بەختیار ئەحمەد ساڵح

پێشەکی

لە ژێر ڕۆشنایی پێشهاتە جیۆپۆلیتیکییە جیهانییەکان، پەیوەندییەکانی تورکیا و ئەمریکا وەک یەکێک لە گرنگترین پەیوەندییە دووقۆڵییەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهاندا ئەژماردەکرێت. دیداری مارکۆ ڕوبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە ٢٥ی ئازاری ٢٠٢٥ لەگەڵ هاکان فیدان وەزیری دەرەوەی تورکیا، گوزارشت لە پەرەسەندنی گرنگی ئەم پەیوەندییە دەکات؛ بە تایبەت لە ژێر ڕۆشنایی ئاڵنگارییە ئەمنی و ئابوورییەکان و پێشهاتە سیاسییەکانی ناوچەکە. ئەم نووسینە هەوڵ دەدات بەدواداچوون بۆ تەوەرەکانی ئەم کۆبوونەوەیە بکات و لێکەوتەکانی لەسەر پەیوەندییە دوو قۆڵییەکان و داهاتووی هاوسەنگییە ناوچەییەکان شی بکاتەوە.

زەمینەى سیاسی دیدارەکە

پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و تورکیا لە ساڵانی ڕابردوودا ڕووبەڕووی گرژی بووەتەوە بەهۆی ناکۆکی لەسەر پرسەکانی وەک سوریا، کڕینی سیستەمی بەرگری ئێس ٤٠٠ی ڕووسی لەلایەن تورکیاوە و کەمکردنەوەی ئازادییە مەدەنییەکان. بەڵام دیداری ئەم دواییەی ڕوبیۆ و فیدان ئاماژەیە بۆ ئامادەیی ئەمریکا بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی پردەکانی هاوکاری لەگەڵ ئەنقەرە لە ژێر ڕۆشنایی شەڕی ئۆکرانیا و جڵەوکردنى هەژمونى ئێران لە ناوچەکە و ئەگەرى گەڕانەوەی هەڕەشەی تیرۆر، هەروەها ئەم کۆبوونەوەیە هەوڵەکانی واشنتۆن دەردەخات بۆ هێشتنەوەی تورکیا لە بەرەى ڕۆژئاوا و ڕێگریکردن لە وەرچەرخانی تەواوەتی بەرەو بەرەى ڕووسیا و چین.

هاوکاری ئەمنی و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر

لە میانی دیدارەکەدا وەزیری دەرەوەی ئەمریکا جەختی لە گرنگی هاوکاری لەگەڵ تورکیا لە شەڕی دژی داعش کردەوە و ڕۆڵی سەرکردایەتی ئەنقەرەی لە هاوپەیمانی جیهانی دژ بەو رێکخراوە بەرز نرخاند، هەروەها جەختی لەسەر پێویستی بەردەوامبوونی هەماهەنگی لەبارەی پرسی سووریا کردەوە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە نەبێتە پەناگەی گرووپە توندڕەوەکان و ڕەخساندنى دەرفەت بۆ دەستێوەردانی ئێران. ئەم لێدوانانە لە چوارچێوەی هەوڵەکانی ئەمریکا بۆ دووبارە پێناسەکردنەوەی هاوسەنگی هێز لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا جێگەی تێگەیشتنە.

پرسە جیۆپۆلەتیکییە هاوبەشەکان

لەم دیدارەدا ڕوبیۆ داوای لە تورکیا کرد پشتیوانی لە پرۆسەی ئاشتی لە ئۆکرانیا و قەفقازی باشوور بکات. داواکارییەک کە ڕەنگدانەوەی هەوڵی ئەمریکایە بۆ کەڵک وەرگرتن لە پێگەی جیۆپۆلەتیکی و سیاسی تورکیا بۆ جڵەوکردنى ڕووسیا. تورکیا کە لە لایەک ئەندامی ناتۆیە و لە لایەکی دیکەوە پەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ مۆسکۆ هەیە، لە هاوسەنگی نێودەوڵەتیدا دوو ڕۆڵی هەیە. هەروەها ڕۆڵی ئەنقەرە لە نێوەندگیری لە نێوان ئازەربایجان و ئەرمینیا پێگەی خۆی لە چارەسەرکردنی قەیرانەکانی ناوچەکەدا بەهێزتر کردووە.

