سەردار عەزیز

ناڕەزاییەكانی ئێران لەپاش كوشتنی كچێكی لاو دێت بەناوی ژینا یان مەهسا ئەمینی كەپاش گەڕانەوەیان لەباكوری ئێران، سەردانی تاران دەكەن و لەگەڵ براكەیدا لەیەكێك لەپاركەكانی تاران لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە دەستگیر دەكرێن و سزادەدرێن. یەكەم سەرنج كەسێك لێی بەئاگا دەبێتەوە بۆ ئەم خانمە دوو ناوی هەیە، ژینا لەگەڵ مەهسا. چونكە دەوڵەتی ئێرانی كەدەوڵەتی فارسە، ناوی ژینای كوردی قبوڵ ناكات. ئەمە یەكەم توندتیژییە بەرامبەر ئەو كراوە لەلایەن دەسەڵاتەوە. یەكەم توندوتیژی نكوڵیكردنە لەشوناسی، لەكەلتوری، پاشان لەخاوەندارێتی جەستەو ژیانی.

پاش مەرگی دەبێتە پریشكێك و زۆربەی شارەكانی ئێران كڵپە دەگرن. ئێستا كەدەنووسم رۆژی شەممەیە، ٢٤ی ئەیلول. هەواڵی ئەوەیە هەیە كەشاری شنۆ لەدەست حكومەتی ناوەندیدا نەمابێت،. شنۆ شارێكی گەورە نیە لەئێران، دانیشتوانەكەی ناگاتە سەد هەزار كەس، بەڵام لەزۆر رووەوە گرنگە. بۆ حكومەتێكی تەواوی ناوەندیی، كە بێئەندازە دەترسێت لەوەی كەنەیارەكانی دەستیان بگاتە ناوەوەی ئێران، لەدەستدانی شارێك دۆخێكی ئاسایشیی و دەرونی شڵەژاو دروستدەكات. بەهیوام حكومەتی ئێرانی وەك حكومەتی سوریا مامەڵە لەگەڵ خەڵكدا نەكات، كە ئەگەرێكی زۆرە. چونكە سوریا سەرزەمینی پیادەكردنی مۆدێلی ئێرانی و روسییە لەمامەڵەكردن لەگەڵ نەیارەكاندا.

بەڵام ناڕەزاییەكان تەنها لەشنۆ یان كوردستان نین، بەڵكو ناڕەزاییەكان تەنانەت ئەو شارانەش دەگرێتەوە كە لەڕابردوودا هەرگیز ناڕەزایی تیادا نەبووە، كرمان، رەشت بۆ نموونە.

كۆمەڵێك هۆكار هەیە لەپشت ئەم دیاردەیەوە، بەكورتی ئاماژەیان پێدەكەین.

رەنگە یەكەم هۆكاری گرنگ، سیمبول بێت. سەرپۆش سیمبولی ئەم ناڕەزاییانەیە. سەرپۆش، لەچەند دەیەی رابردوودا مایەی مشتومڕ بووە، بەڵام بەزۆری لەدەرەوەی كۆمەڵگاكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لێرەدا لەناو كایەی سیاسەتی ئێرانیدا سەرپۆش سیمبولی چەوساندنەوەی حكومەتی ئێستای ئێرانە. خەڵك دژ بەسەركوتكارییەكان رادەپەڕن. ئەوەی روونە لەماوەی پێشوودا، لەپاش هاتنی حكومەتی نوێ، سەركوتییەكان زیاتری كردووە. ئافرەتی لاوی تر زۆر گیراون. هەندێك دەپرسێت ئایا ئەگەر ژینا كورد نەبوایە، دەكوژرا؟ بۆ نموونە لە بی بی سی فارسی كارمەندێكی نەخۆشخانە دەڵێت بۆ ماوەی بیست خولەك سویچی ئەمبولانسەكە ون بووبوو، هەتا ژینا بگەیەنینە نەخۆشخانە، ئەمە نەك راست نیە، بەڵكو سوكایەتییە. بەڵام پرسی سەركوتكردن، بەتایبەتی بۆ تووێژی ئافرەتانی لاو، لەبەرامبەر هەموو تووێژو پێكهاتەكانی ئێرانە. ئەمەشە وەهایكردوە كە بەپێچەوانەی جارانەوە ناڕەزاییەكان ناوچەیی یان لەناو پێكهاتەیەكی دیاریكراودا قەتیس نەبێت.

