د.جەعفەر عەلی

دوای دەستپێکردنی شەڕی حەماس-ئیسرائیل، هێزە ئیسلامییەکانی باشوری کوردستان، نە تەنیا پشتیوانی خۆیان بۆ حەماس راگەیاند، بەڵکو بەپاساوی ئەم شەڕەوە، کەوتنە ستایشی کۆماری ئیسلامی ئێران و هاوشێوەکانیشی.

ئیسلامی سیاسی و هەر هێزێکی سیاسی دیکەیش لەکوردستان، مافی خۆیانە چۆن بیردەکەنەوە، هێڵی فیکری و سیاسی خۆیان بەکام ناوەندی سیاسی، دینی و ئایدیۆلۆژییەوە، گرێدەدەنەوە، یان زمانی ستایشیان دەیانباتەوە ناو ماڵی کام رەوت و مەزهەب، کام هێڵی فیکری و سیاسی، بەڵام هیچیان مافی ئەوەیان نابێت، دەسەڵات و دەوڵەتێکی تۆتالیتێری دینی و مەزهەبی وەک ئێران و دەوڵەتێکی فاشیزمی وەک تورکیا بەپاساوی داکۆکی لەحەماس، لەکورد بکەن بەفریشتە.

ئیسلامی سیاسی لەکوردستان، مافی ئەوەی هەیە بەگوێرەی فۆرمی ئایدیۆلۆژی خۆی، لەئێستادا پشتیوانی و هاوسۆزی بۆ حەماس هەبێت، وەک چۆن لەڕابردوودا بۆ مورسی و غەنوشی بوویانە. مافیان هەیە لەسەر پەلامارو سووکایەتی بەدین و پیرۆزییەکانی دین، هەڵوێست و چالاکی مەدەنییان هەبێت، بەڵام هیچ پێویست ناکات شەرمنانە گوزارشت  لەو دیدو فۆرمی بیرکردنەوەیەیان بکەن، چونکە ئەگەر بیانەوێت باوەڕ بەخەڵکی کورد بهێنن، ئازاری کوردێکی هەدەپ لەئامەدو شڕناخ، کوردێکی پەیەدە لەعەفرین و کۆبانێ، یان ئازاری کوردێک لەمەهابادو سەقز، وەک ئازاری تفەنگ بەدەستێکی کەتیبەکانی عیزەدین قەسام دەبینن، بەدڵنیاییەوە هەم خۆیان فریو دەدەن، هەم ئێمەیش دەزانین راست ناکەن. ئەگەر بخوازن قەبارەی هاوسۆزی و پشتیوانیان بۆ پەلاماردانی حەماس لەلایەن ئیسرائیل لەگەڵ هاوسۆزیان بۆ پەلاماردانی کوردانی رۆژئاواو باکوور لەلایەن فاشیزمی ئاکەپەو پەلاماردانی کوردانی رۆژهەڵات لەلایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە، بەراورد بکەن، ئەوەیان لەخۆشخەیاڵی سیاسی دەچێت و هیچ راستگۆییەکی دینیشی تێدا نییە. پشتیوانی ئەم هێزانە بۆ حەماس هەرگیز بەهاوسۆزیان بۆ ئەو پەلاماردانە فاشیانەیە بەراورد ناکرێت، کە لەلایەن دەوڵەتانی تورکیاو ئێرانەوە دەیان ساڵە دەکرێنە سەر کورد، تەنانەت ئەگەر ئەم هێزانە مەبەستیان بێت وێنەیەکی سەربەرەوژێری لەم جۆرەش پێشانی خەڵک بدەن، دەبێ بزانن بەر لەخۆیان، خەڵکی دەرەوەی بازنەی سیاسی و ئایدیۆلۆژی ئەوان، باش دەزانن لەگەڵ چ پەیامێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی ساختە رووبەڕوون.

