ئاماده‌کردن و نووسینی: مه‌ریوان جه‌لال                                                                                      

هونه‌رمه‌ند عێراقی جه‌لال عه‌لوان له‌ساڵی 1960 له‌ناوچه‌ی گه‌یلان له‌شاری به‌غداد له‌دایک بووه‌, باوکی کاری چاککه‌ره‌وه‌ی هه‌لیکۆپته‌ر بووه‌ وه‌ دایکیشی په‌رستیار. باوکی هه‌ر زوو ده‌ستره‌نگینی و کارامه‌ییی جه‌لالی دۆزیوه‌ته‌وه‌، بۆیه‌ هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ ده‌بێته‌ هانده‌رێکی زۆر باش بۆ هونه‌رمه‌ند.

له‌ سه‌ره‌تاکانی ژیانییدا کاتێک خوێندکار ده‌بێت له‌ ناوه‌ندی و دواناوەندیدا کۆمه‌ڵێک کاری سروششت ده‌کات ده‌بێته‌ جێی سه‌رنج ڕاکێشانی مامۆستاکانی و له‌ چه‌ند پیشانگه‌یه‌کی قوتابخانکه‌یاندا به‌شداری ده‌کات دواتر له‌ ساڵی 1980 په‌یوه‌ندی ده‌کات به‌ کۆلیژی هونه‌ره‌جوانه‌کانه‌وه‌ له‌ شاری به‌غـداد. له‌ ژێر ده‌ستی هه‌ردوو مامۆستایان ئیسماعیل فه‌تاح ترک، وه‌ زهیـــــر ساحب.

له‌ نێوان هه‌ردوو مامۆستای سیرامیک و په‌یکه‌ر سازیدا کۆمه‌ڵێک کاری په‌یکه‌ری سیرامیکی به‌رهه‌م دێنێ.

به‌ڵام له‌ ساڵی 1985 زیندانی ده‌کرێت ئه‌ویش به‌ هۆی ئه‌وه‌ی که‌ مامی و برایه‌کی له‌ ڕووداوی دجه‌یـل که‌ بۆ کوشتنی سه‌دام به‌شداریان کربوو له‌ خوێندن دوور ده‌خرێته‌وه‌، دواتر به‌ هۆی لێبووردنه‌وه‌ له‌ زیندان رزگاری ده‌بێت ده‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ خۆێندن له‌ ساڵی 1988 خوێندن ته‌واو ده‌کات.

دواتر له‌ساڵی 1991 عێراق به‌ جێده‌هێڵت بۆ ماوه‌ی سێ ساڵ له‌ ووڵاتی ئه‌رده‌ن ده‌مێنێته‌وه‌, له‌وێش کۆمه‌ڵێک کاری هونه‌ری دروست ده‌کات  وه‌ له‌ چه‌ند پیشانگه‌یه‌کدا به‌شداری ده‌کات تاساڵی 1994هه‌لی چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی بۆ ده‌ره‌خسێت و له‌ ووڵاتی هـۆڵه‌ندا ده‌گیرسێته‌وه‌.

هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای دامه‌زراندنییه‌وه‌ کۆمه‌ڵێک کاری هونه‌ری ده‌ست پێده‌کات وه‌ له‌ چه‌ند پیشانگه‌یکدا به‌شداری ده‌کات کاره‌کانی ده‌بنه‌ جێی سه‌رنجی خه‌ڵک،دواتر له‌ ساڵی 2007 له‌ پێشبڕکێیه‌کی هونه‌ری به‌شداری ده‌کات وه‌ به‌سه‌رکه‌وتووی کاره‌که‌ی هه‌ڵده‌بژێردرێت که‌ گونجاوه‌ بۆ شاره‌وانی شاره‌که‌ی تیایدا ده‌ژی.

