ئەنوەر حسێن (بازگر)

ساڵانی ناوەڕاستی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو، ئەسعەدی غەمیان ناسراو بە (ئارام) پێشمەرگەیەکی ئازاو فیداکاری کۆمەڵە بوو، ئەو لەژیانی پێش پێشمەرگایەتیدا، نموونەی مرۆڤێکی میهرەبان و یەکسانیخواز بوو، حۆری خوشکە بچکۆلەکەی زۆر لەژێر کاریگەریی کەسایەتی گەورەی ئەسعەددا بوو. حۆری دوای ماوەیەکی درێژ دابڕان لەئەسعەد، بڕیاریدا، بێت بۆ لای و سەردانێکی بکات، بە هەر دەردیسەرییەك بوو گەشتە ناوچە ئازادکراوەکان، مەخابن تا حۆریە گەیشت، ئەسعەد لەڕووبەڕووبونەوەییەکی سەخت و نابەرابەردا، دوای تۆمارکردنی داستانێکی قارەمانانە گیانی لەدەستدا و درێژەی رێگاکەی بە ئێمەومانان سپارد!

ئەسعەدی غەمیان (ئارام)ی یەکێک بوو لە فەرماندەى واحدێک لەپێشمەرگەکانى کۆمەڵە، شەوى (27/4/1363) هەتاوى بەرامبەر (18/7/1984) زاینى لەکاتى شکاندنى کەمینێک لەپایەگاى ئارمردەى بانە گیانى بەخت کرد.

حۆریە بۆ سەردانی هاتبوو، بەڵام ئەو تەرمە بێگیانەکەی لەئامێز گرت! ئازاری لەدەستدانی بۆ یەکەم جارو دواجار ئەو تێکستە جوانەی بەرهەم هێنا کەمێژووی ئەدەبیاتی شۆڕشگێرانەی ئێمە شانازی پێوە دەکات و وەك دەقێکی ئەدەبی بەرز تۆماری کردووە.

