هاوڵاتی دوای ئهوهی مهسرور بارزانی، سهرۆك وهزیرانی حكومهتی ههرێم بهمهبهستی دواخستنی ههڵبژاردنی پهرلهمانی كوردستان، له دادگای فدراڵی سكاڵای یاسایی لهسهر سهرۆكی كۆمسیۆنی باڵای سهربهخۆی ههڵبژاردنهكان تۆمار كرد، شاڵاو كۆسرهت رهسوڵ، ئهندامی مهكتهبی سیاسی یهكێتی و سهرۆكی لیستی یهكێتی له ههولێر، داوایهكی ئاراستهی سهرۆك و ئهندامانی دادگای باڵای فیداڵی كردووه، لهبهرژهوهندی كۆمسیۆن و ئهنجامدانی ههڵبژادن له وادهی خۆیدا. له داواكهی شاڵاو كۆسرهت رهسوڵدا ئهوه روونكراوهتهوه كه :پێشكهشكردنی داواكهی سهرۆك وهزیرانی ههرێم پێچهوانهی دهقی ماددهی (19/دووهم)ی یاسای كۆمسیۆنی باڵای ههڵبژاردنهكانی عێراق ژماره 31ی ساڵی 2019ی ههمواركراوه كه تیایدا هاتووه: (له بابهتهكانی پهیوهست به كاروباری ههڵبژاردن، جگه له بهردهم دهستهی دادوهری ههڵبژاردنهكان، نابێت له هیچ شوێنێكی دیكه تانه له بڕیارهكانی ئهنجومهنی كۆمیسیاران بدرێت). هاوكات ئهوهش خراوهتهڕوو: كاتی تۆماركردنی داواكه پێچهوانهی دهقی ماددهی (23)ی پهیڕهوی ناوخۆی دادگایه كه تیایدا هاتووه: (دوای تێپهڕبوونی شهش مانگ له دیاری كردنی رۆژی ههڵبژاردن، ناتوانرێت تانه له هیچ یاسایهكی ههڵبژاردن یان دهقێكی ههڵبژاردن بدرێت، داواكهی مهسرور بارزانیش له كاتێكدایه تهنها یهك مانگ ماوه بۆ رۆژی ههڵبژاردن كه به مهرسومێكی ههرێمی دیاریكراوه، جگه لهوهش رێكارهكارهكانی كۆمسیۆن و پهیڕهوهكانی تایبهت به پرۆسهی ههڵبژاردن پشتیان به یاسای ههڵبژاردنهكانی كارپێكراوی ههرێمی كوردستان و بڕیاری دادگای فیدراڵی ژماره 83 و هاوتاكانی له 131 و 185/ فیدراڵی/ 2023 بهستووه. له دهقی داواكهی یهكێتیدا ئهوهش هاتووه: راگرتن یان ههڵپهساردنی كارهكانی كۆمسیۆن لهم كاته ههستیارهدا كه ماوهیهكی زۆر كهم ماوه بۆ رۆژی دهنگدان و كۆمسیۆن گرێبهستهكانی تایبهت به ههڵبژاردنهكهی تهواو كردووه، لهوانه چاپكردنی فۆرمهكانی دهنگدان و گرێبهستی پرۆگرامی ئامێرهكانی دهنگدان، دهبێته هۆی بهفیڕۆدانی ملیۆنان دۆلار و شهڵهژان بۆ كارهكانی كۆمسیۆن دروست دهكات، لهلایهكی دیكهشهوه ههوڵ و ماندووبوونهكانی حزب و كاندیدهكان بهفیڕۆ دهكات، جگه لهو زیانانهی به گهلی كوردستان دهكهون له پێكنههێنانی حكومهتێكی ههڵبژاێردراو. داواکەی یەکێتی لە دادگای فیدراڵی دوای ئەوە هات ئەمڕۆ سێشەممە، 07-05-2024، دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق لە وەڵامی سکاڵایەکی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان؛ فەرمانێکی "وەلائی" دەرکرد بە مەبەستی ڕاگرتنی جێبەجێکردنی بڕگەی (دووەم)ی ماددەی (2) لە سیستمی تۆمارکردن و پەسەندکردنی لیستی کاندیدەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان ژمارە (7)ی ساڵی 2024، کە تێیدا هاتووە (پەرلەمانی هەرێمی کوردستان لە (100) کورسی پێکدێت کە بەسەر ئەم بازنانەی هەڵبژاردندا دابەشکراون: پارێزگای هەولێر 34 کورسی، سلێمانی 38 کورسی، دهۆک:25 کورسی و هەڵەبجە 3 کورسی). دادگای فیدراڵی دەڵێت، تا ئەو کاتەی سکاڵاکە یەکلایی دەکرێتەوە جێبەجێکردنی بڕگەکە بەردەوام دەبێت.
