هاوڵاتی

رۆمانی خانەقای میرزا؛ باس لەقۆناغێكی گرنگی مێژوویی دەكات، كەشوێن و كاتی رووداوەكان لەهەلومەرجە كۆمەڵاتییەكان و دابونەریتەكانی رابردوودا بەشێوەیەكی هونەرییانەو واقیعییانە نمایش دەكرێنەوە، كە لەگەڵ واقیعی مێژوویی ئەو سەردەمەدا هاوشێوەن. هەروەها كارەكتەرەكانی مێژوویی و راستەقینەن، كەنووسەر جارێكی تر ئاشنامان دەكاتەوە پێیان و ئەوەمان پێ دەڵێت؛ كەئەو رووداوانە چی كاریگەریەكییان بەسەر تەواوی كۆمەڵگەوە هەبووە. نووسەر دەیەوێت دونیایەك دووبارە لەفۆرمێكی هونەریدا دابڕێژێتەوە، كەئێمە لەئێستاماندا لەسرووشتی مرۆڤەكانی ئەوسا رابمێنین، بەڵام مرۆڤەكان وەكو كارەكتەر نەوەك پاڵەوان. بەكورتی ئەم رۆمانە سەرچاوەیەكی نوێ و ناوازەیە بۆ چێژ وەرگرتن لەهونەری گێڕانەوە و مێرووی شوناس و شوێنی خۆمان.

رۆمانی خانەقای میرزا؛ چوارەمین رۆمانی نووسەر (میران ئەبراهام)ە، دوای شەوگەڕەكان، نیشتمانی سارا، خەمی مەستوورە. كە لەكۆی چیرۆك و رۆمانەكانی نووسەردا پرسی شوناس و شوێن چەقی كرۆكی گێڕانەوەی چیرۆكەكانیەتی، بەتایبەتی رۆمانی نیشتمانی سارا، كە لەنێو فەرهەنگ و زمانی كوردیدا، خاڵێكی وەرچەرخان بوو، لەشێوازی نووسین و بەتایبەتی ناوەڕۆكدا، بەگرنگیدان بەمێژووی خۆمان، پرسی مێژووی كەمینەكان. ئێمە وەك خوێنەر شایەتحاڵی ئەوە بووین، كەپێش بڵاوبوونەوەی رۆمانی نیشتمانی سارا، زۆربەی نووسەرەكان تەنیا خاوەندارێتییان لەپرسی گەلێك دەكرد، نەوەك شوناس و پرسی نەتەوەیەك، كە لەمێژوودا ئەوە گەورەترین كێشەی نەتەوەی كورد بووە، ئەو دابڕان و چەند بەرەكییەی لەمێژوودا هەبوون، بوونەتە هۆكاری ئەوەی كە زیاتر لەشەست ملیۆن كورد، بێبەختترین مرۆڤی سەر ئەم هەسارە شینە بێت. ئەو پرسە لەژێر هەر كاریگەرییەكدا بێت، ئەمڕۆ میللەتی كورد پێكەوە، بەزۆرینەی سەردەستەی موسڵمان و تەواوی كەمینەكانەوە باجەكەی دەدەن.

