چی دەزانیت لە بارەی پیاوی تاوردەوە؟

هاوڵاتی  وتەبێژی یەكینەكانی پاراستنی گەل بۆ هاوڵاتی ئەوە ئاشكرادەكات، ئەو شەڕەی لەدێرەزوور بەڕێوەدەچێت و بۆ دووەم جار سەریهەڵداوەتەوە هیچ پەیوەندییەكی بەعەشیرەتەكانەوە نییە، بەڵكو پیلانی هاوبەشی توركیاو سوریایە دژ بەڕۆژئاوای كوردستان و ئیدارە سەربەخۆكەی. هێزەكانی سوریای دیموكرات رایگەیاند سەرجەم ئەو چەكدارانەیان وەدەرناوە كەچوونەتە شارۆچكەی زیبان لەپارێزگای مەیادین كە لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی سوریادایە، ئەوەش لەكاتێكدایە هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) قەدەغەی هاتوچۆی لەچەند ناوچەیەكی پارێزگای دێرەزوور راگەیاند دوای ئەوەی كە شەڕ لەنێوان هێزەكانی هەسەدەو هۆزە عەرەبەكان روویداوە كەتێیدا 22 كەس كوژراون. ناوەندیی میدیایی هێزەكانی سوریای دیموكرات ئاماژەی بەوەكردووە هێزەكانیان لەئێوارەی رۆژی دووشەممەوە هێزێكی سوپای رژێمی سوریایان وەدەرناوە كە چوونەتە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە لەشارۆچكەی زیبان سەر بەشاری مەیادین، كەدەكەوێتە رۆژئاوای رووباری فوڕات، ئەویش دوای دوو كاتژمێر لەپێكدادانی سەربازی لەنێوان هێزەكانی سوریای دیموكرات و ئەو هێزەی سوپای سوریا كەهاووڵاتیانی مەدەنییان بۆ خۆحەشاردان و شەڕ بەكارهێناوەو چوونەتە ناو چەند ماڵ و مزگەوتێكەوە. هەسەدە ئەوەشی خستووەتەڕوو: لەپێكدادانەكاندا 20 سەربازی سوریا كوژراون و 31 ی دیكەش برینداربوون، بەوتەی هێزەكانی سوریای دیموكرات رژێمی سوریا بۆ پشتیوانی ئەو چەكدارانە بەتۆپی دوورهاوێژ هێزەكانیانی بۆردوومان كردووە، بەڵام سەركەوتوو نەبوون لەكۆنترۆڵكردنی شارۆچكەی ئەلزیبان. لەلایەكی دیكەوە روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ رایگەیاند، لەپێكدادانی هەسەدەو هۆزە عەرەبەكان 64 قوربانی بوونی هەیەو 22 كەس كوژراون كە 18 كەسیان سەر بەهۆزە عەرەبەكانن و سێ كەسیان سەر بەهەسەدەن، ئەمە جگەلەوەی 42 كەسی مەدەنی، 26 چەكداری هۆزە عەرەبەكان و 12 ئەندامی هەسەدە برینداربوون. بەپێی هەواڵی میدیا ناوخۆییەكانی سوریا، هەسەدە لەچەند شارۆچكەیەكی پارێزگای دێرەزوور، بەتایبەتی شارۆچكەی زیبان، قەدەغەی هاتووچۆی راگەیاندووە بەبێ ئەوەی وادەی كۆتایی هاتنی دیاری بكات، ئەمە لەكاتێكدایە كە رۆژی دووشەممە شەڕ لەنێوان هەردوولا دەستیپێكردەوە دوای ئەوەی كەهەسەدە لەسەرەتای ئەم مانگەدا كۆتایی بەشەڕو پێكدادانەكان هێنا. لەبارەی ئەو هێرشانەوە، سیامەند عەلی وتەبێژی یەكینەكانی پاراستنی گەل بەهاوڵاتی وت:»رۆژی دووشەممە ژمارەیەك چەكداری نزیك لەڕژێمی سوریا لەڕۆژئاوای فوڕاتەوە دەربازی رۆژهەڵاتی فوڕات بوون و هێرشیان كردەسەر ژمارەیەك لەهێزەكانی ئێمە، لەئەنجامدا شەڕی قورس روویداو پاشان هێزەكانمان ئەو هێزانەیان گەمارۆداو گورزێكی كوشندەیان لێوەشاندن، بەهۆیەوە سێ هەڤاڵی ئێمە شەهیدبوون،بەدیاریكراویش شەڕەكە لەشارۆچكەی ئەلزیبان بوو، بەهۆیەوە قەدەغەی هاتوچۆ لەو ناوچەیە راگەیەندرا». وتیشی:»ئێستا رەوشەكە ئارامەو شەڕڤانەكانی ئێمە