سازدان و ئامادەکردنی: محمد فاتح حامد

دوای بەدوای ئەو گۆڕانکارییە سیاسییانەی لە ناوچەکەدا سەریانهەڵداوە و بە پێی ڕای شارەزایان و چاودێران عێراق و هەرێمی کوردستانیش لەم گۆڕانکارییانە بەدەرنابن، بۆیە هاوڵاتی بە پێویستیزانی چاوپێکەوتنێک لە گەڵ د. ئەیاد عەلاویدا بکات؛ بەو پێیەی لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە، یەکێک بووە لەو کارەکتەرە سیاسییانەی ڕۆڵی سەرەکییان هەبووە لە سەرلەنوێ بونیادنانەوەی عێراقدا.

دەقی چاوپێكەوتنەکەی دەزگای میدیایی هاوڵاتی لەگەڵ دكتۆر ئەیاد عەلاوی سەركردەی بزوتنەوەی ویفاق وەتەنی و سەرۆك وەزیرانی پێشوتری عێراق.

هاوڵاتی: بەڕێز دكتۆر ئەیاد عەلاوی سڵاو لەبەڕێزتان و خۆشحاڵت كردین كە ڕەزامەندیت نیشاندا لەڕێگای هاوڵاتیەوە پەیامەكانت بۆ هاونیشتیمانیانی هەرێمی كوردستان بنێریت.

پرسیار: بەڕێز دکتۆر ئەیاد عەلاوی، تۆ بەوە ناسراویت کە ویستووتە عێراق بەرەو دەوڵەتێکی شارستانی بەریت، بەڵام عێراق زۆر پاشەکشەی کردووە لەم هاوکێشەیە، ئایا هێشتا پێتوایە دەکرێت عێراق بەرەو دەوڵەتێکی شارستانی ببرێت؟

وەڵام: پێگەی دیاری عێراق لە جوگرافیا و پێکهاتەکەیدا دوو لایەنی گرنگی هەیە، یەكەم دەڕوانێتە دوو دەوڵەتی ئیسلامی، سەرەڕای بونیادە عەرەبیەكەشى، هەروەها بە توانا و سەروەت و سامانەکەی جیا دەکرێتەوە، بە بەخشندەیی گەلەکەی ناسراوە هیوامان ئەوە بوو کە عێراق دوای ڕزگاربوونی لە ڕژێمی دیکتاتۆری، ببێتە دەوڵەتێکی مەدەنی، کۆمەڵگای مەدەنی باوەڕی بە سەروەری یاسا و سەربەخۆیی تەواوەتی دەسەڵاتی دادوەری هەیە، هەروەها باوەڕی بە مافی هاوڵاتیبوونی یەکسان هەیە و ئەمەش دەبێت بە دەستوور بسەلمێنرێت، بۆیە هیچ دەربازبوون و لادانێک لە گۆڕینی عێراق بۆ دەوڵەتێکی مەدەنی نییە، چونکە دەسەڵاتی عێراق بەم هەنگاوە بەهێزتر دەبێت.

پرسیار: ڕۆڵی دکتۆر ئەیاد عەلاوی لە هاوکێشەی سیاسی کوردستاندا چییە؟

وەڵام: رێزێكی بێ‌ پایانم هەیەبۆ گەلی کورد، هەڵوێستی برایانی کورد لە پاراستنی عێراقییەکان زۆر ڕوون و ئاشكرایە، تەنانەت لەو كاتانەشدا کە لەژێر دوو گەمارۆدابوون، گەمارۆدانی سەدام و گەمارۆدانی ئەمەریکا بۆ سەر عێراق، کورد و گەلە ئازیزەکەی ڕۆڵێکی دیاریان بینی لە ئامێزگرتنی ئۆپۆزسیۆن و هێزە سیاسییەکانی عێراق بە هەموو لایەنەكانیەوە بە بافڵ تاڵەبانی برای ئازیزمم وت کە دوو سەرکردەی کورد هەن، جەلال تاڵەبانی و مەسعود بارزانی، دوای کۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی برای کۆچکردوومان، دەبێت هەمووان ڕێز لە برامان كاك مەسعود بگرین و بە ئەرێنی مامەڵە لەگەڵ بۆچوونەکانی بکەین، سەرئەنجام  ئەم ڕۆڵە دەبێت بە دۆزینەوەی پانتایی هاوبەش لە نێوان لایەنە کوردییەکان و كاك مەسعودیش ئەم ئامادەییەی هەیە.