فەرەنجی پۆش

فەرنجی پۆش کەڵپۆس لە کــــــۆڵ

بـۆ تـــۆ گـەڕاوم دوڵ بـــــــــە دوڵ

هەردا و هەردم کرد دەشت و کــــۆ

نامـــە ژێـــر پـــێ گـەڕام بۆ تـــــۆ

لەدارســتان لـــە کــانــــی و ئـــاو

لەگشــت لا تــۆم هاتە بــەرچـــاو

گرتم شــوێنی هــەنـــگــــاوەکـــەت

پرســیــم ســـۆراغی چـــــاوەکـــــەت

پرسیــم لە گــوڵ لە خونچـە گــوڵ

گــــــژ و گـــیا مێــــخەک و سـمــڵ

شـەوبـۆ و سۆســەن و چــــنـــــوور

لەگوڵە شیــلانی زەرد و ســـــــوور

گرتم ســــــــۆراغـــی بــۆنی تــــــۆ

شەیدا بووم کەوتمە شوێنی تــــــۆ

گەرچی نەمدین، دڵ هەر کوێ چوو

دیمەنی تـۆی لەبەرچـــاو بــــــــوو

دەشتــــی ســـاڕاڵ و خــــۆڕ خـــۆڕە

لە نــــــــاوی پــــــیـــرۆزت پــــــڕە

چــــــەم شــــار ســـنە تـــا ژاوەرۆ

گشـــــت بە داخــن بۆ کۆچـی تــۆ

بێ ئــــــــۆقرەم لــــێم بڕا ئــارام

بیســــــــتم تـــــۆ نەماوی بـــەڵام

چونکە ڕێــگات ڕێــی خەبات بـــوو

سەربــەرزی بوو بۆ نـەجات بـــــوو

دەبــێ بـــزەم بــــــێ لـــە لێــوان

بەرز بـــــم وەکوو لوتـکەی کــێوان

کێوانــــــــی کوردســــتـانەکــــەم

جێــــگای تۆ کــــاکە جوانــەکـــەم

تۆ نــــــەمردوی لە نــاو دڵـمــــی

خوێــــنی هەنـــــاوی بە کوڵمـــــی

لە دەمــارما دێــــیـــــــت و دەڕۆی

هـــــــێــزی دڵ و گــیانم ئەتۆیـی

هەتـــــاکوو وام بــــــــەم دنــیــاوە

یـادەکـــــــــەت ڕوونــــاکی چــــاوە

ئامانجـــــــت ئامانـــــجمــە ئــارام

ڕێگات ڕێــــــــــگامە دڵنــــــیــــام

رەنگدانەوەی ئارمان، ئامانجی ئینسانی لەشیعری فەرەنجی پۆشی حۆری غەمیاندا:

حۆری غەمیان وەکوو ژنێکی تێکۆشەر لەبنەماڵەیەکی شۆڕشگێڕی ڕۆژهەڵاتی کوردستان ناسراوە، بەڵام لەهەمان کاتدا راستییەک هەیە کە (فەرەنجی پۆش) شیعری حۆری غەمیانە، لەدیدارێکدا کە من سازم کردوە و یەکەم جارە لە میدیای کوردی ئەم چاوپێکەوتنە کرا بێت، باسی شیعری (فەرەنجی پۆش) دەکات. بەڕای من،

یەکەم: ئەم شیعرە یەکێکە لەشیعرە جوانەکانی ئەدەبیاتی کوردی.

دووەم: گۆرانی ئەم شیعرە کە ساڵی (1985) لە کاسێتی نەورۆزانەی نەجمەدینی غوڵامی بڵاو بوەتەوە، زۆربەی خەڵک پێیان وا بوو، کە ئەم گۆرانییە بۆ شەهید ئارام (شاسوار جەلال)، لەڕێبەرانی گیانبەختکردووی کۆمەڵەی رەنجدەرانی باشووری کوردستان گوتراوە. لەڕاستیدا ئەم بەرهەمە، شیعرەکە و گۆرانییەکەشی بۆ شەهید ئارام نەگوتراوە، ئەم شیعرە، حۆری غەمیان بۆ ئەسعەدی غەمیان (ئارام)ی برای نووسیویەتی