هێزی سیاسی کاتێک هێڵی فیکری و سیاسی خۆی دیاریدەکات، دەبێ وەک ستراتیژ وەریبگرێت و کاری بۆ بکات. گرفتێکی گەورەی سیاسەت لەباشوری کوردستان ئەوەیە، هێزە سیاسییەکان لەبری داکۆکی لەهێڵی فیکری و سیاسی، بەخاتری قازانجێکی کاتی بۆ حزب، بەخاتری کۆکردنەوەی دەنگ و هەوڵدان بۆ رازیکردنی هەمووان، پێچەوانەی ستراتیژو بەرنامەی کارکردنیان، خەریکی رێکردنن لەگەڵ دۆخەکە، نەک هەوڵدان بۆ گۆڕانکاری و دەستکاریکردنی بونیادی کۆمەڵایەتی و فۆرمی پەروەردەی سیاسی. ئەم سیاسەتی چەواشەیە لەکوردستان (بەئیسلامی و عەلمانییەوە) وایکردووە، مرۆڤ لەڕووکەشدا ناسنامەی دینی، سیاسی، چەپ و لیبراڵ جیابکاتەوە، بەڵام لەهەڵوێست و مامەڵە لەگەڵ رووداوەکاندا، لەسەر ئەرزی واقیع، جۆرێک لەفەوزاو چوونیەکی گوتارو ستراتیژ ببینێت. روونە هۆکاری سەرەکی ئەم فەوزای سیاسەتە، بەشێکی پەیوەندی بەواقیعی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی کۆمەڵگەی کوردی و ئەو رێکخستنی پەیوەندی و سپۆنسەرە سیاسی و فیکرییەوە هەیە، کە لەدەوڵەتانی دەوروبەرەوە دێن، بەشێکیشی پەیوەندی بەتێنەگەیشتن لەحزب و وەزیفەی سیاسی و پەروەردەیی حزبەوە هەیە.

ئێمە لەکوردستان دەژین و راستی دابەشبوونی هێزە سیاسییەکانی کوردستان بەسەر ناوەندەکانی دەسەڵات لەعێراق و دەوڵەتانی ناوچەییدا دەبینین، بەڵام هیچ کات، هیچ یەکێک لەم هێزانەی کورد مافی ئەوەی نابێت بەخاتری پەیوەندی کاتی و گوماناوی، بەپاساوی بێ بنەمای (ئەم دەوڵەتانە رۆژگارێک هاوکای کورد بوون)، هیچ یەکێک لەو ناوەندانەی دەسەڵات و تاوانمان بۆ بگۆڕن بەفریشتە. ئەوان کاتێک سەرنجیان دەچێتە سەر قورئانەکەی دەستی چەپی ئەردۆغان و خامەنەئی، دەبێ ئاوڕێکیش لەشمشێرەکەی دەستی راستیان بدەنەوە. گرفتی ئایدیۆلۆژیا ناهێڵێت بیربکەینەوەو ببینین، دەمانکات بەهاودەمی هەمیشەیی دۆگماو نوقمی دەریای رەهابوونمان دەکات. ئایدیۆلۆژیا دەرفەت نادات ببینن چۆن پیرۆزی دینی دەخرێتە خزمەتی شمشێری غەدرو خوێن. چۆن مرۆڤ، سەوزایی، دارستان و ژیان، دەبنە قوربانی شمشێری ستەمی ئەوان و خۆراکی غەدرو ستەمی گەورەی مێژوو. دین لای ئەوان رێگەیەک نییە بەرەو لێبوردەیی و بەیەکەوەژیان، کتێبێک نییە بۆ ڕێزگرتن و داننان بە جیاوازی ئەوانیدی، رێگەیەک نییە بەرەو خودا، هێندەی میکانیزمێکە بۆ سیاسەت و گەورەترکردنی رووبەرەکانی خوێن و بێدادی، هێندەی ئامرازێکە بۆ بردنەوەی وێنە خوێناوییەکانی کورد بۆ ناو کۆشکەکانی ئەنکەرەو تاران، بۆ ناو کۆشی سوڵتانەکانی نیو عوسمانی و پاشا مەزهەبییەکانی سەفەوی و قاجار. ئەوان دین، هەرگیز بەشێوەیەکی ئەبستراکت، وەک پەیوەندی نێوان مرۆڤەکان و خودا نابینن، دین لای ئەوان مانای جیاوازتر لەمانای عارفێکی وەک مەولاناو حەللاجی هەیە، دین لای ئەوان بریتی نییە لەخۆشەویستی، پاکێتی، پاکبوونەوەی رۆح و هەوڵدان بۆ نزیکبوونەوەو توانەوە لەبوونی باڵا، خاڵقدا، بەڵکو ئامرازی خۆشکردنی زەمینەی داپڵۆسین و سێدارەو سووتاندنی جەستەی کوردو هەر هێزێکی کۆمەڵایەتی دیکەیشە، کەهەوڵدات لەبازنەی ئەمرو نەهییەکانی ئەوان دەرچێت.