دووەم، كاتێك سەرپۆش وەك سیمبول بنەمای ئەوەی داڕشتوە كەزۆرینەی كچان و ئافرەتان بەدۆزی خۆیانی بزانن، لەهەمانكاتدا سەرپۆش تەنها پریشكە. لەپشت ئەو رووداوەوە مێژوویەكی درێژ لەستەمی جۆراوجۆری زۆر هەیە. یەكێك لەخەسڵەتەكانی ئەم حكومەتەی ئێستا، بەبەراورد بەحكومەتەكانی پێشوو نوێنەرایەتی كەمترین تووێژی كۆمەڵگای ئێرانی دەكات. ئەم حكومەتە، حكومەتێكی یەك رەنگە، تەنانەت جێگای ریفۆرمخوازەكانی سەر بەدەسەڵاتیشی تیادا نابێتەوە. پرسی نوێنەرایەتی گرنگە بۆ حوكمداریی. هەرچەندە ئەم نوێنەرایەتییەش كارتۆنی بێت كاریگەری هەیە لەسەر پەیوەندی نێوان حكومەت و كۆمەڵگا.

سێیەم فاكتەر هەبوونی بونیادی رێكخراوەیی و ئاگایی رێكخراوەییە. لەساڵانی رابردوودا لەڕۆژهەڵاتی كوردستان كۆمەڵێكی زۆر لەڕێكخراوو ناوەندو گروپ لەبواری وەك ژینگە و بواری تردا دروستبوون، كەكاریگەرییان هەیە لەسەر فێربونی توانای خۆڕێكخستن. توانای خۆڕێكخستن گرنگترین بنەمای بەڕێوەچوونی خۆپێشاندان و ناڕەزاییە، بەتایبەتی ئەگەر بێتو بەردەوامی هەبێت و بەرەو شۆڕش بڕوات.

چوارهەم، لەماوەی رابردوودا، كار زۆر لەسەر ئەوە دەكرێت كەئەوەی ئێران بەوڵاتانی تری ناوچەكەی دەكات، بەئێرانی بكەن.

پێنجەم، هەرچەندە زۆرینەی خەڵكی ئێران كەرامەتی زەوتكراوەو بۆ بەدەستهێنانی ژەمێك خواردن دەبێت رەنجێكی زۆر بدات و دڵنیانیە لەبەدەستهێنانی، بەڵام ئەوە خواستی ئازادییە زیاتر كاریگەرە. هەژاران بەشێكن لەم پرسە، بەڵام هەرگیز پێشەنگ نین. ئەوەی لەهەموان زیاتر ئازادی لێ زەوتكراوە ئافرەتانن. پێكەوەبوونی ئەم دوو تووێژە تاكتیكی و كاتییە.

ئایا ناڕەزاییەكان و رێژە و بڵاوی چیمان پێدەڵێن؟

یەكەم، ئێران ئامادەیە بۆ تەقینەوە، دەمێكە ئەم ئامادەكارییە لەئارادایە. جارانی پێشوو دەوڵەت توانی دایمركێنێتەوە، بەڵام نەیتوانی چارەسەری بكات. دەكرێت بڵێین كەسیستەمی ئێرانی ناتوانێت چارەسەری بكات، چونكە تەنانەت ئەگەر دەوڵەت بتوانێت دۆخی ئابوری باشتر بكات، بەڵام خەڵك، وەك سۆڤیەتی جاران خواستی تریان هەیە. سیستەمی

ئەمڕۆی ئێران زۆر لەكەلتوری رۆژئاوایی دەترسێت و بەئاگایە چەندێك ئێرانییەكان كوشمەندەی ئەو كەلتورەن.

ئەوەی رژێمی وەها لێكردووە لەڕابردوودا بێباك بێت ئەو ستراكتۆری دەسەڵاتەیە كەبونیادی ناوە. ئێران لەلایەن كەمینەیەكی سوودمەندەوە بەڕێوەدەبرێت، كە چەكدارو فەرمانبەرو خێزانی شەهیدان رایانگرتوە. [دەزگای شەهید رۆڵێكی كاریگەری هەیە لەمەكینەی سیستەمی ستەمكاری رۆژهەڵاتیدا]. لەهەمانكاتدا دەمێكە كۆماری ئیسلامی هیچ دەسەڵاتێكی نەرمی نەماوە.

دووەم، ئێرانی ئەمڕۆ، ئێرانی سەردەمی شا نیە، وڵاتێكە كەشوناسە جیاوازەكان تیایدا گەشەیان كردووە. گەرچی ئەمڕۆ وەها دەردەكەوێت كەپێكەوە دەتوانن هاوبەشی دروستبكەن و رووبەڕووی سیستەمەكە ببنەوە، بەڵام كەدێتە سەر حوكمڕانی دۆخەكە جیاواز دەبێت. ئایا ئێران دەتوانێت كۆتایی بەحوكمی سەنتەرێتی بهێنێت، كۆتایی بەمێژوویەكی چەند هەزار ساڵە لەئیمپراتۆریەت بهێنێت، ئەستەمە. بەڵام بەهێزبوونی هەندێك چینی نوێ، بەتایبەتی ئافرەتان، رەنگە گۆڕانكاریی دروستبكات. ژنانی ئێران لەپیاوان زۆر خوێندەوارترن.

