ڕەووف بێگەرد

لێكدانەوەو شرۆڤەكردنی هەر دەقێكی ئەدەبی-لەچوارچێوەی ڕەخنەو هەڵسەنگاندندا، كاری ڕەواو ڕێ پێدراوە، داهێنەر پڕ كێشی ناكات ڕێگا لەڕەخنەگر بگرێت چ جۆرە شرۆڤە و لێكدانەوەیەك بۆ بەرهەمەكەی دەكات، یان بەپێوەری كام قوتابخانەی ئەدەبی و ئیستاتیكی هەڵیدەسەنگێنێت. نموونەی زۆر بۆ ئەم ڕاستییە لەسەر ئاستی ئەدەبی گەلان كە هەندێك لەو كارانە بەدەقی نەمر یان بەدەقی هەموو سەردەمانێک ناوزەد دەكرێن هەیە. بۆ نموونە نووسەرێكی وەك فرانز كافكای چیكی، كە یەكێكە لەلووتكە بڵندەكانی نووسینی ڕۆمانی هاوچەرخ و جێگای ئەو مشت‌ومڕەیە كە مەبەستمانە لێرەدا بیڵێین، تا ئێستا و بەدرێژایی زیاد لەپێنج دەیە گەلێك لێكدانەوە و شیكردنەوەی جیاواز بۆ كارەكانی كراوە كە هەیانە بەیەكدی ناكۆك و ناتەبان. ئەمە لەبچوكترین پێناسەدا مانای ناوازەیی و دەگمەنی كارەكانی دەردەخات كە ئاسان بەدەستەوە نایەن و لەهەر خوێندنەوەیەكی تازەدا بۆچوونی جیاواز هەڵدەگرن. ناوەڕۆكی ڕۆمانی كافكا گەلێك جار وا لێكدراونەتەوە كە ژیان نامەی تایبەتی خودی نووسەرن ( كەسێكی بەڕەچەڵەك جوولەكە، باوكێكی دڵڕەق و بێ بەزەیی، شكست خواردووی دنیای خۆشەویستی، بەردەوام تەنیا، نەخۆشێكی لاواز کە ماوەی حەوت ساڵ بە ئازارییەوە دەتلێتەوە تا دوایی دەیکۆژێت، كارمەندێكی ئاسایی دایرەی بیمە، بێزار لە ژیان و کەسوکار و پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان، بەردەوام ڕاڕا و ناسەقامگیر لە بڕیاردا) هەروەها ژیانی ( لەناو كۆمەڵگایەكی تۆتالیتاریای ماشینی كە مرۆڤ تیایدا ئامێرێكی ڕووتی دوور لەهەست و خولیای مرۆڤایەتییە) یان ( ڕۆمانی كافكا واتا بێ هوودەیی و دنیایەكی كابووسی) بەڵام لەسەرووی ئەم بۆ چوونانەوە دەقێك ئامادەگیی هەیە کە زۆرجار پابەندی گەلێك لەو چوارچێوە و قاڵبانە نییە و، لەخوێندنەوەی تازەدا ڕای پێشووترت فەرامۆش دەكەیت. واتا ناتوانیت بەپێوەری كەرەسە باو و تەقلیدییەكان پرەنسیپی ڕەخنە و شیکارییەکەت سەقامگیر بکەیت، چونکە ڕووداو و پاڵەوانی ناو ڕۆمانی كافكا نە ڕوویەكی تەواو واقیعیان هەیە نە فانتازیای ڕووت، هەردووكیان هەست پێدەكەیت و هیچیشیان نین. (دیارە بەو مانا باوەی چەسپێنراوە) بۆ نموونە ڕۆمان نووسانی پێش كافكا دامەزراوەكانی دەوڵەتییان واداناوە كە گۆڕەپانی ململانێی نێوان بەرژەوەندی تایبەتی و گشتین، بۆیە کارەکتەرەکان هەمیشە لەنێو هەلومەرجێكی وادا هەڵسووڕاون. بەڵام لای كافكا دامەزراوەكان میكانیزمێكی ملكەچی یاسای تایبەتی خۆیانن، كەس نازانێت ئەم یاسایانە كێ دایناون و، چ پەیوەندییەكیان بەخەم و ئازاری مرۆڤەوە هەیە. بەو مانایە كە یاساگەلێكی نادیار و بەتەم‌ومژن. لای كافكا وەك (میلان كوندێرا) باسی دەكات بەپێچەوانەی نووسەرانی دیكەوە، هەمیشە سزا بەدوای تاواندا دەگەڕێت، ئەمە دیاردەیەكی زۆر سەیرە. چونكە ڕاستییەكە ئەوەیە كە تاوان بەدوای سزای خۆیدا بگەڕێت. بۆ نموونە ڕاسكۆلینكۆفی پاڵەوانی تاوان و سزای دۆستۆیفسكی تاوانی كردووە و دوو ژنی كووشتووە، ئێستا بەدوای سزایەكدا دەگەڕێت بۆ خۆی و پاشان پێی دەگات. كەچی لای كافكا جوزیف ك. لەڕۆمانی كۆشكا هیچ تاوانێكی نەكردووە، لەناكاوێكدا دێنە سەری دەیگرن و زیندانی دەكەن. ئەو هیچ نازانێت، تەنیا بەدوای ئەوەدا دەگەڕێت كە بزانێت تاوانی چییە، تا تاوانێكی وەهمی بۆ خۆی دروست دەكات و لای ئاساییە و خۆیشی بە کوشتن دەدات.

جارێكی دی ئەوە دەڵێمەوە دەسەڵاتی دەقی زیندوو لەو دەسەڵاتە دیسپلین كراوە گەورەترە كە بەزمانی ئاسایی واقیع و یاسایەكی كۆنینەی باو مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت. هەرئەمەیشە ئەدەب دەخاتە سەرووی كۆمەڵێك چەمك و زاراوەی دیار و پێشتر زانراوەوە كە لەئاستی لێكدانەوە و هەڵسەنگاندنی نهێنی و تایبەتمەندییەكانیدا نین، بۆیە دەبێت خوێنەر لەو ڕاستییە بگات کە ڕووداوی ناو کاری ئەدەبی، بەتایبەتی لە چیرۆک و ڕۆماندا، دەشێت لە خوێندنەوەی ئاساییدا – لە ڕوانگەی واقیعەوە – نامۆ بێت و بڕواپێکردنی زەحمەت بێت، بەڵام لە ڕاستیدا دەشێت ئەویان لە جەوهەری بیرکردنەوە و کارەکانی مرۆڤەوە نزیکتر بێت لەو واقیعەی بەزۆر ڕووی جیاواز خۆی نمایش دەکات و دەشێت گەلێک جار ڕووە ڕاستەقینەکەی نەدۆزرێتەوە.