عەلی مەحمود محەمەد

ئەگەر باسی كۆڕەو بكەین ناتوانین  باسەكە دەرباز بكەین بێ ئەوەی بچینەوە  سەر شەڕی كەنداوی دوو و  راپەڕینی باشووری عێراق كەئیسلامی سیاسی شیعە ناوزەدیان كردووە بە راپەڕینی شەعبانییە، چونكە ئەگەر پانۆرامایەكی هەمەلایەنە نەخەینە بەردەست، وا دەبینرێت  كەسێك هاتووە دۆن كیشۆتانە یان سپارتاكۆسانە ئاڵای شۆڕشی بەرزكردۆتەوەو راپەڕینی لەكوردستان ئەنجامداوەو كۆشكە زستانییەكانی قەیسەرەكانی یەك لەدوای یەك رزگاركردووە.

پانۆرامای شەڕی دووەمی كەنداو»كوەیت»

سوپای عێراق  رۆژی پێنجشەممە رێكەوتی 2-8-1990 كوەیتی داگیر كرد، هەواڵەكە جیهانی تاساند، سەرشێتییەك ئەنجامدرا دوور لەپێشبینییەكان، بەرەی كوردستانی كە لەدوای تاوانی هەڵەبجەو  قۆناغەكانی كۆتایی ئەنفالدا پێكهاتبوو، لەترسی كاردانەوەی بەعس كە لەهەڵەبجەو ئەنفالدا چاوترسێنیانی كردبوو،  بڕیاری ئاگربەستیدا،  لەكاتێكدا جیهان بەرەو رووی داگیركاری كوەیت لەلایەن عێراقەوە ببوەوە بەیەكێتی سۆڤیەتیشەوە بۆ یەكەمجار ڤیتۆی بۆ پشتیوانی لەعێراق بەكارنەهێنا، لە رێكەوتی 7-8 ئەمەریكا ئۆپەراسیۆنی درعی سەحرای راگەیاند، بەدوایدا عاسیفە سحرا» ئۆپەراسیۆنی رزگاریی كوەیت» لە رێكەوتی 17ی یەنایەر راگەیاند كەتاكو  28ی فبرایەر بەسەركەوتنی سوپای هاوپەیمانان بەسەر عێراقدا لە 28ی فیبریوەری بەردەوام بوو.

ئۆپەراسیۆنەكە پێكهاتبوو لەهاوپەیمانی سوپای (34) وڵات و بەبەشداری (966) هەزرو (344) سەرباز.

 لەبەرەبەیانی پێنجشەممە رێكەوتی 17ی جەنیوەرییەوە فرۆكە جەنگییەكانی هاوپەیمانان سەرتاپای عێراقیان بۆردومان كرد، بەبەشداری دوو هەزارو (430) فڕۆكەی پێشكەوتووی نوێ، هاوپەیمانان لەماوەی (43) رۆژدا (109) هەزارو (867)  جار  بۆردومانی ناو عێراقیان كرد، بەڕێژەی دوو هەزارو (555) جار لەڕۆژێكدا، رۆژانە (60) هەزارو (624) تەن باروودیان بەسەر خەڵك و سەربازگاكانی عێراقدا دەباراند، عێراقیان غەرقی دوكەڵ و ئاگرو  خوێن و  مەرگ و وێرانە كرد،لەجارێكدا لەپەناگەی عامریە ئێسك و پروسكی (315) ژن و منداڵیان هاڕی و تاوانی جەنگیان ئەنجامدا، ئەمەریكا بە رۆكێتی دوورهاوێژی   كرۆز و بۆمبی هێشۆیی و بۆمبی زیرەك و چەكی لیزەری پێشكەوتوو تا دەگاتە یۆرانیۆمی چاككراو لەعێراقی دەدا، (288) تۆماهۆكی لەدەریای سوورەوە بەعێراقەوە  نا، عێراقیش (86) سكودی نا بەئیسرائیل و سعودییەوە، بەگشتی لەدوای جەنگی كۆریاوە شەڕی كوەیت گەورەترین جەنگ بوو لەجیهاندا، لەبەرامبەردا سەدام  لەهەمان رۆژی راگەیاندنی عاسیفە سەحرا،  ئوم ئەلمەعاركی راگەیاند.

