رەزا مەنوچەهری

رۆژئاوای کوردستان هەموو فاکتەرەکانی خۆبەڕێوەبردن و دانپیادانانی هەیە. ئەگەر ئەفغانییەکان و عێراقیەکان و مەکدۆنییەکان نەیانتوانیوە بەزیاتر لە ٢٠ ساڵ ببنە خاوەن سوپایەکی بەهێزو وڵاتەکانی خۆیان بپارێزن، لە بەرامبەردا کوردەکان لەڕۆژئاوای کوردستان لە ماوەی نزیکەی ٦ ساڵدا بوون بە خاوەنی سوپا و هێزی ئاسایش و هێزی تێکشکاندنی داعش و تەنانەت پارێزەری جیهان، ناوچەکانی رۆژئاوای کوردستان زۆر ئارامترە لەهەموو ناوچەکانی سوریا، دۆخی ئابورییان بەراورد بە ناوچەکانی تری سوریا باشترە، سیستمی پەروەردە و بەڕێوەبردنیان هەیە، دوو هەڵبژاردنی شارەوانییەکانیان ئەنجامداوە، ژنان رۆڵی کاراو پێشەنگیان هەیە، گەلان و پێکهاتەکانی تر هەموو مافە نەتەوەیی و ئاینی و کولتوری و رۆشنبیریەکانیان پارێزراوە و بۆیان دەستەبەرکراوە، لە ئاستی بەرزیشدا بەشدارن لە ناوەندەکانی بڕیارو بەڕێوەبردنی ناوچەکانیان دا، لە رووی دیپلۆماسییەوە رایەڵەیەکی پەیوەندییان لەجیهاندا بۆ خۆیان دروستکردووە و نزیکەی ٢٠ نوێنەرایەتییان لەسەرتاسەری جیهاندا کردووەتەوە، لە رووبەرێکی نزیکەی ٥٠ هەزار کیلۆمەتر چوارگۆشە (پێنج ئەوەندەی لوبنان)دا سەرچاوەکانی ئاوو نەوت و گازی سروشتییان هەیە و لەو رووبەرەدا ٦ ملیۆن کەس دەژین.

سەرباری هەموو ئەو فاکتەرە جۆگرافی، ئابووری، سەربازی، سیاسی، دیپلۆماسی و خۆسەلماندنەدا، رۆژئاوای کوردستان لە ژێر بەرداش و چارەنووسێکی سەختدایە، کە لەلایەن زلهێزەکانی جیهانەوە بە تایبەت رووسیاوە رووبەڕوویان دەکرێتەوە. سیاسەتەکانی ٦ ساڵی رابردووی روسیا بەرامبەر بە کورد لە رۆژئاوای کوردستان مێژووی چۆنیەتیی مامەڵەکردنی رووسیا لەگەڵ گەلی کوردو گەلانی ترو هەروەها مێژووی کۆنی ئیستیعماری و پاساوە بێ بنەماکان دەهێننەوە یادی مرۆڤ.

پەیوەندیی رووس و کورد

رووسەکان یەکێک لە گەورەترین و بەهێزترین گەلانی نزیکن لە گەلانی ئاسیای ناوەڕاست و قەوقاز و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام مێژووییەکی پڕ لە ناکۆکی و خوێناوینان لەگەڵ ئەو گەلانەدا هەیە و کەمتر توانیویانە پەیوەندییەکی رێزلێگیراوو هاوسەنگ بەبێ توندوتیژی و سەرکوت و داگیرکەری پێشبخەن. لەبەر ئەوەش سیاسەتی رووسی لە یادەوەریی گەلانی ئەم ناوچەیەدا یادەوەرییەکی گەش و جوان نییە و هەمیشە بە نیگەرانییەوە لە سیاسەتەکانی رووسیا دەڕوانن و متمانەی کەمیان بە سیاسەتەکانیان هەیە، چونکە بە ئاسانی مامەڵە و سەودا بەهەموو کەس و هەموو شتێکەوە دەکەن. ئەوەش بۆ تایبەتمەندیی فراوانخوازی و رێچکەی سیاسەتی دەسەڵاتدارانی رووس لەتاڵانکاری و داگیرکەریدا دەگەڕێتەوە.