پرسیار: بۆچی عێراقییەکان نەیانتوانی لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ سەرکەوتنی تەواوەتی بەدەست بهێنن؟

وەڵام: داگیرکردنی عێراق لەلایەن ئەمریکاوە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکان، بەهەمان شێوە  ئەو سیاسەتەی داگیرکار پەیڕەوی کرد زیانیان بە عێراق و عێراقییەکان گەیاند، ڕیشەكێشكردنی بەعسیش بەشێوەیەكی سیاسی و هەڕەمەكی بوو نەك بەشێوەیەكی یاسایی كە ملكەچی دادێكی دادوەرانەبێت، جگە لە هەڵوەشاندنەوەی سوپای عێراق و دەسەڵاتدارە فەرمیەكانی عێراق، عێراقیش بۆ ماوەیەکی زۆر لەژێر دەستی داگیرکاریدا مایەوە، بۆیە نەمانتوانی بەتەواوی سەرکەوتوو بین، ئەزموونەكە له سه ڕ بناغه یه کی تهندروست بنیات نەنرابوو، ئەزموونی ئه نجومەنی حوکمڕانی و ئەو تائیفه خوازییه سیاسییەی که ئه مریکا هێنایه ئاراوه و هەڵوەشاندنەوەی ئەو دامەزراوانەی که پێگه و بایەخێکی گەورەیان لەکۆمەڵگەی عێراقدا هەبوو، بووه هۆی ئەم شکسته .

پرسیار: ناوچەكە بە چەندین گۆڕانکاری و پێشهاتی خێرادا تێدەپەڕێت ئایا ئەم گۆڕانكاری و پێشهاتانە عێراقیش دەگرێتەوە؟

وەڵام: بەبۆچونی من عێراق ناتوانێت لەم گۆڕانكارییانە دەربازی بێت، عێراق بەشێکی گرنگ و سەرەکی ناوچەکەیە و ئەوەی وڵاتەکانمان پێیدا تێدەپەڕن هەمان کاریگەری لەسەر عێراق دەبێت، کەس نازانێت کەی ئەم گۆڕانکارییانە ڕوودەدەن و ئایا عێراق ئامادەیە بۆ ئەم بابەتە یان نا.

پرسیار: بەڕێز دکتۆر ئەیاد عەلاوی زۆر بەكەمی  لە گۆڕەپانی سیاسیدا دەردەكەوێت، ئایا بەم شێوە دوورە دەمێنێتەوە یان پڕۆژەی گەڕانەوەی هەیە؟

وەڵام: من و هاوبەشەکانم ئەمڕۆ سەرقاڵی دروستکردنی بەردی بناغەی پڕۆژەی گەڕانەوەین، هەوڵەکانمان بۆ دامەزراندنی گردبوونەوەیەکی مەدەنی نیشتمانی عێراقیە کە هەوڵی بنیاتنانی عێراقێکی ئازاد بدات، بەداخەوە عێراق هەستی هاوڵاتیبوونی یەکسانی نەتەوەیی نییە بۆ لەناوبردنی  تایفەگەری سیاسی، تاكو ئێستاش بەسەربازكردنی كۆمەڵگا زاڵە بەسەر بنەمای دەوڵەتی عێراقەوە، کە دەبێت لەسەر بنەمای مەدەنی بنیات بنرێت.

پرسیار: دەستێوەردانی دەرەکی لە کاروباری ناوخۆی عێراقدا هەیە، بەتایبەتی لەلایەن سعودیە و ئێران و تورکیاوە، تا چەند ئەم دەستێوەردانانە کاریگەرییان لەسەر سەروەری عێراق هەبووە؟

وەڵام: ئەو لاوازی و بێ‌ هێزییەی بە هۆی داگیرکاری و هەڵوەشاندنەوەی دامودەزگا گرنگەکانی دەوڵەتەوە، بەسەر دەوڵەتی عێراقدا هات، وایکرد کە ڕووبەڕووی دەستێوەردانی دەرەکی ببێتەوە و عێراقیش کەوتە ژێر کاریگەری سیاسەتی هەندێک وڵاتەوە بەتایبەت ئێران کە لەجێی هەندێک سەرکردەی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا، بڕیاردەدەن، ئەمەش بەڵگەی لاوازییەکی گەورەیە و بەڵگەی بەرفراوانبونی کێشەکانی وڵاتە بۆ نموونە ئەگەر پەیوەندیی عێراق لەگەڵ ئێران و پەیوەندییەکانمان لەگەڵ کوێت بەراورد بکەین، جیاوازییە گەورەکە لە کاردانەوە و کردارەکاندا دەبینین، نازانم سعوودیە هیچ دەستوەردانێکی لە کاروباری عێراقدا هەیە یان نا، بەڵام سەبارەت بە تورکیا، دەستوەردانەکانی لەسەر زەمینەیەکی بەپیت بەهۆی پەکەکەوە بنیات نراوە و ئەمەش دەبێتە هۆی توڕەیی تورکیا بەرامبەر بە ئێمە، تەنها لە بەرپرسانیشدا سنوردار نەكراوە بەڵکو بۆ عێراقییەکان بە گشتی دەبێتە مەترسی، سەبارەت بە ئێران، دەستێوەردانی ئەو وڵاتە ئاشکرا و گشتی و فەرمییە و ئەمەش مەترسییە بۆ سەر ئایندەی عێراق و گرفتی گەورەی لێ دەکەوێتەوە، زۆر و زیاتر لە جاران، بۆیە پێویستە عێراق ئاگاداری ئەو مەترسیانە بێت و هەوڵی ڕزگارکردنی خۆی بدات و هەوڵبدات سیاسەتەکەی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی گەلەکەی بێت نەک لەسەر بەرژەوەندیی ئەوانی تر.

