیزم براوەیە. یەك، توانیویەتی كە جارێكیتر سیاسیەت دەستكاری بكاتەوە و شكڵی پێبداتەوە و دووش لەبەرئەوەی لە چەند وڵاتێكدا براوەی هەڵبژاردنەكان بوون لەوانە ئەمریكا، بەریتانیا، هەنگاریا و وڵاتانی دیكە. بەڵام پێیانوایە ئەم بردنەوانە دوورمەودا نابن چونكە قەیرانەكان و مەترسییەكان لەوە گەورەترن كە بە پەیمانی بەتاڵ وەڵامبدرێنەوە. بۆیە بەدوای بردنەوەكاندا، وەڵامی پێچەوانە وەردەگرنەوە و ناسەقامگیرییەكانیش لە شوێنی خۆیاندا دەمێننەوە. ڕەنگە بەم هۆیەشەوە جیاوازییە ڕووكەش و ناجەوهەرییەكانی كۆمەڵگا هێندەی تر قووڵ بكەنەوە. ئەوەی كە ئایا ئەم پۆپۆلیزمە دەسەڵاتخوازە دەتوانێت بەسەر دیموكراسیی لیبڕاڵدا سەربكەوێت یان نا بە كراوەیی بۆ دوو نووسەرەكە دەمێنێتەوە، چونكە پێیانوایە نادڵنیاییەكی زۆر لە هەردوولاوە هەیە، بەتایبەت ئایا دیموكراسیی لیبراڵ تا چەند دەتوانێت خۆی لەگەڵ پێشهاتە نوێكان و گەمەكانی پۆپۆلیزمدا بگونجێنێت و وەڵام بداتەوە، بەتایبەتیش لەوەدا كە ئەمیش بچێتە ناو گەمەی پۆپۆلیستییەوە وەك بەشێك لە چەپەكانی ئەمڕۆ تێیكەوتوون.

لە دەرئەنجامی ئەم لێكدانەوەیەدا، نووسەری ئەم وتارە پێشبینی شكستی هەردوو فۆرم و گوتارەكە دەكات بەوەی كە ناتوانن وەڵامی ناڕەزایەتییەكانی خەڵك و ناكۆكییە گەورە و دژبەرەكانی ناو كۆمەڵگا بدەنەوە. ناكۆكی و قەیرانەكانی ناو سیستمەكە هێندە ڕیشەیی و جەوهەرین، هیچ یەكێكیان ناتوانن بە ئاستی قوڵایی قەیران و ناكۆكییەكان خۆیان لە قەرەی ڕێچارەكان بدەن. بە دەربڕینێكی ڕوونتر، چارەسەرەی ناكۆكییە قوڵەكانی سەرمایەداری بە تەنیا بریتییە لە كۆتاییهێنان بە دژیەكییە چینایەتییە بونیادییەكانی ناو سیستمەكە. لانی كەم ئەگەر نەگەن بە هاوپەیمانێتییەكی توندوتۆڵی سیاسی لەسەر ئەوە كۆك دەبن كە نابێت بیگەیەنن بە مریشكە ڕەشە. بۆیە بۆ پارێزگاریكردن لە سیستمەكە و بونیادەكانی، هەردوو فۆرمەكە ستراتیژی ئاشتەوایی و هاوپەیمانێتی نێوانیان هەڵدەبژێرن بۆ ڕێگریكردن لە سەرهەڵدانی هەڵبژاردەی سێهەم كە دەكرێت دژ و دوژمنەكەی سەرمایەداری بێت.