راپەڕینەکەی عوبەیدوڵا نەهری

ئاوڕدانەوەیەک لە پەیوەندیی دەوڵەتەکانی رووس لەگەڵ گەلی کوردا ئەوە بە روونی دەخاتەڕوو. لە کۆتاییەکانی سەدەی ١٩و لە سەردەمی شەڕو ململانێ قورسەکانی نێوان رووسیای قەیسەری و عوسمانییەکاندا، کوردەکان دەیانخواست لە دەست عوسمانییەکان رزگاریان بێت و لە چەند وێستگەشدا یارمەتیی رووسەکانیان دا، بەڵام کاتێک کورد لەساڵی ١٨٨١دا بەسەرۆکایەتیی عوبەیدوڵای نەهری لەدژی عوسمانییەکان راپەڕین، رووسەکان بە هەموو نوێنەرایەتی و مولحەقاتەکانی خۆیان راگەیاند نابێت هیچ هاوکارییەکی سەربازی و لۆجستیی راپەڕینی کوردەکان بکرێت.

کوردستانی سوور

لەدوای رووخانی ئیمپراتۆریی قەیسەری رووس لەلایەن شۆڕشگێڕانی شۆڕشی بۆلشەڤیی رووسیاوە بە سەرۆکایەتیی لینین و هاوڕێکانی و جاڕدانی مافی چارەی خۆنووسین بۆ گەلان، گەلی کوردیش هەستیکرد دەرگایەکی بە روودا کراوەتەوە و وەک یەکەم رسکان کوردان لە ساڵی ١٩٢٣ لە سەر خاکی دێرین و مێژوویی خۆیان لەنێوان ئەرمینیای ئەمڕۆو ئازەربایجاندا، کۆماری کوردستانی سوریان راگەیاند و ئەو کۆمارە بۆ ماوەی ٦ ساڵ و تاوەکو ساڵی ١٩٢٩ بەردەوام بوو، بەڵام بە کۆچی دوایی لینین و کەوتنە دەستی سیاسەت لەلایەن ستالینەوە پاکتاوکارییە سیاسییەکان و چەوساندنەوەی گەلان دەستیپێکرد، کە یەکێک لە دیارترین نموونەکانی هەڵوەشاندنەوەی کوردستانی سوور و دورخستنەوەی گەلی کورد بوو بۆ سیبریا و کازاخستان و کۆمارەکانی تری ئاسیای ناوەڕاست. بەو پاکتاوکارییە نەتەوەیی و سیاسییە تاوەکو ئێستا کورد نەیتوانیوە خۆی لەو ناوچەیە بگرێتەوە و وەک کەمینەیەکی لانەواز لەژێر رەحمەتی سیاسەتەکانی ئەرمینیا و ئازەربایجاندا ژیانێکی پەراوێزخراوی کولەمەرگی بەڕێوەدەبەن.

کۆماری کوردستان لەمەهاباد

کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان لە سەروبەندی جەنگی جیهانیی دووەمدا دەستیان بە جموجوڵی بەرچاو کرد بۆ بەدەستهێنانی مافەکانیان و لەو چوارچێوەیەدا بە پشتیوانیی سۆڤیەت لە ١٩٤٦ کۆماری کوردستان بە سەرۆکایەتی قازی محەمەد لە مەهاباد راگەیاندرا. تامی ئازادیی کوردەکانی رۆژهەڵات درێژخایەن نەبوو و لە دوای رێککەوتنی رووسەکان لەگەڵ دەسەڵاتی ئەوکاتی ئێران و بە تایبەتی قەوام سەڵتەنەی سەرۆک وەزیراندا، رووسەکان ئامادە بوون لە بەرامبەر ئیمتیازی نەوتی باکوری ئێراندا لە دوای ١١ مانگ دەستبەرداری کۆماری کوردستان بن و لە ئەنجامدا ئەو کۆمارە رووخا و قازی و هاوڕێکانی لەسێدارەدران. رووسەکان لەم مامەڵەیەدا دۆڕاو دەرچوون و قەوام توانیوی زیرەکانە روسەکان فریوبدات و رووسەکان هەرگیز چاویان بە نەوت لەباکووری ئێران نەکەوت.

