سیروان ڤیان

گەلی کورد لەئەنجامی سیاسەتەکانی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەپارچەکراوی چووە سەدەی بیستەمەوە. مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری وەک سیستمێکی دەسەڵاتدارو چەوسێنەر و دادۆشێنەر لەچوارچێوەی بەرژەوەندییەکانی خۆیدا فۆرم و شێوەیەکی بەجیهان بەخشیوە. بەدرێژایی مێژوو هەموو ئەوانەی سیستمە داگیرکارییەکان ئەنجامیان داوە مۆدێڕنیتەی سەرمایەداریش ئەنجامیداوە. تەنانەت مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری لەهەموویان زیاتر داگیرکاریی ئەنجامداوە، چونکە لەهەموویان زیاتر چەوسێنەر بووەو ئامڕازەکانی داگیرکاریی زیاتر پەرەپێداوە. هێزەکانی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری، هەروەک چۆن بەئامرازی ماددی و سیاسی و ئایدۆلۆژیدا بەسەر جیهاندا زاڵ بوون، بەهەمان شێوەو لەهەمان رێگاشەوە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا خۆیان کردە باڵادەست.  سنوورەکانی دەوڵەت و رژێم و ئەو هێزانەی، کەدەبنە دەسەڵات لەبەرژەوەندیی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداریدا نەخشەڕێژو دیزاین کراون.

دابەشبوونی کوردستان لەچوارچێوەی بەرژەوەندییەکانی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا روویدا. کاتێک لەبارەی کوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە شرۆڤەو شیکاری ئەنجامدران دەبێت ئەو راستییە فەرامۆش نەکرێت. ئەگەرنا ئەو شیکاری و لێکدانەوانەی دەکرێن، هەڵە دەردەچن. تا ئێستاش چەندین شیکاری و لێکدانەوەی هەڵەی لەو جۆرە کراون و دەکرێن. ئەوانەش بەپلان پێشدەخرێن و بۆ ئەوە دەکرێن تاوەکو راستییەکان نەبینرێن و مرۆڤەکان نەبنە خاوەنی تێکۆشانێکی راستەقینەو دروست. سیستمی دەسەڵاتدار عەقڵییەت و تێگەیشتنێکی وەها دروست دەکات، کە لەڕاستیدا خۆی سەرچاوەی داگیرکارییە، بەڵام خۆی وەک ئازادکەرو فریادڕەس نیشان دەدات. مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری سەرباری ئەوەی بە رادەیەکی زۆر لەکوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەنانەت جیهانیشدا ریسوا کراوەو ناوزڕاوە و ئەو هەموو تێکۆشانەی لەدژی دەکرێت، بەڵام هەبوونی خۆی بەچەسپاندن و بڵاوکردنەوەی ئەو عەقڵییەت و تێگەیشتنە درێژە پێدەدات.

داگیرکردن و بەکۆلۆنیکردن و دابەشبوونی کوردستان لەئەنجامی ئەو سیاسەتانەی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا روویداوە. سەرەتا بەو سیاسەتە نەتەوە - دەوڵەتەکانی عەرەب و فارس و تورک دامەزرێنران. هەر بەو سیاسەتەش کوردیان لەبازنەی پرسی ئازادی و هەڕەشەی کۆمەڵکوژیی لەسەربوون، بەخۆیانەوە پەیوەست و گرێدا. مرۆڤ دەتوانێت بڵێت، بێگومان ئەو عەقڵییەتە گەورەترین بەربەستە لەبەردەم شکستپێهێنانی داگیرکاری و پێشخستنی یەکێتیی نەتەوەیی و بەدەستهێنانی ئازادی. لە راستیدا  بەدەستهێنانی ئازادی و پێشخستنی یەکێتیی نەتەوەیی دیموکراتیک-یش بۆ گەلانی عەرەب و فارس و تورک-یش  پێویستە.

لەبارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هیچ کێشەیەک نییە، کە چارەسەر کرابێت. لەبەرئەوەشە لەکاتی جەنگی جیهانیی سێیەمدا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەموو جۆرە پێکدادان و ململانێیەک سەرهەڵدەدات، چونکە لەهەموو ئاست و جومگەکانی ژیاندا کێشەی قووڵ هەیە. لەئەنجامی ئەوەشدا شەڕو پێکدادان دروست دەبێت. هاوکات لەگەڵ ئەوانەدا، ئەو کێشانەی، کە گەلی کورد لەگەڵیدا دەژین زۆر قورسترو قوڵترن. بوونی گەلی کورد لەلایەن ئەو دەوڵەتە داگیرکەرانەوە، کە لەئەنجامی سیاسەتەکانی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداریدا دامەزراون کراوەتە ئامانج و هەوڵدەدەن رەگ و ریشەی گەلی کورد هەڵبکەنن. ئەوە سەد ساڵە گەلی کورد کۆمەڵکوژی و سیاسەتی تواندنەوە و جینۆسایدو سڕینەوەی لەدژ ئەنجام دەدرێت.

گەلی کورد لەسەدەی رابردوودا بەتێکۆشانی گەورەو قوربانیدانی زۆرو قورس رێگەی نەداوە ئەو سیاسەتە پاکتاوکارانەیە سەربکەوێت، بەڵام سەرباری ئەوەش ئەو سیاسەتە، کە هەبوون و ئازادیی گەلی کورد دەخاتە مەترسییەوە لەناو نەچووە. شیکردنەوە و تێگەیشتنی دروست لەوە زۆر گرنگە. لەپێش هەموو شتێکەوە دوژمنانی گەلی کورد دەستیان لەجینۆسایدی گەلی کورد هەڵنەگرتووە. ئەگەر دەستی لێهەڵبگرن ئەوا کێشەی کورد چارەسەر دەبێت و کێشەی هەبوون و ئازادیی گەلی کورد لەگۆڕێدا نامێنێت.  بێگومان ئەوە تەنها بەبەرخۆدانێکی گەورە پێکدێت، بەڵام بەهۆکاری بەردەوامبوونی سیاسەتی جینۆسایدو پاکتاوکردن، تێکۆشانی گەلی کورد کەمەو بەس نییە. هۆکاری سەرەکی تێنەگەیشتنە لە راستی و واقیعی سیستمی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری، کە کوردستانی دابەشکردووەو رێگای داوە، کە کورد کێشەی هەبوونی هەبێت، بەڵام بەشێک لەکورد ئەو هێزانەیان بە رێگای رزگاری دەبینی و هیوایان لەسەر ئەو هێزانە هەڵچنیبوو.

تەنانەت ئەگەر ئەوە وەک پێشتر لەکۆمەڵگای کوردی و سیاسەتی کوردیدا بەهێز نەبێت، بەڵام هێشتا ئەم تێڕوانینە بەتوندی و چڕی هەیە. ئەو سیاسەتە پێیوایە ئازادکردنی کورد بە پشتبەستن بەو هێزانە بەدی دێت. لەبەرئەوەی بەو شێوەیە بیر دەکەنەوە، بەو پێیە و لەو چوارچێوەیەدا پێگەو دۆخی خۆیان دیاری و رەنگڕێژ دەکەن، چونکە هێزی دەرەکیش پشتیوانی و هاندەری ئەو سیاسەت و تێگەیشتنەیە. ئەوەش مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر کۆمەڵگەی کورد. ئەو کەسانەی (لەناو کورددا) خاوەنی ئەو تێگەیشتنەن نایانەوێت تێکۆشانی ئازادیی گەلی کورد پێشبکەوێت. پێشتر هەندێک کێشەی تێگەیشتن و هێڵ لەو کەسانەدا دەبینرا، کە بۆ ئازادیی گەلی کورد تێدەکۆشان. لەسەر ئەو بنەمایەش خاوەنی جۆرێک لەخەبات و سیاسەت بوون، کە پشتبەستوو بوو بەهێزە دەرەکییەکان، بەڵام بەدروستبوونی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان (یەنەکە) ١٩٦٠ - ١٩٧٠، یەکێتی بووە دژبەری سەرەکی بەرامبەر ئەو عەقڵییەت و تێگەیشتن و سیاسەتە، کە هاوکاری و هاوئاهەنگی لەگەڵ داگیرکەران و دوژمنانی کورد دەکرد.