دەستیان بەئۆپەراسیۆن كردووە لەو ناوچەیە لەبەرئەوە دەتوانین بڵێین وردە وردە رەوشەكە ئارام دەبێتەوە و رێوشوێنەكان ئاسایی دەبنەوە، ئەو چەكدارانە بەناوی عەشیرەتەوە شەڕ دەكەن بەڵام لەڕاستیدا ئەوانە عەشیرەت نین و گرێدراوی رژێمی سوریان، لەكاتێكدا كوڕو كچی ئەو عەشیرەتانە بەشێكیان لەناو هێزەكانی سوریای دیموكراتدان، بەڵام بەشێكیان لەلایەن رژێمی سوریاوە بەكاردەهێنرێن». وتەبێژی یەپەگە دەشڵێت:»هەر هێرشێك لەهەرێمی دێرەزوورو ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی رژێمی سوریاوە دەكرێت بەپێی پیلانێكی مەترسیدارە لەلایەن توركیاو رژێمی سوریاوە، بەڵام هەم هەسەدەو هەم هاوپەیمانی نێودەوڵەتی سەبارەت بەو پیلانانە هۆشیارەو رێوشوێنی پێویست گیراوەتەبەر». بەپاساوی دەستگیركردنی فەرماندەیەكی ئەنجومەنی سەربازی دێرەزوور بەناوی ئەبو خەولە لەسەر پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ و گەندەڵی لەلایەن هەسەدەوە، لەكۆتایی مانگی ئاب شەڕ لەنێوان هێزەكانی سوریای دیموكرات و هۆزە عەرەبەكان دروستبوو كەتێیدا چەكدارە عەرەبەكان بەهاوكاری سوپای سوریا چەند ناوچەیەكیان داگیركرد، بەڵام دواتر هەسەدە لە ئۆپەراسیۆنێكدا سەرجەم ناوچەكانی كۆنترۆڵكردەوە.

سەركۆ جەمال هەرچەندە هەرێمی كوردستان لەدوای دروستبوونیەوە لەساڵی 1991 لەخراپترین دۆخیدایە، بەڵام هێشتا لایەنە سیاسییەكان لەسەر ئەو ریفراندۆمەش كۆك نین كەپێكەوە بڕیاریانداو ئەنجامیاندا، دوای شەش ساڵ لەئەنجامدانی ریفراندۆم كەئەوكات بەناوی سەربەخۆییەوە ئەنجامدرا ئێستا هەرێمی كوردستان نەك هەر دەوڵەت نییە بەڵكو قەوارەكەشی لەمەترسیدایە، چاودێران و سیاسیەكانیش لەبارەی لێكەوتەكانی ریفراندۆم رای جیاوازیان هەیە. مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان كە بەبڕیاردەری یەكەمی ئەنجامدانی ریفراندۆمەكەی ساڵی 2017 دادەنرێت كە ئەوكات سەرۆكی هەرێمی كوردستان بوو، لەشەشەمین ساڵیادی ئەنجامدانیدا لەپەیامێكدا  دەڵێت  «پیرۆزە، رۆژی سەركەوتنی ئیرادەی گەل». شەش ساڵ لەمەوبەر ئەمریكا بەڵێنی بە مەسعود بارزانی دا ئەگەر ریفراندۆم نەكات، یارمەتی كورد بدات بۆ رێككەوتنێكی مانادار لەسەر دابەشكردنی دەسەڵات‌و داهات لەگەڵ بەغدا‌، هەروەها ماددەی 140 جێبەجێ بكرێت‌و كێشەی پێشمەرگەو كێشەكانی تری كورد لەگەڵ عێراق چارەسەر بكات، بەڵام بارزانی سور بوو لەسەر سازدانی ریفراندۆم. لەكاتێكدا یادی  شەش ساڵەی سازدانی ریفراندۆم دەكرێتەوە، شەش مانگی تەواوە هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بەفشاری حكومەتی عێراق راگیراوە، بەوەش حكومەتی هەرێم رێژەی نزیكەی 80%ی داهاتەكانی خۆی لەدەستداوە‌و توانای دابینكردنی موچەی نییە، بەرپرسانی هەرێمیش چاویان لەئەمریكییەكانە نێوەندگیری بكەن بۆ دەربازكردنی موچەی فەرمانبەران لەناو كێشمەكێشە سیاسییەكان، لەكاتێكدا ئەو رۆژەش كەبڕیاری ریفراندۆم درا حكومەتی هەرێم موچەی فەرمانبەرانی پێ دابین نەدەكرا. نیسانی 2017 وردە وردە شەڕی «داعش» بەرەو كۆتایی هەنگاوی دەچوو، حكومەتی هەرێم لەناو قەیرانێكی