هاوڵاتی دادگای فیدراڵی عێراق وەڵامی سکاڵاکەی مەسرور بارزانی دایەوە و مادەی 2ی هەمواری یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی هەڵپەسارد، ئەو مادەیە پەیوەستبوو بە کەمکردنەوەی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستان بۆ 100 کورسی و دابەشکردنیان بەسەر 4 بازنەدا لە هەرێمی کوردستان. ئەمڕۆ سێشەممە، 07-05-2024، دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق لە وەڵامی سکاڵایەکی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان؛ فەرمانێکی "وەلائی" دەرکرد بە مەبەستی ڕاگرتنی جێبەجێکردنی بڕگەی (دووەم)ی ماددەی (2) لە سیستمی تۆمارکردن و پەسەندکردنی لیستی کاندیدەکانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان ژمارە (7)ی ساڵی 2024، کە تێیدا هاتووە (پەرلەمانی هەرێمی کوردستان لە (100) کورسی پێکدێت کە بەسەر ئەم بازنانەی هەڵبژاردندا دابەشکراون: پارێزگای هەولێر 34 کورسی، سلێمانی 38 کورسی، دهۆک:25 کورسی و هەڵەبجە 3 کورسی). دادگای فیدراڵی دەڵێت، تا ئەو کاتەی سکاڵاکە یەکلایی دەکرێتەوە جێبەجێکردنی بڕگەکە بەردەوام دەبێت. ڕۆژی 21ی شوباتی 2024، دادگاى باڵاى فیدراڵیی عێراق، هەرێمى کوردستان بەسەر چوار بازنەى هەڵبژاردن دابەشکرد، هاوكات لەدانیشتنەکەدا جاسم محەمەد عەبود سەرۆکى دادگاى فیدراڵى عێراق یاساى هەموارى هەڵبژاردنى پەرلەمانى کوردستانو کۆمسیۆنى هەڵبژاردنو ڕاپرسى هەرێمیشى هەڵوەشاندەوە. هاوكات ڕۆژی 6ی ئایاری 2024، مەسرور بارزانی لەدادگای باڵای فیدراڵیی عێراق، سکاڵای لەدژی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان تۆمارکردو بەسەرپێچیکردنی بڕگەکانی دەستوری عێراق تۆمەتباریدهكاتو داوادەکات، دادگاکە بڕیارێکی بەپەلە دەربکات بۆ ڕاگرتنی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان تاوەکو کاتی یەکلاییکردنەوەی سکاڵاکەی. بهگوێرهی نوسراوێكی سكاڵاكهی مهسرور بارزانی كه لهلایهن ئهیاد ئیسماعیل پارێزهری ناوبراو ئاڕاستهی دادگای فیدڕاڵی كراوه، له سكاڵاكهیدا مهسرور بارزانی دهڵێت، كۆمسیۆنی ههڵبژاردنهكان له دابهشكردنی ههرێمی كوردستان بۆ چوار بازنهی ههڵبژاردن، سهرپێچی دهستور و بڕیارهكانی دادگای فیدڕاڵی كردوه، چونكه كۆمسیۆن له دابهشكردنی ژمارهی كورسیی بازنهكان، پشتی به ژمارهی دهنگدهران بهستوه نهك ژمارهی دانیشتوانی ناوچهكانی ههرێم، ئهمهش پێچهوانهی دهقی ماددهی 49ی دهستوری ههمیشهیی عێراقه". مهسرور بارزانی داواشی له دادگای فیدڕاڵی كردوه، بڕیارێكی بهپهله دهربكات بۆ راگرتنی ئهنجامدانی ههڵبژاردنی خولی شهشهمی پهرلهمانی كوردستان و راگرتنی رێكارهكانی كۆمسیۆن تایبهت به ئهنجامدانی پرۆسهی ههڵبژاردن تاوهكو سكاڵاكهی یهكلادهكرێتهوه.
مەبەست سەعید هاوڵاتی سەرۆکی کۆمەڵەی کێڵگە پەلەوەریەکانی سلێمانی رایدەگەیێنێت بەشێک لەخاوەن پرۆژەکانی بەرهەم هێنانی مریشکی زندوو ئاگاداریان کردووینەتەوە لە راگرتنی تێکردنەوەی جوچک بۆ ناو هۆڵەکانی بەرهەم هێنانی مریشک، ئەمەش وادەکات لە ئایندەدا مریشکی زیندوو گرانبێت. نازم عەبدوڵا جاف، سەرۆکی کۆمەڵەی کێڵگە پەلەوەریەکانی پارێزگای سلێمانی و گەرمیان و ڕاپەڕین رایگەیاند، " ئەگەر بارودۆخ بەو شێوەیە بڕوات تێکردنەوەی جوچک بۆناو هۆڵەکانی پەلەوەر لەلایەن بەشێک لە خاوەن کێڵەگە پەلەوەریەکان رادەگیرێت، ئەوەش بەهۆی ئەو زیانە زۆرەی بەردەوام لێیان دەکەوێت." راشیگەیاند، "ئێستا نرخی جوچک ٤٠ سەنت و نرخی عەلەفیش گرانبووە. هاوردە کردنی مریشکی بەستوو بەردەوامە و پشتیوانی حکومەت بۆ کەرتی مریشکی زیندوو نییە. تێچوی بەرهەم هێنانی مریشک 2 هەزارو 600 دینارە بەڵام بە 2 هەزارو 100 دینار دەفرۆشرێت." باسی لەوەشکرد، "بڵاوبوونەوەی نەخۆشی ساڵانەی ئایبی و گەمبۆرۆ و نیوکاسڵ، ئەمانە ئەو هۆکارانەن کە خاوەن کێڵگەکان والێدەکەن مریشک بەرهەم نەهێنن و گرانبونی مریشکی زیندوو بەدوای خۆیدا دەهێنێت". سەرۆکی کۆمەڵەی کێڵگە پەلەوەریەکان داوا دەکات ئەنجومەنی وەزیران بەجیددی لەکۆبوونەوەکانیاندا باسی ئەم کەرتە بکەن و بیکەنە کەرتی نیشتمانی. ئەوەشی خستەڕوو، "لەتواناماندایە مریشکی تەندروست هەناردەی ووڵاتان بکەین بەمەرجێک حکومەتی هەرێم پشتیوانمان بێت و بەجیددی کارمان لەگەڵدا بکات".