ترسە گەورەكەی ئەو دوو نووسەرەش لەوەدایە كە ئەم پۆپۆلیزمە جیهانییە بیباتەوە. پێیانوایە كە جیهانگیریی پرسی نایەكسانی گەورەتر كردووەتەوە. ئەمە بە نائاسوودەیی و خەمبارییە بونیادییەكەی گلۆباڵیزم ناودەبەن. بەمانایەكیتر، سەرمایەداریی جیهانگیریی (global capitalism) نادادپەروەری و نایەكسانی و پەراوێزخستنی لەناو دەنگدەرانی چینی كرێكاردا زیاتركردووە لە ئاستی جیهانیدا، بۆیە بە دەرئەنجام ئەم پۆپۆلیزمە هەم بانگهێشتی ژمارەیەكی زۆرتری چینی كرێكار دەكات بۆ دەنگدان و هەمیش وەك وەڵامێك بۆ ئەو نایەكسانییە جیهانییە خۆی وەك دیاردە و بزووتنەوەیەكی جیهانیی پیشان دەدات [3]. هۆكارێكی دیكەی بەجیهانیبوونی پۆپۆلیزم پەیوەندیی بە زۆریی ڕێژەی كۆچبەرانەوە هەیە لەدوای ساڵانی نەوەدەكانەوە تا ئێستا. هەر بۆیە، ئەم پۆپۆلیزمەی ئێستا وەك بەشێك لە كارنامە یان ئەجێندا بەردەوامەكانی بە توندی دژ بە كۆچ دەوەستێتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا كە پۆپۆلیزم لە ڕووی پراكتیكی ڕۆژانەی سیاسییەوە لەناو خەڵكی ئاسایی و سادە و ساكاردا كار دەكات، هەروەها پێگە كۆمەڵایەتییەكانیش بە تەواوی لەناو ئەو خەڵكانەدا بەربڵاون  و زۆرترین بەكارهەێنەریان هەیە، بۆیە ئەم پێگە ئەلیكترۆنییانە ڕۆڵی گرنگ دەبینن لە سەرخستنی گوتاری پۆپۆلیستەكاندا. هەروەها، ئەلگۆریزمەكانی ئەم پێگە كۆمەڵایەتییانە بەشێوەیەك داڕێژراون و دروستكراون كە دەتوانن زۆر بە باشیی بخرێنە خزمەتی هەڵەزانیاری و پیلانگێڕییەكانی پۆپۆلیستەكانەوە. هەروەها لەبەرئەوەشی كە لە سەردەمی پاش-حەقیقەتدا دەژین، وەك ئەوەی كە بەشێك لە فەیلەسووفە پۆستمۆدێرنەكان لێكیانداوەتەوە، نە حەقیقەت و نە ڕاستی  و نە قووڵیی گرنگییەكی ئەوتۆیان نەماوە، بەڵكو سەردەم سەردەمی تیۆری پیلانگێڕی و هەواڵ و زانیاریی ساختە و ناڕاست و شۆكهێنەر و دوور لە ڕاستی و ڕووكەش و ڕووت و پۆرنۆگرافییە [4]. ئەمانەش كاریگەرییەكی زۆریان لەسەر چینی كرێكار داناوە و ناتوانن وەك پێشتر بەشداریی بەهێز لە داڕشتنی سیاسیەت و ستراتیژدا بكەن بەوەی كە بە ئاسانی دەكەونە ناو داو و تۆڕی بەڵێنە ساختە و فریودەرەكانی سەركردە كاریزمی و دەسەڵاتخوازە پۆپۆلیستییەكانەوە.

بۆ ڕێگریكردن لە زیاتر بەهێزبوونی ئەم جۆرە پۆپۆلیزمە، هەردوو نووسەر پێشنیاری بەهێزبوونی دەزگا دیموكراتیك و لیبراڵەكان دەكەن لە ئاستی ناوخۆیی و جیهانییدا بۆ ئەوەی نایەكسانی نێوخۆیی و جیهانیی كەمتر بكەنەوە كە ئەم پۆپۆلیزمە نوێیە یەكێكە لە دەرهاویشتەكانی [2]. ئا لێرە بەدواوەیە كە پێمخۆشە لە تێگەشتنە نوێكەی پۆپۆلیزم لە نیگای ئەم دوو نووسەرەوە دەربچم و بچینە سەر پرسی دیموكراسیی لیبراڵ چونكە تێگەشتنەكەیان دەربارەی پۆپۆلیزم گرنگ و هەنوكەییە، بەڵام بەستنەوەی بە دیموكراسیی لیبراڵەوە كێشەدارە.