رووسەکان و حزبە کۆمۆنیستەکانی سەرتاسەری جیهان

سیاسەتەکانی رووسیا و بۆ مانەوەی سیتسمی سەرمایەداریی دەوڵەتی (سۆسیالیزمی رووسی) بە پاکتاوکردن، یان چاپۆشیکردن لە پاکتاوکردنی بزووتنەوە چەپەکان لە زۆرێک لە ناوچەکان بە تایبەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کۆتایی پێهات. لەعێراق و ئێران و تورکیا و ئەفریقا چەند نموونەی بەرچاوی پاکتاوکردنی بزووتنەوە چەپەکان هەیە، کە رووسەکان لەپێناو بەرژەوەندیی خۆیاندا لەسەریان نەهاتونەتە دەنگ. لە بەرامبەردا لەگەڵ دەوڵەتەکانی ئێران و تورکیا و عێراقدا رێککەوتون و پەیوەندیی خۆیان برەو پێداوە.

ئەو جۆرە مامەڵە و سەودایە رەنگە تەنها تایبەتمەندیی دەسەڵاتدارانی سیستمی سیاسیی رووسیا نەبێت و زۆرێک لە زلهێزەکان هەر بەو شێوەیە بن و دەیان نموونەی هاوشێوەی سیاسەتی رووسەکان دەبینرێت.

دوای رووخانی سۆڤیەت

لە دوای رووخانی سۆڤیەت و جەنگەکانی باڵکان و یوگۆسلاڤیای پێشوو، بزووتنەوەی کورد بە گشتی لە باشوور و لەباکووری کوردستان لە گەشەیەکی بەرچاودا بوو، بزووتنەوەی کورد لە باشووری کوردستان بەهۆی داگیرکردنی کوێت لەلایەن سەدامەوە، گیانی بە بەردا کرایەوە و کورد بە بەشێک لە مافەکانی گەیشت.

هاوکات لەگەڵ پاشەکشەی بزووتنەوەی سیاسیی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بەهۆی تیرۆرکردنی سەرکردەکانی ئەو بزووتنەوەیە و داگیرکردنەوەی هەموو ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لەلایەن رژێمی ئێرانەوە، بزووتنەوەی کورد لە باکووری کوردستان لە گەشەدا بوو. کورد لەباکووری کوردستان تەنگی بە دەوڵەتی تورک هەڵچنی، لە خەباتی چەکدارییەوە بۆ خەباتی سیاسی و دیپلۆماسی، بۆ خەباتی پەرلەمانی، بۆ دامەزراندنی یەکەم کەناڵی ئاسمانی و پەرلەمان لە دەرەوەی کوردستان و راپەڕینی جەماوەری هەنگاوی گەورەی بڕی.