ئەمەیە تێزی ئەردۆغان و ئاخوندەکانی ئێران بۆ دین، چەندی دەتوانیت سەرزەمینی فریودان و ساختەگۆیی گەورە بکە، دینیش بکە بەبەشێکی گرنگی ئەو ئامرازی فریودان و ساختەگۆییە. پرسیار ئەوەیە بۆچی ئیسلامی سیاسی تاوانەکانی ئیسرائیل بەرانبەر گەلی فەلەستین دەبینێت، بەڵام تاوانەکانی تورکیاو ئێران نا، بۆچی پیاوانی ئایینی کورد لەباشوورو جیهانی عەرەبی و ئیسلامی، ستەمی دەوڵەتی ئیسرائیل و پەلامارەکانی بۆ سەر منداڵان و خەڵکی مەدەنی فەلەستینی دەبینن، بەڵام هی تورکیا و ئێران نا. هەر کەسێکی بڕوای وابێت، دیدی هێزە ئیسلامییەکانی کوردو پیاوانی ئایینی، لەنێوان ستەمکاری ئیسرائیل دەرهەق بەفەلەستین و ستەمکاری ئەردۆغان و ئاخوندەکانی ئێران، دووفاقی و دوو پێوانەیی تێدا نییە، پێویستە پێش هەموو شتێک ئەو پەردە ئەستورەی بەرچاوی هەڵگرێت، کەبینینی تەڵخ و تاریک کردووە.

با دیقەت بدەین، کاتێک لەپاریس کاریکاتێرێک لەسەر پێغەمبەری موسڵمانان دروست دەکرێت، ئیسلامی سیاسی کوردی وەک سووکایەتی دەیبینێت، وەک وەڵامدانەوەیەکیش لەبەرانبەر ئەو سووکایەتییە، دەچێتە دۆخی تەماهیبوون لەگەڵ گوتاری فیکری جیهانی ئیسلامی و هەڵوێستی لەبارەوە وەردەگرێت، میدیاکانی بۆ دەخاتەکارو خۆپێشاندانی بۆ سازدەکات، کاتێک محەمەد مورسی سەرکردەی ئیسلامی ئیخوانی لەمیسر دەستگیردەکرێت و دواتریش لەزیندان گیان لەدەستدەدات، دیسان ئیسلامی سیاسی کوردی لەباشوور خەڵکی بۆ دێنێتە شەقام و دروشمی دژ بە سیسی و دونیای عەلمانی دەڵێنەوە، بۆ غەنوشیش بەهەمانشێوە دەچنە پاڵ گوتاری ئیسلامی ئیخوانی جیهانی و هەرگیز توانای دابڕان لەو کشان و هەژموونەیان نابێت، کە لەجیهانی ئیسلامی دەرەوەی دونیای کۆمەڵگەی کوردییەوە دێت، بەڵام کاتێک هاونیشتمانی و هاوزمانەکانی خۆیان دەبنە خۆراک و سووتەمەنی ستەمکاری تورکیا و ئێران، نە لەگوتاری میدیاییاندا، نە لەڕووی جەماوەری و دەربڕینی ناڕەزایەتی شەقامدا، جگە لەگەیاندنی هەواڵێکی میدیایی ئاسایی، جوڵەیەکی گرنگ ناکەن، تەنانەت بەشێکیان ستایشی کۆماری ئیسلامی ئێران و هەندێکی دیکەیشیان دەکەونە ستایشی ئەردۆغان و تورکیا.