پوختەیەک دەربارەی ژیانی د. ئەیاد عەلاوی

ئەیاد عەلاوی: سیاسەتمەدارێکی عێراقیە و بە یەکێک لەو کەسایەتییە دیارانە دادەنرێت کە دژایەتی سەدام حسێنی سەرۆک کۆماری عێراقی کردووە. لەساڵی 2004 پۆستی سەرۆکایەتی حکومەتی کاتی عێراقی وەرگرتووە و پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ هەموو پایتەختە عەرەبی و ڕۆژئاواییەکان هەیە.

ئەیاد عەلاوی  ساڵی 1945 لە گەڕەکی ئەعزەمییە لە بەغدا لە خێزانێکی بەناوبانگی شیعە لە دایکبووە كە لە بواری بازرگانیدا كاریان كردووە.

دەرچووی کۆلێژی پزیشکیه لە زانکۆی بەغدا، پاشان بڕوانامەی ماستەر و دکتۆرای لە پزیشکی لە زانکۆی لەندەن لە ساڵی ١٩٧٩ بەدەستهێناوە.

لە ساڵی 1971 دەستی بە چالاکیی دژایەتیکردنی ڕژێمی بەعس کردووە، کاتێک عێراق بەجێدەهێڵێت بەرەو بەیروت و لەندەن بۆ درێژەدان بە خوێندن.

بەتوندی دژایەتی پرۆسەی هەڵوەشاندنەوەی حزبی بەعس و هەڵوەشاندنەوەی سوپا و دەزگا ئەمنییەکانی عێراقی کرد لە لێدوانەکانیدا جەختی لەوە کردەوە: ئێمە دژی ئەم یاسایەین و کاردەکەین بۆ گەڕانەوەی بەعسییەکان بۆ سەر کارەکانیان.

ئەیاد عەلاوی لە شوباتی 2005 هۆشداری دا لە دامەزراندنی حکومەتێكی ئایینی لە عێراق دوای سەرکەوتنی لیستی هاوپەیمانی یەکگرتووی عێراقی کە لەلایەن مەرجەعی ئایینی شیعە لە نەجەف پاڵپشتی دەکرا، و ڕایگەیاند کە "عێراق ئامادە نییە" بۆ وەرگرتنی حوکمڕانی ئیسلامی سیاسی.

لە کاتی هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٠دا لیستی عێراقی بە سەرۆکایەتی عەلاوی ٩١ کورسی بەدەستهێنا و پلەی یەکەمی لەنێو لیستە بەشداربووەکاندا بەدەستهێنا.

لە مانگی ئازاری ساڵی ٢٠١١ چەند ئەندامێكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا عەلاوییان وەک کاندیدێکی عێراقی بۆ سەرۆکایەتیکردنی کۆمکاری عەرەبی هەڵبژارد و لە ڕێکەوتی ١٤ی ئابی ساڵی ٢٠١٤ یەکێک لە پۆستەکانی جێگری سەرۆک کۆماری عێراقی گرتە ئەستۆ و لەئێستادا سەركردەی بزوتنەوەی ویفاق وەتەنیيە.

نص المقابلة باللغة العربية

السؤال الاول: سيادة الدكتور إياد علاوي حضرتك معروف عنك اردت قيادة العراق نحو دولة مدنية متحضرة، الا ان العراق تراجع كثيرا عن هذه المعادلة، مازلت ترى بالامكان قيادة العراق نحو دولة مدنية؟

لموقع العراق المتميز  في جغرافيته وتكوينه جانبين مهمين فهو يطل على دولتين إسلاميتين بالإضافة إلى عمقه الـعربي، كما يتميز بامكانياته وثرواته ومعروف عن شعبه الكرم، وقد كانت امالنا ان ينتقل العراق بعد التخلص من النظام  دكتاتوري الى دولة مدنية، والمدنية تؤمن بسيادة القانون واستقلال القضاء الكامل التام، وتؤمن بحقوق المواطنة المتساوية ويجب ان يثبت هذا بالدستور، لهذا فلا مناص ولا حياد عن تحويل العراق الى دولة مدنية لان قوة العراق تتضاعف بهذا الامر.

