شەنای فاتح

لە چەند رۆژی رابردوودا بڵاوبوونەوەی هەواڵی كەیسێكی تری منداڵانی ونبووی هەڵەبجە بەناوی (هاوڕێ‌) زۆرترین دەنگدانەوەی لەناو رایشگتی دروستكرد، لە كوردستاندا تائێستا ناوەندێكی زانستی پێشكەوتوو نیە بۆ چارەسەركردنی ئەم  كەیسانەو زۆربەی كەیسەكان دەبرێتە تاقیگەكانی دەرەوەی وڵات، وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان دەڵێت: بۆردێكیان دروستكردووە بۆ گەڕان و دۆزینەوە و سۆراغكردنی منداڵە ونبووەكانی هەڵەبجە، و لوقمان عەبدولقادر سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجەش ئاماژە بۆ ئەوە دەكات: كە ئەوەندەی ئێمە ئاگادارین لیژنەیەك دروستكراوە لە ئاستی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنجومەنی وەزیران و لیژنەكە فەرمانەكەی بۆ دەرچووەو نەیتوانیوە كێشەكان چارەسەر بكات، هاوكات پسپۆڕێكی بواری (دی ئێن ئەی) بە هاوڵاتی وت: ناوەندێكی پێشكەوتوو لەكوردستاندا نییە كە پشكنینی (دی ئێن ئەی) و چارەسەری كەیسی منداڵە ونبووەكان بكات.

عادل مەلاساڵح وتەبێژی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوانی حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: « وەزارەتی كاروباری شەهیدان بۆردێكی دروستكردووە بۆ گەڕان و دۆزینەوە و سۆراغكردنی منداڵە ونبووەكانی هەڵەبجە كەئامانج لێی ئەوەیە ئەم بابەتانە بە هەڵپەسێردراوی نەمێنەوە و بەدڵنیایەوە وەزیرو وەزارەت و ئەندامانی بۆردەكە و لایەنی پەیوەندیدار لەهەوڵی بەردەوامدان بۆ ئەم جۆرە كەیسانە چارەسەرێكی بنەڕەتی بۆ بدۆزرێتەوە هەم لەروی یاسای و هەر لە رووی زانستیشەوە».

وتیشی:»بەداخەوە سۆشیاڵ میدیا و هەندێك لایەنی ناپەیوەندیدار پێش وەزارەتەكەی ئێمەو بۆردەكەی  ئێمە تەداخولی ئەم بابەتەیان كردووە كە ئەم بابەتە بابەتێكی زانستیی و یاساییە».

سەبارەت بە كەیسی (هاوڕێ) كە كەیسێكی نوێی منداڵە ونبوەكانی هەڵەبجەیەو لەچەند رۆژی رابردوودا لەناو رایگشتیدا زۆرترین دەنگدانەوەی هەبوو، وەتەبێژی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان وتی: «چەندین منداڵ وەك منداڵی ونبووی هەڵەبجە لەساڵانی رابردوودا دۆزراونەتەوە و پشكنینیان بۆ ئەنجامدراوە، هەندێكیان گیروگرفتیشیان بەدوادا هاتووە، بەڵام یەكەم حاڵەتە كە منداڵیك بدۆزرێتەوە كە بە (دئ ئێن ئەی) بسەلمێنرێت منداڵی خانەوادەیەكە و خانەوادەكە نكۆڵی لە راستی و دروستی پشكنینەكە بكات».

تا ئێستا كەیسی منداڵانی ونبووی كیمیابارنی ساڵی 1988ی هەڵەبجە بابەتێكی كراوەیەو هەندێك لە كەیسیش بە هەڵپەسێردراوی ماونەتەوەو یەكلایی نەكراونەتەوە.

لوقمان عەبدولقادر سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئێمە وەك كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە ڕوونكردنەوەیەكمان داوە لەسەر ئەو كەیسی (هاوڕێ‌) و هیچ شتێك ناوترێت و ئەو كەیسە كۆتایی پێنایەت تا ئەو پشكنینە دووبارە بێتەوە كەپێویستە ئەوە لایەنی ئیداری و حكومی پێی هەستێت».

ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: «ئەم كەیسانە بەو شێوەیە ناگەن بە چارەسەری كۆتایی، ئەو پڕۆژە یاسایەی لە پەرلەمانە بە هەر وەسیلەیەك هەیە بكرێت بە یاسا بۆ ئەوەی هەم میكانیزمەكە دیاریبكرێت هەم ئەو هەڵەو كەم و كورتیانەی پێشتر كراوە بەپێی ئەو یاسایە چارەسەربكرێت».

«ئەوەندەی ئێمە ئاگادارین لیژنەیەك دروستكراوە لە ئاستی وەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئەنجومەنی وەزیران و لیژنەكە فەرمانەكەی بۆ دەرچووەو نەیتوانیوە كێشەكان چارەسەر بكات»، لوقمان عەبدولقادر وای وت.

