عەمار عەزیز

سەرباری هەموو گرفتەكانی تر، پەروەردەو خوێندن لەشەنگال ئەمساڵیش بەكۆمەڵێك كێشەوە پێدەنێتە ساڵێكی تری خوێندن، لەگەڵ ئەوەشدا خوێندنی كوردی پڕكێشەترین سێكتەرە لەو قەزایە، كەمی بینای خوێندنگاو كەمی و نەبوونی مامۆستاو  كتێبی پرۆگرامی خوێندن گرفتی زۆریان بۆ دروستكردووە، بەدوو بۆ سێ‌ خوێندكار یەك كتێبیان هەیەو چەندین جاریش حكومەتی هەرێم بەڵێنی چارەسەری پێداون بەڵام چارەسەری نەكردووە، لەسەدا 90ی مامۆستاكانیشی وانەبێژن.

كەمال حەسەن بەڕێوەبەری ئامادەیی سەركەوتن لەناوەندی قەزای شەنگال كە سەر بەبەشی كوردی پەروەردەی شەنگالە بە هاوڵاتی راگەیاند: «سێ كێشەی سەرەكیمان هەیە، یەكەم بینای خوێندنگاكان لەسنوری قەزای شەنگال سەرووی 80% هی پەروەردەی عەرەبییە، ئەو بینایانەی ئێستا ئێمە دەوامی تێدادەكەین هی پەروەردەی عەرەبییەو ئێمە میوانین، لەدوای ساڵی 2012 حكومەتی هەرێم دەستیكرد بەدروستكردنی ژمارەیەك خوێندنگا بەڵام بەهۆی شەڕی داعش و ئەو بارودۆخەی ئێستا لەقەزاكە هەیە تەواونەكران».

كێشەی دووەم؛ لەكاتی خۆیدا كتێبەكانی پرۆگرامی خوێندن رەوانەی شەنگال ناكرێن، ئێستا هەر دوو بۆ سێ خوێندنكار یەك كتێبیان  هەیەو  بەرپرسانی پەروەردەی  حكومەتی هەرێمیش بەڵێنیانداوە ئەم كێشەیەمان بۆ چارەسەر بكەن بەڵام تائێستا هیچ دیارنیە».

« كێشەی سێیەم؛ كەمی مامۆستای میلاكە، لەئامادەیی سەركەوتن 250 خوێندنكار دەوامدەكەن بۆ ئەمساڵ تەنها من و دوو مامۆستای تر هەمیشەیین، ئەوانەی تر هەموو مامۆستای وانەبێژە كەژمارەیان 14 مامۆستایە، 80%ی مامۆستایانی ناوەندی شەنگال و دەوروبەری وانەبێژن، لەهەر 100 خوێندنكارێک سێ بۆ چوار خوێندنكار بەهۆی هەژاری و هۆكاری تر واز لەخوێندن دەهێنن، ساڵی رابردوو لەئامادەیی ئێمە شەش بۆ حەوت خوێندكار وازیان لەخوێندن هێنا، ئەم رێژەیە لەهەموو خوێندنگایەك هەیە لەوانەیە لەهەندێك شوێن زیاتریش بێت «، مامۆستا حەسەن وای وت.

ئاوارەیی هەڕەشە لەخوێندن دەكات

قاسم قەوال، هاووڵاتییەكی دانیشتوی كەمپی سەردەشتە لەچیای شەنگال، خاوەنی  سێ كچ و شەش كوڕە، دوو منداڵی وازیان لەخوێندن هێناوە ئەوەش بەهۆی هەژاری و دۆخی سەختی ژیانی ئاوارەیی، ئەو بۆ هاوڵاتی دواو وتی:» هیچ منداڵێكم ناچێتە خوێندنگا، منداڵێكم لەپۆلی سێی بنەڕەتی و یەكێكی تر لەپۆلی شەشی بنەڕەتی وازیان لەخوێندن هێناو ئەوانەی تریش هەر لەسەرەتاوە نەیانخوێندووە، پارەم نیە پێداویستی خوێندنیان بۆ دابینبكەم».

«هیچ مووچەیەكەم نیە لەگەڵ كوڕەكانم ئیشی كرێكاری رۆژانە دەكەین، ئەو پارەیەی دەستماندەكەوێت تەنها بەشی خەرجی رۆژانەی خێزانەكەم دەكات، حكومەت و رێكخراوەكان هاوكاریمان ناكەن و پێداویستی خوێندن بۆ خوێندكاران دابین ناكەن، هەموو شت لەسەر حسابی ئێمەیە، ئەوەش بەمن ناكرێت، پێم ناخۆشە كەمنداڵەكانم وازیان لەخوێندن هێناوە، بەڵام ناچاری هەموو شتێك بەمرۆڤ دەكات، دەیان كەسی تر وازیان لەخوێندن هێناوە.«قاسم قەوال وای وت.

خێرخوازان لەجیاتی حكومەت

بەدەستپێشخەری نادیە مورادو بەهاوكاری لەگەڵ ئاژانسی ئەمریكی بۆ گەشەپێدان 27 خوێندنگا نۆژەنكراونەتەوەو پێداویشیتیان بۆ دابینكراوە.