السؤال الثاني: ما هو دور سيادة الدكتور إياد علاوي في المعادلة السياسية الكردستانية؟

اكن كل الاحترام للشعب الكردي، فمعروف مواقف الاخوة الأكراد في حماية العراقيين وهم تحت حصارين، حصار صدام حسين والحصار الامريكي على العراق، ولعب الكرد وشعبهم العزيز دوراً بارزاً في احتضان المعارضة والقوى السياسية العراقية بكل اطرافهم، من جانبي حاولت شخصيا وسعيت في ان العب دور الوسيط بين الجهتين الديمقراطي الكردستاني والاتحاد الوطني لتقريب وجهات النظر وتذييل الخلافات، وقد اخبرت الأخ العزيز بافل الطالباني ان هناك زعيمين للاكراد جلال الطالباني ومسعود البارزاني، وبعد وفاة المغفور له الاخ جلال الطالباني وعلى الجميع احترام الاخ مسعود والتعامل بإيجابية مع رأيه، ويجب ان يتوج هذا الدور بالنتيجة في ايجاد مساحات مشتركة بين الاطراف الكردية، والاخ مسعود لديه هذا الاستعداد.

السؤال الثالث: لماذا لم يستطع العراقيون تحقيق النجاح الكامل بعد عام 2003؟

الاحتلال الامريكي للعراق هو احد الأسباب الرئيسية، والسياسات التي اتبعها الاحتلال أساءت للعراق والعراقيين، وأصبح اجتثاث البعث العشوائي سياسيا وليس قانونيا يتبع لقضاء عادل، إضافة إلى حل الجيش العراقي والسلطات العراقية الرسمية، وبقي العراق تحت الاحتلال لمدة طويلة لذا لم نستطع النجاح بشكل كامل. التجربة لم يتم بناءها على اساس سليم، تجربة مجلس الحكم والطائفية السياسية التي ادخلتها امريكا، وحل مؤسسات لها مكانة وقيمة كبيرتين  في المجتمع العراقي ادت الى هذا الفشل.

السؤال الرابع: المنطقة تمر بتغييرات وتطورات سريعة، هل العراق سيكون مشمولا بهذه التغييرات والتطورات؟

حسب تقديري لن يستطيع العراق النجاة من المتغيرات الحاصلة، فالعراق جزء مهم ورئيسي في المنطقة وما تمر به دولنا سيكون له نفس التأثير على العراق، لا احد يعلم متى سيكون هذا التغيير وهل العراق مستعد لهذا الأمر ام لا.

السؤال الخامس: سيادة الدكتور إياد علاوي لم يعد يحضر في الساحة السياسية الا قليلا، هل سيبقى بعيدا هكذا او لديه مشروع للعودة؟

أنا وشركائي منشغلون اليوم في بناء الحجر الأساس لمشروع العودة، وتتركز جهودنا في السعي لإنشاء تجمع وطني مدني عراقي يسعى لبناء عراق حر، فالعراق يفتقد للأسف شعور المواطنة المتساوية الوطنية للقضاء على الطائفية السياسية، ولا تزال عسكرة المجتمع طاغية على اساس الدولة العراقية التي يجب ان تبنى على أسس مدنية.

السؤال السادس: هناك تدخلات خارجية في الشؤون الداخلية العراقية، وخاصة من قبل السعودية وايران وتركيا، الى اي مدى تاثرت هذه التدخلات على السيادة العراقية؟

الضعف والوهن الذي اصاب الدولة العراقية بسبب الاحتلال وتفكيك مؤسسات الدولة المهمة جعلها عرضة للتدخلات الخارجية واصبح العراق يتأثر بسياسات بعض الدول، خاصة ايران التي باتت تقرر نيابة عن بعض قادة العملية السياسية في العراق، وهذا دليل ضعف كبير ودليل على تحجيم المشاكل في البلاد، فمثلا لو قارنا علاقة العراق بايران وعلاقتنا بالكويت، نرى الفرق الكبير في ردود الأفعال والتصرفات، لا اعرف ان كان للسعودية اي تدخل في شؤون العراق، اما تركيا فتدخلها مبني على ارض خصبة بسبب ال PKK، وهذا يسبب بغليان تركي ضدنا، ولا ينحصر بالمسؤولين وانما العراقيين ككل، اما ايران فان تدخلها بشكل فاضح ومعلن ورسمي وهذا خطر على مستقبل العراق وسوف يتسبب باشكاليات كبيرة وكثيرة واكثر من السابق، لهذا فعلى العراق ان يعي هذه الأخطار ويسعى لإنقاذ نفسه ويحاول ان تكون سياسته منطلقة من مصلحة شعبه وليس من مصالح الغير.