حۆری غەمیان سەبارەت بەم شیعرە دەڵێت: فەرەنجی پۆش بەرهەمی بارودۆخی سیاسی ئەو کاتەی رۆژهەڵاتی کوردستان بوو، باسی خوشکێک دەکات کە مەدالیای شەهیدبوونی برا پێشمەرگەکەی پێ گەیشتوە، دەڵێت: دوای ماوەیەک لەبێهەواڵی و نەبوونی دەنگوباسی، ئەسعەدی برام پەیامێکی نارد بۆ ئەوەی بڕۆم بیبینم. دەمویست لایتێک، ئەو شیرینییانەی کە ئارام حەزی لێی بوو لەگەڵ فەرەنجییەکی نوێ و کەوا و پانتۆڵێکی دووراوی تازەو ئەو پووزەوانانەیش کە دایکم بۆی چنیبوو بۆی ببەم، بەڵام کاتێک کە گەیشتم هەواڵی شەهیدبوونی (ئارام)م بیست. پاش گەڕانەوەم لەسەر گۆڕی بێناونیشانی شەهید ئارام، (فەرەنجی پۆش) لەدایک بوو. بەهۆی ئەوەی کوردییەکم باش نەبوو، هاوڕێیەکم پێداچوونەوەی پێدا کردبوو بەو شیعرەی کە ئێستا لەسەر زاری هەموانە. حۆری غەمیان دەڵێت: ئەو کاتەیش کە لەزیندان بووم و گوێم لە گۆرانییەکە بوو، پێیان دەگوتم: ئەم گۆرانییە قاچاخە، رەنگە سزای زیاترت بدەن، منیش گوتم: گوێ بەو قسانە نادەم، من ئێستایش لەسەر ئەم شتانە بەند کراوم. دەبێت بڵێم ئەو شیعرە دەنگدانەوەی زۆری هەبوو. بەڕای من هۆکارەکەی پێوەندیی بە ئەدەبیات و بەرهەمی زیندوەوە هەیە. راستییەکەی ئەوەیە کە لەپشت هەر دەق، چیرۆک، شیعر و فەنتازیا و ئەدەبێکەوە، دەبێت واقعییەتێک هەبێت کە بتوانێت ئەفراندن بێنێتە ئاراوە. هەر بەم هۆیە ئەم شیعرە بوو بەئەدەبیاتێکی گەورە و شیعرێکی ناسراو. خودی نەجمەدینی غوڵامیش هۆکارێکی گرینگە بۆ ناساندنی ئەم شیعرە، کە بەقووڵی چوەتە ناو فیکرو مێشکی خەڵکەوە. لە ئەدەبیاتی جیهانیشدا بەم شێوەیەیە، بۆ نموونە بەشێکی زۆر لەشیعرەکانی نزار قەبانی کە کازم زاهیر کردویەتی بەگۆرانی، دەنگدانەوەی زیاتری هەبوە. ئەمە بۆ کوردیش ڕاستە. بەڵام بە گشتی خاڵێکی گرینگ هەیە کەڕەنگە زۆر باس نەکرابێت و پێویستی بەلێکۆڵینەوە بێت، ئەوەیە کە ئەسعەدی غەمیان (شەهید ئارام) لە ناو ڕیزەکانی کۆمەڵە، کە حزبێکی خاوەن جووڵانەوەیەکی ئینسانی، کرێکاری و زەحمەتکێش بوە و کاریگەرییەکی زۆری لەسەر کۆمەڵگا هەبوو، بەشداری ئەسعەدی غەمیان وەکوو پێشمەرگەیەکی کۆمەڵەو شەهیدبوونیشی لەو رێگایە، کاریگەریی کەلتوور و ئەدەبیاتی کۆمەڵەی لەسەر بوە. پێش ساڵی (1985) کە ئەم شیعرە نووسراوە و کراوە بەگۆرانی، کۆمەڵە لەبواری شیعری نوێ لەڕۆژهەڵاتی کوردستان خاوەنی ئەدەبیاتێکی تایبەت بووە. بۆ نموونە سوارە ئیلخانیزادە نزیکایەتی هەبووە لەگەڵ کۆمەڵە بەهۆی ئەوەی ئامۆزای عومەری ئیلخانیزادەیە، فاتیح شێخولئیسلامی (چاوە)، موسلیح شێخولئیسلامی (ڕێبوار)، ئەحمەد بازگر، حسێن شەبەق، حسێن میسری، وریا نازری و سەڵاحەدین موهتەدی کە خاوەنی چیرۆکی (کێ ڕچەی شکاند؟)ە، دەنگدانەوەیەکی گەورەی هەبووە، نموونەی شاعیرانی رۆژهەڵاتی کوردستانن کە فۆڕمی ئەدەبییەکەیان کاریگەری لەسەر کەسانێک وەکو حۆری غەمیان داناوەو توانیویەتی ئەم شیعرە بڵێت، واتا:

یەکەم: جگە لەوەی کە ئەسعەد غەمیان وەکوو پێشمەرگەیەک شەهید بووە، لەهەمان کاتدا وەکو کەسایەتییەکی زەحمەتکێش و کرێکار شەهید بوە.

دووەم: ئەم شیعرە لە ژێر کاریگەریی کەلتوور و ئەدەبیاتی بزووتنەوەیەکی کرێکاری، چەپ و کۆمۆنیستی وەکو کۆمەڵە لەو سەردەمەدا نووسراوە.