پەیوەندییە ئابووری و بازرگانییەکان

لەم ساڵانەی دواییدا ئاستی ئاڵوگۆڕە بازرگانییەکانی نێوان تورکیا و ئەمریکا بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە بینیوە و ڕوبیۆ لەم دیدارەدا جەختی لە قوڵکردنەوەی ئەم هاوکارییە کردەوە. ئەم قسانە لەکاتێکدایە کە تورکیا بەدوای هاوبەشی ئابووری نوێدا دەگەڕێت بۆ کەمکردنەوەی فشارە ناوخۆییەکان و ئەمریکاش هەوڵدەدات کاریگەری ئابووریی خۆی لە بازاڕە تازەپێگەیشتوەکانی وەک تورکیا فراوان بکات. بەڵام گرژییە سیاسییەکان وەک بەربەستێک لە بەردەم پێکهێنانی هاوبەشییەکی تەواو ئابووریدا دەمێننەوە.

پرسەکانی دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ

وەزیری دەرەوەی ئەمریکا نیگەرانی خۆی لە دەستگیرکردن و پێکدادانی ئەمنی ئەم دواییەى تورکیا دەربڕی، کە یەکێکە لە هەستیارترین پرسەکان لە پەیوەندییە دوو قۆڵییەکاندا. واشنتۆن کەمبوونەوەی ئازادییەکان بە مەترسی بۆ سەر سەقامگیری ناوخۆیی تورکیا دەزانێت، ئەنقەرەش ئەو ڕەخنەیە بە دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆی تورکیا ناودەبات. ئەم جیاوازییە لە تێڕوانیندا هەمیشە گرژییەکی بەردەوامی لە پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵاتدا دروستکردووە، تەنانەت سەرەڕای هاوکارییەکانیش لە بوارەکانی دیکەدا.

پرسی کورد لە دیدارەکەدا

بە پشت بەستن بەو زانیارییانەی لە بارەی کۆبوونەوەی ٢٥ی ئازاری ٢٠٢٥ی نێوان مارکۆ ڕوبیۆ و هاکان فیدان بڵاوکراونەتەوە، هیچ ئاماژەیەک نییە کە فیدان توانیبێتی ئەمریکا ڕازی بکات کە واز لە پشتیوانیکردنی هێزەکانی سوریای دیموکرات / هەسەدە بهێنێت.

ئەمریکا هێشتا هێزەکانی سوریای دیموکرات بە هاوبەشی سەرەکی خۆی دەزانێت لە شەڕی دژی داعش و ئەم سیاسەتەش تا کاتی کۆبوونەوەکە هیچ گۆڕانکارییەکی بەسەردا نەهاتووە، لە بەیاننامەی فەرمی دوای کۆبوونەوەکەش، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا تەنها جەختی لەسەر هاوکاری بۆ سوریایەکی سەقامگیر و دوور لە تیرۆر کردووەتەوە و هیچ ئاماژەیەکى بە کشانەوەی پشتیوانی لە کورد نەکردووە.

دەرەنجام

کۆبوونەوەی نێوان ڕوبیۆ و فیدان لە مانگی ئازاری ٢٠٢٥ ئاماژەیە بۆ بەردەوامی خواستی ئەمریکا بۆ پاراستنی هاوبەشی ستراتیجی لەگەڵ تورکیا، سەرەڕای بوونى ناکۆکییەکان. ئەمریکا هەوڵ دەدات تورکیا لە بەرەى ڕۆژئاوادا بمێنێتەوە و لە لایەکی دیکەشەوە ئەنقەرە هەوڵ دەدات ئەم دەرفەتە بقۆزێتەوە بۆ بەهێزکردنی پێگەی جیۆپۆلەتیکی خۆی و گەیشتن بە بەرژەوەندییە ئابووری و ئەمنییەکان.

هەرچەندە فیدان هەوڵی داوە نیگەرانییە ئەمنییەکانی تورکیا سەبارەت بە هەسەدە زیاتر زەقبکاتەوە، بەڵام سەرکەوتوو نەبووە لە گۆڕینی سیاسەتی ئەمریکا لە سوریا، پرسی کورد وەک ململانێیەکی جددی و چارەسەرنەکراو لە پەیوەندییە دوو قۆڵییەکاندا ماوەتەوە.