دووەمیان دروستبوونی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) بوو لەباکووری کوردستان لەساڵی ١٩٧٠- ١٩٨٠ و بڵاوبوونەوەی ئەو هێڵی ئازادییە بوو بەسەرتاسەری کوردستاندا. دوای ئەو پێشکەوتنانە ئیدی لەکوردستان راستی و هەڵە، چاکەو خراپە، ئەوەی خزمەتی ئازادی دەکات و ئەوەی دەبێتە هاوکارو بناغەی داگیرکەری بەشێوەیەکی روون لەیەکتر جیاکرانەوە.

لەهەلومەرجی قەیرانی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداریدا دەوڵەتی تورکیای داگیرکەر ئەو قەیرانەی بۆ خۆی بەدەرفەتێک زانی، کە بەعەقڵییەتی دوژمنایەتیکردن بەرامبەر بەگەلی کورد هەڵسوکەوت دەکات. ئەو جموجوڵ و هەڵسوکەوتەی ئەو لەگەڵ خۆیدا ئەو تێگەیشتنە هەڵەیە زیندوو دەکاتەوە. بەدوو نموونە، دەتوانین باشتر ئەمە روون بکەینەوە. دەڵێن، ‹هۆکاری هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیای داگیرکەری پەکەکەیە؛ پەکەکە زیان بەپێگەی باشووری کوردستان دەگەیەنێت؛ ئەگەر پەکەکە نەبێت ئەو هێرشانە روونادات› ئەو تێڕوانینانە بەو ئەندازەیەی، کە درۆو هەڵەن، بەو ئەندازەیەش مەترسیدارن. پەکەکە لەهەموو شوێنێکدایە بۆ مسۆگەرکردنی دەستکەوتەکانی گەلی کورد، بەڵام هەندێک لەهێزە کوردییەکان بۆ ئەوەی هاوکارییەکانیان لەگەڵ دەوڵەتی تورکیای داگیرکەر بشارنەوە ئەو پڕوپاگەندە دژبەرانە و چەواشەکارانەیە بڵاودەکەنەوە.

دووەم: چەند هەوڵێک هەیە، کە دەیانەوێت ئەو کێشانەی، کە لەنێوان بەڕێوەبەریی یەکێتیدا دروست بووە، بکەن بەدەرفەت و بناغەیەک بۆ ئەوەی یەکێتی لەجەوهەر و سروشتی خۆی دووربخەنەوەو هێڵی هاوکاریکردنی داگیرکەران بۆ خۆیان بکەنە بنەما و  لەو رێگەیەوە لە ێڵەکەی خۆی دووری بخەنەوە. ئەوانە لە کاتێکدان، کە هێڵی مام جەلال و یەکێتی لەباشووری کوردستان لەدژی هاوکاریکردنی داگیرکەرانە و نوێنەرایەتیی ژیانی نەتەوەیی دەکات. ئەوە هۆکاری هەبوونی یەکێتییە. 

کەواتە، دەبێت لەو دوو نموونەیە چ ئەنجامێک و وانەیەک وەربگرین؟ ئاشکرایە، دەیانهەوێت جارێکیتر لەکوردستاندا هێڵی هاوکاریکردنی داگیرکەران و خائینەکان حاکم و زاڵ بکەن. ئەوەی، کە دەبێت گەلی کورد زیاتر لەسەری هۆشیارو بەئاگا بێت و لەدژی بوەستێتەوە ئەوەیە...

دابەشبوونی کوردستان لەچوارچێوەی بەرژەوەندییەکانی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا روویدا. کاتێک لەبارەی کوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە شرۆڤەو شیکاری ئەنجامدران دەبێت ئەو راستییە فەرامۆش نەکرێت. ئەگەرنا ئەو شیکاری و لێکدانەوانەی دەکرێن، هەڵە دەردەچن