هاوڵاتی سەرۆکى هەرێمى کوردستان جەخت دەکاتەوە کە بە هیچ شێوەیەک وادەى ئەنجامدانى هەڵبژاردنى پەرلەمانى کوردستان "تا ئەم دەقەیە" نەگۆڕیوە و دەشڵێت: بەرپرسیارێتی من ئەوە نییە پشتگیری لە هیچ لایەنێک بکەم بەڵکو پاراستنی بەرژەوەندیی هەرێمی کوردستانە و"لای من بەرژەوەندیی هەرێمی کوردستان لە بۆچوونی حیزبەکان لەپێشترە" نێچیرڤان بارزانى، سەرۆکى هەرێمى کوردستان لە کۆنگرەیەکى رۆژنامەوانییدا ئەمڕۆ سێشەممە لە تاران-ى پایتەختى ئێرانەوە رایگەیاند: پەیوەندی نێوان هەرێمی کوردستان و ئێران زۆر گرنگ و مێژوییە و دەبێت هەوڵبدەین کێشەکانی نێوان هەردولا بە جدی چارسەر بکرێن. وتیشی،"له كۆبوونهوهكانمان لهگهڵ بهرپرسانی ئێران باسی دواخستنی ههڵبژاردنمان نهكردووه و تا ئێستا دهستكاری رۆژهكهمان نهكردووه". ئاماژەى بۆ ئەوەکرد کە دەبێت هەڵبژاردنێک بکرێت هەمو لایەنەکان لەسەری رێکبکەون، هەڵبژاردنەکە نەبێتە هۆی ترازانی لایەنە سیاسییەکان و پێویستە هیچ لایەنەێک نە خۆی بە دۆڕاو نە بە براوە بزانێت. سەبارەت بە سەردانەکەشی بۆ ئێران سەرۆکی هەرێم باسی لەوەکرد "بە سوپاسەوە پێشوازیمان لەلایەن رابەری کۆماری ئیسلامیی ئێران و سەرۆکوەزیران و سەرۆکی پەرلەمان لێکرا و کۆبوونەوەکان بەشێوەیەکی گشتی هەموویان زۆر بەباشی بەڕێوەچوون سوپاسی پێشوازیی هەموویان دەکەین لە شاندی هەریمی کوردستان". وتیشی، ئیرادەیەکی زۆر جیدی دەبینین لەم سەردانەمان بۆ کۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی لە نێوانماندا هەن و هەرێمی کوردستان خوازیاری باشترین پەیوەندییە لەگەڵ کۆماری ئیسلامیی ئێران وەک دراوسێیەکی هەرە گرنگ. لە بەشێکى دیکەى قسەکانیدا نێچیرڤان بارزانى رایگەیاند، زۆر شت هەبوە بونەتە هۆی نیگەرانی ئێران لە هەرێمی کوردستان، لەگەڵ تاران لەسەر میکانزیمێک رێکەوتوین ئەگەر کێشەیەک دروست بو چارەسەری بکەین نەک لەیەکتر دوربکەوینەوە. ئەوەشی ڕونکردەوە کە: نیگەرانییەکان کاریگەری دەکاتە سەر بازرگانی و دۆخی هاوڵاتییان و هاتوچۆی گەشتیاری نێوان هەردولا. ئاماژەى بۆ ئەوەشکرد کە رێکەوتنێکی نوێ دەکەن، میکانزمێکی نوێ دادەنێن، تا رێگرى بکەن لەوەى رۆژێک لە رۆژان کێشەى دیکە لەنێوان هەرێمى کوردستان و تاران دروست ببێت.
هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە خاوەن پێداویستیە تایبەتەکان لە بەردەرکی سەرا لە سلێمانی خۆپیشاندانیان دەست پێکرد و داوای زیادکردنی مووچەکانیان دەکەن و هۆشداری خۆپیشاندانی سەرتاسەری دەدەن لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا نوێنەری خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان ئەمڕۆ سێشەممە 5/7/2024 ڕایگەیاند، گوزەرانی خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان خراپە و سەرەڕای ئەوەی مووچەکەیان کەمە لەکاتی خۆشیدا پێیان نادرێت. وتیشی، زۆرینەیان ناتوانن کار بکەن بۆ پەیداکردنی بژێوی ژیانیان، ژیانیان لەسەر ئەو مووچەیەیە بەڵام پێیان نادرێت. باسی لەوەشکرد کە چوار ساڵە سەرۆکی حکومەتی هەرێم ڕەتیدەکاتەوە بیانبینێت بۆ گفتوگۆکردنی کێشەکانیان و لەگەڵ نوێنەرانی ئەو چینەی کۆمەڵگا کۆنابێتەوە. هاوکات خاوەنپێداویستییە تایبەتەکان هۆشداری دەدەنە حکومەتی هەرێم و دەڵێن، گەر مووچەکانیان زیاد نەکرێت خۆپیشاندانی سەرتاسەری ئەنجام دەدەن و تا کاتی هەڵبژاردن مۆڵەت دەدەن بە حکومەتی هەرێم. لە ئێستادا مووچەی خاوەن پێداویستییەکان لە نێوان 100 بۆ 150 هەزار دینارەو داوا دەکەن موچەکانیان هاوتای مووچەی خاوەنپێداویستییە تایبەتەکانی عێراق بکرێت کە لە 250 هەزار دینار کەمتر نییە. ئەوەش لە کاتێکدایە، هاوڵاتییان و مووچەخۆرانی هەرێم لە مانگی ئایاردان، بەڵام هێشتا مووچەی مانگی نیسانیان وەرنەگرتووە و هێشتا هیچ وادەیەکیش بۆ دابەشکردنی مووچە رانەگەیەنراوە.