هونه‌رمه‌ند به‌م شێوه‌یه‌ باس له‌ کاره‌که‌ی ده‌کات: سه‌ره‌تا کاره‌که‌م زۆر ئه‌پستراک بوو، به‌ڵام له‌ دوای چه‌ندگۆرانکارییه‌ک وه‌ ده‌بوایه‌ ره‌چاوی شوێنی دانانه‌که‌ی بکه‌م  که‌ گۆره‌پانێک بوو بۆ منداڵان و وه‌ک یارییه‌کیش کاره‌که‌یان به‌کار ده‌هێنا. بۆ یه‌ له‌ کۆتاییدا کاره‌که‌ بوو به‌ په‌یکه‌ری (مانگاکان) به‌ شێوه‌یه‌ک که‌ منداڵان سوودمه‌ندبن لێی. کاره‌که‌م به‌ مادده‌ی پۆلستـه‌ر جێبه‌جێ کرد که‌ زۆر پته‌وه‌ و به‌رگه‌ی مانه‌وه‌ی زیاتر ده‌گرێت.

پاشان له‌ 2006 بۆ ساڵی 2012 کۆلێژی شاهانه‌ی ته‌واو کرد شاره‌زاییه‌کی باشی له‌ کاری هونه‌ری ڤـیدیو و گرافیک و په‌یکه‌ر په‌یدا کرد. دواتر وووڵاتی هۆڵنده‌ به‌ جێ ده‌هڵێت و دێته‌ ووڵاتی به‌ریتانیا له‌ شاری له‌نـده‌ن نیشته‌جێ ده‌بێت.

 کاره‌ هونه‌رییه‌کانی جه‌لال عه‌لـوان زیاتر له‌ رێبازی (art Conceptual) ه‌  وه‌ له‌ نێوان هونه‌ری ڤـیدیو و ئینستله‌یشن و په‌یکه‌ر  هونه‌ری دیجتـاڵدا  کار ده‌کات، وه‌ بیرۆکه‌کانی به‌ شێوه‌یه‌کی ریالیستیکی نیشان داوه‌ وه‌ هیچ سنوورێک له‌ نیوان کاره‌کانیدا نیه‌ و هه‌میشه‌ ماتریاڵی له‌خزمه‌ت بیرۆکه‌کانی به‌کار ده‌هێنا کام ماتریاڵ خزمه‌ت به‌ بیرۆکه‌که‌ی بکات ئه‌وه‌ به‌کار ده‌هێنێت.

به‌شێک له‌ پرۆژه‌کانی که‌ دواتر به‌ ووردی باسیان ده‌که‌م:

قه‌رویڵــــــــه‌، ژووری چاوه‌روانی، کورســیه‌کان، ئـاخافتن وه‌ هه‌رووه‌ها گه‌شتیـار:

کورســیه‌کان 2012

گوزارشتێکی به‌هێز بۆ که‌ل و په‌لی ناو ماڵ

جه‌لال به‌و شێوه‌یه‌ باس له‌ پرۆژه‌که‌ی ده‌کات:

له‌ سه‌ره‌تای شه‌ڕی نێوان عێراق و ئێران دا له‌ ته‌مه‌نی بیست ساڵیدا بووم، خۆم و خێزانه‌که‌م یه‌کێک بووین له‌ قوربانیه‌کانی ئه‌و کاته‌ وه‌ چه‌ند جارێک به‌ هۆی هه‌ڵهاتنمانه‌وه‌ وه‌چه‌ند جار ماڵمـان تاڵان کراو  وه‌ هه‌موو بیره‌وه‌رییه‌کانمان له‌گه‌ڵیـدا ده‌رۆشیت وه‌به‌تایبه‌تی ئه‌و که‌ل و په‌لانه‌ی که‌ په‌یوه‌ندی  ڕۆژانه‌مان له‌گه‌ڵدا دروستکردبوو وه‌ بووبوونه‌ پێناسه‌یه‌کی ماڵکه‌مان. پاشان که‌ عێراقم به‌ جێهێشت بۆ ووڵاتی ئه‌رده‌ن دواتر بۆ هۆڵه‌نـده‌ ماوه‌یه‌کی زۆر له‌وێ جێگیر بووم  هه‌رچه‌ند هه‌میشه‌ خۆم به‌ میوان زانیوه‌ وه‌ دواتر بڕیارم دا که‌ ئه‌وێش جێبهێڵم, هاتین بۆ ووڵاتی به‌ریتـانیا وه‌ له‌گه‌ڵ هه‌موو وێستگه‌یه‌کدا ده‌بوایه‌ که‌ل و په‌لی ناوماڵه‌کمان به‌جێ بهیڵم له‌گه‌ڵیشیدا هه‌موو یادگاری و بیره‌وه‌رییه‌کانی ده‌رۆیشت.

