عەبدولڕەحمان گەورکی* 
ئێران شوێنی دیکتاتۆرییەت نییە و خەڵکی ئێران خوازیاری حکوومەتێکی نیشتمانی و جەماوەرین. ئەمە بنەمای خەبات بووە هەر لەسەرەتاوە تائێستا و بەردی بناغەی حکومەتی داهاتووی ئێرانە. بناغەیەک کەهەموو چین و تووێژە جیاجیاکانی خەڵکی ئێران، بەئاڕاستەی نەتەوەیی و مەزهەبی و سیاسییەوە، لەژێر چەترێک کۆدەکاتەوە.
ئه‌م بنەمایە هه‌رچه‌نده‌ خەڵکی ئێرانی له‌ده‌وروبه‌ری خۆی یه‌کخستووه‌، به‌ڵام له‌به‌ره‌ی به‌رامبه‌ردا، دەسەڵاتی دیکتاتۆرییەت و پاشماوه‌کانی دیکتاتۆرییەتی پێشوویشی له‌یه‌کتر نزیک کردووەته‌وه‌. ئەوان لەبەردەم خەڵکی ئێراندا ریزیان بەستووەو هەریەکەیان بەجۆرێک لەجۆرەکان، بەدوای مانەوەی سیستەمێکی دیکتاتۆریدا دەگەڕێن! یەکەمیان بەسەرکوت و لە سێدارەدان و کوشتن و تۆقاندن و تیرۆرو تاوان و تاڵانکردن و ئەویتریان بۆ پشتیوانیکردنی ئەوەی یەکەمیان و لەژێر درووشمی ئۆپۆزیسیۆن و دژایەتیکردنی درۆزنانەی ئەوەی یەکەمیان! دۆخەکەی ئاڵۆزتر کردووە!
بێگومان هۆکاری دیکەش هەن کە دۆخەکەیان ئاڵۆزتر کردووە. بەڵام ئەمە زەمینەی راستەقینەی ئەو پێشهاتانەیە کە لەئێستادا لەپەیوەند لەگەڵ ئێراندا روودەدەن. لە ریزی پێشەوەی خەباتی خەڵکی ئێراندا، رێکخراوێکی پێشەنگ هەیە کە لەمێژە لەلایەن خەڵکەوە پاڵپشتی کراوەو رۆڵی سەرەکی گێڕاوە لەداڕشتنی خۆڕاگرییان و هەروەها پێکهێنانی تاکە هێزی رکابەری رژێمی دیکتاتۆریی ویلایەتی فەقیهی، واتا ئەنجوومەنی نیشتمانی موقاوەمەتی ئێران.

 لیستی (12) ملیۆن زیندانی هاتووە لە ئاپۆرەی (85) ملیۆن کەسی ئێرانیدا. (لە 30ی  خەرمانانی ١٩٨١ەوە تا 16ی بانەمەڕی 2022) کە (٥٧٩٠١٥) کەسیان لەژنان پێکهاتوون. تاوانی دەستنیشانکراوی (8762) زیندانی لەمانگی بەفرانباری 2017 بەدواوە، بریتی بووە لە: سووکایەتیکردن بەوەلی فەقێ، بەشداریکردن لە ئاڵۆزییەکان، سووتاندن و لەناوبردنی لافیتە (بەنێر)و تابلۆی (بیلبێرد) دەزگاکانی حکومەت و وێنەی رێبەرانی رژێم.