دارایی قوڵدابوو، مانگانە بەپاشەكەوتیشەوە موچەی فەرمانبەرانی بۆ دابین نەدەكرا، لەڕووی سیاسیشەوە هەرێمی كوردستان لەناو قەیراندا بوو، ماوەی دوو ساڵ بوو بەهۆی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم‌و درێژكردنەوەی وادەی سەرۆكایەتییەكەی مەسعود بارزانییەوە، پارتی دەرگای پەرلەمانی داخستبوو، بزوتنەوەی گۆڕانی لەحكومەت دەركردبوو، بەڵام رۆژی  7ی حوزەیران 2017 لایەنە سیاسییەكان بەبێ ئامادەبوونی بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی و چەند لایەنێکی ناڕازی، بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كۆبوونەوە.  لەم كۆبوونەوەیەدا بارزانی قسەی كردووەو وتوویەتی:» من دەزانم لەكوردستان كێشە هەیە، بەڵام ناكرێت ریفراندۆم ببەسترێتەوە بەكێشەكانەوە، ریفراندۆم بابەتێكی نەتەوەییەو پەیوەندی بەهیچ كەس‌و لایەنێكەوە نییە، دەبوو گۆڕان‌و كۆمەڵ بەشداری ئەم كۆبوونەوەیەیان بكردایە، چونكە پرسێكی چارەنووسسازە، ئێستا دوو رێگامان لەبەردەمدایە، یان ئەوەی وەكو هاووڵاتییەكی عێراقی بمێنینەوە، یاخود ئەوەی بڕیارێكی مێژوویی بدەین، با ژیان‌و مردنمان بەیەكەوە بێت، دەرفەت دێت‌ و دەڕوات». هەرچەندە بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی مەسعود بارزانی لەكۆبوونەوەكەدا وتوویەتی كە «ئەنجامدانی ریفراندۆم بەواتای دامەزراندنی دەوڵەت نییە». بەڵام بەشداربووانی كۆبوونەوەكە پشتیوانی خۆیان بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم دووپاتكردووەتەوە. بەگشتی لەكۆبوونەوەكەدا زۆرینەی لایەنەكان لەسەر دوو خاڵ هاوڕابوون  یەكەم بەشداریكردنی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی لەپڕۆسەكەدا، هاوكات سەرجەم بەشداربووان سەرەڕای تێبینیەكانیان بەشێوەی مەبدەئی لەگەڵ سازدانی ریفراندۆمدا بوون. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، مەسعود بارزانی لەگەڵ ئەوەدابووە رۆژی یەكی ئەیلولی 2017 ریفراندۆم ئەنجامبدرێت، بەڵام بەهۆی كەمیی كات ناچار بووە بەڕۆژی 25 ی ئەیلول رازی بێت كە رای نوێنەرانی یەكێتی و بەشێك لەلایەنەكانی دیكەش بووە.  یەكەمین كۆبوونەوەی لیژنەی باڵای ریفراندۆم  رۆژی 7/8/2017 بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی بوو، ئەم كۆبوونەوەیە لەكۆبوونەوەی لایەنە سیاسییەكان كەتێیدا رۆژی ریفراندۆم دیاریكرا جیاوازتر بوو، بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی بارزانی‌و نوێنەری لایەنەكان لەلیژنەی ریفراندۆم دوای وەرگرتنی بۆچوونی وڵاتانی جیهان، هەندێك لەبڕیارە توندەكەیان بۆ سازدانی ریفراندۆم پاشەكشێیان كرد، بارزانی هەر لەو كۆبوونەوەیەدا وتوویەتی:» خۆتان دەزانن لەكۆبوونەوەی لایەنە سیاسییەكاندا ئێوە كاتی ریفراندۆمتان دیاری كردووە نەك من». ریكس تیلەرسن وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی ئەمریكا رۆژی 23ی ئەیلول، واتا دوو رۆژ بەر لەوەی ریفراندۆم بەڕێوەبچێت، نامەیەكی بۆ مەسعود بارزانی نارد، تێیدا داوای لێكرد، پرۆسەی ریفراندۆم