تورکیا بەهاوکاریی ناتۆو ئەمریکاو بەریتانیاو ئەڵمانیاو ئیسرائیل جوڵەیەکی گەورەیان دەستپێکرد بۆ لە ناوبردنی ئەو بزووتنەوەیە. لەچوارچێوەی ئەو جوڵەیەدا پەکەکەیان خستە لیستی تیرۆرو دواتر لە ١٩٩٨دا لە نێوان دەزگای هەواڵگریی تورک و دەزگای هەواڵگریی سوریادا رێککەوتننامەیەک واژۆ کرا، کە بە رێککەوتننامەی ئەدەنە دەناسرێت. ئەو رێککەوتننامە بۆ پاکتاوکردنی عەبدوڵا ئۆجالان و پەکەکە لە سوریا داڕێژرابوو. لەبەر ئەوەش ئەوە رێککەوتنێکی ئاسایی سیاسی و فەرمیی نێوان دوو دەوڵەت لە وەزارەتەکانی دەرەوە نەبوو. بەڵکو لەژوورەکانی دەزگا هەواڵگرییەکاندا ئەنجامدرا.

لەئاکامی ئەو رێککەوتنەدا و بەپلانێکی وردو بە ناوی بانگهێشتکردن بۆ یونان عەبدوڵا ئۆجالان لە سوریا چووە دەرەوە. ئۆجالان لەو پرۆسەیەدا بۆ پووچەڵکردنەوەی ئەو پلانەی دەزگا هەواڵگری و راگەیاندن و دیپلۆماسیی و ئابووریی وڵاتانی رۆژئاوا و ناتۆ بەرەنگارییەکی گرنگ و وردی ئەنجامدا. لە دەرگای هالای دا، رووی لە بەلجیکا بە سیفەتی پایتەختی ئەوروپا کرد، ئەڵمانیا سنووری بەڕوودا داخست، هۆڵەندا رێگای نیشتنەوەی بە فڕۆکەکەی نەدا، یونان لە کۆڵی خۆی دەخستەوە، ئیتالیا کۆتایی بە میوانداریەکەی هێنا.

ئۆجالان لەو سەروبەندەدا رووی لە رووسیا کرد، پشتیوانانی کورد لە دەرەوەی سیستمی دەسەڵاتی رووسیا، لە رووسیا بەهێز بوون. لەلایەن ڤلادیمیر ژیرۆنۆڤسکی و چەند پەرلەمانتارێک پێشوازی لە ئۆجالان کرا. ئۆجالان ماوەی هەفتەیەک لە ماڵی ژیرۆنوڤسکی میوانداری کرا. لە کۆی ٢٠٠ دەنگی دۆما، بە ١٩٩ دەنگ مافی مانەوەیان لە رووسیا بە ئۆجالان دا، بەڵام دیسانەوە مامەڵە و سەودای رووسی کەوتەوە کارو ژیرۆنوڤسکی ڕۆیشت بۆ تورکیا و مامەڵە گەورەکەی بۆ فرۆشتنی ئۆجالان ئەنجامدا. هاوکات دەوڵەتی رووسیا هیچ شوێنێکی بۆ مانەوەی ئۆجالان لە روسیادا نەهێشتەوە و ئۆجالانیان خستە دۆخێکی سەختەوە. لە بەرامبەر رێگانەدان بە ئۆجالان رووسەکان لەگەڵ تورکیا لەسەر ئەوە رێککەوتن، کە ئیدی تورکیا هاوکاریی چەکدارە ئیسلامییەکانی چیچان نەکات و بانکی جیهانیش بە بڕی ١٠ ملیار دۆلار قەرزی بێ گەڕانەوە بە روسیا بدات. دەوڵەتی رووس  لە بەرامبەر ئەوانەدا ئۆجالانی فرۆشت.