هەنگاوێکی مێژوویی و گرنگ
ئەم ئه‌نجوومه‌نە له‌هه‌نگاوێكی مێژوویی و بێوێنه‌و لەم دواییانەدا، ناوی زیاتر له‌ (33000) كارمه‌ندی گرتووخانه‌كانی رژێمی ئێران و له‌وان سه‌رۆك و ئەشکەنجەدەر(بازجو) و مەئموورانی ئیتلاعات و جێبەجێکارانی سزای ئیعدام، له‌گه‌ڵ (22000) وێنه‌ی بڵاوكرده‌وه‌ كه‌ کاربەدەستانی رژێمی ئێرانی تووڕه‌ كرد. بێگومان ئەم کارە، یەکەم هەنگاوی موقاوەمەتی ئێران نەبووە بۆ ئاشکراکردنی زانیارییەکانی رژێمی ئێران و پێشتریش، موقاوەمەتی ئێران پرۆژە ئەتۆمییەکانی رژێمی لەسەرانسەری جیهان لەقاودا، کە لەلایەن بەرپرسانی باڵای دەسەڵاتە زلهێزەکانی جیهانەوە پشتڕاست کرایەوەو ئەگەر ئەو کارەی نەکردبا، ئەوە ئێستا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەدۆخێکی زۆر بەئازاردا دەبوو.
ئەنجوومەنی نیشتمانیی موقاوەمەتی ئێران لەهەنگاوی ئەم دواییەیدا رایگەیاند: "رێکخراوی زیندانەکان، یەکێکە لەترسناکترین و تاوانبارترین ئۆرگانەکانی فاشیزمی ئاینیی دەسەڵاتدار لەئێران تایبەت بەسەرکوت و ئەشکەنجە و ئیعدام". دوابەدوای نیگەرانییەکانی کۆمەڵگەی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان لە (٦٨)هەمین بڕیارنامەی خۆیدا، کە لە ٢٥ی سەرماوەزی رابردوودا پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لەئێرانی شەرمەزار کردبوو، "بەرپرسی ئەنجوومەن داوای لە لیژنەی ئاسایش و دژەتیرۆر کرد تا راستییەکانی تایبەت بەدادوەریی رژێم لەئێران و بەتایبەت ئەوەی لەناو زیندانەکانی رژێم لەئاڕادایە، کۆبکرێنەوە و بخرێنە بەردەستی خەڵک و نەتەوەیەکگرتووەکان و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤ بۆ ئەوەی جیهان بزانێت لەئێران چ روودەدات”.
لەم ئاشکراکردنەکەدا، ناوی (١١٦٩) کەس لە ئەندامان و بەرپرسانی رێکخراوی دادوەریی ویلایەتی فەقیهی و لەوانە لیستی ناوی  (223) بەرپرس و سەرکردە، پیاوکوژانی ئیتلاعات و جێبەجێکاری سزاکان، وەک کارناس، ئەندامانی بارەگای ناوەندی و ژمارە تەلەفونەکانیان و ژمارەی تەلەفۆنی ناوخۆیی و ژمارەی فاکس و (100) وێنەیەکی دەزگای دادوەری رژێم لە (23) پارێزگای ئێران و هەروەها ناوی (2273) زیندانیی سیاسی و عەقیدەتی لە دەزگای دادوەریی رژێم، لەقاو دراوە.
نموونەیەک لە لیستێکی "زۆر نهێنی"، کە ناوی زیندانیانی راپەڕینی  خەڵکی ئێران دژ بەحکوومەتی لەخۆگرتووە، بەشێکە لەو هەنگاوە و بەو پێیە، جگە لەو (267) زیندان و گرتووخانەو ئوردوگا و ناوەندی چاکسازیی سەر بە رێکخراوی زیندانەکانی رژێم لەمانگی پووشپەڕی ساڵی 2020 (1399)، هێزی ئینتیزامی (159) گرتووخانەو وەزارەتی ئیتلاعات (147) ناوەندی دەستبەسەرکردنی جیای هەبووە.
بەپێی ئاماری نووسینگەی زیندانەکان، (5197) کەس لەژێر سزای لەسێدارەداندان. لەساڵی ١٣٩٩دا (107) کەس سزای بڕینەوەی ئەندام و (51) کەس سزای بەردبارانکردنیان بۆ دەرکراوە و (60) کەسیان، کە سزای لەسێدارەدانیان بۆ دەرکراوە تەمەنیان لەژێر ١٨ ساڵیدایە.(5370) کەس کە سزای ئیعدامیان بۆ دەرکراوە کەسانێکن کە بابەتی سیاسی تێکەڵ بەپێڕستی تاوانی ئاسایی کراوە.