دووباره‌ بوونه‌وه‌ی ئه‌م گواستنه‌وه‌یه‌, که‌ ئاشنایه‌تیم له‌گه‌ل  که‌ل و په‌لی تازه‌دا بۆ دروست ده‌کات  وه‌ له‌هه‌مان کاتیشدا ده‌بیته‌ وونبوون و جێگره‌وه‌ی ئه‌و یادگارییه‌ شێواو و شڵه‌ژاوانه‌. هه‌موو ئاوردانه‌وه‌یه‌کم ئازاره‌کانی زیاد د ه‌کردم, له‌به‌ر ئه‌وه‌ هه‌میشه‌ خۆم له‌ لاسه‌نگی له‌ ناو واقعدا به‌ هه‌موو کۆسپه‌کانیه‌وه‌ وه‌ خه‌ونه‌کانم به‌ هه‌موو هیواکانم ئه‌بینمه‌وه‌. 

ده‌گه‌رام به‌ دوای چاره‌سه‌رێکدا بۆ دوورکه‌وتنه‌وه‌ له‌م هه‌سته‌ ناخۆشه‌ و گۆرینی  ئه‌م  په‌یوه‌ندییه‌ که‌ پره‌ له‌ دابران و سه‌ر هه‌ڵگرتن بۆ دنیایه‌کی جێگیرو پته‌وتر ئه‌گه‌ر خۆ دزینه‌وه‌ش بێت له‌م جیهانه‌، وه‌یان  به‌ مانایه‌کی تر ئه‌مه‌وێت په‌یوه‌ندییه‌ک له‌ نێوان خه‌یاڵ راستیدا دروست بکه‌م.

لیره‌دا گرفتێکم بۆ دروست بوو، ئه‌م که‌ل و په‌لانه‌ بۆخۆیان هه‌ریه‌که‌و جۆرێک له‌ کاری ته‌قلیدی هه‌یه‌ که‌ تێگه‌یشنێکی سنوورداری هه‌یه‌ وه‌ زۆر جاریش به‌ره‌و له‌ ناچوون ده‌روات له‌به‌ر ئه‌وه‌ی رۆژانه‌ به‌کار ده‌هێنرێتٍ و به‌ سووده‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ ده‌بێت خۆم رزگار بکه‌م له‌م ڕه‌فتاره‌ و بیانگۆرم بۆ مادده‌یه‌کی چـالاک که‌ مانایه‌کی تر بدات به‌ ژیان و یادگارییه‌کان.

هونه‌رمه‌ند که‌ل و په‌له‌کانی هه‌ڵده‌وه‌شاند وه‌ زۆر به‌ کارامه‌یی جارێکی تر به‌ شێوه‌یه‌کی جیاواز  گوزارشتێکی تازه‌وه‌ ده‌یلکاندنه‌وه‌ به‌یه‌که‌وه‌ به‌ بێ ئه‌وه‌ی که‌ ناسنامه‌ی پارچه‌که‌ وون بێت وه‌ دوور له‌سنووره‌ ته‌قلیدییه‌ی که‌ هه‌یه‌تی, هه‌روه‌ک چۆن که‌ل و په‌له‌کان په‌یوه‌ستن به‌ بوونی مرڤه‌وه‌ وه‌ هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ش مانایه‌ک و تێگه‌یشتنێکی هه‌مه‌جۆر بدات به‌ مرۆڤـایه‌تی.

