.jpeg)
ئه‌و کتێبانه‌ى ژیانى فه‌رهاد پیرباڵیان گۆڕى
6 ساڵ لەمەوپێش
هیوا غفور شێخ پاڵه‌وانى
پرسیارێک که‌پرسیارى زۆربه‌ى خوێنه‌ریشه، ئایا به‌خوێندنه‌وه‌ى کتێب چى له‌من ده‌گۆڕێت، ئایا کتێب ده‌توانێت که‌سێک بگۆڕێت، ئایا له‌خوێندنه‌وه‌دا ده‌بێت مه‌به‌ستێکمان هه‌بێت، یاخود بێ مه‌به‌ست و ئامانجێک ده‌خوێنینه‌وه؟.
خوێندنه‌وه به‌ر له‌هه‌مووشت ده‌بێت ئاڕاسته‌ت بکات و ئه‌زموونى ژیانت فراوانبکات و ده‌وروبه‌رت پێ بناسێنێت. ئێمه ده‌بێت له‌ڕێى خوێندنه‌وه‌وه، ئه‌زموونى که‌سانى تر شاره‌زابین، تا رۆشنایی به‌ژیان و ئه‌زموونى ئێمه‌ش ببه‌خشێت. به‌ڵام پرسیاره جدییه‌که لێره‌دا ئه‌وه‌یه، ئایا ئه‌و کتێبه‌ى ده‌یخوێنینه‌وه، چۆن ره‌وڕه‌وه‌ى چاره‌نووسى ئێمه ده‌گۆڕێت؟.
ژان پۆل سارته‌ر ده‌ڵێت »واده‌زانم هه‌موو ئه‌وشتانه‌ى له‌ژیانمدا ده‌زانم، له‌په‌رتووکه‌وه فێریان بووم» له‌سه‌ر بنه‌ماى وته‌که‌ى سارته‌ر، ئه‌توانم ئه‌وه هه‌ڵێنجم که‌کتێب به‌رپرسى سه‌ره‌کى و یه‌که‌مینه له‌ژیان و ئه‌رک و فێربوون و زانینى ئێمه‌دا. که‌واته کتێب هه‌م ده‌توانێت به‌خته‌وه‌رمان بکات، هه‌م ده‌توانێت ئاڕاسته‌و ڕێڕه‌وى ژیانمان بگۆڕێت. له‌ڕێگه‌ى کتێبه‌وه تۆ ئه‌توانیت بیر له‌خۆت بکه‌یته‌وه‌و هه‌وڵ بۆ به‌ده‌ستهێنانى مه‌عریفه‌ى به‌رزى تاکى خۆت بده‌یت و به‌وه قایل نه‌بیت که ئه‌یزانیت. کتێب هه‌یه له‌که‌سێکى شه‌رمن و فه‌قیره‌وه ده‌تکات به‌که‌سێکى چاوکراوه‌و زیت و وریا، کتێب هه‌یه ده‌تکات به‌ئیماندارو زۆرجارى به‌ره‌و توندڕه‌ویش ده‌تبات، کتێبیش هه‌یه، له‌لوتکه‌ى ئیمانه‌وه، ده‌تهێنێته‌وه بۆ خواره‌وەو ده‌تکات به‌بێ ئیمانێکى رووت.
په‌رتووکى (ئه‌و کتێبانه‌ى ژیانیان گۆڕیم) دوا کتێبى نوسه‌ر د.فه‌رهاد پیرباڵه که‌بڵاوکراوه‌ته‌وه، کتێبه‌که خوێندنه‌وه یان گێڕانه‌وه‌و باسکردنى ئه‌و په‌رتووک و نوسینانه‌یه که له‌قۆناغێک لەقۆناغه‌کانى ژیانى فه‌رهاد پیرباڵدا یاده‌وه‌رییه‌کى هه‌یه‌و له‌ساتێک له‌ساته‌کاندا نووسه‌ر له‌گه‌ڵیاندا ژیاوه‌و به‌خوێندنه‌وه‌ى ئه‌و په‌رتووکانه، ئاراسته‌و رێڕه‌وى ژیانی گۆڕاوه‌و ئه‌و هه‌نگاوانه‌ى ناویه‌تى له‌پاش خوێدنه‌وه‌ى ئه‌و کتێبانه، هه‌مان ئه‌و هه‌نگاوانه‌ى پێشووتر نه‌بووه‌و ئه‌و رێچکانه‌ى پیاى رۆیشتووه، هه‌مان رێچکه‌ى به‌ر له‌خوێندنه‌وه‌ى ئه‌و کتێبانه نه‌بووه.