قۆناغی هەستانەوەی دوای رووخانی سۆڤیەت

رووسەکان لە گەورە زلهێزێکی جیهانەوە کەوتنە دۆخێکی خراپی ئابووری و سیاسی و سەربازی و داڕمان، بۆیە لە دوای قۆناغێکی ١٠ ساڵە لە قەیران و گێژاو، بە هاتنی تیمەکەی ڤلادیمیر پوتین وردە وردە رووسیا چوویەوە سەر سکەی خۆ بەهێزکردنەوەی. رووسەکان لەو چوارچێوەیەدا هەوڵێکی باش و گرنگیان دا، کە بڵێن رووسیا گۆڕاوە و رووسیای نوێ جیاوازە لە رووسیای کۆن. هەڵمەتەکانیان بۆ وێنای رووسیای نوێ ببوونە جێگای سەرنج، ئاوازە نوێکانی رووسیا دەنگی دەدایەوە، چونکە باس لەوە  دەکرێت  رووسەکان بەشێوەیەک لە شێوەکان لە پشت ویکیلیکس و هەڵدانەوەی چەندین تاوانی وڵاتانی ناتۆ و رۆژئاوا و ئەمریکا بوو بێت. تەنانەت پرۆژەی پریزمی ئەمریکایان ئاشکرا کردو لە رێگەی ئیدوارد سنۆدنەوە یاری هەواڵگریی بەهێزی خۆی بەرامبەر بە ئەمریکا سەلماند. رووسەکان لە پشت بزووتنەوە جودایخوازەکان و ریفراندۆمەکانن بۆ جیابوونەوە، یان دژایەتییان ناکەن، رەنگە ئامانجەکە ئەوە بێت بەشێک لە وڵاتانی ئەوروپی وەک باڵکان پارچەپارچە بن. 

داخستنی بەشی کوردیی ئاژانسی هەواڵی سپۆتنیک

رووسەکان بۆ برەودان بەو ئاوازە نوێیە لە رووی میدیاییەوە دەستیان بەکار بۆ هەژمونی خۆیان کرد. لەو چوارچێوەیەدا ئاژانسی هەوأڵی سپۆتنیکیان دامەزراند. تەنانەت بەشی کوردییان تیادا کردەوە، کە بەشێکی چالاک بوو. ئەو ئاژانسە چەند بەهێز بێت و چی کردبێت و چۆن کار بکات ئەوە بابەتێکی دیکەیە، بەڵام ئەوەی روویدا ئەوە بوو، لە دوای رووداوەکانی سوریا و بەرەوپێشچوونی  پەیوەندییەکانی رووسیا و تورکیا، دەوڵەتی رووسیا بەشی کوردیی ئاژانسی هەواڵی سپۆتنیکی بە خشکەیی داخست.

رۆژئاوای کوردستان و رووسیا  

رووسەکان نەیاندەتوانی لەوە زیاتر بەرامبەر بە پەلهاوێشتنەکانی ئەمریکاو ناتۆ بێدەنگ بن. بە بەرچاویانەوە چووبوونە ئەفغانستان، عێراق، لیبیا، باڵکان و ئەوروپای رۆژهەڵات و قەوقاز، بازنەی گەمارۆ لەسەر هەژمونی رووسیا تەنگ کرابوویەوە، کاتێک رووداوەکانی بەهاری عەرەبی گەیشتنە سوریا، ئیدی روسەکان لە دوو قۆڵەوە دەستیان بە بەرەنگاریی پەلهاوێشتنی ئەمریکا و ناتۆ بۆ ناوچە جێ نفوزەکانیی خۆیان کرد. رووسەکان لە ساڵی ٢٠١٥دا کریمیەیان لە ئۆکرانیا جیاکردەوە و کاریش بۆ سەربەخۆکردنی هەندێک ناوچەی تر لە ئۆکرانیاو ئەوروپای رۆژهەڵات دەکەن. لە سوریاش بە بەهێزی دەستیان بە دەستتێوەردان کرد.