.jpg)
هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە، 7ی ئایاری 2024، دادگەی فیدراڵی دانیشتنێک دەکات و تێیدا تاوتوێی دوو سکاڵا دەکات کە لەلایەن دوو پەرلەمانتاری عێراقەوە لە دژی مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە دژی سەرۆکوەزیران و سەرۆککۆماری عێراق تۆمارکراون. سکاڵاکە لەلایەن پەرلەمانتاران مستەفا جەبار سەنەد و باسم خەزعەل خەشانەوە تۆمارکراون و داوایان لە دادگە کردووە، رەزامەندی مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق بە نادروست بزانێت و هەڵیبوەشێنێتەوە، ئەو شوێن و دامەزراوانەشی هێزەکانی ئەمریکای تێدان لە دوای رێککەوتننامەی نێوان ئەمریکا و عێراق بۆ عێراق بگەڕێندرێتەوە. هەروەها قەرەبووکردنەوەی ئەو زیانانەی بەهۆی ئەو کردەوانە کراون لە دوای کۆتاییهاتنی رێککەوتنامەکە لە 1-1-2009 روویانداوە. هێزەکانی ئەمریکا ساڵی 2003 کۆتاییان بە دەسەڵاتی رژێمى بەعس هێنا، بەڵام ساڵی 2011 بە رێککەوتن لەگەڵ حکومەتی عێراق کشانەوە و دواى سەرهەڵدانى داعش لە ساڵی 2014 جارێکی دیکە هێزەکانى ئەمریکا بۆ یارمەتیدانی عێراق لە شەڕی دژی رێکخراوەکە لەسەر داواکاریى فەرمیى حکومەتى عێراق گەڕانەوە.
هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد نوێنەری گشتیی مامۆستایانی وانەبێژ لەبارەی وەڵامی سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ دامەزراندنی وانەبێژانی هەرێمی کوردستان زانیاری دەخاتەڕوو. ئەمڕۆ دووشەممە، 6ی ئایاری 2024، کارۆخ عەبدوڵڵا، نوێنەری گشتیی مامۆستایانی وانەبێژانی هەرێمی کوردستان بە هاوڵاتی راگەیاند، "لە سەرچاوەیەکی فەڕمی باوەڕپێکراو پێیان راگەیاندم لە کۆبوونەوەیەکدا محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق وتیەتی ناتوانین تەرخانکاری دارایی بکەین بۆ دامەزراندنی وانەبێژانی هەرێمی کوردستان". رۆژی 30ی نیسانی 2024، دکتۆر ئالان حەمەسەعید، وەزیری پەروەردەی هەرێمی کوردستان لە سەردانی بۆ بەغدا چاویکەوت بە سەرۆک وەزیرانی عێراق، لەم دیدارە دکتۆر ئالان لیستی هاوپێچی مامۆستایانی وانەبێژی ئاڕاستەی سودانی کرد بۆ دابینکردنی پارەی دارایی پێویست بۆ وانەبێژانی هەرێمی کوردستان تاوەکو حکومەتی هەرێم وانەبێژانی دابمەزرێنێت". نوێنەری گشتیی مامۆستایانی وانەبێژانی هەرێمی کوردستان وتی، "حکومەتی هەرێمی کوردستان و وەزارەتی پەروەردە چاوەڕێی وەڵامی حکومەتی ناوەندە بە نووسراوی فەرمی، هەروەها ئێمەش لەسەرخەتین لەگەڵ پەرلەمانتارانی کورد لە بەغدا بۆ ئەوەی لە هەمواری بودجەی عێراقدا کە بڕیارە بەم نزیکانە بچێتە پەرلەمانی عێراق بۆ گفتوگۆ، مافی مامۆستایانی وانەبێژ تێدا دیاری بکرێت". بۆ دامەزراندنی کۆی مامۆستایانی وانەبێژ حکومەتی هەرێمی کوردستان پێویستی بە 18 ملیار و 398 ملیۆن و 700 هەزار دینارە کە ژمارەیان 37,734 وانەبێژە .
