مستەفا قەرەسوو،: پێویستە ڕەوشی ژیان و ئازادیی کارکردنی فەراهەم بکرێت

هاوڵاتی وەزارەتی تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند تا ئێستا هیچ حاڵەتێکی گومانلێکراو لە هەرێمی کوردستان نییە، چوار بڕیاریش دەردەکات. نەخۆشی ئاوڵەی مەیموون لە ئێستادا لە نزیکەی 25 وڵاتدا بڵاوبووەتەوە و لەبارەی نەخۆشییەکەوە ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی هۆشداری داوە. وەزارەتی تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان بڵاویکردەوە: ئەمڕۆ یەکشەممە 18-08-2024 سامان بەرزنجی، وەزیری تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ نوێنەری رێکخراوی تەندروستی جیهانی و لایەنە پەیوەندیدارەکان کۆبووەوە و بۆ بەرەنگاربوونەوە و خۆپارێزی لە نەخۆشییەکە وەزارەتی تەندروستی ئەم بڕیارانەی دەرکرد: - بەیانی رێکارەکانی خۆپارێزی و ئامادەکاری لەلایەن وەزارەتی تەندروستییەوە بۆ دامودەزگاکانی تەندروستی رابگەیەنرێت. - لیژنەیەکی باڵای هاوبەش لەنێوان وەزارەتی تەندروستی و وەزارەتی کشتوکاڵ پێکبهێنرێت. -پەیامەکانی تەندروستی بۆ هاوڵاتییان و گەشتیاران دابنرێت بۆ هۆشیاری تەندروستی و هەڵمەتی راگەیاندن و رۆشنبیری تەندروستی. - ئامادەکاری دابینکردنی تێستی پشکنینی تاقیگەیی لەگەڵ رێکخراوی تەندروستی جیهانی ئەنجام بدرێت ئەنجامەی ڕابگەیەنرێت ڤایرۆسی ئاوڵەی مەیموون بەهۆی گازگرتن و چڕنووك گرتنی ئاژەڵێكی تووشبوو دەگوێزرێتەوە بۆ ئاژەڵی دیكە و لەوێشەوە بۆ مرۆڤ، یان لەڕێگەی تێكەڵبوون بەهۆی هەڵمژینی هەناسەی کەسی تووشبوو و بەكارهێنانی كەلوپەلەکانیان.

هاوڵاتی بەهۆی تەقەی هێزەکانی پاسەوانی سنووری عێراق گەنجێکی کۆڵبەر کوژرا دوای ئەوەی گەنجێکی گوندی سەرگەتی سەر بە قەزای خورماڵ بەناوی ئارام خەلیل، لەکاتی کۆڵبەریدا لە مەرزی سیپە لەلایەن هێزەکانی پاسەوانی سنوورەوە تەقەی لێکراوە و بە سەختی بریندارکراوە، بۆ بنکەی تەندروستی گواستراوەتەوە و بەهۆی سەختی برینەکەیەوە گیانی لەدەستداوە. دەروازەی سنووری سیپە دەروازەیەکی نافەرمییە و زۆرجار لەلایەن کۆڵبەرانەوە وەک ڕێگەیەکی پەڕینەوە بۆ سنوورەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەکاردەهێنرێت.

هاوڵاتی بەر لە چوار مانگ پێش وادەی بەڕێوەچوونی سەرژمێری گشتیی لە عێراق و کوردستان، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ڕەزامەندی دا لەسەر دابینکردنی ئامێری پێویست بۆ گواستنەوەی داتاکان. ئامادەکاری وەزارەتی پلانادنانی عێراق بۆ ئەنجامدانی سەرژمێری گشتی لەسەرجەم پارێزگاکانی عێراق و هەرێمی کوردستان بەردەوامە، 120 هەزار کارمەند لە سەرتاسەری عێراق و هەرێمی کوردستان بۆ سەرپەرشتی پڕۆسەکە ڕاهێنراون. لە ڕاگەیێنراوی فەرمی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقدا هاتووە: ڕەزامەندی دراوە لەسەر دابینکردنی ئامێر و سێرڤەری پێویست بۆ گواستنەوەی داتای سەرژمێری دانیشتوانی گشتیی لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بۆ بەغدا. دوایین سەرژمێری دانیشتووان لە عێراق ساڵی 1997 کراوە و ئەوکاتیش هەرێمی کوردستان لە سەرژمێرییەکەدا بەشدار نەبووە.