رووسەکان سەرەتا بە هەموو هێزیانەوە لە گروپە ئیسلامییە جیهادییەکانی وەک داعش، بەرەی نوسرە، جەیشی ئیسلام و کەتیبە جۆراجۆرە چەکدارەکانیان دەدا، کە تورکیا هاوکاریی دەکردن. دەزگای هەواڵگریی ئەمریکاش بۆ رووخانی رژێمی ئەسەد هاوکاریی زیاتر لە ١٧ گروپی دەکرد. تورکیا بە رادەیەک لە دژی دەستتێوەردانی سەربازیی رووسیا بوو، کە فڕۆکەیەکی جەنگیی روسیی جۆری سوو ٢٤ لە ٢٤ی نۆڤەمبەری ٢٠١٥دا لە ئیدلب خستەخوارەوە و دوو فڕۆکەوانەکەشی کوژران. تورکیا بەوەوە نەوەستا و لە رێگەی چەکدارێکی جیهادییەوە بە ناوی مەرەت ئاڵتنیتاش، کە چەکداری هێزە تایبەتەکانی تورکیا بوو، ئاندرێ کارلۆڤ باڵیۆزی رووسیای لە ١٩ی دیسەمبەری ٢٠١٦ لە ئەنقەرە لە کاتی کردنەوەی پێشانگایەکی هونەریدا تیرۆر کرد.

لەو کاتانەدا کورد لە رۆژئاوای کوردستان ناوچەکانی خۆی رزگارکرد. توانی لە جەنگی دژ بە تیرۆری گروپە جیهادییەکاندا وێنایەکی زۆر بەهێز لە خۆی نیشان بدات. تورکیا کاتێک شکستی هێزە ئیسلامییە جیهادییە هاوپەیمانەکانی دەبینی و سەرکەوتنی رووسیا و کوردی دەبینی، کەوتە هەوڵ بۆ ئەوەی لەگەڵ رووسیا لە دژی کورد رێبکەوێت، رووسەکان وەک نەریتێکی دێرین، کەوتنە سەودا و لە بەرامبەر پاکتاوکردنی گروپە جیهادییەکاندا لەسەر دەستی تورکیا، دەستیان بە جێبەجێکردنی خواستی تورکیا لەدژی کورد کرد. کاتێک تورکیا ئامادە بوو پاشەکشە بە چەکدارە جیهادییەکان لە حومس و درعا و غوتە و داریا و جسر شغور و حەڵەب بکات و هەروەها سیستمی بەرگریی ئێس ٤٠٠ لە روسیا بکڕێت و گرێبەستی گواستنەوەی گازی سروشتی روسیا لە رێگەی دەریای رەشەوە بە ناوی تورک ستریم واژۆ بکات، ئیدی رووسەکان بەرامبەر بەکورد چوونەوە سەر هەمان رێچکەی سیاسەتی کۆنی خۆیان. رەنگە رووسەکان بیانەوێت پەیکەری ناتۆ و هەژمونی ئەمریکا لەناوچەکە لەق بکەن، بۆیە بەو شێوەیە مەرایی بۆ تورکیا دەکەن و تەنانەت ئامادەن وێستگەی ئەتۆمیش بۆ تورکەکان دروست بکەن.

لە بەرامبەر ئەو سەودایەدا رووسەکان لە ساڵی ٢٠١٨دا هێزەکانیان لە ناوچەکانی عەفرینی رزگارکراو و ئارام کشاندنەوە و ئاسمانی عەفرینیان بۆ تورکیا کردەوە و رێگایان پێدا، کە گەورەترین تاوان و داگیرکەری لە دژی رۆژئاوای کوردستان ئەنجام بدات.

جگە لەوە لەهەموو دانیشتنەکانی ئاستانە و سۆچی دا جگە لەوەی رێگایان نەداوە نوێنەری کورد و ئیدارەی خۆسەری رۆژئاوا بەشداری بکەن، هەموو بڕیارەکان لە بەرژەوەندیی تورکیا و ئیران و روسیا دراون و بەشێکی باشی بڕیارەکانیش لە بەرژەوەندیی ستراتیژیی فاشیستیانە و ئیتحاد و تەرەقیانەی تورکیادایە.

