هەڵۆ حەسەن

لە ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٥، کۆماری گەلی چین یادی ٧٦ ساڵەی دامەزراندنی دەكاتەوە، وڵاتێك لە وێرانەکانی شەڕ و هەژارییەوە بۆ زلهێزێکی جیهانی ئابووری و تەکنەلۆژی و دیپلۆماسی. 

بۆ گەلی چین ساتێکی شانازییە. بۆ ئەوانی دیکە، لەنێویاندا کوردانی هەرێمی کوردستان، دەرفەتێکی بەنرخە بۆ ئەوەی بیر لەوە بکەنەوە کە چۆن گەشتە سەرنجڕاکێشەکەی چین ڕەنگە ئیلهامبەخش بێت بۆ سەقامگیری و خۆشگوزەرانی.

کاتێک کۆماری گەلی چین لە ساڵی 1949 دامەزرا، چین ڕووبەڕووی هەژاری قووڵ و دابەشکاری ناوخۆیی و شوێنەواری داگیرکاری بیانی بووەوە. خاڵی وەرچەرخان لە ساڵی 1978 هات، کاتێک دێنگ شیاوپینگ سیاسەتی چاکسازی و کرانەوەی دەستپێکرد.لەگەڵ چاکسازییەکانی بازاڕ و پێشوازیکردن لە وەبەرهێنانی بیانی و ئازادکردنی کارگێڕی تێکەڵ کرد، ئەنجامەکان مێژوویی بوون. نزیکەی 800 ملیۆن کەس لە هەژاری دەرهێندرا، وەبەرهێنانی گەورە لە ژێرخانی مۆدێرن و سەرهەڵدانی پیشەسازییەکان کە چینیان وەک "کارگەی جیهان" جێگیر کرد. 

لە ساڵانی ڕابردوودا چین پاڵپشت بە سنوورەکانی وزەی نوێبووەوە، شەمەندەفەری خێرا، گەڕان بەدوای بۆشایی ئاسمان و تەکنەلۆژیای دیجیتاڵید هەنگاوی گەورەی  ناوە و جێگەی خۆی وەک دووەم گەورەترین ئابووری جیهان چەسپاندووە. 

سەرکەوتنی چین تەنها پەیوەندی بە گەشەی ئابوورییەوە نییە. پەیوەندی بە توانای دانانی ئامانجی درێژخایەن و گونجاندن لەگەڵ تەحەددیاتەکان و بنیاتنانی سیستەمێکە کە یەکگرتوویی نیشتمانی بە گەشەپێدانەوە ببەستێتەوە. 

کورد بەبەراورد لەگەڵ بەشەکانی دیکەی عێراق سەقامگیرییەکی ڕێژەیی بەدەستهێناوە، بەڵام تەحەددیاتی حاشا هەڵنەگرن بە پشتبەستن بە داهاتی نەوت، ڕکابەریی سیاسی، ژێرخانی گەشەنەسەندوو و کەلێنی پەروەردە و سەرمایەی مرۆیی. 

ئەزموونی چین نیشان دەدات کە چۆن پلاندانان و بەردەوامیی، دەتوانێت ئەو جۆرە بەربەستانە تێپەڕێنێت، پلانی پێنج ساڵەی چین بۆ دەیان ساڵە ڕێنمایی گەشەکردنی کردووە، تەنانەت لە کاتی گۆڕانکارییە سیاسییەکاندا بەردەوامی مسۆگەر دەکات. 

کوردستانیش دەبێ لە موزایەدەی سیاسی کورتخایەن تێپەڕێت بەرەو "دیدگای گەشەپێدانی کوردستان ٢٠٤٠"ی یەکگرتوو، کە ئەولەویەتێکی ڕوون لە هەمەچەشنکردن و ژێرخانی ئابووری و پەروەردەدا دابنێت. 

چین لە هەژارترین ناوچەکانیەوە دەستیپێكرد، چاودێری تەندروستی، پەروەردە و پشتگیری پیشەیی. بەهەمان شێوە کورد پێویستە وەبەرهێنان لە کۆمەڵگە گوندنشین و سنوورییەکان- مۆدێرنکردنی کشتوکاڵ، پێشکەشکردنی ڕاهێنان، و دروستکردنی پیشەسازی بچووک، وتەی چینیەكان "بۆ دەوڵەمەندبوون، سەرەتا ڕێگاکان دروست بکە"، ڕێنمایی وەبەرهێنانە گەورەکانی چین بوو لە ڕێگاوبانەکان و بەندەرەکان و تۆڕە دیجیتاڵییەکان. 