له‌ ڕێگای ئه‌و گۆرانکارییه‌وه‌ که‌ له‌گه‌ڵ پارچه‌کان کراون توانیوه‌یه‌تی که‌ چێژ وبینینێکی چالاک و به‌هێز  دروست بکات که‌ بتوانێت هه‌ست و خه‌یاڵ بروژێنێت. له‌ کۆتاییدا هونه‌رمه‌ند کۆمه‌ڵێک که‌ل وپه‌لی تایبه‌ت به‌ خۆی و به‌رهه‌م هێنا, که‌ ئه‌م جاره‌ مه‌ودای بینین بۆ کاره‌کان زیاتره‌ که‌ له‌ بیر و واقعدا ده‌مێننه‌وه‌  زیاتر له‌ سۆزه‌ شڵـه‌ژاوه‌ که‌ وه‌ک میرات له‌ رابردوودا بۆی ماوه‌ته‌وه‌.

 به‌ هه‌مان شێوه‌ هونه‌ر مه‌ند له‌ پرۆژه‌ی قه‌رویڵــــــــه‌کاندا  (The Bed) 2007-2015 جارێکی تر له‌گه‌ڵ فۆرمه‌ بێ گیانه‌کاندا کارده‌کات ده‌یه‌وێت جارێکی تر له‌ فۆرمێکی جیاواز و وه‌ رۆح بکاته‌وه‌ به‌ به‌ریاندا, که‌ له‌ هه‌موو ئازار و ناخۆشییه‌کاندا له‌گه‌ڵماندا بوون ئه‌ویش به‌ به‌زاندنی ئه‌و سنووره‌ ته‌قلیدییه‌ی که‌ هه‌یه‌تی. به‌ کارهێنانی قه‌روێڵه‌ وه‌ک کاڵا یه‌کی سوودوه‌رگر و به‌سوود  که‌ رۆژانه‌ به‌کاری ده‌هێنین  وه‌گواستنه‌وه‌ی بۆ ئیشَکی جیاواز که‌ گوزارشت له‌ ده‌روونی مرۆڤـایه‌تی ده‌کات.

پرۆژه‌ی ئـاخافتن له‌ ساڵی 2008 دروستکراوه‌   که‌ بریتیه‌ له‌ حه‌وت پۆترێت له‌سه‌ر بنکی پایه‌ دایمه‌زراندوون, هونه‌رمه‌ند   زۆر به‌ سه‌لیقه‌وه‌ کاری به‌ سیـرامیک (ڕاکـــۆ) کردووه‌ وه‌ هه‌رووه‌ها به‌ به‌کارهێنانی ماتریاڵی جیاواز بۆ زیاتر ده‌وڵه‌مه‌نکردنی بابه‌ته‌که‌ی, وه‌ له‌ رێگای شته‌ بینراوه‌کانه‌وه‌ کۆمه‌ڵێک پرسیار له‌ ده‌ورژێنێت:

هه‌تـا چه‌ند ئێمه‌ سه‌ربه‌ستین له‌ بڕیاردان و بیرکردنه‌وه‌ماندا؟

له‌ پشت گـفتوگۆکانه‌وه‌ چی هه‌یـه‌؟

چـۆن بیروراکـانمان دروست ده‌که‌ین؟

ئایا بیرکردنه‌وه‌یه‌کی جیاواز هه‌یه‌ که‌ گفتوگۆکان به‌ره‌و شوێنێکی نادیار ببات؟

گرنگی ( مێژوو، دیـن، تیـره‌گه‌ری، ره‌گه‌زی، ره‌وشت وه‌ وژینـگه‌) بۆ سنووردانان له‌ سروشتی کفتوگۆ و وه‌ ئاسته‌کانی چـــین؟