گرفتی حزبی کوردی بەئیسلامی و عەلمانییەوە، بریتییە لەم داخران و گیرۆدەبوونە ئایدیۆلۆژی و دابەشبوونەی بەسەر ناوەندەکانی دەسەڵات لەعێراق و ناوچەکەدا، گرفتێک هێندە کاریگەرە لەسەرەتای دروستبوونیانەوە بۆ ئێستا دەرفەتێکی بۆ نەهێشتوونەتەوە، بتوانن بیر لەناسنامەی سیاسی و کۆمەڵایەتی سەربەخۆی خۆیان بکەنەوە. بێگومان هیچ کەسێکی عاقڵ ناڵێت لەگەڵ عێراق، ئێران و تورکیاو هیچ دەوڵەتێکی دیکە، بچنە ململانێی چەکدارییەوە، بەڵام پەیوەندی سیاسی و دیپلۆماسیش بنەماو یاسای خۆی هەیە، نابێت پەیوەندی بگۆڕێت بۆ پاشکۆیەتی، نابێت حزب بکرێت بەدەزگایەکی سیخوڕی و بەناوی پەیوەندییەوە بەسەر کەوشەکانی عەرشی سیاسی ئەویدیکەدا بکەوێت. ئەوەی لەدۆخی ئیسلامی و عەلمانی هێزی کوردیدا دەبینرێت، بریتییە لەیاسای ئەسپ و عەرەبانە، ئەسپەکانی ئەنکەرەو تاران، چۆن بخوازن بەئاراستەی بەرژەوەندییە سیاسی و نەتەوەییەکانی خۆیان، عەرەبانە سیاسییەکانی کوردستان بەدوای خۆیاندا رادەکێشن.        

لەگەڵ شەڕی حەماس-ئیسرائیلدا، گوتاری ئیسلامی کوردی کەوتە جارێکی دی گەڕانەوە بۆ لێدانەوەی قەوانی دەربڕینی سوپاسگوزاری بۆ کۆماری ئیسلامی ئێران، یان ئەم شەڕەیان کردەوە پاساوێک بۆ دووبارە نوشتانەوە لەبەردەم کۆمەک و هاوکارییەکانی تاران. ئەگەر کۆمەک و هاوکاری ئێران بۆ کوردانی باشوور بکرێتە پێوەری مرۆڤدۆستی و دادپەروەری بۆ ئەم دەوڵەتە، ئەوە دەبێت دان بەوەدا بنێن، کە سەدام حوسێن و بەعسی عێراق، ئەسەدەکان و بەعسی سوریا، ستەمکارانی دەوڵەتی تورکیا لەئەتاتورکەوە بۆ ئەردۆغان، مرۆڤدۆست و دادپەروەر بوون، چونکە هەموو ئەوانە لەکات و سەردەمی جیاجیادا، بەقازانجی سیاسەتی تایبەتی خۆیان، کۆمەک و هاوکاریان پێشکەش بە بەشێک لەکورد کردووە، یان کورد لەقۆناغێکدا هاوخەبات و هاوسەنگەری بەشێکیان بووە.