ئەگەر چەمكی ئازادی بنەمای ئێرانی نوێ بێت، ئەوا دەبێت ئێران وڵاتێكی ناناوەندیی و فرەیی و بەلای كەمەوە فیدڕاڵ بێت. ئێرانی نوێ دەبێت دەستبەرداری چەمكی عیشق بێت، كەكرۆكی كەلتوری ستەمكاریی ئێستای دروستدەكات. بیرمەندانی نەخۆشی وەك عەلی شەریعەتی و ئەوانیتر كەلتورێكی نەخۆش و پڕ لەخۆبەكەمزانی بەرامبەر رۆژئاوای دروستكرد، كە زۆرجار لەغرورێكی بەتاڵدا خۆی نمایش دەكات.

ئەوەی لێمان روونە هەر وەرچەرخانێك لەئێران تەنها وەرچەرخانی حوكمڕانی یان سیاسی نابێت، بەڵكو شۆڕ دەبێتەوە بۆ ناو هەموو بوارەكانی ژیان. ئەمە وەهای لێدەكات هەر گۆڕانێك دروستبێت گۆڕانێكی شۆرشگێڕانە بێت. ئەم دۆخە بۆ شوێنەكانی تری ناوچەكە كە بەهاری عەرەبی تیایدا روویدا راست نەبوو.

رەهەندی ئیقلیمی

هەر گۆڕانكارییەك لەناوەوەی ئێران، راستەوخۆ كاریگەری دەبێت لەسەر سیستەمی حوكمداریی و هاوسەنگی هێزو ململانێكانی ناوچەكە. لێرەدا تەنها بەكورتی ئاماژە بەعێراق دەدەین كە بەشێكی زۆری نوخبەی سیاسی لەپەیوەندییەكی ژیان و مەرگدا پێكەوە گرێدراون.

لاوازبوونی ئێران، لاوازبوونی عێراقی ئێستایە. زۆرینەی زۆری هێزە عێراقییەكان یان داردەستن یان لەژێر هەژموونی ئێراندا بەڕێوەدەچن. بەڵام لاوازبوونی راستەقینە یان گۆڕانی رژێم ئەگەری سەرهەڵدانی شەڕێكی شیعە-شیعە قووڵتر دەكاتەوە. ئەمڕۆ ئەگەر شیعە دوو بەرەن، بەرەیەك دەیەوێت عێراق لەخزمەتی ئێراندا بەڕێوەببات و بەرەیەكیش دەیەوێت سەربەخۆییەكی هەبێت لەئێران، بەڵام دژی نیە، لاوازبوونی ئێران چەند كاریگەرییەكی دەبێت لەسەر ئەم دوو بەرەیە. یەكەم، پاڵنەری دەرەكی بۆ رێگەگرتن لەبەریەككەوتن لاوازدەبێت. ئێران كۆڵەكەی راگری دۆخی ئێستای ماڵی شیعەیە. دووەم، بەرەی سەدر زیاتر سور دەبێت لەسەر خواستەكانی لەبەرامبەری چوارچێوەدا، لەهەمانكاتدا چوارچێوەش، لەئەنجامی لاوازبونی، زیاتر پەنا بۆ توندوتیژی دەبات، هەروەها ئەگەری هەڵوەشانەوەیان هەیە. سێیەم، لاوازبوونی ئێران، بەرەی سوننەو توركیاو ئەوانیتر بەهێزتر دەكات. چوارهەم، بەلاوازبونی ئێران حەوزەی نەجەف زیاتر بەهێزتر دەبێت، بەڵام

لەهەمانكاتدا پاش سیستانی ئەگەری پشێویی زیاتر دەبێت.

رەنگە هەموو ئەمانە بەپێچەوانەوەش بن، بەلاوازبوونی ئێران ماڵی شیعە هەست بەمەترسی بكات و لەئەنجامدا جوداییەكانیان بەلاوە بنێن.

لەهەمانكاتدا هەر گۆڕانكارییەك لەئێران راستەوخۆ كاریگەری دەبێت لەسەر سێ بەشی كوردستان، رۆژهەڵات، باشوور لەگەڵ رۆژئاڤا، بەڵام بە شێوازی جیاواز.