لەسەر داوای یەكێتی سۆڤیەت لە رێكەوتی  22ی شوبات، عێراق رازی بوو هێزەكانی لەماوەی 24 كاتژمێردا لەكوەیت بكشێنێتەوە،  لە رێكەوتی 24ی مانگ هاوپەیمانان هاتنە ناو كوەیتەوە، (26) مانگ لەهێزەكانی عێراقیاندا كە لەحاڵەتی پاشەكشەدا بوو، لەئەنجامدا لەماوەی چەند كاژێرێكدا  (70) بۆ (100) هەزار سەرباز كوژرا، قەسابخانەیەكی بێوێنەی لێكەوتەوە، یەكێك لەگەورەترین تاوانەكانی مێژوو تۆماركرا، هەروەها سوپای عێراق زیاتر لە  (30) هەزار دیلی دا، لەگەڵ  تێكشكانی (4000) تانك،  سێ هەزارو (100) تۆپ، هەزارو (856) ئۆتۆمۆبیلی سەرباز گواستنەوە، ئەوەشمان لەیادنەچێت لە 23ی یەنایەر لەكۆی (750) فرۆكەی جەنگی عێراق  تەنها  (122)  فرۆكەی بەساغی مابوو، ئەویشی  تەسلیم ئێران كرد، لەكاتێكدا لەماوەی هەشت ساڵەی شەڕی ئێران - عێراق هێزی ئاسمانی عێراقی جوڵەی لەهێزی ئاسمانی ئێرانی بڕیبوو، هەمان ئەو فڕۆكانە تاوانیان ئەنجامدەدا، ئێستا پێشكەشیان دەكرێت.  

دوای ئەو تێكشكانە سوپای عێراق لەسوپایەكی ملهوڕی شەڕەنگێزەوە بووە سوپایەكی تەسلیم بووی ملكەچ، وێنای ئەو رۆژانە لەجەنگی جیهانیشدا نەبووە، ریزی دیلەكان و تەرم و ئامێرە تێكشكاوەكان لەناو چڕە دوكەڵدا لەناو ئەو بیابانە پان و بەرینە شاشەی تەلەفزیۆنەكانی لە جیهان داگیركرد.

لە 26ی شوبات لەگەڵ كشانەوەدا،  عێراق ئاگری لەبیرە نەوتەكان كوەیت بەردا، ملیۆنێك بەرمیل نەوتی رژاندە كەنداوی عەرەبیەوە، لەكۆی (1080) بیرە نەوتی كوەیتی (727) بیرە نەوتی تەقاندەوە، (128)  پەڵە نەوتی گەورە كەنداوی عەرەبی داپۆشی، بەمەش گەورەترین تاوانی ژینگەیی  ئەنجامدا.

لە 4ی ئازار لەناو بیابانەكانی سەفوان لەسنوری سعودییە، بەسواری زرێپۆشی  ئەمەریكی، شاندی عێراقی چوونە ناو خێمەی سەفوانەوە،  عێراق بەفەرمی  لەژێر خێمەكەدا تەسلیم بوو، ئەمەش سەرەتای مێژوویەكی نوێی جیهانی بوو پێی وترا سیستەمی نوێی جیهانی ، لەناوەڕۆكدا سەركەوتنی نیولیبرالیزم و باڵادەستی ئەمەریكا بوو، لەژێر ئەو خێمەیە نەزمێكی تازەی جیهانی لەدایكبوو، لەبەرامبەر ئەم خۆبەدەستەوەدانەی عێراق  هێزی ئاسمانییەكەی  دەستكراوە كرا لەلێدانی خۆپیشاندەرانی باشووری  عێراق، هاوكات هێزەكانی هاوپەیمانی ئامادەنەبوون پێشوازی  لەنوێنەری  خۆپیشاندەرانی باشوور بكەن، هۆكارەكەشی باڵادەستی ئاراستەی ئیسلامی سیاسی بوو لە راپەڕینەكەیان، لەدواییدا لەساڵی 2003 ئەمەریكا ئەو ژەهرەی بەناچاری نۆش كردو عێراقی لەسەر سینیەكی زێڕین پێشكەشیان كردەوە، بەمەش لەقەتڵگاكان زیاتر تۆڵەی لەخەڵكی عێراق كردەوە، وڵاتی بەرەو جەهەنمی ترسناكتر لەوەی سەدام برد.