سیاسەتی نیشتمانی و نەتەوەیی، بریتی نییە لەبچووککردنەوەی بەرژەوەندی و ستراتیژی نیشتمانی و نەتەوەیی بۆ پەیوەندی سیاسی و دیپلۆماسی حزبی. کاتێک ئێمە بەناوی نیشتمانەوە قسە دەکەین، نیشتمان و نەتەوە دەکەینە سەنتەری کاری سیاسی، ئیدی شەرمێکی گەورەیە لەگوتاری فەرمیدا، هێڵی ستایشی فاشیستە چنگ بەخوێنەکانی ئەنکەرە و تاران لەهێڵی نیشتمانی و نەتەوەیی تۆختر بکەینەوە. شەرم لەوە زیاتر دەبێ چی بێت، فاشیزمی تورکی، خوێنی کورد وەک گەورەترین دەستکەوتی سیاسی و نەتەوەیی و دینی بۆ شەقامی تورکیا نمایش دەکات، تا جەستەی کورد خوێناویتر بێت، ئەوان دەستکەوتەکانیان گەورەترو سەرکەوتنیان مەزنتر دەبینن، کەچی هەم عەلمانی و هەم هێزە ئیسلامییەکان و زانایانی ئایینی، لەستایشی عەرشی ستەمکاری ئەنکەرەو دەسەڵاتی ئەردۆغان و ئاکەپەدا، بەزیادەوە بچووکی خۆیان نمایش دەکەن. لەولاشەوە، ئاخوندە ستەمکارەکانی ئێران، جوگرافیای ئێرانیان بۆ کورد گۆڕیوە بەزیندانێکی راستەقینە، زمان، کولتور، بوونی سیاسی و نەتەوەیی لەدەرەوەی هەر دانپێدانانێکی سیستمی سیاسی و دینی دەوڵەتدا ماوەتەوەو بابەتێک نییە بۆ قسەکردن، بە بەرچاوی هەموو دونیاوە لەگۆڕەپانەکانی ئێراندا، پەتی سێدارە دەکاتە ملی گەنجانی ئێمە، تەنانەت ژیانی کۆڵبەریش بەلاوانی کورد رەوا نابینێت و رۆژانە دەیانکات بەخۆراکی ئارەزووی عەمامە بەسەرو تینوو بەخوێنەکانی تاران، ئیدی شەرم لەوە زیادتر دەبێت چی بێت، کاتێک هێزی سیاسی کوردی، زمانی ستایشی بباتەوە سەر لموزی پێڵاوەکانی لانەی ستەمی تاران و ژێر عەمامەکەی خامەنەئی.

بێگومان مەترسیدارە، کاتێک هێزێکی سیاسی بەناوی داکۆکی لەهێڵی فیکری، یان بەلاداخستنی ململانێی ناوخۆیی و بەرژەوەندی تایبەت، لەژێر ناونیشانی گوتاری مرۆڤدۆستی، نیشتمانی و نەتەوەیی و دینی،  دەبێتە دەرگاوانی ستەمکارێکی سیاسی و دینی. دەبێ لەبەرانبەر گوتارێکی ساختەی وەهادا هۆشیارو بەئاگا بین، تایبەت کاتێک دەخوازێت وەک گوتارێکی مرۆڤدۆستی، نیشتمانی و نەتەوەیی لەناوەندی کۆمەڵایەتیدا پێشوازی لێبکرێت. وەک چۆن هەڵەکانی حەماس، نابنە پاساو بۆ پەلامارە نامرۆییەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەزە، بەهەمانشێوە ستەمکاری ئیسرائیلیش ماف بەحەماس و هاوسۆزو پشتیوانانی حەماس نادات، هەرچی جولەکەیە بەشەیتان و شەڕانگێز بناسێنن. ئەوەی بەختیار عەلی لەسەرەتای کتێبی (ئایدیۆلۆژیستدا) دەیڵێت، بەبڕوای من هەر ئەوەیە، کە لەئێستادا ئێمە بەتوندی بەدەستییەوە گرفتارین و ناتوانین لێی رزگاربین، ئەویش ئەوەیە، بەردەوام سەبارەت بەشتگەلێک لەجەنگ و جەدەلداین، کەباش نایانناسین و نازانین چین، بەوردی تێیاننەگەیشتووین و نازانین چ رەنگ و چ شێوەن، کەچی کوێرانە یەکێکیان هەڵدەبژێرین و جەنگی لەسەر دەکەین. جۆش و خرۆشی بەشی هەرە زۆری مرۆڤەکان بۆ ئایدیایەک لەئایدیاکان، جیاوازییەکی قوڵی نییە لەجۆش و خرۆشی نابیناکان بۆ رەنگی شین یان کایی. هونەری سیاسەت و جەنگ لای حەماس و ئیسرائیلییەکان لەبنەڕەتدا یەک شتە، لەیەک جەوهەرو ڕیشەی تیۆری و فیکرییەوە دێت، قسەکردن بەناوی نەتەوە، بەناوی ئازادی و نیشتمانەوە، هەمووان بەناوی ئەو دروشمانەوە گەرەکییانە خۆیان وەک پاڵەوانی نەتەوەو ژیان و ئازادی بناسێنن، دەخوازن رۆحی برینداری هاونیشتمانیانیان داگیربکەن و تەنیا ئەو دیمەنانە ببینن کە ئەوان دەیانەوێت، تەنیا ئەو هەواڵ و رستانەش ببیستن، کەهەر ئەوان دەخوازن بیانبیستن. ئەگەر ئەوە روونەدات، بەختیار وتەنی: هەرگیز مرۆڤەکان ناتوانن بۆ دروشمی پووچ بمرن و پێیانوابێت بۆ هیواو ئامانجی زۆر گەورە مردوون.