ئه‌م کتێبه (42) بابه‌تى له‌خۆگرتووه‌و له (26) بابه‌تیاندا راسته‌وخۆ باسى ئه‌و کتێبانه ده‌کات که‌خوێندویه‌تیه‌وه‌و کاریگه‌رى له‌سه‌رى بووه‌و ئاراسته‌ى ژیانى گۆڕیوه، له(16) بابه‌ته‌که‌ى تریشدا، به‌شێوه‌یه‌کى گشتى، باسى نوسه‌رێک و به‌رهه‌مه‌کانى ترى ده‌کات و ئه‌و کتێبانه‌ى نوسه‌ر شیته‌ڵ ده‌کات که کاریگه‌رییان له‌سه‌رى هه‌بووه.
کتێبه‌که، خوێندنه‌وه‌یه‌کى وه‌ردى پڕچێژى فه‌رهاد پیرباڵه بۆ کۆمه‌ڵێک کتێب و نووسه‌رى بیانى و کوردى. له‌هه‌ندێ وتاره‌کاندا ته‌نها په‌رتووکێک یان شانۆیه‌کى نوسه‌رێک باسده‌کات، له‌هه‌ندێکى تریشیاندا سه‌رجه‌م په‌رتووکى نووسه‌رێک ده‌خاته به‌ر نه‌شته‌رى خامه‌ى به‌بڕشتى خۆیه‌وه. ئه‌وه‌ى که وایکردووه ئه‌م کتێبه وشک و برینگ و که‌م گرنگ ده‌رنه‌که‌وێت، ئه‌و شێوازه‌یه‌تى له‌نووسین که به‌کاریهێناوه. ئه‌و نه‌هاتووه باسێکى ئه‌و کتێبانه به‌شێوه‌یه‌کى وه‌ها بنووسێت، ته‌نها وتار وشکبن و تینوێتى خوێنه‌ر نه‌شکێنن، به‌ڵکو سه‌رجه‌م وتاره‌کان به‌شێوه‌یه‌کى پڕ زانیارى و به‌شێوه‌ی گێڕانه‌وه‌و یاده‌وه‌رى نووسه‌ر له‌گه‌ڵ ئه‌و بابه‌ته‌دا یان نووسه‌ره‌دا که‌هه‌یه‌تى، ده‌نووسێته‌وه. واته وتارگه‌لێکن جوڵه‌ى تیایه، زانیارى تیایه، هه‌ست و رۆحى نووسه‌ر تێکه‌ڵ به‌بابه‌ته‌که بووه.
ئه‌و نووسه‌رانه‌ى که‌فه‌رهاد پیرباڵ له‌م کتێبه‌دا باسیکردوون و کاریگه‌رییان له‌سه‌رى هه‌بووه وه‌ک (پۆل ئێلوار، میلان کۆندێرا، ژان پۆل سارته‌ر، هیگڵ، نه‌وال سه‌عداوى، ئه‌ندرێ برۆتۆن، بدر شاکر سه‌یاب، دیستۆفێسکى، دیکارت، کازانتزاکى، ژاک پریڤێر، له‌تیف هه‌ڵمه‌ت، جه‌میل سائب، مه‌سعود محەمەد، عه‌لادین سه‌جادى، مه‌لاى جزیرى).....هتد.