ئەم رۆمانە نوێیەی نووسەر، لەساڵی ١٩٣٥وە دەستپێدەكات، تاوەكو ساڵانی دوای راپەڕینی ساڵی ١٩٩١، هەڵكۆڵین و بەراورد كارییەكی ساڵانی سی و چلەكانی سەدەی رابردووە، سەرهەڵدانی رەوتی چەپ و نەتەوەیییەكان، بەتایبەتی دوای رووخانی كۆماری كوردستان لەمەهاباد، كە دەتوانین بەجۆرێك لەڕێنیسانسی كوردی دابنێین، لەشارێكی وەكو سلێمانی و هەولێرو كەركوكدا، كەپێشتر پرسی نەتەوەو پێشكەوتنی كۆمەڵگای كوردی تەنیا لەسنووری خانەقا و تەكیەكاندا كڵۆم كرابوو، بەرەی قادری و نەقشبەندی، یان دەتوانین بڵێین، خانەقا و تەكیەكان، زمان و فەرهەنگی كوردی لەسنووری شیعری عەرووزو تەسەوف تێپەڕی نەدەكرد. گەڕانەوە بۆ ئەو سەردەمە و ئاشكراكردنی رەوتی بیری نوێ و یەكەم كتێبخانە لەدەرەوەی خانەقاو تەكیەكاندا، گۆڕانكاری و هەوڵدان بۆ تێگەیشتن لەپرسی شوناس و گۆڕینی تاكی نێو كۆمەڵگا لەمرۆڤێكی نەقڵانییەوە بۆ مرۆڤێكی بیركەرەوەو عەقڵانی، كە گومانی لەخۆی و عەقڵ و ئایدیۆلۆژی پێش خۆی هەبێت، هەروەها كێ ئەو رۆژانە سەرمەشق بوو، كێ یەكەم كتێبخانەی لەدەرەوەی خانەقاو تەكیەكان دروستكرد، (میرزا كەریم و قادری ئاغای عەتار)كێ بوون؟ هەروەها بوونی رەوتی چەپ و نەتەوەیی كە بەبەرەی نیشتمانی خۆیان ناساندو پێكەوە بەشداری هەڵبژاردنەكانی ئەوسای پەرلەمانی عێراقیان كرد، ئەی بەرژەوەندیخوازەكان كێ بوون، كەزۆربەیان لەڕیزی پارتە عەرەبییە نەتەوەپەرستەكانی وەكو: (یەكێتیی دەستووری نووری سەعید، نەتەوەیی ئیشتراكی ساڵح جەبر)دا بوون، كە ئەمڕۆ ئەو ناوانە، خەڵكی كوێرانە شانازییان پێوەدەكات و بەئەشرافی شار ناویان دەبەن.

كاتێك ساڵی ٢٠٢٠ رۆمانی نیشتمانی سارا نووسەر میران ئەبراهامم خوێندەوە، هەستمكرد پێویستە دوای خوێندنەوەی ئەو رۆمانە دووبارە بەسەر خۆمدا بچمەوە، هەروەها لەلای من خوێندنەوەی خاڵێكی وەرچەرخان بوو بۆ تێگەیشتن لە شوناس و گرنگی شوێن و پرسی نەتەوە، بەكوردییەكەی لەڕێگای ئەو رۆمانەوە خۆمم دۆزییەوە و بەهایەكی رۆحیم بۆ گەڕایەوە، شوێن و شوناسی خۆمم لەلا پڕبەها بوو، كە پێشتر لەڕێگای هەندێك كتێبی نووسەری ترەوە، تووشی هەرەسێكی رۆحی بووبووم و شەرمم لەخۆم دەكرد كەكوردم. دوای خوێندنەوەی رۆمانی نیشتمانی سارا تەمەنام دەكرد، كە بەرگی دووەمی ئەو رۆمانە ببینم، یان من وەكو خوێنەرێك بەپێویستم دەزانی كە ئەو كتێبە زیاتر لەكتێبێك ببوایە.

كاتێك بەختی ئەوەم بەر كەوت لەڕێگەی جەمال سابیری باوكمەوە رەشنووسی رۆمانی خانەقای میرزا بخوێنمەوە، هەستمكرد خەونەكەم هاتبێتە دی، كەڕۆمانی (خانەقای میرزا) تەواوكەری بەرگی دووەمی شاكاری رۆمانی نیشتمانی سارایە، كەئەم دوو كتێبە وەكو دەرمان بۆ ئێمەی كورد پێویستن، ئەوە باس لەفەرهەنگ و زمانی كوردی ناكەم كەبووەتە خاوەنی دوو شاكاری بێوێنە.