هاوڵاتى

رۆژئاڤای كوردستان پێ دەنێتە قۆناغێكی نوێوە بۆ نەوت و گازو رۆژانە (300) هەزار بەرمیل نەوتی خاو دەفرۆشن، بەرپرسی دۆسییەی نەوت لەئیدارەی خۆسەر بۆ هاوڵاتى دەڵێت:» وڵاتانی دونیا چاویان بڕیوەتە ئەو نەوتەی لێرە هەیە، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی كە رۆژئاڤا پشتیوانییەكی نێودەوڵەتی بۆ پەیدا ببێت».

رۆژئاڤای كوردستان خەریكە دەبێتە ناوچەیەكی نوێی ململانێ لەنێوان زلهێزەكانی جیهان بەتایبەت ئەمریكاو روسیا، لەئێستاشدا بووەتە هۆی راكێشانی چەندین وڵاتی دیكە كەخۆیان وەك دۆستی كورد لەسوریا پیشان دەدەن.

هێزەكانی ئەمریكا كەشەڕی داعشیان كردوەتە بیانووی مانەوەیان لەسوریا، ئیستا شوێن پێی خۆیان لەناوچە نەوتییەكانی رۆژئاڤای  كوردستان قایمكردوە، لەمساڵدا چەند جارێك ئاڵۆزی لەنێوان هێزەكانی ئەمریكاو هێزەكانی روسیا لە رۆژئاڤای كوردستان روویداوە كاتێك هێزەكانی روسیا دەیانویست بچنە كێڵگەیەكی نەوتی لە رمێلان، ئەوەش سەرەتایەكی نوێیە لەو ململانێیەی لەسەر نەوتی رۆژئاڤا دروستبووە.

لەماوەی سێ مانگی رابردوودا تائێستا چەند وەفدێكی فەرەنساو بەریتانیاو ئەڵمانیا بەجیا سەردانی رۆژئاڤای كوردستانیان كردووەو لەگەڵ بەرپرسانی ئیدارەی خۆسەر كۆبوونەتەوەو باسییان لەناردنی كۆمپانیا نەوتییەكانی وڵاتەكانیان كردووە بۆ كاركردن لەكێڵگە نەوتییەكانی رۆژئاڤای كورستان، ئەوەش پشتیوانییەكی گەورە دەبێت بۆ كورد.

زۆرینەی نەوتی سوریا كەوتووەتە رۆژئاڤای كوردستان و لەهەردوو پارێزگای (دێرەزوور و حەسەكە) كەئێستا هەردووكیان لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە)دان، ماوەی چوار ساڵە لەلایەن هێزەكانی ئەمریكاو هەسەدەوە سەرپەرشتی دەكرێن كەپێشتر ئەو ناوچانە لەژێر كۆنترۆڵی داعش و گروپە چەكدارەكانی دیكەدا بوون.

بەپێی نوێترین ئاماری ئیدارەی خۆسەر لە رۆژئاڤای كوردستان لەئێستادا هەسەدە لە 90%ی كیڵگە نەوتییەكان و  لە 45%ی گازی سروشتیی رۆژئاڤای كوردستان بەپارێزگای دێرەزووریشەوە لەژێر دەستیدایە.

(كێڵگەی عومەر)كە لەپارێزگای دێرەزوورە بەگەورەترین كێڵگەی نەوتی سوریا دادەنرێت كە لەكۆتایی ساڵی 2017وە هەسەدە لەژێر دەستی داعش دەریهێناو دوای ئەو كێڵگەی (تەنەك) دووەم گەورەترین كێڵگەی نەوتی سوریایە كەئەویش لەهەمان پارێزگایەو لەلایەن هەسەدەوە سەرپەرشتی دەكرێت.

هەر لەپارێزگای دێررەزوور (14) كێڵگەی نەوتی دیكە هەیە كەكۆی نەوتی ئەو پارێزگایە نزیكەی سەد هەزار بەرمیل لە رۆژێكداو لەلایەن ئیدارەی رۆرژئاڤای كوردستانەوە سەرپەرشتی دەكرێت و دەفرۆشرێت، بەڵام تائێستا رێڕەوی فرۆشتنی ئەو نەوتە ئاشكرا نەبووە بەهۆی ئەوەی ئەمریكا ئەركی رەوانەكردنەكەی گرتووەتە ئەستۆ.

زۆرینەی نەوتی سوریا كەوتووەتە پارێزگای حەسەكەو گەورەترین كێڵگەی ئەو پارێزگایەش (سوەیدیە)یە كە رۆژانە نزیكەی (120) هەزار بەرمیل نەوتی لێ بەرهەمدەهێنرێت، هەر لەو كێڵگەیەش (26) كێڵگەی غاز هەیە.

 كێڵگەی نەوتی رمێلان كەدەكەویتە سنوری پارێزگای حەسەكەو بەدووەم گەورەترین كێڵگەی نەوتی پارێزگاكە دادەنرێت و تەنیا لەو كێڵگەیە نزیكەی هەزارو (332) بیرە نەوتی تێدایە كەبەرهەمی رۆژانەی دەگاتە (95) هەزار بەرمیل.