هاوڵاتی دڵشاد عومەر، كە لەسەر پشكی بزوتنەوەی گۆڕان ماوەی نۆ ساڵە بەڕێوبەری گشتی پەروەردەی سلێمانییە، لەبارەی هۆكاری دەستبەرداربوونی لە پۆستەكەی، بە میدیای فەرمی حزبەكەی راگەیاندووە، بڕیارەكە پەیوەستبووە بە گەڕاندنەوەی ئەو 182دۆنم زەوییەی ئامادەیی كشتكوكاڵی بەكرەجۆ، كە بەچەند ڕێگەیەكی نایاسایی درا بە وەبەرهێنەرێک. وتیشی: لەبەر ئەم زوڵمەی لە كەرتی گشتی و پەروەردە دەكرێت، بڕیارمدا سبەینێ 19ـی مانگ وەك پێشتر بڕیارمدابوو دەستلەكار بكێشمەوە دەورو تەسلیمی خۆم دەكەم، هەموو شتێكیشم لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان بڕاندووەتەوە و پێشنیار كراوە كەسێكی تر لەجێگەكەم دابندرێت.

هاوڵاتی نرخی یەک ئۆنسە زێر لە بۆرسەکانی جیهان، بە ڕێژەیەکی بەرچاو بەرزبووەوە و گەیشتە دوو هەزار و 507 دۆلار، ئەمەش بەرزترین ئاستە لە مێژوودا تۆمار کرابێت. بەرزبوونەوەی ئاستی کڕینی زێڕ لەلایەن بانکە ناوەندییەکانی جیهان و هەڵکشانی زیاتری گرژییە سیاسییەکان بووەنەتە هۆی ئەوەی نرخی زێڕ لە بەرزبوونەوە بەردەوام بێت. هەروەها خاوبوونەوەی ئابووریی و کەمبوونەوەی هەلیکار لە ئەمریکا کاریگەریی لە سەر بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ هەیە، چونکە لەم حاڵەتەدا بازرگانان پەنا دەبەن بۆ کڕینی زێڕ. نرخی زێڕ لە بۆرسەی هەولێر بەم شێوەیەیە: مسقاڵێک زێڕی عەیارە 24=605,000 مسقاڵێک زێڕی عەیارە 22=555,000 مسقاڵێک زێڕی عەیارە 21=530,000 مسقاڵێک زێڕی عەیارە 18=455,000

هاوڵاتی لە ماوەی 14 ڕۆژدا 50 هاوڵاتی لەلایەن دەوڵەتی تورکیا لە کانتۆنی عەفرین ڕفێنران و کە لە نێوانیاندا 7 ژن و سێ منداڵی تێدایە. ئەمڕۆ یەکشەممە، 18ی ئابی 2024، سەنتەری بەڵگەنامەکردنی سەرپێچییەکان لە کانتۆنی عەفرین ڕفاندنی هاوڵاتییانی لە ماوەی 14 ڕۆژی سەرەتای ئەم مانگەدا بڵاوکردەوە. دەڵێت، لە ماوەی ڕۆژانی یەک تا 14ی ئەم مانگە لە کانتۆنی عەفرین، دەوڵەتی تورکیا 50 هاوڵاتی ڕفاندووە. سەنتەری بەڵگەنامەکردنی سەرپێچییەکان لە کانتۆنی عەفرین، ئاماژەی بەوەشداوە، لە ناو ڕفێندراوەکاندا حەوت ژن و سێ منداڵ هەیە. جێگای ئاماژەیە ئەو هاوڵاتییانەی لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە دەڕفێندرێن، دەگوازرێنەوە بۆ شوێنێکی نادیار و لە بەرامبەر ئازادکردنی هەر یەکێکیان داوای بڕە پارەیەکی زۆر لە خێزانەکانیان دەکرێت.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئۆپەراسێونەکانی ئاسایش، دەستگیرکردنی سێ تۆمەتباری سوتاندنی چیایی گۆیژە ڕادەگەیەنێت. ئەمڕۆ یەکشەممە 18ی ئابی 2024، دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، "دوای بەدواداچوون و لێکۆڵینەوەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئۆپەراسێونەکانی ئاسایش، توانیان سێ تۆمەتبار دەستگیربکەن". ئاماژە بەوەکراوە، "شەوی 30ی تەموزی 2024 بکەری سوتاندنی درەخت و پۆش و پاوان و تێکدانی بەشێک لە ژینگە و سروشتی جوانی چیای گۆیژە بوون، تۆمەتباران بەپێی مادەی 342 لە یاسای سزادان ڕاگیراون و ڕووبەڕوی یاسا کرانەوە".