هەوراز حوسێن هاوڵاتی، وارشۆ بزوتنەوەی حەماس لە شەڕەکەیدا لەگەڵ ئیسرائیل بە ئاگربەست قایلبوو؛ ئەوەش دوای ئەوەی قەتەر و میسر پێشنیازیان بۆ کرد. دوانیوەڕۆی رۆژی دووشەممە 6-5-2024، بزوتنەوەی حەماس رایگەیاند، ئیسماعیل هەنیە، سەرۆکی بزوتنەوەی حەماس بە سەرۆکوەزیرانی قەتەر و وەزیری زانیاریی میسری راگەیاندووە، پێشنیازی ئاگربەستیان قبووڵە. تاوەکو کاتی ئامادەکردنی ئەم راپۆرتە ئیسرائیل هیچ لێدوان و وەڵامێکیان لەبارەی هەنگاوەکەی حەماسەوە باس نەکردووە و میدیا ئەمریکی دەڵێت پێداچوونەوەی بۆ دەکەن. لە ئاگربەستەکەدا ژمارەیەک مەرج لەلایەن هەردوولاوە دانرابوو، یەکێک لەوانە بەردانی 20 بۆ 33 بارمتەی ئیسرائیلی کە لەلای حەماس دەستبەسەرن بەرامبەر ژمارەیەک زیندانیی فەڵەستینی کە لەلای دەوڵەتی ئیسرائیلن. دوای ئەوەی ئیسرائیل ئاگربەست پەسەند دەکات، چەند هەفتەیەک تێدەپەڕێت تاوەکو تەواوی ئاڵووگۆڕەکان دەکرێن. سەرچاوە ئەمریکییەکان دەڵێن، قایلکردنی حەماس بە ئاگربەست دوای رۆژێکی دوورودرێژ لە گفتووگۆی نێوان ویلیام بەرنس، بەڕێوبەری دەزگای سی ئای ئەی ئەمریکا و شێخ محەممەد بن عەبدولرەحمان ئەل سانی، سەرۆکوەزیرانی قەتەر هاتووەتە بەرهەم. ئێستا رەشنووسی ئاگربەستەکە لەبەردەست بنیامین ناتانیاهوو، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیلە و پێداچوونەوەی بۆ دەکات. ماتیو میڵەر دەڵێت، ئەمریکاش بە هەمان شێوە بە وەڵامەکە حەماسدا دەچێتەوە و لەگەڵ هاوبەشەکانی لە ناوچەکە گفتووگۆی دەکات. دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵەکە، فەڵەستینییەکانی غەززە دەستیان بە ئاگەنگگێڕان لە شەقامەکانی تەواوی کەرتی غەززە کردووە. ئاگربەستەکەی حەماس و ئیسرائیل لە دوای شەڕێکی خوێناوی حەوت مانگە دێت کە لە 7ی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردوو دەستیپێکرد. تاوەکو ئێستا 34 هەزار و 735 فەڵەستینی لە شەڕەکەدا کوژراون، 78 هەزار و 108 کەسی دیکەش برینداربوون. نزیکەی 1 ملیۆن و 700 هەزار فەڵەستینیش ئاوارەی نێوخۆی کەرتی غەززە بوون کە 1 ملیۆن و 200 هەزار کەسیان تەنیا لە شاری رەفەحن.
هەوراز حوسێن هاوڵاتی، وارشۆ سەرۆکی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم جارێکی دیکە سەردانی ئێرانی کرد بە مەبەستی پشکنینی بنکە ئەتۆمییەکانی ئەو وڵاتە. ئەو بەرپرسە رۆژئاواییە لەم دواییانەدا هۆشداری دابوو کە ئێران ئێستا دەتوانێت "چەند چەکێکی ئەتۆمی" دروستبکات. رۆژی دووشەممە 6-5-2024، رافایل گرۆسی، سەرۆکی ئاژانسی وزەی ئەتۆم بە سەردانێکی دوو رۆژە گەیشتە تاران و ئەمڕۆ لەگەڵ حوسێن ئەمیر عەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران کۆدەبێتەوە. گرۆسی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس بڵاویکردووەتەوە، لە سەردانەکەیدا داوا لە بەرپرسانی ئێران دەکات پابەندی "ئەو رێنماییە کۆنکرێتییانە بن" کە ساڵی رابردوو لەگەڵ ئاژانسەکەی لەسەری رێککەوتوون. لە 2023دا ئاژانسەکە و ئێران لەسەر چەند خاڵێک رێککەوتن کە تایبەت بوو بە رێگەدانی ئاژانسە نێودەوڵەتییەکە لەلایەن ئێرانەوە بۆ پشکنینی بنکە ئەتۆمییەکان، بەڵام ئێستا ئێران پێشێلی ئەو خاڵانەی کردووە. پێش گەڕانەوەی بۆ ڤیەننا بڕیارە سبەینێ سێشەممە، گرۆسی سەردانی ئەسفەهان بکات و بەشداری لە کۆنفرانسێکی تایبەت بە ئەتۆم بکات. کێشەکانی نێوان ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم و ئێران لە 2018ـەوە سەری هەڵدا کە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا تاکلایەنانە ئەمریکای لە رێککەوتنی ئەتۆمی هێنایە دەرەوە. لە دوای ئەوەوە ئێران تەواوی سنوورەکانی پەیوەست بە رێککەوتنەکەی شکاندووە و پوختی یۆرانیۆمەکەی گەیاندووەتە نزیک 90٪ کە رێژەی پێویستە بۆ دروستکردنی چەکی ئەتۆمی. ترسی ئاژانسە ئەتۆمییەکە لە بەرەوپێشچوونی زیاتری پرۆگرامە ئەتۆمییەکەی ئێران لە چەکی ئەتۆمەوە دوای کێشەکانی ئەو وڵاتە لەگەڵ ئیسرائیلی نەیاری سەریهەڵداوەتەوە. ئەوەش دوای ئەوەی ئیسرائیل ژمارەیەک بنکەی سەربازیی ئەسفەهانی مووشەکبارانکرد و وا بڵاوبوویەوە کە بنکەی ئەتۆمی بوون.
هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد بڕیاربوو لە سەرەتای ئەم هەفتەیە مووچەی لیوا هاوبەشەکانی سەر بە وەزارەتی پێشمەرگە دابەشبکرێت، بەڵام بەهۆی دابەشنەکردنی مووچەی فەرامانبەرانی هەرێمی کوردستانەوە بۆ کۆتایی هەفتە دواکەوت. ئەمڕۆ دووشەممە، 6ی ئایاری 2024، بەرپرسێکی وەزارەتی پێشمەرگە لە یەکێک لە لیوا هاوبەشەکانی سەر بە وەزارەتی پێشمەرگەی حکومەتی هەرێمی کوردستان کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت بە هاوڵاتی راگەیاند، "بڕیاربوو سەرەتای ئەم هەفتەیە مووچەی مانگی نیسانی لیوا هاوبەشەکانی سەر بە وەزارەتی پێشمەرگە دابەشبکرێت، بەڵام بۆ رۆژی پێنجشەممە، 9ی ئایاری 2024 دواکەوت". ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەکرد، "هۆکاری دواخستنی دابەشکردنی مووچەی لیواکان کە لەلایەن هاوپەیمانانەوە پارەیان بۆ خەرجدەکرێت بەهۆی ئەوەیە کە تاوەکو ئێستا بەغدا پارەی بۆ مووچەی مانگی چواری فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان نەناردووە". مانگانە هاوپەیمانان نزیکەی 32 ملیار دینار بۆ مووچەی لیوا هاوبەشەکانی هیزەی پێشمەرگە دەنێرن و لە ماوەی رابردوودا چەندین جار هۆشداری تووندیان داوەتە هەرێمی کوردستان لەبارەی دواخستنی مووچەی لیوا هاوبەشەکان و ریکخستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە.
هەوراز حوسێن هاوڵاتی، وارشۆ وەزارەتی بەرگریی رووسیا دەڵێت، لە داهاتوویەکی نزیکدا رووماڵێکی سەربازی دەکەن کە چەکی ئەتۆمیی تێدا بەکاردەهێنرێت. ئەوەش بە بەهانەی "دەستێوەردانی لە رادەبەدەری وڵاتانی رۆژئاوا" لە جەنگەکەیدا لەگەڵ ئۆکراینا. رۆژی دووشەممە 6-5-2024، وەزارەتی بەرگری رووسیا لە راگەیێنراوێکدا بڵاویکردەوە، پلانیان وایە مانۆڕێکی سەربازی بکەن کە چەکی ئەتۆمیی تاکتیکی تێدا بەکاربهێنرێت. ئاماژەشی بەوەکردووە، ئەم مانۆڕە "وەڵامی ئەو گوتە و هەڕەشە دنەدەرانەیە بەرپرسانی رۆژئاوا لەبارەی رووسیاوە دەیڵێن". هەرچەندە نێوان وڵاتانی رۆژئاوا و رووسیا بەبۆنەی هێرشەکەی بۆ سەر ئۆکراینا لەوپەڕی خراپیدایە، بەڵام ئەمە جاری یەکەمە لە دوای دەستپێکی جەنگەکەوە رووسیا ئەنجامدانی مانۆڕی ئەتۆمی بهێنێتە باسەوە. راگەیاندنەکە وا دەردەکەوێت هەڕەشە بێت بۆ رۆژئاوا کە دەستوەردانەکانیان لە جەنگی ئۆکراینا لەوە قووڵتر نەکەنەوە. چەکی ئەتۆمیی تاکتیکی بریتییە لە جۆرێکی چەکی ئەتۆمی کە ناوچەیەکی کەمتر لە چەکە وێرانکەرەکانی وەک مووشەکی ئەتۆمیی کیشوەربڕ وێران دەکات. پێشتر رووسیا هەڕەشەی بەکارهێنانی ئەو چەکانەی لە ئۆکراینا کردبوو و رۆژئاواش بە توندی و روونی داوای لێکردبوو کاری وا نەکات. لەم دوو ساڵەدا دەیان بەرپرس و سەرکردەی رۆژئاوا مەترسیی فراوانبوونی جەنگی ئۆکراینایان بۆ بەشەکانی دیکەی ئەوروپا و خاکی ئەندامانی ناتۆ و دواتریش جەنگی نێوان رووسیا و ناتۆ خستبووەڕوو. ئەمەی رووسیا دەیکات دەکرێت دندەدەری هاتنەدی ئەو مەترسییە گەورەیە بێت. لەو راگەیێنراوانەی بەرپرسانی ئەندامانی ناتۆ کە رووسیا بە "مەترسیدار"یان دەزانێت؛ هەفتەی رابردوو ئیمانویل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا گوتی، ناردنی هاوکاری بۆ ئۆکراینا دەکرێت ناردنی سەربازی فەرەنسیش بگرێتەوە. دەیڤد کامیرۆن، وەزیری دەرەوەی بەریتانیاش گوتی، سوپای کیێڤ دەتوانن مووشەکە دوورهاوێژەکانی بەریتانیا بۆ هێرشکردنە سەر ناو خاکی رووسیا بەکاربهێنن. ئەمە جاری یەکەم نییە رووسیا نیگەرانی بەرامبەر هاریکارییەکانی رۆژئاوا بۆ ئۆکراینا و جموجووڵەکانی ناتۆ لە ئەوروپا دەربڕێت. دوای بە ئەندامبوونی فینلاند لە ناتۆ، رووسیا بەشێکی چەکە ئەتۆمییەکانی بۆ بێلارووسی هاوپەیمانی گواستەوە. ئێستاش نیازی مانۆڕی ئەتۆمیی هەیە کە دەکرێت نەوتی زیاتر بکات بە ئاگری ئەو جەنگەی بەرۆکی ئەوروپای گرتووە.