رۆحی هێزە سیاسییەکانی ئێمە، تایبەت دینییەکان و پیاوانی دینی، لەناو گەمەی شەڕی حەماس-ئیسرائیلدا بەجۆرێک بەبێ ئەوەی دیوی شاراوەی جەنگەکە بزانن، بەبێ ئەوەی لەڕۆڵ و سیاسەتی سێبەرو راستەقینەی ئێران، تورکیا، رۆژئاوا، دەربارەی جەنگەکەو جوڵاندنی کارتەکانی گۆڕەپانی جەنگ باش تێگەیشتبن، بەبێ ئەوەی هەنیەو ناتانیاهۆ، پەیوەندی و گەندەڵی و خۆش ژیانکردنی ئەوان ئاگاداربن، بوون بەلایەنگرو دابەشکردنی دونیای شەڕکەرە راستەقینەکان بەسەر شەیتان و فریشتەدا. رستەیەکی عەمامە بەسەرەکانی تاران و نیوعوسمانییەکانی ئەنکەرە، دەمانباتە ناو گەمەی لایەنگرییەکی کوێرانەی جەنگەکەوە، بەبێ ئەوەی بزانین و لەوە تێگەیشتبین، کە ئەوەی لەگوتاری تیڤی و میدیاکانەوە دەیبیستین، بریتی نییە لەکۆی سیاسەت و پەیوەندی نێودەوڵەتی، بریتی نییە لەدوا قسەو هەڵوێستی سیاسی، بەڵکو لەپشتی ئەوەوە، لەتارمایی و تاریکیدا پەیوەندییەکان و مامەڵە سیاسی و ئابوورییەکان جۆرێکی دیکەو لەفۆرمێکی دیکەدا دادەڕێژرێنەوە.   

ئیسلامی سیاسی لەکوردستان، لەکاتێکدا هێزێکی گەورەی میدیایی، جەماوەری و پەروەردەیی خۆیان خستووەتە خزمەتی پرسی حەماس و گوتاری ئایدیۆلۆژی دینییەوە، بەڵام بۆ تەنیا یەک جاریش لەبەردەم پەلامارەکانی داعش، ستەمەکانی تورکیاو ئێراندا، جوڵەیەکی سیاسی و جەماوەری گرنگیان پێشاننەداوە، بگرە ناڕاستەوخۆ یان ستایشی ستەمکارییان کردووە، یان بەبێدەنگی بەدیار رووداوەکانەوە ژمارەی قوربانییەکانی دەستی پەلامارەکانی تاران و ئەنکەرەیان ژماردووە.