تا چه‌ند ئه‌م بیرکردنه‌وه‌یه‌ راسته‌ کاتێک ده‌ڵێیت( کاتێک ئێمه‌ ئه‌گورێن جیهانیش له‌ چوارده‌مان ده‌گۆرێت وه‌ یان تا چه‌ند ئاگادارین وه‌کاتێک سه‌رچاوه‌ زانستیه‌کان که‌م ده‌بنه‌وه‌ باوه‌رمان وه‌ک بزمار له‌سه‌رمان چه‌قیوه‌, له‌ بیروڕاکانماندا زیاده‌ ڕۆیی ده‌که‌ین بۆ داپۆشینی بێتوانایمان په‌نجه‌ی تاوانباری و لۆمه‌کردن بۆ به‌رامبه‌ره‌که‌مان ڕاده‌کێشین. شوێنی بینه‌ر زۆر له‌ بارو بێ ترسه‌ له‌ شوێنی به‌خشه‌ره‌کان.

لاوازه‌کان سروشتـــــیان وایه‌ که‌ هه‌میشه‌ ده‌گه‌رێن به‌ دوای عه‌یبه‌ی خه‌ڵکی تردا.

عه‌لـی کوری ئه‌بی تالیب ئه‌ڵـێ: هه‌میشه‌ نه‌زان له‌گفتوگۆدا ده‌تبه‌زێنێ, وه‌ هیچ نرخێکی ژیـری له‌به‌رده‌می نه‌زانێکی که‌له‌ ڕقدا نامێنێت.

دواتر هونه‌رمه‌ند درێژه‌ به‌ کارکردن ده‌دات له‌ سیرامیکدا و ئه‌م جاره‌ له‌ ستودێوی هونه‌رمه‌ندی ( Gusta Van Oosterhout) کۆمه‌ڵێک کاری ڕاکـــۆ به‌ ئه‌نجام ده‌گه‌یه‌نێت که‌ بابه‌ته‌که‌ی له‌ وه‌ک سه‌رچاوه‌ له‌ نانی عێراقییه‌وه‌ وه‌رگرتووه‌ به‌ به‌کارهێنانی ریده‌کشن و دوکه‌ڵ بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر ره‌نگ بگرێته‌ خۆی.

کارکردنی هونه‌رمه‌ند له‌سه‌ر بابه‌ته‌کانی رۆژانه‌ زۆرن کاره‌کانی تێکه‌ڵاو به‌ چیرۆکه‌کانی رۆژانه‌ی خۆی ده‌کات, له‌ سه‌ردانێکی هونه‌رمه‌ند بۆ عێراق  وه‌ بۆ جێبه‌جێکردنی کارێکی سه‌ردانی یه‌کێک له‌  به‌رێوبه‌رایه‌تییه‌کان ده‌کات , وه‌ چاوه‌روانی کردن یه‌کێکه‌ له‌ نیشانه‌ دیاره‌کانی ژیانی رۆژانه‌ی خه‌ڵک به‌ تایبه‌تیش له‌ دائیره‌کاندا, له‌وانیه‌ ئه‌وه‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌ بێت که‌ خه‌ڵک له‌وێ هیچ حسابێک بۆ کات ناکات. وونبوون و له‌ناوچوون بۆته‌ سیمبولی ئه‌و ووڵاته‌ له‌ غایب بوون، کات و ئاسایش، سه‌رچاوه‌کان، نان، کاره‌با وه‌ هه‌ستکردن به‌ مرۆڤـ بوونی خۆت و سه‌ربه‌ستی تاک وه‌ هه‌رووه‌ها.... چاوه‌روانی پڕبووه‌ له‌ بیمانایی و ئاژاوه‌  وه‌هه‌رووه‌ها ناماقوڵی و له‌ ده‌ستدان و وه‌ هه‌ست نه‌کردن به‌ به‌پرسیارێتی......