2. دیموكراسیی لیبڕاڵ (Liberal Democracy)

هەردوو نووسەر، درەیجە و فرۆیسە، وایدەبینن كە پۆپۆلیزم دەرئەنجامی نایەكسانیی گلۆباڵ و جیهانییە. لە كاتێكدا من پێموایە كە پۆپۆلیزم دەرئەنجامی ئەو نایەكسانییە و هاوكات سەرمایەداری و نیولیبرالیزمیشە. بەمهۆیەوە، پێچەوانەی ڕێچاری نووسەران كە پێیانوایە تەنیا بەهێزكردنی دیموكراسیی لیبراڵیانە و دامودەزگا لیبراڵەكان دەتوانن كۆتایی بە پۆپۆلیزم بهێنن، من پێموایە كە لاوازبوونی سەرمایەداری و كۆتاییهێنان بە نیولیبرالیزم دەتوانێت ڕێگر بێت لەم پۆپۆلیزمە چونكە ئەوەی لە فاشیزم بەرپرس بوو سەرمایەداریی لیبرالی و شكستی شۆڕش بوو لە ئەوروپا، ئەوەشی لەم پۆپۆلیزمە بە پلەی یەك بەرپرسە سەرمایەداریی نیولیبرالییە.

لیبرالیزم، دامەزراو لەسەر ئایدیاڵەكانی عەقڵییەتی بازاڕ و ئازادییە تاكەكەسییەكان، بووبە دڵی دەوڵەتی دیموكراتیكی مۆدێرن. فەیلەسووفانی وەك ئەنتۆنیۆ گرامشی و دەیڤد هارڤەی پێیانوایە كە كێشەی ئەم جۆرە دەوڵەتە دیموكراتییە و دامودەزگاكانی لەوەدایە كە هەمیشە هەوڵی دەمامككردن و شاردنەوە و میكیاجكردنی نایەكسانی و نادادپەروەری و چەوسانەوەكانی سەرمایەداری دەدات [5]. لەم گۆشەنیگایەوە، دوو نووسەرەكە چاویان لەوە پۆشیوە كە بڵێن بەڵێ دەزگا دیموكراتییە مۆدێرنەكانیش، لەسەروی هەموویەوە دەوڵەت، ڕۆڵی گەورەی لە بەردەوامیدان بە نادادپەروەرییەكاندا گێڕاوە و گەورەترین بەرگریكاریش بووە لە سەرمایەداری دژ بە چینە چەوساوە و پەراوێزخراوەكان. هەموومان شاهیدی ئەوە بووین كە هەر كات سەرمایەداریی لیبرالی لە مەترسییدا بووە، جەنگە گەورەكان بەرپابوون و هەر كاتیش سەرمایەداریی نیولیبرال لە مەترسیدا بووە، دەوڵەت بە كۆدەزگاكانیەوە چووەتە بنباڵی و نەیهێشتووە بكەوێت و هەڵیساندووەتەوە، وەك قەیرانەكەی ساڵی 2008 [6]. هەروەها لە هەموو ناڕەزایەتییە ڕادیكاڵەكاندا دەوڵەت بووە بە پارێزەری سەرمایەداران دژ بە خەڵك. لەبەرئەوەشی كە هەموو دامودەزگا دیموكراتیك و لیبراڵەكان لە خزمەتی سەرمایەداریدا بوون، بۆیە هەمیشە لیبرالیزم و دیموكراسیی شكستیانهێناوە لە پەیمانەكانیان دەربارەی یەكسانی و دادپەروەری، بەتایبەت لە سەردەمی دابەشكارییە گەورە چینایەتییەكەی سەرمایەداریی نیولیبرالیدا.  