راپەڕینی باشووری  عێراق

لە 28ی شوباتەوە، شاری بەسرە  جمەی دێت، چ لەئەو سەربازانەی  بەساغی و بەبرینداری لە ریزە  دورودرێژەكاندا بەدوای یەك، دەڵێی مێرولەن، بەسیمای دوكەڵاوی چڵكنەوە، بەسەری شۆڕەوە ملی رێگایان بەرەو ناو عێراق گرتۆتە بەر، چ  كەسوكاری سەربازان لەهەموو عێراقەوە لەسەر سنووری كوەیتەوە تا بەسرە كۆبوونەتەوە بۆ هەواڵپرسی رۆڵەكانیان، لەو كاتەدا سەربازێك بە تفەنگەكەی چەخماخەی راپەڕین لێدەدات،بێدەنگی دەشڵەقیێێ، جۆشی رقی خەڵكەكە دەدا،

 وەك دەگێڕنەوە لە 1ی ئازار ئەفسەرێك لە شارۆچكەی زوبێری سوننی نشینی سەر سنوری كوەیت بەپێوەنانی گولە بەوێنەكەی سەدامەوە گڕی راپەڕینی لەعێراق هەڵگیرساند، لەلایەكی دییەوە دەڵێن  بەیانی زووی رۆژی هەینی رێكەوتی 1ی ئازاری 1991 لەگۆڕەپانی سەعد لەشاری بەسرە، سەربازێك كە لەشەڕی كوەیت بە دۆڕاوی گەڕابوەوە، لەداخی ئەو هەموو نەهامەتییەی لەشەڕ بینیبوی، گولەیەكی نا بەوێنەكەی سەدامەوە و گڕی راپەڕینی لەعێراق هەڵگیرساند،هەردوو روداوەكە لەبەسڕەو هەمان رۆژ رویاندا، پێدەچێت شیعەكان بۆیە باسی ئەوەی زوبێر ناكەن چونكە شارێكی سونی نشینە،  هەمان رۆژ  شارەكانی بەسرەو میسان و كەربەلا كەوتە دەست خۆپیشاندەران، دواتر نەجەف و كەربەلاو  دیوانیەو سەماوەو حیلەو كوتیشی گرتەوە، لەماوەیەكی كەمدا تەواوی باشووری عێراق هەمووی كەوتە دەست خۆپیشاندەران، تا راپەڕین گەیشتە شارەكانی عەزیزیەو مەحمودیەی  رۆخی پایتەخت، بەگشتی راپەڕین (14) پارێزگای گرتەوە بەكوردستانیشەوە.

لە رێگای سنووری ئێرانەوە هێزە شیعەكانی وەك ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی و حزبی دەعوە زوو هاتنە ناو عێراقەوە  بۆ رێكخستنی خۆپیشاندەران.