فه رهاد پیرباڵ و سوریالى
فه‌رهاد پیرباڵ ئه‌وه‌ى له‌ژیانى تایبه‌تى خۆیدا کارى بۆده‌کات، ئه‌وه‌یه ئه‌و ده‌یه‌وێت خۆى بێت و له‌خۆى بچێت، فه‌لسه‌فه‌ى تاکه‌که‌س له‌بوونى خۆیدا دابڕێژێته‌وه. کاتێک ئه‌م کتێبه ده‌خوێنیته‌وه ئه‌وه‌ت بۆ ده‌ره‌که‌وێت، زۆرترین ئه‌و نوسه‌رانه‌ى که‌باسى یاخیبوون له‌کۆمه‌ڵ و بره‌ودان به‌تاک ده‌که‌ن، جێى تێڕامان و خوێندنه‌وه‌ى ئه‌ون. ئه‌و به‌هۆى ئه‌وه‌ى که‌سایه‌تییه‌کى جیاواز و تایبه‌ت به‌خۆى هه‌یه، جیاوازه له‌هه‌موان. ئه‌و ده‌یه‌وێت تاک بێت، سوریالیانه بیربکاته‌وه‌و یاخى بێت. یاخى له‌فه‌لسه‌فه، له‌ده‌وڵه‌ت و دامه‌زراوه‌کان، له‌ڕۆژنامه‌کان و سیاسییه‌کان، له‌شاعیرو هونه‌رمه‌نده‌کان. ئه‌و هه‌ڵسوکه‌وتانه‌ى ئه‌و ده‌یانکات، زۆرجار ئێمه‌ش حه‌زى پێده‌که‌ین و ره‌تیناکه‌ینه‌وه، به‌ڵام ئێمه جورئه‌تى ئه‌وه‌مان نیه وابین. رێبوار سیوه‌یلى له‌کتێبى (ئه‌زموون و که‌س)دا له‌باره‌ى فه‌رهاد پیرباڵه‌وه ده‌ڵێت «هه‌موومان به‌و ده‌ڵێین نابێت وابێت، به‌ڵام هه‌موومان له‌ناخه‌وه حه‌زده‌که‌ین وابین».
له ساڵى 1991 کاتێک که‌وتمه سه‌ر خوێندنه‌وه‌ى دیوانه شیعرییه‌کانى فلیپ ژاکۆتى،
فێرى ئه‌وه بووم، له‌مه‌ودوا وه‌ختى خۆم به‌خوێندنه‌وه‌ى هه‌موو شیعرو نووسه‌رێک خه‌سار نه‌که‌م
فه‌رهاد پیرباڵ له‌م کتێبه‌دا ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌کات که (ئه‌ندرێ برۆتۆن) رێبه‌رى سوریالیسته‌کان زۆر کارى لێکردووه‌و زیاتر به‌ره‌و سوریالى بردووه‌و فه‌لسه‌فەى تاکى پێناساندووه. له‌بارى ئه‌و رێبه‌ره‌ى سوریالیسته‌کانه‌وه ده‌ڵێت «ئه‌ندرێ برۆتۆن، ته‌نها یه‌ک کتێبى دیاریکراوى نیه، پێى سه‌رسام بم دیدى گۆڕیبم، به‌ڵکو سه‌رجه‌م به‌رهه‌مه‌کانى و خودى شه‌خسیه‌تى ئیستاتیکى ئه‌و، به‌ناو زه‌وق و بینیمدا، خۆى ره‌گا ژۆ ده‌کرد».
فه‌رهاد پیرباڵ له‌م کتێبه‌دا ئاماژه بۆ کۆمه‌ڵێک کتێب و نووسه‌ر ده‌کات که له‌ژیانى خۆیدا شتى لێوه‌رگرتون و لێیانه‌وه فێربووه. ئه‌و له‌کتێبى (عه‌قڵ له‌مێژوودا) فێرى ئه‌وه بووه، که تاکى کورد، ئینتیماى نیشتیمانى به‌هێزى له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌که‌یدا هه‌یه نه‌ک ده‌وڵه‌ته‌که‌ى. مه‌به‌ستى (عێراق)ه.
له‌کتێبى (شه‌یتانه‌کان)ى دیستۆفێسکى دا فێرى ئه‌وه ده‌بێت، که‌تاک ئه‌گه‌ر ئیشى کرد بۆ هه‌ر حزبێک، ئه‌وا به‌رباد ده‌بێت و ئازادى له‌ده‌ست ئه‌دات وه‌کو کۆیله‌ى لێدێت.
فه‌رهاد پیرباڵ و محەمەد ماغۆت
یه‌کێکى تر له‌و که‌سانه‌ى که‌کاریگه‌رى گه‌وره‌یان کردووه‌ته‌سه‌ر فه‌رهاد پیرباڵ و له‌سه‌رده‌مى گه‌نجیدا به‌ره‌و یاخیگه‌رى و ئازادى نوسینیان بردووه،، (محەمەد ماغۆت) شاعیرى سورى بووه. فه‌رهاد کاتێک دیوانى (الاثار الکاملة)ى محەمەد ماغۆتى خوێندوه‌ته‌وه، وه‌ک خۆى ده‌ڵێت «هه‌رچى شێتى و یاخیبوون و ئاره‌زوویه‌کى له‌مندا نووستبوون، وه‌خه‌به‌رى هێنایه‌وه‌و منى زیواڵ زیواڵ ته‌قانده‌وه. وایلێکردم منیش له‌کاتى نوسیندا بیربکه‌مه‌وه‌و ئازاد بنوسم».