ئا لێرەدایە كە هێشتا بنەماكانی سەرخان و ژێرخان، لە گۆشەنیگا ماتریالییەكەوە، لەم هاوكێشە ئاڵۆزەدا كۆمەكی تێگەشتنمان دەكەن. بەو پێیەشی دەزگای مۆدێرن و دەوڵەت و دیموكراسی لەسەر ئەو بنەمایە دامەزراون كە خزمەت بە بونیاد و بەرژەوەندییە ئابورییەكانی چینە باڵادەست و سەرمادارییەكان بكەن، بۆیە كۆی ئەو دەزگایانە و ئایدۆلۆژیا دیموكراتییەكانیان وەك سەرخان دەمێننەوە و خزمەتی ژێرخانە ئابورییەكە دەكەن ]7[. لە سەرەتای تەمەنی سەرمایەداریدا و دژ بە فیودالیزم، موڵكییەتی تایبەت لەسەر بنەمای دەوڵەت پێشخرا و لە سەردەمی نیولیبرالیدا موڵكییەتی تایبەت لەسەر بنەمای كۆمپانیا فرەنەتەوە زەبەلاحەكاندا، لەم كۆتاییەشدا لەسەر بنەمای سەرمایەداریی هەوریدا (cloud capitalism) كە تێزە نوێكەی ڤاروفسكییە ]8[. بۆیە لەدوا شیكاردا، دەتوانین ئەم فۆرمەی پۆپۆلیزم وەك بەرپەرچدانەوەی ناكۆكییە ناوەكییەكانی سەرمایەداریی لیبرالی لێكبدەینەوە، نەك لەبەرئەوەی كە ناتوانێت دژ بەم پۆپۆلیزمە بوەستێتەوە، بەڵكو هەردوو فۆرمەكە (لیبرالیزم و پۆپۆلیزم) لە ڕیشەدا لەسەر ئەو بنەما ئابورییە دامەزراون كە خزمەت بە بەرژەوەندییە ئابورییەكانی سەرمایەداریی بكەن. گرامشی لە چەمكی "هەیمەنە"كەیدا ئەوە ڕوون دەكاتەوە كە دەزگا لیبراڵەكان هەوڵی ئەوە دەدەن لە ڕێگەی هەیمەنەی ئایدۆلۆژی و كلتورییەوە ڕەزامەندی و متمانەی خەڵك بەرامبەر بە دەوڵەت و دەزگا لیبراڵەكان بهێڵنەوە و بپارێزن، هەرچەند نە دەوڵەت و نە دەزگاكانیشی زۆر حساب بۆ خەڵك ناكەن و هەمیشە پەراوێزیان دەخەن  [9].

لە سەرمایەداریی دواییندا، نیولیبرالیزم بە مانا ئابورییەكەی، ناكۆكییەكانی سەرمایەداریی توندتركردەوە و نایەكسانی و نادادپەروەریشی قوڵتركردەوە. دوو نووسەرەكەی پێشتر پێیانوایە كە هایپەر-گلۆبالیزم خاڵی لەدایكبوونی پۆپۆلیزمە، لە كاتێكدا من پێموایە، بە پێچەوانەوە، نیولیبرالیزم و دووبارە-داڕشتنەوەی سەرمایەداریی و هەروەها قەیرانی 2008 وەك ترۆپكی نیولیبرالیزم هۆكاری ئەم پۆپۆلیزمە سیاسییەیە. دەیڤد هارڤەی لە كتێبی "كورتەیەك لە مێژووی نیولیبرالیزم"دا پێیوایە كە نیولیبرالیزم بریتییە لە پرۆژەی گەڕانەوەی دەسەڵات بۆ نوخبە[5] . ئەم فەیلەسووفە وایدەبینێت كە بە داڕزاندنی دەوڵەتی خۆشگوزەران و لەڕێساخستنی بازاڕەكان و برەودان بە ئابوری و سیاسەتی سكهەڵگوشین، نیولیبرالیزم توانی پرۆلیتاریایەكی جیهانیی زۆر لاواز بەرهەمبهێنێت و نایەكسانی فراوانتر بكاتەوە، هەروەها دەسەڵات و سەرمایەشی گەڕاندنەوە بۆ نوخبەیەكی زۆر كەم و دەستەبژێر.

لەم جیهانە نوێیەدا كە ئابوری و سیاسەتی نیولیبرالی نامۆبوونی مرۆڤیان گەیاندووتە ترۆپكی خۆی، كە نایەكسانییەكان گەورەتر و جیهانیتربوونەتەوە، بۆیە شیمانەی زۆری ئەوە دەكرێت كە پرۆلیتاریا فراوانە جیهانییەكە جارێكیتر متمانە نەدەنەوە بە دەزگا لیبرال و دیموكراتیكەكان، بەڵكو بە پێچەوانەوە، ئەم سەركردە پۆپۆلیستییە كاریزمی و دەسەڵاتخوازانە بە پەیمان و بەڵێنە فریودەرەكانیان سەرنجی ئەو خەڵكە ڕابكێشن و زۆرینەی دەنگەكانی هەڵبژاردنەكان ببەنەوە.