دوایی ئه‌وه‌ی پێیان ڕاگه‌یاندن و که‌ ده‌بێت حه‌وت سه‌عات چاوه‌ڕوان بکه‌یت، ئه‌و به‌یانییه‌ نزیکه‌ی چوارسه‌د که‌س له‌ چاوه‌روانیدا بوون هۆڵه‌که‌ش به‌بێ فێنکه‌ره‌وه‌ بوو و وه‌ نزیکه‌ی په‌نجا کورسیشی تیادا بوو که‌ هه‌ندێکیان شکابوون وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ناشبێت هۆڵه‌که‌ به‌ جێبهێلیت. دۆخه‌که‌ زۆر خراپ و وه‌ هیلاکییه‌کی زۆر زۆر بوو بۆ خه‌ڵکه‌که‌. بۆیه‌ زۆربه‌ی خه‌ڵکه‌که‌ ده‌بوایه‌ پاڵی بدای به‌ دیـواره‌کانه‌وه‌, هه‌ر له‌و کاته‌دا که‌ نوقمی خه‌یاڵ بووم و بیرۆکه‌یه‌کم هات به‌خه‌یاڵدا, ووتم گه‌ر ئه‌م ژووره‌ پڕبوایه‌ له‌ جۆلانه‌  ئه‌و خه‌ڵکه‌ی لێره‌ن به‌ خۆشییه‌وه‌ له‌سه‌ر جۆلانه‌کان داده‌نیشتن و یاریان پێده‌کرد وه‌ حه‌وت سه‌عاته‌که‌یان به‌ حه‌وت ده‌قیقه‌ لێ ده‌رۆیشت. وه‌ توانیم به‌م شێوه‌یه‌ به‌سه‌ر ئه‌م هه‌سته‌ کوشنده‌یه‌دا زاڵ ببم, وه‌ ئه‌و وێنه‌ ناشرینه‌ی له‌ هزرمدایه‌ بگۆرم به‌و جۆلانانه‌ هه‌رووه‌ک چۆن به‌ منداڵی چێژم له‌ سواربوونی جۆلانێ ده‌بینی.

دواتر که‌ گه‌رامه‌وه‌ بیرۆکه‌که‌م کرده‌ کارێکی هونه‌ری به‌ ناوی (ژووری چاوه‌روانی 2011) ئه‌ویش دروستکردنی کۆمه‌ڵیک جۆلانه‌ له‌ حه‌بل، که‌ به‌ ریشاڵی دارخورما دروست ده‌کرێت که‌ کاتی خۆی بۆ سه‌رکه‌تن به‌سه‌ر داخوماکاندا  به‌کارده‌هێنرێت.

دواتر له‌م ساڵانه‌ی دواییدا هونه‌رمه‌ند رووی کرده‌ کاری ڤیدیو و هونه‌ری دیـجتاڵ کۆمه‌ڵێک کاری ناوازه‌ی به‌رهه‌م هێنا، که‌ به‌ شێوه‌ی جیاواز به‌به‌کارهێنانی جوڵه‌ و ده‌نـگ  وه‌ هه‌ندێک له‌م بیرۆکانه‌ی له‌ شاری دنهاخ له‌ هۆلنده‌ پیشان داوه‌ وه‌ هه‌رووه‌ها پرۆژه‌ی عه‌بــا ڕه‌شه‌کان که‌ بریتین له‌ کۆمه‌ڵێک له‌ ژنان به‌ عه‌بایه‌کی ڕه‌ش خۆیان داپۆشیوه،‌ به‌ڵام به‌شێک له‌ قۆڵیان دیاره‌ که‌ زیاتر بۆته‌ جیگای سه‌رنج و وروژێنه‌ تر ده‌رده‌که‌وێت وه‌ک له‌وه‌ی به‌ بێ عه‌با بیبینیت.