ئەنجوومەنی نیشتمانیی موقاوەمەت لەبڵاوکردنەوەی ئەم زانیارییانەدا ئاماژە بەوە دەکات کە لەئێستادا زیاتر لە (48000) زیندانی هەن کە بڕیاریان بۆ دەرنەکراوەو(بلاتکلیف)"ن  و (5398) کەسی بیانیش زیندانی کراون کە شارومەندی وڵاتانی ترن.
لەم ئاشکراکردنەدا لیستی (12) ملیۆن زیندانی هاتووە لەئاپۆرەی (85) ملیۆن کەسی ئێرانیدا. (لە 30ی  خەرمانانی ١٩٨١ەوە تا 16ی بانەمەڕی 2022) کە (٥٧٩٠١٥) کەسیان لەژنان پێکهاتوون. تاوانی دەستنیشانکراوی (8762) زیندانی لەمانگی بەفرانباری 2017 بەدواوە، بریتی بووە لە: سووکایەتیکردن بەوەلی فەقێ، بەشداریکردن لەئاڵۆزییەکان، سووتاندن و لەناوبردنی لافیتە (بەنێر) و تابلۆی (بیلبێرد) دەزگاکانی حکومەت و وێنەی رێبەرانی رژێم.
بەپێی "ڕاپۆرتێکی نهێنی و بڵاونەکراوە" کە لەمانگی خەرمانانی 2015 تەنیا بۆ ئەندامانی کابینەی "حەسەن روحانی" ئامادەکراوە، "ساڵانە نزیکەی (600) هەزار کەس دەخرێنە بەندیخانەکانەوە" و "(2) ملیۆن و (400) هەزار خانەوادە تووشی کێشەی زۆری دەبنەوە". لەم ئاشکراکردنەدا دوایین خشتەی کۆدکراوی (325) زیندان و گرتووخانەی سەر بەڕێکخراوی زیندانەکان لەدەسەڵاتی دادوەریی رژێم لە 31 پارێزگادا راگەیەندراوە.
وەرزی هەڵمەتی خەڵک بۆ سەر دەسەڵاتی دیکتاتۆرییەت!
لەوەرزی هەڵمەت بۆ سەر دیکتاتۆرییەتی ئاینیی دەسەڵاتداری ئێران و دەنگدانەوەی دروشمی رووخاندن لە ئێران و دەستبەسەرداگرتنی کەشوهەوای شارەکان و هاوکات لەگەڵ ئەمەش، ئاشکراکردنەکانی موقاوەمەتی ئێران، رۆژ نییە یەکینەکانی شۆڕش و لایەنگرانی موقاوەمەت لەسەرتاسەری ئێراندا دەست بەسەر تۆڕو و کامێراکانی کۆنتڕۆڵکردندا نەگرن.
لە رۆژی 12ی خەرمانانی ئەمساڵ و لەسەروبەندی ساڵیادی مردنی (خومەینی)دا، شانەکانی شۆڕش لە ئۆپەراسیۆنێکی بەرفراواندا، دەستیان گرت بەسەر کامێراکانی چاودێریکردن لەشارەوانیی تاران و دەزگای "تارانی من" و کامێراکانی چاودێریکردن بەسەر گۆڕی (خومەینی)ەوەو هەروەها بارەگای ئیبراهیم رەئیسی (ناسراو بەجەلادی67)، وەزارەتی ئیتلاعات، سوپای پاسداران و هێزی سەرکوتکەری ئینتزامی و گۆڕستانی (بەهەشتی زەهرا) کە بەگشتی (5138) کامێرای چاودێریکردنن.
ئەگەرچی ئەم کامێرایانە لەژێر کۆنترۆڵی شارەوانی تاراندا بوون، بەڵام لە راستیدا لەخزمەت (بیتولعەنکەبوت)ی وەلی فەقیهی، واتا عەلی خامنەیی و ئیبراهیم ڕەئیسی (سەرکۆماری رژێم)  و سوپای پاسداران و دەزگای سەرەکیی  سەرکوتکردنن لەئێران.