راپەڕینی كوردستان

لە 4ی مانگ  كە عێراق لەژێر خێمەكەی بیابانی سەفوان  تەسلیم بوو، لەبەرامەردا گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵكرا بۆ ئەوەی  راپەڕین  سەركوت بكات، قۆناغی سەركوتكردنی راپەڕین لەباشوور دەستیپێكرد، رۆژی دوای سەفوان  راپەڕین  گەیشتە كوردستان بەدەروازەی  رانیەدا، لێرەدا دەبینین  هیچ دەستپێشخەریەك  نەك نییە بۆ راپەڕین لەكوردستان بگرە كات لەدوای باشووری عێراق  و هەڵكردنی گڵۆپی سەوزی هاوپەیمانانەوەیە بۆ سەركوتكردنی راپەڕینی باشووری  عێراق، رێی تێدەچێت  لەوكاتەدا ئێران فشارەكان لەسەر هەندێك لەسەركردەكانی كورد توند دەكات تابەرەیەكی دیكە بكەنەوە فشار لەسەر هاوپەیمانەكانی كەمبێتەوە، نامەو هەوڵەكانی ئەوكات ئاماژەی  وایان تێدایە. ئەگەر راست بن  و لەپشكنینی كاربۆنی دەرچن،  لەكاتێكدا زەمینەی راپەڕین دوای  رێكەوتنی سەفوان و دەستكراوەكردنی  هێزی ئاسمانی عێراقی  بۆ سەركوتكردنی راپەڕین لاواز بوو، وەلێ كە خەڵك ئەنجامیدا، ئیتر هێزەكانی بەرەی  كوردستانی دوای كەوتن، ئەگەر وەك باشووری عێراق سەركوتبكرابایا بێ دەستكەوتەكانی كۆڕەو، كەكراش بەڵام كۆڕەو مایەكەی هێنایەوە،  نەك  ئەندازیاری نابوو، بگرە وەك هەڵەبجە هەتیوو بێكەس  سەری دەنایەوە، كەس نەك باسی  ئەندازیاری نەدەكرد، بگرە بەڵگەنامەی قولابیشیان بۆ پاكانەكردن دروستدەكرد.

تائێستا هیچ بەڵگەیەكی بڵاوكراوە نییە هیچ هێزێكی كوردی پێش ئەو مێژووە «راپەڕینی بەسرە1-3-1991 «بانگەوازی  بۆ راپەڕین كردبێت، ئەوەی هەبووە جوڵەو پەیوەندیكردن و خۆڕێكخستنەوە بووە، لەو بێئومێدییەی تێی كەوتبوون وەك خۆیان وتوویانە جورئەتمان نییە وەك م م بڵێین ئاشبەتاڵە.

بەبڕوای ئێوە راپەڕینێك دوای ئەم هەموو رووداوە گەرم و شكستە مەزنەی سەدام هاتبێت، دەشێت ئەندازیاری هەبێت؟؟, ئەندازیارەكەشی بۆ خۆیان فیشەكێكیان نەتەقاندبێت؟ ئازیزێكیان خوێن لەلوتی نەهاتبێت؟.

هەموو كەس لەشەبەقی پێنجشەممەی رێكەوتی 17-1-1991ەوە  دەیزانی سەدام لەشكستە، چاوەكان دوكەڵ و ئاگری فرۆكەكانی هاوپەیمانانی دەبینی، گوێیەكانیش  گوێبیستی تەقینەوەكان بوون، ئەم بیركردنەوەیە عەقڵێكی خاریقی نەویست، تەنانەت ئەوەشی سیاسەتی نەكردبوو لەژیانیدا بەو ئەنجامە گەیشتببوو، جاشەكانیش لەوە تێگەیشتبوون دەبوایا خۆیان بەلایەكدا بدەن، ئاخر ئەوان راستە ئاخوڕیان لای رژێم بوو، بەڵام  هەریەكەیان كلكیان بەلایەنێكەوە بەسترا بوو.