لە ساڵی ٢٠١٩شدا لە دوای مامەڵەی دۆناڵد ترامپ لەگەڵ ئەردۆغان و داگیرکردنی گرێ سپی و سەرێکانی لەلایەن دەوڵەتی تورکەوە، رووسەکان بە خێرایی هاتن و رێککەوتنی کۆنی ١٩٩٨ی ئەدەنەیان بۆ تورکیا و ناوچە سنوریەکان زیندوو کردوە، کە بەپێی ئەو رێککەوتنە تورکیا دەتوانێت تا قوڵایی ١٠ کیلۆمەتر بە درێژایی ٩٠٠ کیلۆمەتر سنووری سوریا لە دژی کورد شەڕ بکات. روسیا رێککەوتنە کۆنەکانی دەزگا هەواڵگرییەکانی وڵاتانی رۆژئاوای لە دژی کورد زیندوو کردەوە. روسیا گەرچی ئاوازی نوێ بۆ سیاسەت لێدەدات، بەڵام لە سەودادا رێچکەی ناتۆو وڵاتانی رۆژئاوای گرتووەتە بەر و درێژە بە رێگاکەی ئەوان دەدات.

تەنانەت رووسیا ئامادە نەبوو لە ئەنجوومەنی ئاسایش رێگا بە کردنەوەی دەروازەی تەل کۆچەر بۆ هاوکارییە مرۆییەکان لە رۆژئاوای کوردستان بدات و داوای کردنەوەی ئەو دەروازەیە ڤیتۆ کرد.

رووسەکان سیاسەتی کۆنی بەریتانیا بەرامبەر بە کورد دووبارە دەکەنەوە

لە پانێڵی پێنجەمی دیداری میری لە ئۆکتۆبەری ٢٠٢١دا ئەلبروس كوتراشیڤ، باڵێۆزی روسیا لەعێراق لەبارەی دۆخی کورد لە سوریا رایگەیاند، دۆخی کورد ئاڵۆزە ناوچەکانیان لە یەک دابڕاوە و ئەو ناوچانەی بە دەستیانەوە هەمووی کورد نییە. ئەوە هەمان ئەو سیاسەتە کۆنە ئیستیعمارییە، کە رووسیا بۆ دژایەتیکردنی کورد بەکاری دەهێنێت. لە سەرەتای سەدەی ٢٠ دا کاتێک ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دیزاین کرایەوە. بەریتانیا و فەرەنسا ژمارەیەک وڵاتیان بۆ چەند سەرۆک عەشیرەتێک و تایفەیەک دامەزراند. لەوانە ئوردون، عێراق و لوبنان و سوریا. تەنانەت ئەوەی ناوی شای عێراق بوو، لە وڵاتێکی ترەوە هێنایان بۆ عێراق. بەرژەوەندییان ئەوەی دەخواست و نەیانگوت، ئەوانە خەڵکی ئەو وڵاتانە نین و پێگە و جەماوەریان نییە و سەرۆک عەشیرەتن و ناتوانن وڵات بەڕێوەببەن، بەڵام بەکوردیان دەوت کورد ناتوانێت وڵات بەڕێوەببات و بۆ دەوڵەتداری نابێت.

ئەوەی ئێستا رووسیا بەرامبەر بە کورد دەیکات هەمان ئەو سیاسەتە کۆنەی بەریتانیایە بە ئاوازێکی تازە، بەریتانییەکان رۆژنامەی تێگەیشتنی راستی-یان بە کوردی دەرکرد، بەڵام بە گازی خنکێنەرو بومبی فۆسفۆڕی سلێمانیان بۆردمان دەکردو کتێبخانەکەیان تاڵان  کرد و شەڕی شێخ مەحمودیان کرد و دانیان بە ئیدارەو کیانی کورددا نەنا، ئێستاش رووسەکان رێگایان داوە ئیدارەی خۆسەری رۆژئاوا لە مۆسکۆ نوێنەرایەتی بکاتەوە، بەڵام هەموو جارێک ناوچەیەکی لێدادەبڕن و دەڵێن، ناوچەکانیان کوردی نییە، بەڵام ئەوان بە سوریا، تورکیا، عێراق و ئێرانیان نەوت، هەموو ناوچەکانتان تورکی، عەرەبی و فارسی نییە، بۆیە ناتوانن خۆتان بەڕێوەببەن. ئایا فیدراسیۆنی رووسیا هەمووی رووسە و خاکی گەلی رووسە؟. بێگومان ئەو دەربڕینەی باڵێۆز کوتراشیڤ دەرخەری رووی راستەقینەی سیاسەتەکانی رووسیایە بەرامبەر بە کورد و دیارە رووسیا نایەوێت لە دیزانی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کورد ببێتە خاوەن پێگەو هێزو کیان.