راپەڕینی سەرتاسەری خەڵکی ئێران لەسەرەتای بەهاری ئەمساڵەوە بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی خۆراک دەستیپێکرد و بەڕووخانی بینای مێترپۆل لە ئابادان، و ئاشکرابوونی رۆڵی سوپای پاسدارانی خامنەیی لەم تاوانەدا گەیشتە لوتکە.
ئەم ئۆپەراسیۆنە لەبەرئەوە زۆر گرنگە کە لەگەرماوگەرمی ئەم راپەڕینانەدا روویدا و هاوکاتە  لەگەڵ ساڵیادی مەرگی (خومەینی) و هەروەها ئامادەباشیی هێزەکانی حکومەت، کە لەڕاستیدا گورزێکی قورسە بۆ سەر پەیکەری سانسۆرو سەرکوتی دەسەڵاتی ئاخوندی.
خەڵکی ئێران بەسەر دیکتاتۆریەتدا سەردەکەوێت!
لەدۆخێکی وەها گرنگ و چارەنووسسازدایە کە پاشماوەکانی رژێمی (محەممەدڕەزا شای پەهلەوی) لەگەڵ رژێمی دەسەڵاتداری ئێراندا هاودەنگن و بەوتەی رێبەری شۆڕشی ئێران، بەڕێز مەسعود رەجەوی "شا و ئاخوند دەیانەوێت بەسەر خەڵکدا فەرز بکەن کە ئێوە غەڵەتتان کرد شۆڕشتان کرد دژ بەڕژێمی شا!". بیرۆکەی شۆڕش و رووخاندنی دیکتاتۆرییەت و وابەستەیی لەمێشکدا  بسڕنەوە!..  رابردوو رۆیشت و پەند لەم کارەتان وەربگرن و بە عەلی خامنەیی و رژێمی ستەمکاری رازی بن. دووربکەونەوە لەشۆڕش و بیری لەناوبردنی دەسەڵاتی ئاخوندی و سووتاندنی هێماکانی بخەنە لاوە. لەحەسرەتی رابردوودا بسووتێن و لەگەڵ دەسەڵاتی ئێستادا بسازێن، بەڵام سەیری داهاتوو مەکەن." بەڕێز مەسعود رەجەوی وتیشی کە نەوەی ئێمە "لەژێر ئاڵای نە شێخ (واتا ئاخوند) و نە شا بۆ ئازادی خرۆشا و دەستی بۆ چەک بردو چەکی هەڵگرت و بەرخۆدانی هەڵبژارد" و وتیشی: "هیچ هێزێک لەجیهاندا ناتوانێت پێش بەڕاپەڕین و سەرکەوتنی خەڵکی ئێراندا بگرێت."
بەئاوڕدانەوە لە رووداوەکانی چەند مانگی رابردوودا، ئەو راستییە دەردەکەوێت کە لەنێوان دوو بەرەی دژ بەیەکدا، شەڕێکی قورس لەئێران لەئارادایە. لە لایەک، هێزەکانی دوو دیکتاتۆری شاو ئاخوندان و پشتیوانانی کۆلۆنیالیستیان، کە رووی ئاشکرایان، دوژمنایەتیکردنە بەرانبەر بەسەروەری نەتەوەیی و جەماوەری، لەلایەکی دیکەوە، موقاوەمەت و خەڵکی ئێران، کە بەدرووشمی "نا بۆ شاو نا بۆ شێخ" بڕیاریان داوە ئەم دیکتاتۆرییەتەی ئێستایش فڕی بدەنە زبڵدانی مێژووەوەو خواست و ویستی خۆیان بخەنە سەر کورسی و ئێران  بخەنەوە سەر جیگەی راستەقینەی خۆی لەکۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا. وەک دیمەنێک کە لەمانگی جۆزەردانی ئەمسالدا بینیمان کە گەیشتە لووتکەی خۆی!
* نووسەر و لێکۆڵەری سیاسی