هەوراز حوسێن هاوڵاتی، وارشۆ لە حەوت رۆژی رابردوودا لافاو شاری ریۆ دی گراند دۆ سوول لە بەرازیل گرتووەتەوە و تاوەکو ئێستا 74 کەس گیانیان لەدەستداوە و 103 کەسی دیکەش بێسەرووشوێنن. ئەمە جگە لەوەی دەیان هەزار کەس ئاوارەبوون. رۆژی یەکشەممە 5-5-2024، حکومەتی بەرازیل رایگەیاندووە، بەهۆی لافاوەوە لانیکەم 74 کەس گیانیان لەدەستداوە و 103 کەسیش بێسەرووشوێنن. هەروەک 88 هەزار هاووڵاتیش لە ماڵەکانیان هەڵبڕاون. بە گوێرەی ئاماری حکومەتی بەرازیل، لانیکەم 16 هەزار هاووڵاتی ناچار بە ئاوارەبوون بوون. لافاوەکە زیانی گەورەی بە هێڵەکانی گواستنەوە و کارەباش گەیاندووە، لە ئامارێکدا ئەوە خراوەتەڕوو، 800 هەزار هاووڵاتی بەبێ ئاو ماونەتەوە. ئاستی ئاوی رووباری گواهیبە کە بە نێو ئەو شارەدا دەڕوات 5 مەتر و 33 سانتیممەتر بەرزبووەتەوە، بەمەش بەرزترین ئاستی لە مێژووی پێوانەی ئاستی رووبارەکەدا تۆمارکردووە. لە ساڵی 1941 واتە 83 ساڵ لەمەوبەر ئاستی ئاوەکە 4 مەتر و 76 سانتیممەتر بەرزببووەوە. بە گوێرەی پەیمانگەی کەشناسیی نیشتمانیی بەرازیل، لە دووشەممەی رابردووەوە لە هەندێک ناوچە زیاتر لە 300 ملیمەتر باران باریوە، ئەوەش هۆکاری لافاوەکەیە. ئەمە جاری چوارەمە لە کەمتر لە ساڵێکدا رووداوە ژینگەییەکان کارەسات لە بەرازیل دەنێنەوە. لە لافاوی مانگەکانی تەمموز و ئاب و تشرینی دووەمی 2023شدا 75 کەس لەو وڵاتە گیانیان لەدەستداوە.
هەوراز حوسێن هاوڵاتی، وارشۆ ئیسرائیل داوای لە دەیان هەزار هاووڵاتی فەڵەستینی لە شاری رەفحەی باشووری کەرتی غەززە کردووە چۆڵی بکەن، ئەوەش چونکە تەلئەڤیڤ نیازی وایە ئۆپەراسیۆنی زەمینی "بۆ سڕینەوەی تەواوەتی حەماس" بۆ سەر ئەو شارە بکات. سەرلەبەیانی رۆژی دووشەممە 6ی ئایاری 2024، سوپای ئیسرائیل لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس رایگەیاندووە، هێرشێک "بەوپەڕی هێزەوە" دەکاتە سەر حەماس لە رەفحە، کە وەک خۆی باسی دەکات دوایین پەناگەی حەماسە. راگەیێنراوەکەی سوپای ئیسرائیل ئەوەندەی دیکە هەوڵی نێوەندگیرە نێودەوڵەتییەکانی وەک قەتەر و ئەمریکای بۆ ئاگربەست سەختترکردووە. بەڕێوبەری دەزگای سی ئای ئەی ئەمریکا و بەرپرسانی باڵای قەتەریش هۆشدارییان داوە کە ئەگەر ئیسرائیل هێرش بۆ سەر رەفحە بکات، گفتووگۆکانی پەیوەست بە ئاگربەست پاشەکشە دەکات. کۆڵۆنێل نەداڤ شۆشانی، گوتەبێژی سوپای ئیسرائیل دەڵێت، داوا لە نزیکەی 100 هەزار هاووڵاتی فەڵەستینی لە رەفحە کراوە ناوچەکە چۆڵبکەن. باسی لەوەکردووە، سوپای ئیسرائیل هێرشێکی سنووردار بۆ سەر چەند ناوچەیەکی ئەو شارە دەکات کە حەماس وەک پەناگە بەکاریان دەهێنێت. ئەو هەنگاوەی سوپای ئیسرائیل دوای ئەوە دێت، رۆژی یەکشەممە 6ی ئایار، چەکدارانی حەماس لە رەفحەوە بە مووشەک هێرشیان کردە سەر سوپای ئیسرائیل و بەهۆیەوە سێ سەربازی ئەو وڵاتە کوژران. ئەوە حەوت مانگە شەڕی نێوان بزوتنەوەی حەماس و ئیسرائیل دەستیپێکردووە؛ ئەوەش دوای ئەوەی لە 7ی تشرینی یەکەمی 2022 چەکدارانی حەماس بە مووشەک و هێرشی زەمینی پەلاماری ئیسرائیلیاندا.