هاوڵاتی فیستیڤاڵی (ژن ژیان ئازادی) لەلایەن رێکخراوی (ناوەندی هونەرمەندانی سینەما و شانۆی ئێران لە دەرەوەی وڵات) سازدەکرێت بە ئامانجی پشتیوانی لە سینەماکارانی سەربەخۆ و نیشاندانی بەرهەمی خەباتی ژنان لە بواری هونەریدا. فیستیڤاڵەکە بە فەرمی لە یەکی تەمموزەوە دەستی بە کارەکانی کردووە و تا ئێستاش زیاتر لە ٢٥٠٠ فیلم بۆ فێستیڤاڵەکە نێردراون.  فیستیڤاڵەکە ٢٦ـی ئەیلوول لە چەند شارێکی ئەمریکا، کەنەدا، ئەوروپا و ئوسترالیا دەستپێدەکات و بۆ ماوەی شەش ڕۆژ بەردەوامبدەبێت. ئەندامانی دەستەی داوەرانی فێستیڤاڵەکە لە شەش هونەرمەند پێکهاتوون و لە نێویشیاندا، دەرهێنەری ئوسترالی (ماری کامیرۆن) هەیە، هاوکات خانمە دەرهێنەری ئێرانی و خاوەنی خەڵاتی کان مەرجان ساتراپ سەرۆکی لیژنەکەیە.

هاوڵاتی تۆمەتباری سەرەکی "دزیی سەدە" کە بە تۆمەتباری سەرەکی بردنى پارەى دانراوى دەستەى باجەکان دادەنرێت نهێنی نوێ ئاشکرا دەکات. لە مانگی ئازاری ساڵی 2023، دەسەڵاتی دادوەری عێراق فەرمانی دەستگیركردنی بۆ چەند بەرپرسێکی باڵای حكومەتی پێشوو بە سەرۆكایەتی مستەفا كازمی دەركرد، بە تۆمەتی "ئاسانكاریكردن بۆ دەستبەسەرداگرتنی بڕی "2.5 ملیار دۆلار لە سامانی گشتی. سەرەتای ئەم مانگە دەستەی دەستپاكیی عێراق دەستگیركردنی ئەو تۆمەتبارانەی ڕاگەیاند كە تۆمەتباران بە دۆسیەی "دزیی سەدە"، هاوكات ناسنامەی تۆمەتبارەكان و چۆنیەتی دەستگیركردنیان لەگەڵ بڕە پارەكەشی ئاشكراكرد، هاوکات نور زوهێر، وەک یەکێک لە تۆمەتبارانی سەرەکی ئەو دۆسیەیە ناسێنرا.  بۆچی دادگایی نەکرا؟ بەپێی بڕیاری دادگاى ناوەندیى بەرەنگاربوونەوەى گەندەڵى، سەر بە سەرۆکایەتیی دادگاى پێداچوونەوەى کەرخی بەغدا، کە ئاراستەی دەستەى دەسپاکى کردبوو، بڕیاربوو ڕۆژی 14-8-2024 تۆمەتبار نور زوهێر، تۆمەتباریی دۆسیەیی "دزیی سەدە" بە پێی ماددە 331 لە یاساى سزادانى عێراقى دادگایی بکرێت، بەڵام بە کەفالەت ئازاد دەکرێت بۆ ئەوەی پارەکە بگەڕێنێتەوە و بەهۆی ئامادەنەبوونیشی، دادگاییەکەی بۆ 27ـی مانگ دواخرا. نور نهێنی نوێ ئاشکرا دەکات نور زوهێر، لە بەشێکی ئەو دیدارەی کە کەناڵی شەرقیەی عێراقی لەگەڵی ئەنجامداوە و بڕیارە لە داهاتوو بڵاو ببێتەوە، ئاماژە بۆ ئەوە دەکات ئەو پارەیەی لەبەردەستیدا بووە، هی "چەک و مامەڵەکان بووە کە لەلایەن دەستەی دەستپاکییەوە وردبینی کراون، نەک پارەی خەزێنەی دەوڵەت، تەنانەت یەک دیناریش هی دەوڵەت نییە".  داوای خانوویەکی شاهانەیان لێکردم بە وتەی زوهێر: " یەکێک لەو پەرلەمانتارانەی بە گاڵتەجاڕییەوە باس لەو دۆسیەیە دەکات، داوای خانوویەکی بە ڕووبەری 1200 مەتر چوارگۆشە لێکردم، بە مەرجێک لە سەر شەقامی ئەمیرات (دەکەوێتە ناوچەی مەنسور لە بەغدا) بێت". ناوی هەمووان ئاشکرا دەکەم زوهێر جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە ئەگەر بێت و دادگایی بکرێت، ناوی هەموو ئەوانە ئاشکرا دەکات کە دەستیان لەو دۆسیەیە هەیە بە تایبەت ئەگەر پرۆسەی دادگاییکردنەکە بەشێوەی ئاشکرا بێت.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی حەج و عومرەی هەرێمی کوردستان ناوی 97 کۆمپانیا بڵاودەکاتەوە کە گرێبەستیان لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتییەکە هەیە و ڕێگەپێدراون. ئەمساڵ بەهۆی گیان لەدەستدانی ژمارەیەکی زۆری حاجییان، بەڕێوەبەرایەتی حەج و عومرە لێکۆڵینەوەی لەگەڵ دەیان کۆمپانیا دەستپێکرد کە ڤیزای گەشتیاری یەک ساڵەیان بۆ هاونیشتمانیان وەرگرتبوو. بەوتەی بەرێوەبەرایەتییەکە 91 کۆمپانیا مۆڵەتییان لێ وەرگیراوەتەوە و 97 کۆمپانیاش ڕێگەپێدراون.