راپەڕین  و دەستكەوتەكانی

راپەڕین  تەنها دوو ساڵ و نیو  دوای هەردوو كارەساتی هەڵەبجەو ئەنفال ئەنجامدرا، هێشتا شوێنبزربوونی ئەنفالكراوان و كیمیابارانكردنی هەڵەبجە لەزەینی خەڵكدا مابوو، هێشتا دوكەڵی كیمیاوی و تەپوتۆزی رووخانی گوندەكان و كوشتنی خەڵك لەبەرچاوان بوو، هێشتا ترس و لەرزی  فڕێدانە خوارەوەی هاووڵاتیان لەكۆپتەرەوە لەزەین و هۆشدا بوو، هاوكات  دژە سەركوتكردنی راپەڕین لەباشووری عێراق, حوسێنی زیندوو» حوسێن كامل» گولەی تانكەكەی كە نا بەحوسێنی مردوەوە، نیشانەی دەست نەپاراستن بوو، كوژرانی (5000)  بەعسی لە راپەڕین بەكوشتنی (100) هەزار لەهاووڵاتیانی باشوور وەڵامدرایەوە، ئەم دوو وێنە تراژیدیایە خەڵكیان  هاندا كۆڕەو  بكەن، لەسەرەتادا هێزەكانی بەرەی كوردستانی رێگری توندیان لەخەڵك كرد شار بەجێبهێڵن، ئێمە تا بەرەبەیان بەئۆتۆمۆبیلی  پڕ لەژن و منداڵی جلوبەرگ رەشەوە، هەموو لەپرسەی شەهیدو ئەنفالدا بووین، رێگایان نەدا لەشار دەرچینە دەرەوە، وەلێ كەگولەی تۆپەكان گەیشتە دەوروبەری هەولێرو رێگركەران هەڵاتن، ئیتر وەك  رووبار جەماوەر رێگای خۆی كردەوە، لێرەشدا خوێنی ئەو خەڵكەی لەو رۆژەدا بووونە قوربانی لەئەستۆی ئەوانە، خەڵك بە بەجێهێشتنی ماڵ و شار، ئەو داستانەیان خولقاند كە لەمێژوودا ناوی نرا كۆڕەو، دوای تەنها چوار رۆژ، داستانی برسی و سەرما بردووەكان چووە سەر مێزی  نەتەوەیەكگرتووەكان، 5ی ئەپرێل بڕیارێكی هەشت خاڵی بەناوی بڕیاری (688) لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە دەرچوو  بۆ پاراستنی خەڵكی سڤیل، بەمەش كۆڕەو بووە  هۆكاری گۆڕانكاری بۆ یەكەمجار لەمێژووی گەلی كورددا، هەڵەبجە و ئەنفال لەكاتی خۆیدا نەیانتوانی كاریگەری دابنێن، بەڵام كۆڕەو كە  روحی هەڵەبجەو ئەنفال و كاردانەوەی ئەو دوو تراژیدیایە بوو، جیهانی  هێنایە  دەنگ، لێرەدا دەبینین تراژیدیا رایگشتی و لەناوخۆشدا نەرمە هێزی ناوخۆیی دروستكرد.

راپەڕین  ئەنجامی نەبوو، وەلێ شكستی راپەڕین بووە سەركەوتن، دوو هۆكاری دواتر هاتنەپێشەوە شەڕی كۆڕێ و بە رادەی كەمتر ئەزمڕ و راپەڕینەكانی مانگی تەمموزی هەمان ساڵی ناو شارەكان و سەركەوتنەكانی پێشمەرگە لەسەرقەڵاو گەرمیان، هەموو  سەركەوتنەكانی  كۆڕەویان جێگیرترو بەرفراوانتر كرد.

كەواتە ئەگەر لە راستیدا هەر ئێمەی جەماوەر ئەندازیاری راپەڕین بووبێتین، ئەوا بێشك ئەندازیاری كۆڕەوی ملیۆنی و راپەڕینی تەمموزی ناو شارەكان بووین، ئەم واقیعەی  دروستبووە بەری رەنج و تێكۆشانی هەموومانە.

 ئەوەی رەخنەی هەیە، بەبەڵگەنامە وەڵامبداتەوە، بەڵگەنامە بەوتەی شەفەوی نابێت، پێویستی بەبەڵگەی نووسراوو لێكۆڵینەوەو ساغكردنەوەو پشكنینی كاربۆنی هەیە.