سەڵاح حەسەن بەڕێوەبەری بەشی لۆجستی لەپرۆژەی دەستپێشخەری نادیە موراد لەشەنگال بە هاوڵاتی راگەیاند:» لە 2019ەوە كۆمەڵێك پرۆژەمان لە سنوری قەزای شەنگال جێبەجێكردووە، لەوانە هەشت خوێندنگامان دروستكردووەو 27 خوێندنگاشمان نۆژەنكردووەتەوە، لەگەڵ دابینكردنی تەواوی پێداویستیەكانی خوێندنیان، وەكو رەحلە، وایت بۆرد، ئامێری كۆپیكردن و مێزو كورسی، هەروەها پێداویستی ترمان بۆ 52 خوێندنگای تر دابینكردووە.»

وتیشی: « باخچەی منداڵانمان لەشەنگال نۆژەنكردووەتەوە، لەئێستادا سێ خوێندنگای تر كەبریتین لە(حەردان، مەحمودیە، رسكا) دەستمان بەنۆژەنكردنەوەیان كردووە».

10%ی خوێندكاران وازدەهێنن

حەسەن ساڵح، بەڕێوەبەری پەروەردەی شەنگال بەشی عەرەبی بەهاوڵاتی وت:» بۆ ئەمساڵ نزیكەی هەزار خوێندنگامان هەیە، ژمارەی مامۆستایانی هەمیشەیی سەرووی 700 مامۆستان و مامۆستایانی گرێبەستیش 315 مامۆستایە، كۆی گشتی سەرووی هەزار مامۆستامان هەیە، لەگەڵ ئەوەشدا 250 وانەبێژی خوبەخشمان هەیەو لە 2019 تاوەكو ئێستا بەردەوامن، بەڵام بۆ ئەمساڵی خوێندن پەروەردەی نەینەوا هێشتا رەزامەندییان دەرنەبڕیوە ئەو 250 وانەبێژە دەوام بكەن ئەگەر ئەوان دەوام نەكەن رووبەڕووی كێشەیەكی زۆر گەورە دەبینەوە، نزیكەی 10 خوێندنگامان هەیە كەتەنها بەڕێوەبەری خوێندنگاكە لەگەڵ یەك تا دوو مامۆستا هەمیشەیین، ئەوانەی تر هەموویان وانەبێژی خوبەخشن».

« لەسەدا 90ی خوێندنگاكانی شەنگال و دەوروبەری نۆژەنكراونەتەوە، كێشەی سەرەكیمان ئەوەیە بەشێك لەمامۆستاكانمان لەسەر پەروەردەی شەنگال دامەزراون ماڵیان لەدهۆكەو ئێستا داوای گواستنەوە دەكەن و  ئێمەش نازانین چی بكەین رێگایان پێبدەین خوێندنگاكانمان تووشی كەمی مامۆستا دەبن،»حەسەن ساڵح وای وت.

 بەڕێوەبەری پەروەردەی شەنگال بەشی عەرەبی دەڵێت:»رێژەی وازهێنان لەخوێندن بەم دواییە زیادیكردووە، ئەوەش لەبەر دوو هۆكار یەكەم كۆچكردنی رێژەیەكی زۆر لەئێزدییەكان بۆ دەرەوەی وڵات و  دووبارە ئاوارەبوونیان بۆ پارێزگای دهۆك، ئەوەش بەهۆی ئەو گرژی و ئاڵوزییانەی كەپێش چەند مانگێك لەنێوان یەپەشەو سوپای عێراق دروستبوو، لەهەر 100 خوێندكارێک نزیكەی 10 خوێندكار وازیان لەخوێندن هێناوە، ئەگەر كێشەكانی ئیداری و خزمەتگوزاری  چارەسەرنەكرێن رەنگە رێژەكە بەرزتر ببێتەوە».

هاوكات شەهاب ئەحمەد، بەڕێوەبەری كارگێڕی لەبەشی كوردی پەروەردەی شەنگال كە لەپارێزگای دهۆك دەوام دەكات بەهاوڵاتی  وت: «لە كەمپەكانی هەرێمی كوردستان ژمارەی خوێندكارانمان 16 هەزارو 534 خوێندكارن، لەشنگال و دەوروبەریشی 11 هەزارو 592 خوێندكارمان هەیە ، لەسنوری قەزای شەنگال و دەوروبەری نۆ خوێندنگای ئامادەییمان هەیە لەگەڵ 46 خوێندنگای بنەڕەتی.»

لەبارەی هۆكاری وازهێنانی خوێندكاران لەخوێندن، وتی: سێ هۆكاری سەرەكی رێژەی وازهێنان لەخوێندن زیادیكردووە، كۆچكردن بۆ دەرەوەی وڵات، دۆخی سەختی ژیانی ئاوارەیی و هەژاری لای بەشێك لەخێزانەكان، بێزاربوونیان لەژیانی كەمپ  و بێهیوابوونیان لەگەڕانەوەیان بۆ زێدی خۆیان، بەپێی دوایین ئاماریش لەپارساڵەوە تاوەكو ئێستا لەسنوری پەروەردەی شەنگال هەزارو 945 خوێندكار وازیان لەخوێندن هێناوە «.