هاوڵاتی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان رایگهیاند، نێچیرڤان بارزانى و ئیبراهیم رهئیسى، سهرۆك كۆماری ئێران كۆبونهتهوه و جهختیان له برهودان به پهیوهندییهكانى ئێران لهگهڵ عێراق و ههرێمى كوردستان لهسهر بنهماى دراوسێیهتیى باش و بهرژهوهندیى هاوبهش و بهرزكردنهوهى ئاستى ئاڵوگۆڕى بازرگانى و پهیوهندیى ئابوورى كردهوه. سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان له راگهیهندراوێكدا سەبارەت بە کۆبونەوەکەی نێوان سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆککۆماری ئێران باسی لهوهكردووه، بهیانیى ئهمڕۆ دوشهممه، نێچیرڤان بارزانى و ئیبراهیم رهئیسى له تاران كۆبوونهتهوه، ههریهكه له جێگرانى سهرۆك و وهزیرى ناوخۆ و شاندێكى سهرۆكایهتیى ههرێمى كوردستان ئامادهبوون. وەک لە راگەیێنراوەکەی سەرۆکایەتی هەرێمدا هاتووە، لە کۆبونەوەکەدا ههردوولا جهختیان له برهودان به پهیوهندییهكانى ئێران لهگهڵ عێراق و ههرێمى كوردستان لهسهر بنهماى دراوسێیهتیى باش و بهرژهوهندیى هاوبهش و بهرزكردنهوهى ئاستى ئاڵوگۆڕى بازرگانى و پهیوهندیى ئابوورى كردووەتەوە. باس لەوەشکراوە، "رهئیسى سوپاس و پێزانینى كۆمارى ئیسلامى بۆ ههرێمى كوردستان دهربڕى بۆ ئهو هاریكارییهى پێشكهش به زیارهتكارانى ئێرانى بۆ مهزارگه پیرۆزهكان له باشورى عێراق دهكات له كاتى تێپهڕبونیان به ههرێمى كوردستاندا". دەقی راگەیەندراوەکەی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان: ههردوو سهرۆك نێچيرڤان بارزانى و رهئيسى، جهخت له برهودان به پهيوهندييهكان دهكهنهوه بهيانيى ئهمڕۆ دووشهممه 2024/5/6 بهڕێز نێچيرڤان بارزانى، سهرۆكى ههرێمى كوردستان، له تاران لهگهڵ بهڕێز ئيبراهيم ڕهئيسى، سهرۆكى كۆمارى ئيسلاميى ئێران، كۆبووهوه. له كۆبوونهوهكهدا كه بهڕێزان جێگرانى سهرۆك و وهزيرى ناوخۆ و شاندێكى سهرۆكايهتيى ههرێمى كوردستان ئامادهى بوون، ههردوولا جهختيان له برهودان به پهيوهندييهكانى ئێران لهگهڵ عێراق و ههرێمى كوردستان لهسهر بنهماى دراوسێيهتيى باش و بهرژهوهنديى هاوبهش و بهرزكردنهوهى ئاستى ئاڵوگۆڕى بازرگانى و پهيوهنديى ئابوورى كردهوه، ههروهها ستايشى پهيوهنديى دێرين و مێژووييى نێوان كۆمارى ئيسلامى و ههرێمى كوردستانيان كرد. سهرۆك ڕهئيسى سوپاس و پێزانينى كۆمارى ئيسلامى بۆ ههرێمى كوردستان دهربڕى بۆ ئهو هاريكارييهى پێشكهش به زيارهتكارانى ئێرانى بۆ مهزارگه پيرۆزهكان له باشوورى عێراق دهكات له كاتى تێپهڕبوونيان به ههرێمى كوردستاندا. لاى خۆيهوه بهڕێز سهرۆكى ههرێمى كوردستانيش سوپاسى پشتگيرى و هاريكاريى ئێرانى بۆ عێراق و ههرێمى كوردستان كرد. له تهوهرێكى ديكهى كۆبوونهوهكهدا داكۆكييان له پێويستى و گرنگيى بهردهواميى ههماههنگى و هاريكاريى هاوبهشى كۆمارى ئيسلاميى ئێران لهگهڵ عێراق و ههرێمى كوردستان كردهوه بۆ پاراستنى ئارامى و سهقامگيريى ناوچهكه.
هاوڵاتی بهڕێوهبهرایهتی كهشناسی و بومهلهرزهزانی ههرێمی كوردستان رایگهیاند، ئهمڕۆ ئاسمان هەوری تەواو دەبێت، لەگەڵ نمەباران هەندێكجار بۆ تاوەباران و بروسکەی ناوبەناو دەگۆڕێت و سبەینێش ئاسمان هەورى تەواو دەبێت، لە کاتەکانی بەیانى زو تاوەبارانی مام ناوەند و هەورە تریشقە دهبێت. بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێم بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ دوشەممە ئاسمان هەوری تەواو دەبێت لەگەڵ نمە باران و هەندێک جار بۆ تاوەباران و بروسکەی ناوبەناو دەگۆڕێت لە زۆربەی ناوچەکانی هەرێم، هاوکات رێژەی دابارین لە ناوچە شاخاوییەکان و ناوچەکانی پارێزگاکانی سلێمانی و هەڵەبجە زیاتر دەبێت. ئاماژەی بەوەشکردوە، بەراورد بە دوێنێ، پلەکانی گەرما یەک بۆ سێ پلە نزم دەبنەوە. سەبارەت بە کەشوهەواى سبەینێ سێشەممە، ئاسمان هەورى تەواو دەبێت، لەکاتەکانی بەیانى زوو تاوەبارانی مامناوەند وهەورەتریشقە لە سنوورى باشووری پارێزگاى دهۆک و سنوورى پارێزگاى هەولێر دەبێت پاشان کاریگەری بۆ تەواوی ناوچەکانی هەرێم درێژدەبێتەوە و لەکاتەکانی ئێوارە کاریگەری لاواز دەبێت". بەگوێرەى راگەیەندراوەکە "پلەکانی گەرما نزمدەبێتەوە بە نزیکەى 1-3 پلە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی ئەمڕۆ". لەراگەیەندراوەکەدا بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بەمجۆرە دیارییکراوە: هەولێر : 24 سلێمانی : 22 دهۆک : 22 زاخۆ : 23 هەڵەبجە : 23 کەرکوک : 28 سۆران : 24 حاجی ئۆمەران : 13 گەرمیان : 29