ئەوەی دەمێنێتەوە بیڵێین ئەوەیە كە پێموانییە هەرگیز ئەم شەپۆلەی پۆپۆلیزم بتوانێت دژبەری سەرمایەداری، نیولیبرالیزم و بەتایبەت سەرمایەی هەوریی بكات چونكە بۆ سەرمایەداریی هێندەی بنەما سەرەكییە ئابورییەكان و ژێرخانەكەی گرنگە هێندە سەرخان و فۆرمە سیاسی و دەزگاییەكەی گرنگ نییە. بۆیە، بۆ سەرمایەداری، پۆپۆلیزم یان دیموكراسیی لیبرال هێندەی خاوەندارێتیی تایبەت و قازانج و مانەوەی نایەكسانییە چینایەتییەكان گرنگ نین. ئەوەشی لەگەڵ دۆڕانی گوتار، فۆرم و نوخبەیەكی سیاسیدا دەیدۆڕێنێت و باجی ئەم دۆڕانە دەدات خەڵكانی چینەكانی خوارەوەی كۆمەڵگایە بە گشتی. لەم كۆتا ململانێیەدا كە هایپەر پۆپۆلیزم یان ئەم پۆپۆلیزمە نوێیە هەوڵی جڵەوكردنی ڕەشمەی ئەسپە شێتەكە دەدات، ئەوەی زەرەرمەندی یەكەم دەبێت، خەڵكی كاركەر، كۆچبەر، كەمینەكان، و لەگەڵیشیدا بەها و دەستكەوتە جیهانییەكانی مرۆڤە.

سلاڤۆی ژیرەك لە وتارێكی گرنگیدا بە ناونیشانی "دژ بە فریوی پۆپۆلیستی" پێیوایە كە پۆپۆلیزم، ئیتر پۆپۆلیزمی چەپە یان ڕاست، دەیەوێت پرسە ئاڵۆزە كۆمەڵایەتییەكان لە ڕێگای داڕشتنەوەیان بە ململانێی نێوان "خەڵكی پاك و نوخبەی گەندەڵ" سادە و ساكار بكاتەوە. لە گۆشەنیگای ژیژەكەوە، ئەو بۆچوونە دووانەییانە وادەكەن سەرنجمان لەسەر ناكۆكییە قوڵە ناوەكی و سیستماتیكەكانی سەرمایەداری لاچێ و بە ئاراستەیەكی دیكەدا بڕوا؛ بە مانایەكیتر، ناكۆكییەكانی ناو سەرمایەداریی كورت بكەنەوە بۆ كێشەی نێوان خەڵك و نوخبە. هەروەها لەوێشەوە ئەو نایەكسانییانەی كە دەرئەنجامی ناكۆكییە جەوهەرییەكان و بونیادە بنەڕەتییەكانی سەرمایەدارین بە دەستلێنەدراوی بمێننەوە [10].