هاوڵاتی پۆلیسی دارستان و ژینگەی سلێمانی قه‌ده‌غه‌كردنى ڕاوه‌ ماسى له‌ به‌نداوى دێوانه‌ لە قەزای دەربەندیخان تاوه‌كو 2025/6/21 ڕاگەیاند.   لە ڕاگەیەندراوێکدا بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی دارستان و ژینگەی پارێزگای سلێمانی ڕایگەیاند، "لەپێناو بوژاندنەوە و زیادکردنی ڕێژەی ماسی، بڕیار درا بە قەدەغەی ڕاوی ماسی لە بەنداوی (دێوانە) لە قەزای دەربەندیخان تاوه‌كو 2025/6/21".      ئاماژەی بەوەشکرد، "بەنداوی دێوانە بەنداوێکی نوێیە و ماوەی ساڵێکە پەنجە ماسی تێکراوە و ماسییەکانیش قەبارەیان بچووکە و سێ ساڵی پێویستە تا بە تەواوی پێبگەن و وەچە بخەنەوە و ڕاوکردنیان دەبێتە هۆی لەناوچوونی سامانی ماسی لە بەنداوەکەدا".     پۆلیسى دارستان دەشڵێت، "لەو ماوەیەدا ڕاوکردن بە هەموو شێوەیەك قەدەغەیە تەنانەت بە (قولاپ و تۆڕ) لەبەرانبەردا سەرپێچیکاران ڕووبەڕوی دادگا دەکرێنەوە، داواکاریشین لە هاوڵاتییان پابەندی ڕێنماییەکان بن و خۆیان بە دوور بگرن لە ڕاوکردنی ماسی".

هاوڵاتی ئەمڕۆ یەکشەممە 18ی ئابی 2024، بە فەرمی محەمەد حافز وەکو سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك دەستبەكاربوو یەکەم کۆبوونەوەشی لەگەڵ پارێزگاری شارەکە ئەنجامدا. لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا، رێبوار تەها، پارێزگاری کەرکوک و محەممەد حافز جەختیان لەوە کردەوە، ئامانجیان پێکەوە ژیانە و وەکو یەک خزمەتی هەموو لایەک دەکەن. محەمەد حافز لەبارەی تورکمانەکانەوە رایگەیاند، "پۆستەكانمان بۆ پێكهاتەی توركمان بەجێهێشتووە تا خۆیان پڕی بكەنەوە". دوای زیاتر لە حەوت مانگ لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، سەرەنجام  لە 10ی ئابی 2024 لە بەغدا ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لە كۆبوونەوەیەكدا بە بەشداریی 9 ئەندام، پارێزگار و سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەڵبژارد و رێبوار تەها سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی بە پارێزگار هەڵبژێردرا و محەمەد ئیبراهیم حافز لە پێكهاتەی عەرەبی، بە سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا هەڵبژێردران.  