هاوکات سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی رووسیا تاوناتاوێک بە زمانی هەڕەشە دەڵێت، کورد بە دنەی ئەمریکا دەجوڵێتەوە و ئەوەش لە دواییدا زیانی زۆری بۆ کورد دەبێت. دەڵێت، درەنگ یان زوو ئەمریکا دەڕوات. یانی رووسەکان بەو زمانە هەڕەشە لە کورد دەکەن، دەڵێن، ئێوە مەحکومن بە شکست، یان بە گوێمان دەکەن، یا تورکیاتان تێبەردەدەین، یان کاتێک ئەمریکا رۆیشت تۆڵەتان لێدەکەینەوە. ئەوە زمانی هەڕەشەی دووەم گەورە زلهێزی جیهانە بەرامبەر بە کورد.

سەرباری هەموو ئەوانەش کورد لەلایەن ناوەندە ئەکادیمی و ئازادیخوازانی رووسەوە پشتیوانیی لێدەکرێت. لە ناوەندە ئەکادیمیەکانی رووسیادا چەندان لێکۆڵینەوەی گرنگ بۆ سەلماندنی نەتەوەی کورد ئەنجامدراون. رادیۆ کوردیی ئێریڤان و رۆژنامەی رێیا تازە دامەزراون. لە رووی کوردۆلۆژییەوە رووسەکان کاری گرنگیان ئەنجامداوە، تەنانەت تا ئێستاش پەکەکە لە لیستی تیرۆری رووسیادا نییە، بەڵام ئەوەی جێگای سەرسوڕمانە جێگای ئۆجالان ناکەنەوە و سەودای لەسەر دەکەن و هەروەها رێککەوتنی ئەدەنە بۆ تورکیا زیندودەکەنەوە. ئەو جۆرە دۆستایەتییەی روسیا جێگای تێڕامانە، کە زۆر جێگا متمانە و بڕوا نییە. گەرچی وڵاتێکی وەک میسر ئیدعای مافی چارەخۆنووسیی بۆ گەلانی جیهان وەک رووسەکان نەکردوە، بەڵام ئەوان لانکەی دەرکردنی یەکەم رۆژنامەی کوردی بون بە ناوی کوردستان. هەروەها چاپخانەی زانستیی کوردستان لەلایەن فەرەجوڵا زەکی مەریوانی لە کۆتاییەکانی سەدەی ١٩دا لە میسر دامەزرا. هەروەها لە ناوەڕاستی سەدەی ٢٠یشدا رادیۆی کوردیی قاهیرەیان هەبوو. لەبەر ئەوەش رووسەکان تەنها بە کردنەوەی نوێنەرایەتیەک، یان رادیۆ و رۆژنامەیەک ناتوانن لە بەرامبەر ئەو مێژووەدا بە ئاسانی متمانەی کورد بەدەستبهێنن، بۆیە گرنگە  رووسیا کاری گرنگ و جدی لەئاستی مافی چارەی خۆنووسی گەلی کورددا ئەنجام بدات، نەک دژایەتیی گەلێکی چەوساوەی بندەست بکات. دژایەتیکردنی چەوساوەکان ئازایەتی و هونەر نییە.