با ئێستا لە دەرئەنحامی شیكارییەكەماندا بۆ پۆپۆلیزمی جیهانی، بە شێوەیەكی كورت هەندێك دەرئەنجامگیریش سەربارەت بە پۆپۆلیزمی كوردستانی باشور بكەین. پۆپۆلیزمە نوێیە جیهانییەكە بەوەدا دەناسرێتەوە كە بایەخێكی ئێجگار زۆر بە دژە-دەزگاییبوون، دابەشكردنی كۆمەڵگا بەسەر سیاسەتی شوناس، ڕەسەنایەتیگەرایی، گەڕانەوە و دەستگرتن بۆ نۆرمە كۆنەكان و كۆنەپارێزی، ناسیۆنالیزم، سەرمایەگوزاریكردن بە خەم و نادادییە ئابورییەكان، هەمیشە باسكردنی خەڵك، بەكارهێنانی لەڕادەبەدەری میدیا و بەتایبەت میدیای دیجیتاڵی، دژە-جیهانیبوون و دەسەڵاتخوازی، تیۆری پیلانگێڕی و چەندین تایبەتمەندیی دیكە، دەدات. بەڵام ئایا ئەم پۆپۆلیزمەی كوردستان چۆنە؟ وەك هەموومان ئاگادارین، لەم چەند ساڵەی دواییدا، پۆپۆلیزمەكەی كوردستانیش دەسەڵاتخوازانەتر بووەتەوە، تادێت زیاتر كۆمەڵگا بەسەر جەمسەر و جیاوازییەكاندا دابەش دەكات، لە كۆتا هەڵبژاردندا هەموو پارتەكان سەروبنی زمانیان بووبوو بە خەڵك و نادادییەكانی كۆمەڵگا، بایەخێكی ئێجگار زۆریان بە دیجیتاڵ میدیا دەدا و زۆرترین نمایشی خۆیانیان بردبووە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە، لەلایەكەوە بەغدادیان بە چەندن تیۆری موئامەرە و پیلانگێڕییەوە دەئاڵاند بۆ نەدانی مووچەی فەرمانبەران و وەستاندنی خزمەتگوزارییە گشتییەكان و بەتایبەتیكردنی ئەوەشی كە ماوەتەوە، و لەلاكەی تریشەوە خەریكی پیلانگێڕین دژ بە ئەزموونی كوردانی ڕۆژئاوا. لەلایەكەوە كوردستانیان پڕكردووە لە مزگەوتی داخراو و سەلەفی و ئیخوانی و گوتاری دژە كەمینەكان و لەلاكەی دیكەشەوە برەو بە قومارخانە و لەشفرۆشی و دروستكردنی بووكەڵە سێكسییەكانی سەر شاشەكان دەدەن، تەنانەت لە ئێستادا باس لە ترسی گەورەی بڵاوبوونەوەی مادەی هۆشبەریش دەكرێت. بە دەربڕینێكی دیكە، ئەزموونی پۆپۆلیزمی جیهانی و تایبەتمەندییەكانی بە بەراورد بە دۆخی كوردستان پێویستی بە لەسەر وەستانی وردتر و فراوانتر هەیە چونكە ئەم پۆپۆلیزمە جیهانییە نوێیە لە دوای پڕۆسەی جیهانگیرییەوە خەریكی خۆدروستكردن و خۆدامەزراندنە، لە كاتێكدا لە كوردستاندا تازە لەدایكبووە و كاتی زیاتری پێویستە، دەكرێت یەكەمین دەركەوتەی بریتی بێت لە بزووتنەوەی گۆڕان و كۆتا نموونەی بریتی بێت لە هێزە نوێترەكانی وەك نەوەی نوێ، لەگەڵ ئەوەی كە دەسەڵاتیش بونیادی قوڵی لیبڕاڵی و گوتاری بەهێزی چەپانەی تێدا زاڵنەبووە، بۆیە بە ئاسانی خۆی تەسلیمی هەندێك لە تایبەتمەندییە جیهانی و لۆكاڵیەیكەی پۆپۆلیزم كردووە. بەڵام زەنگە مەترسیدارەكە ئەوەیە كە پۆپۆلیزمە نوێكەی كوردستان لە جۆری شێرپەنجە هارەكانە و دەتوانێت لە ماوەیەكی زۆر كەمدا بە تەواوی بڵاوببێتەوە و خۆی لەگەڵ هەموو شتێكدا بگونجێنێت.

لە كۆتاییدا و بە گەڕانەوەیەكی پاشەوپاش، دەمەوێت دەستبخەمە سەر ترسێكی شاراوە و پەنهانی ناو تێزەكەی هەردوو نووسەرەكە كە پێدەچێت خۆشیان هەستیان پێنەكردبێت، یاخود نەیانویستبێت ڕاشكاوانە بیخەنەڕوو. درەیجە و فرۆیسە پێیانوایە كە  پۆپۆلیزمی نوێ، بەو تایبەتمەندییانەی لە بەشی یەكەمدا ئاماژەمان پێكردن، مەترسییە لەسەر لیبڕاڵ دیموكراسی؛ هەروەها گرامشی و زۆرێكیتر ئەوەیان خستووەتەڕوو كە لیبراڵ دیموكراسی لە ڕێگەی هەیمەنەی كلتوری و ئایدۆلۆژییەوە متمانەی خەڵك بۆ سەرمایەداری و دەوڵەت و دەزگاكانی بەدەست دێنن و دەپارێزن. كەواتە، ئەگەر لەم سەردەمەدا پۆپۆلیزم بیباتەوە و لیبراڵ دیموكراسی بیدۆڕێنێت، ئەوا كێ دەتوانێت متمانەی خەڵك بۆ سەرمایەداری بەدەست بهێنێت یاخود كێ دەتوانێت پارێزگاری لە سەرمایەداریی جیهانیی بكات؟