سێیەم: خودی فەزای بنەماڵەکەی حۆری، بارگاوی بوون بەئەدەبیاتی چەپ، کرێکاری و کۆمەڵە. ئەسعەد غەمیانیش لەم رێگایەدا شەهید بوە، ئەمەیش کاریگەری بووە لە سەر ئەوەی وەها شیعرێک بخوڵقێت. لەبەشێکی شیعرەکەدا دەڵێت: (دەشتی ساڕاڵ و خورخۆڕە لەناوی پیرۆزت پڕە) (چەم شار سنە تا ژاوەرۆ گشت بەداخن بۆ کۆچی تۆ)، ئەم شوێن و فەزایە کە حۆری غەمیان باسی دەکات، لەناو ئەدەبیاتی کۆمەڵە ناسراون بەپێگە و شوێنی کۆمەڵە (باشووری خۆرهەڵاتی کوردستان)، بە پێچەوانەی بەشی باکووری خۆرهەڵاتی کوردستان کە زیاتر لەژێر کۆنتڕۆڵی حیزبی دیموکرات بووە، لەم شیعرەدا حۆری غەمیان لەڕووی فەزای جوگرافی باس لە شوێنگەلێک دەکات کە هەم کاریگەریی کۆمەڵە تێیدا بەهێز بووە، هەم ئەسعەد غەمیان تێیدا ژیاوە. سەرەڕای زاڵبوونی فەزای چەپ بەسەر شیعرەکەدا، هەستی نەتەوایەتی و نیشتمانی تێیدا ڕەنگی داوەتەوە، بۆ نموونە لەبەشێکی شیعرەکە دەڵێت: (کێوانی کوردستانەکەم جێگای تۆ کاکە جوانەکەم). حۆری غەمیان لەکۆتایی شیعرەکە باس لەئامانج دەکات، ئامانجێک کە براکەی لەپێناویدا شەهید بووە و ئەم دەیەوێت درێژەی پێ بدا. حۆری دەڵێت: من هەرگیز پێشمەرگایەتیم نەکردوە، بەڵام باوەڕم بەو ئارمان و ئامانجە هەیە. تایبەتمەندییەکی تری ئەم شیعرە ئەوەیە کە لەدێڕی یەکەم دەڵێت: (فەرەنجی پۆش، کەڵپۆس لەکۆڵ بۆ تۆ گەڕاوم دۆڵ بەدۆڵ) لەم شیعرەدا زمان و وشە کاریگەرییەکی بەهێزی هەیە، فەزایەکی مەجازی گەورەی خوڵقاندوە، فەرەنجی و کەڵپۆس دوو جۆری فەرەنجین، بەڵام لەهەورامانی بەشی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، کەڵپۆس لە فەرەنجی جیاوازترە. پێویستە ئەم وشانە خوێندنەوەی بۆ بکرێت، ئەم دوو وشە زیاتر لەئەدەبیاتی هەورامان بە کار دەهێنرێن، حۆری غەمیان لە ڕووی زمانەوە توانیویەتی یاری بەوشەکان بکات. نووسینی ئەم شیعرە وەکو ژن تایبەتمەندی خۆی هەیە، ژن دەتوانێت شاعیر بێت، کاریگەری هەبێت و وەکو حۆری بەشێک بێت لەخەبات و تێکۆشانی براکەی. بەڕای من لەو سەردەمە کە ئەم شیعرەی نووسیوە تووشی ئازار و ئەشکەنجەیش بوە کە تائێستایش کاریگەریی نەرێنی لەسەر تەندروستی داناوە.

حۆری غەمیان ئێستایش شیعر دەنووسێت، بەڵام رەنگە هیچ شیعرێکی نەگاتە ئاستی (فەرەنجی پۆش)، کە توانیویەتی بەم شیعرە وەکو ژن و ئەدەبیات داهێنان بکات و لاپەڕەیەکی پڕشنگداریش لەمێژوو تۆمار بکات. من پێم وایە حۆری غەمیان دەکرا شاعیرێکی ناسراوتر و گەورەتر بێت، بەڵام هۆکاری تایبەت بەخۆی هەبوە. (فەرەنجی پۆش) بە تەنها بەسە بۆ ئەوەی حۆری غەمیان چ وەکوو ژن، چ وەکوو شاعیر و چ وەکوو کوردی رۆژهەڵات بە هەموان بناسێنێت.