هاوڵاتی ئەمڕۆ یەکشەممە 18ی ئابی 2024 کارمەندانی بەڕێوەبەرایەتیی هاتووچۆی سلێمانی دژی دواکەوتنی مووچەی مانگی تەموز بایکۆتییان ڕاگەیاند و مامەڵەی هاوڵاتییان ڕایی ناکەن. بەهۆی مانگرتنی کارمەندانەوە قەرەباڵغییەکی زۆر لەبەردەم بەڕێوەبەرایەتیی هاتووچۆی سلێمانی دروستبووە و و کاری هاوڵاتییان ڕاوەستاوە. نزیکە 50 ڕۆژ تێدەپەڕێت بەسەر دابەشکردنی مووچەی مانگی شەشی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان و تا ئێستا بەغدا مووچەی مانگی حەوتی مووچەخۆرانی نەناردووە.  

هاوڵاتی عێراق داواکارییەکی ئۆپیک بۆ کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت ڕەتدەکاتەوە، جێگری سەرۆکی لیژنەی نەوتیش لە پەرلەمان دەڵێت، 95%ی داهاتی وڵات پشتی بە نەوت بەستووە. ڕێکخراوی ئۆپیک لە ڕاپۆرتی مانگانەی خۆیدا ئاشکرایکردووە کە پشکی ڕێگەپێدراوی عێراق بۆ هەناردەی نەوت چوار ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانەیە، بەڵام مانگی ڕابردوو ئەو وڵاتە رۆژانە چوار ملیۆن و 250 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردەکردووە، لەکاتێکدا بەڵێنی دابوو هەناردەی ئارەزوومەندانەی نەوت کەمبکاتەوە. یاسر حسێنی، جێگری سەرۆکی لیژنەی نەوت لە پەرلەمانی عێراق لە چاوپێککەوتنێکدا ڕایگەیاند، داواکارییەکەی ئۆپیک بۆ کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت زیان بە ئابووری عێراق و پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان دەگەیەنێت، بۆیە داوایانکردووە حکومەت بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوت گفتوگۆ لەگەڵ ڕێکخراوەکەدا بکات.

هاوڵاتی سەرۆکایەتیی کۆماری عێراق ڕەتیدەکاتەوە لەگەڵ سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی ڕێکەوتبێت بۆ ئامادەکردنی پڕۆژەیاسای هەمواری یاسای هەڵبژاردن.  مانگی نیسانی ساڵی 2023 پەرلەمانی عێراق یاسای هەڵبژاردنی بۆ سێیەمجار هەموارکردەوە، سیستەمی هەڵبژاردنی لە عێراق لە 83 بازنەوە بۆ 18 بازنە کەمکردەوە، ئەوەش نیگەرانی بەشێک لە ڕێكخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و حزبەکانی لێکەوتەوە.  سەرۆکایەتی کۆماری عێراق لە ڕاگەیەنراوەکەیدا ئەوەی خستوەتەڕوو، دەنگۆی ئامادەکردنی ڕەشنووسێک بۆ هەمواری یاسای هەڵبژاردن دوورە لە ڕاستییەوە و ئەوان بۆ پاراستنی ئاشتی کۆمەڵایەتی، بۆ هەموو پرسێک تەنها ئەرکیان ئەوەیە بۆچوونی لایەنەکان لەسەر ئەو پرسە لەیەکتری نزیک بکەنەوە.  بەپێی یاسای هەڵبژاردنەکان کە ئێستا بەرکارە، سیستەمی سانت لیگۆ بە یەک پۆینت حەوت دەگەڕێتەوە و هەر پارێزگایەکی عێراق دەکرێتە یەک بازنەی هەڵبژاردن، هەردوو هەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاکانیش یەک یاسایان هەیە.