محەمەد ماغۆت یه‌کێکه له‌و شاعیرانه‌ى توڕه‌و یاخییه له‌ده‌سه‌ڵات، شیعره‌کانى به‌شێوه‌ى ئازادو له‌شێوه‌ى په‌خشانه شیعردایه. هه‌ڵوێسته‌کانى و شیعره‌کانى، تاک به‌ره‌و یاخیگه‌رێتى ده‌بات و تاکێکى توڕه دروستده‌کات. زۆربه‌ى ئه‌وانه‌ى ماغۆت کارده‌کاته سه‌ریان و گوێى لێده‌گرن، گه‌نجان و توێژى تازه پێگه‌یشتوانن، هه‌رئه‌وه‌ش بووه فه‌رهاد پیرباڵ له‌سه‌رده‌مى قۆناغى یه‌که‌مى زانکۆدا، ئه‌که‌وێته ژێر کاریگه‌رى ئه‌م شاعیره‌و کارى لێده‌کات. وه‌ک خۆى ده‌ڵێت «هه‌ندێ کتێب پێویسته له‌کاتى خۆیدا بخوێنرێته‌وه، مه‌سه‌له‌ن تۆ له‌ته‌مه‌نى 59 ساڵیدا به‌که‌ڵکى چی دێیت، شاعیرێکى یاخى و توڕه‌و ئازادى وه‌کو ماغۆت بخوێنیته‌وه؟ من به‌ختم هه‌بوو له‌وه‌ى که له‌سه‌رده‌مى گه‌نجیمدا چه‌ند نوسه‌رێکى وه‌ک (یه‌سنین، کازانتزاکى، ماغۆت، فروغ، داستایۆفسکى)م ناسى.
ئه‌وه‌ى له‌م کتێبه‌ى فه‌رهاد پیرباڵدا هاتووه، هه‌مووى ستایش و پیاهه‌ڵدان نیه، به‌ڵکو یه‌کێکى تر له‌و بایه‌ته‌ى که لاى لێوه‌کراوه‌ته‌وه، ره‌تکردنه‌وه‌یه. نووسه‌ر له‌م په‌رتووکه‌دا ره‌خنه له‌شاعیرانى ئه‌م سه‌رده‌مه ده‌گرێت که له‌شیعره‌کانیاندا هیچ په‌یامێکى رۆشنبیرى و دژى جه‌هل و نه‌زانى له‌شیعره‌کانیاندا به‌دیناکرێت، به‌پێچه‌وانه‌وه شاعیرانى سه‌ده‌ى بیسته‌م، زۆر به‌تووندى به‌گژ جه‌هل و دواکه‌وتن و گه‌مژه‌ییدا چوونه‌ته‌وه و ره‌خنه‌ى توندیان له‌و بابه‌تانه گرتووه. هه‌روه‌ها ره‌خنه (فلیپ ژاکوتى) شاعیرى ناودارى فه‌ڕه‌نسى ده‌گرێت و پێیوایه شیعره‌کانى هیچى زیاتر نیه له‌شیعره‌کانى (مه‌دحه‌ت بێخه‌و)، له‌کاتێکدا (فلیپ) ناوبانگێکى جیهانى هه‌یه‌و شیعره‌کانى بۆ سه‌ر زمانى تورکى و عه‌ره‌بى و فارسى و ئیسپانى و ئینگلیزى و ئیتاڵى وه‌رگێڕدراون و ناوى له‌کتێبه ده‌رسیه‌کانى قوتابخانه‌کانى فه‌ڕه‌نسادا هه‌یه. فه‌رهاد پیرباڵ له‌باره‌ى (فلیپ ژاکوتى) ده‌ڵێت «له‌ساڵى 1991 کاتێک که‌وتمه سه‌ر خوێندنه‌وه‌ى دیوانه شیعرییه‌کانى فلیپ ژاکۆتى، فێرى ئه‌وه‌بووم، له‌مه‌ودوا وه‌ختى خۆم به‌خوێندنه‌وه‌ى هه‌موو شیعرو نووسه‌رێک خه‌سار نه‌که‌م».
.png)
.png)