هەریەكە لەكێڵگە نەوتییەكانی (شەدادی، یوسفییە، هۆل، جەبسە) كەوتوونەتە پارێزگای حەسەكەو رۆژانە (33) هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنن، هەر لەكێڵگە نەوتیەكانی حەسەكە رۆژانە یەك ملیۆن و (80) هەزار مەتر سێجار گازی سروشتی بەرهەم دەهێنرێت.

رۆژئاڤای كوردستان رۆژانە  زیاتر لە (300) هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت و لەچەند رێگایەكەوە ئەو نەوتە دەفرۆشێت و ئەمریكاش ئەو رێگایانەی مسۆگەر كردووە بۆ ئەوەی بەربەست بۆ فرۆشتنی نەوتی رۆژئـاڤا دروست نەبێت.

ئیبراهیم حامید كە بەرپرسی دۆسییەی نەوتە لەئیدارەی خۆسەر، ئاماژە بەوە دەكات، ئەو نەوتەی بەرهەمدەهێنرێت بۆ بەكاربردنی ناوخۆیی لەبواری كارەباو كشتوكاڵ و ئاوو خزمەتگوزارییەكانی دیكەدا بەرهەمدەهێنرێت و بەشەكەی دیكەشی دەفرۆشرێت.

ئیبراهیم حامید لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» زۆرینەی نەوتی سوریا لە رۆژئاڤای كوردستانە، وڵاتانی دونیا چاویان بڕیوەتە ئەو نەوتەی لێرە هەیە، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی كە رۆژئاڤا پشتیوانییەكی نێودەوڵەتی بۆ پەیدا ببێت.

رووبەری خاكی رۆژئاڤای كوردستان (555) كیلۆمەتر دوجایە كە لەسەدا 17ی خاكی هەموو سوریا پێكدەهێنێت كە رووبەرەكەی لەچەند وڵاتێكی ئەوروپاو وڵاتانی عەرەبی وەكو قەتەرو لوبنان و سویسراو بەلجیكا گەورەترە، بەڵام سەرمایەیەكی گەورەی سەرزەوی و ژێرزەوی سوریای لەخۆگرتووە كەنزیكەی لە 45%ی سامانی هەموو سوریا پێكدەهێنێت.

لەئێستادا ئەمریكا كار بۆ ئەوە دەكات كۆمپانیاكانی وڵاتەكەی هانبدات لەكێڵگە نەوتییەكانی رۆژئاڤای كوردستاندا وەبەرهێنان بكەن، لەبەرامبەریشدا رووسیا هەوڵدەدات كۆمپانیاكانی خۆی بەرێتە رۆژئاڤای كوردستان و لەگەڵ هەسەدە رێككەوتن بكات، بۆ ئەوەش مۆسكۆ هاوكارییان دەكات بۆ رێككەوتن لەگەڵ رژێمی سوریا.

وتەبێژی ئیدارەی خۆسەر پێشبینی ئەوە دەكات نەوتی رۆژئاڤای كوردستان سەرباری سودە ئابورییەكەی هاوكات دەبێتەهۆی  پەیداكردنی دۆستی زیاتر بۆ رۆژاڤا وەك ئەوەی لەباشوری كوردستان دروستبووە، بەدووریشی دەزانێت نەوت ئاڵۆزی لەنێوان هێزەكانی ئەمریكاو روسیا دروستبكات.

لوقمان ئەحمێ وتەبیژی ئیدارەی خۆسەر لە رۆژئاڤای كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»ئەو نەوتەی لە رۆژئاڤای  كوردستان هەیە بووەتە هێزێكی پشتیوانی گەورە بۆ كورد، چونكە بەهۆی نەوتەوە وڵاتان هەوڵی خۆنزیككردنەوە لەكورد دەدەن، ئەوەش كارێكی ئەرێنی دەبێت كەبەرژەوەندی هەردوولای تێدایە».

هەروەها وتیشی:» ئەزموونی نەوتی رۆژئاڤای كوردستان جیاوازە لەوەی باشوری كوردستان، بەوپێیەی لەلای ئێمە شەفافییەتی تەواوی هەیە خەڵكی رۆژئاڤا بە روونی دەزانن كەبڕی بەرهەمهێنانی نەوت چەندەو بەچەند دەفرۆشرێت».

مانگی ئۆكتۆبەری ساڵی 2019 سیاسەتی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی لەسوریا دەركردو هێزەكانی بەرەو هەرێمی كوردستان كشانەوە، بەڵام دوای هەفتەیەك جارێكی دیكە ترەمپ بڕیاریدا بەشێك لەهێزەكانی بگەڕێنێتەوە بۆ رۆژئاڤای كوردستان بەبیانووی پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان.

دۆناڵد ترەمپ لەكۆتایی كاتی سەرۆكایەتیەكەیدا بەئاشكرا ئەوەی راگەیاند، كەئەوان تەنیا لەبەر نەوتی باكوری سوریا ماونەتەوە كە بەشێكی وڵاتەكەیەتی و بەشێكیشی بۆ كوردەكانە، بەڵام كاتێك جۆو بایدن دەستبەكاربوو لەوتاری دەسپێكی سەرۆكایەتییەكەی رایگەیاند، ئەوان تەنیا لەبەر نەوت لەسوریا نەماونەتەوە، بەڵكو ئامانج و ستراتیژیان لەناوبردنی داعشە.