هەر سەبارەت بەكێشەی منداڵانی ونبووی هەڵەبجە لوقمان عەبدولقادر ئاماژەی بۆ ئەوەكرد:» كەیسەكەی مریەمیش كێشەی بۆ دروست بوو، پشكنینەكە دووبارە كرایەوە بەو دووبارە كردنەوەیە ئەو ناسنامەیەی پێشتر پێی درابوو لێی سەندرایەوە، هەروەها كەیسەكەی ئەعزەمیش بەهەمان شێوە لەكێشەدایەو لە ئێستادا  لە دادگادایە و بڕیاری كۆتایی وەرنرگرتووە كەپێشتر پشكنینی بۆ كرابوو و كەسوكارەكەی داوای دووبارەكردنەوەی پشكنینەكە دەكەن، و هەروەها ئێمە وەك كۆمەڵەی قوربانیان داوامان وایە حكومەت هەرچۆنێك بێت خۆی خاوەندارێتی ئەم كەیسە بكات، بەهەمان شێوەش ئەو هەڵە و كەموكورتیانەی پێشتر كراوە ببنە بنەمایەك كە دووبارە نەبنەوە».

هاوكات لەبارەی راگەیاندنی ئەنجامی پشكنینەكانی هاوڕێ ئەنوەر ( كوردەوان) مشتومڕ لەنێوان هاوڕێ ئەنوەر و مەحمود فەتاحدا روویداو بەو هۆیەوە كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە لە راگەیەندراوێكدا دەڵێت: «پرسی نێوان بە ڕێز كاك محمود فتاح و كاك هاوڕێ ئەنوەر بابەتێكی تەواو زانستییەو لێكدانەوەی سۆزداریانەو لابەلا هەڵناگرێت و ئێمە وەك كۆمەڵەی قوربانیانی كیمیابارانی هەڵەبجە، هەردوو لایان وەك یەك دەبینین و بۆ نێوەندگیری و چارەسەركردنی كێشەكەیان پەنابرن بۆ پشكنینێكی نوێی DNA  لە ناوەندێكی تاقیگەیی ئەوروپا بەباشترین چارەسەر دەبینین،و لەو ڕووەوە هاوكاردەبین لە گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست تا دەگەینە ئەنجام، و هەر كاتێكیش دۆسێكە گەیشتە ئەنجام و سەلمێنرا كە كاك (هاوڕێ) كوڕی كاك (محمود فتاح)ە یان بەپێچەوانەوە، ئەوا ئێمە بە هەموو شێوەیەك هاوكارو پشتیوان  دەبین دۆسێكە ڕێڕەوی یاسایی خۆی وەربگرێت».

چالاك شێخ محێدین خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لە دی ئێن ئەی پرۆفلینگ (DNAProfiling) لە بەریتانیا بە هاوڵاتی راگەیاند: «ناوەندێكی پێشكەوتوو لەكوردستاندا نییە كە پشكنینی (دی ئێن ئەی) و چارەسەری ئەو كەیسانە بكات، چونكە هەبوونی سەنتەرێكی لەوشێوەیە تێچوویەكی زۆری هەیە و حكومەت ئەوە بەبارگرانییەك دەزانێت كە كار لەسەر ئەوە بكات یان هەست بە بەرپرسیارێتی ناكات و لەگەورەیی ئەو كەیسانە تێنەگات كە كوردستان رووبەرووی بووەتەوە».

وتیشی: حكومەت ناوەندێكی هەیە وەك سەنتەرەكانی بەڵگە و تاوان كە لەهەولێر هەیە و ساڵی ٢٠١٠ ئەمریكییەكان دایانمەزراندوە، بەڵام لەقەیرانی داراییەوە كەیسێكی وا بەڕێنەكراوە چونكە ئامێرەكان خزمەتیان پێویستە و كۆنبوون و نوێنەكراونەتەوە و ئەو سەنتەرانەشی كە لە هەرێمی كوردستاندا هەن ئەهلین و بەپێی ستانداردە نێودەوڵەتییەكان نین و چاودێریان لەسەر نییە».

«وەزارەتەكانی ناوخۆ و داد و شەهیدان پێویستە دانیشتن بكەن و بڕیارێك بدەن كە ناوەندێكی لەو شێوەیە دروستبكەن كەچیدی ئەم بابەتانە نەبنە بابەتی میدیایی و كارێكی زانستیبن و دانانی سەنتەرێكی هاوشێوە پێویستە بەپرۆسەی دڵنیایی جۆریدا بڕوات و دڵنیابن لەئامێر و ئەو كەرەستانەی كە لەو سەنتەرەدا بەكاردەهێنرێن.

«هەروەها پێویستە سامپڵی كەسە نزیكەكانی ونبووەكان وەربگیرێت پێش ئەوەی كۆچی دوایی بكەن نەك هەر ونبوویەك بدۆزرێتەوە داوا بكرێت سامپڵ بدرێت چونكە دواتر كارەكە قورس و ئاڵۆز دەبێت بۆ یەكلایكردنەوەی هەر یەكێك لەو كەیسانەی روویان داوە». د.چالاك وای وت.

رۆژی ١٥ی شوباتی ٢٠٢٣، دادگای باری كەسێتیی هەڵەبجە لەبارەی كەیسی هاوڕێ ئەنوەر كۆبوویەوە و لەدانیشتنەكەدا بەڵگەی پشكنینی (دی ئێن ئەی) بەغداد پێشكەش بەدادگا كرا كە بەپێی ئەو پشكنینە كە ١٠٠٪ دەریدەخات كوڕی مەحموود فەتاحە، بەڵام دادگە بڕیاری كۆتایی لەوبارەیەوە نەدا.

هاوڕێ ئەنوەر یان كوردەوان دەڵێت: ٪١٠٠ من كوڕی كاك مەحموودم، لەبەرامبەردا مەحموود فەتاح ئەو قسەیە رەتیدەكاتەوە و دەڵێت ١٠٠٪ كوڕی من نییەو تانە لە بڕیارەكەی دادگا دەدەم.