پێشکەوتنی کوردستان پێویستی بە هەمان بیرکردنەوە هەیە، ڕێگای مۆدێرن، کارەبای متمانەپێکراو، و پەیوەندی دیجیتاڵی کە پارێزگاکانی لە ناوخۆدا بەیەکەوە دەبەستێتەوە وچین لە کشتوکاڵەوە گۆڕا بۆ پیشەسازی، پاشان بۆ داهێنانی تەکنەلۆژیای بەرز. 

کوردستان دەبێت پشتبەستنی بە نەوت کەمبکاتەوە بە بەرەوپێشبردنی گەشتیاری، کشتوکاڵ، وزەی نوێبووەوە، خزمەتگوزاری دیجیتاڵی. دامەزراندنی ناوچەی ئابووری تایبەت بە هاندان بۆ وەبەرهێنان دەتوانێت هاوبەشە جیهانییەکان ڕابکێشێت، لەنێویاندا کۆمپانیا چینییەکان.

سەرهەڵدانی چین بەهۆی پەروەردە و توێژینەوەوە بوو، بەتایبەتی لە بواری زانست و تەکنەلۆژیادا. بۆ کوردستان، چاکسازی لە قوتابخانە و زانکۆکان، گرنگیدان بە کارامەیی پراکتیکی و دروستکردنی هاوبەشی لەگەڵ دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان- لەوانەش زانکۆکانی چین- دەتوانێت هێزێکی کاری ئامادە بۆ ئابوورییەکی هەمەچەشن پەروەردە بکات،دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگای چین دەرفەتێکی ڕاستەوخۆ بۆ کوردستان دەڕەخسێنێت. 

کوردستان کە لە یەکتربڕینێکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەڵکەوتووە، دەتوانێت خۆی وەک ناوەندێکی بەستراو گرنگ و ستراتیژیی لە ڕێڕەوی زەمینیی و وشکانییدا خۆی جێگیر بکات، زۆر هاوشێوەی یەکگرتنی ڕێگای ئاوریشمی مۆدێرن. هاوکاری ستراتیژی دەتوانێت بریتی بێت لە:

دروستکردنی ڕێڕەوی گواستنەوە کە کوردستان بە بەندەرەکانی تورکیا دەبەستێتەوە، فراوانکردنی ژێرخانی وزە، لەوانەش پاڵاوگە و وێستگەکانی کارەبا، پەیوەستبوون بە ڕێگای ئاوریشمی دیجیتاڵی بۆ بەرزکردنەوەی پەیوەندییەکان و ئینتەرنێت.

سیاسەتی دەستوەرنەدانی چین لە سیاسەتی ناوخۆدا، وای لێدەکات ببێتە هاوبەشێکی سەرنجڕاکێش بۆ کوردستان، کە زۆرجار پەیوەندییە هەستیارەکان لەگەڵ بەغدا و دەوڵەتانی دراوسێ هاوسەنگ دەکات.

کوردستان دەبێت بە وردی وانەکانی چین بگونجێنێت، گرنگی بە بەردەوامی و شەفافیەت و لێپرسینەوە بدات. ئامانج لێی کۆپیکردنی سیستەمی سیاسی چین نییە بەڵکو بەکارهێنانی ستراتیژییەکانی ژێرخانی و هەمەچەشنیکردن و پلاندانان بە شێوەیەک کە لەگەڵ واقیعی کوردیدا بگونجێت. 

یادی ٧٦ ساڵەی کۆماری گەلی چین زیاتر لە سەرسامی بە دەستکەوتەکانی چین بیرخستنەوەیەکە کە پلاندانانی ستراتیژی دەتوانێت بە ئەنجام بگەیەنێت. بۆ کورد بانگهێشتێکە بۆ بیرکردنەوە لە دەرەوەی تەحەددای دەستبەجێ و خەیاڵکردنی داهاتوویەک کە لەسەر پلانی درێژخایەن و گەشەپێدانی گوندەکان و هەمەچەشنکردنی ئابووری و ژێرخانی ئابووری و پەروەردە بنیات نراوە. ڕەنگە ڕێگاکانی چین و کوردستان جیاواز بن، بەڵام پرەنسیپەکە وەک خۆی دەمێنێتەوە: گەلان و ناوچەکان کاتێک گەشە دەکەن کە وەبەرهێنان لە گەلەکەیان و داهاتوویان دەکەن.