دوابخات، بەدیلی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی كە لەنامەكەی تیلەرسندا كە لەزیاتر لە (700) وشە پێكهاتبوو، ئەوەبوو، كورد ریفراندۆم نەكات‌و لەبری ئەوە بۆ ماوەی ساڵێك بچێتە گفتوگۆوە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی لەگەڵ بەغداد‌و ئەگەر هەیە وادەی دانوستانەكە دوای ساڵەكە درێژبكرێتەوە. هەروەها تیلەرسن باسی لەوەكردبوو، ئەمریكا لەگەڵ بەریتانیا‌و فەرەنسا هەوڵدەدەن بەدیلی ریفراندۆم كە دیالۆگە لەگەڵ بەغداد بۆ چارەسەری كێشەكان، لەئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی پەسەندبكرێت، ئەگەر بەدیلەكەش ئەنجامی نەبوو، ئەوكات ئەوان پاڵپشتی كورد دەكەن ریفراندۆم بكات، لەبەرامبەردا هۆشداری دابوو لەبارەی ئەوەی ئەگەر هەرێم بەدیلەكە قبوڵ نەكات‌و سووربێت لەسەر ئەنجامدانی ریفراندۆم، ئاكامی مەترسیداری دەبێت. سەرئەنجام رۆژی 25ی ئەیلولی 2017 لەناو بارودۆخێكی خراپی ئابوری‌و سیاسی ناوخۆی هەرێمی كوردستان‌و لەژێر فشاری وڵاتانی ناوچەكە ئێران، توركیا ‌و ناڕەزایەتی ئەمریكا‌و بەریتانیا‌و فەرەنسا‌و ئەڵمانیا‌و یەكێتی ئەوروپا، ریفراندۆم لەهەرێمی كوردستان و چەند ناوچەیەكی كێشەلەسەر بەڕێوەچوو، دواتر كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم رایگەیاند زیاتر لە 92%ی بەشداربووان بە»بەڵێ» دەنگیانداوە بۆ سەربەخۆیی كوردستان، هەرچەندە بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی كە بەشدارنەبوون لەناو ئەنجومەنی باڵای ریفراندۆمدا، لەڕۆژی دەنگداندا چوونە پاڵ ریفراندۆمەكە. بەیانی رۆژی 25ی 11ی 2017، دوای كارەساتەكانی 16ی ئۆكتۆبەرو لەدەستدانی رێژەی 51%ی خاكی ناوچە كێشەلەسەرەكان، دادگای فیدراڵی عێراق فەرمانێكی دەركرد‌و كاركردنی بەئەنجامەكانی ریفراندۆمی هەرێمی كوردستان سڕكرد، هەرێم ، فەرمانەكەی دادگای فیدراڵی عێراقی پەسەندكرد‌و بەوەش قایل بوو بەهەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ریفراندۆم لەپێناو دەستپێكردنەوەی دانوستان لەگەڵ عێراق و هەڵگرتنی ئابڵۆقە لەسەر دەروازە سنوری‌و فڕۆكەخانەكانی هەرێم. لایەنە سیاسییەكان دوای شەش ساڵ لەسەر ئەنجامدانی ریفراندۆم رای جیاوازیان هەیە ئاری هەرسین، كادیری پێشكەوتووی پارتی دیموكراتی كوردستان لەبارەی ریفراندۆمەوە بەهاوڵاتی وت:»ریفراندۆم هەڵوێستەی میللەتێك بوو بەرامبەر بەچارەنووسی خۆی، میللەتان لەكەسایەتی و حزبەكان گەورەترن، بۆیە ئەو بوختانانەی دەڵێن ریفراندۆم موبادەرەی تاكەكەسی سەرۆك بارزانییە درۆیەكی زەبەلاحە، ئەو كەسانەی پاش داخستنی فڕۆكەخانەكانی هەولێرو سلێمانی پاشگەزبوونەوە كەسانی ترسنۆك و پۆپۆلیست و بەرژەوەندیخوازن». سۆران جەمال تاهیر، ئەندامی پێشووی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەبارەی ریفراندۆمەوە بەهاوڵاتی وت:» سەرباری ئاگادارکردنەوەی وڵاتانی زلهێزی دنیاو بەتایبەتی نامەی تیلەرسن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا کەداوای لەسەرکردایەتی سیاسی کورد کردبوو دەرفەتێکی دیکە بدەن بەحکومەتی عێراقی بۆ ئەوەی بەیەکەوە مافەکانی گەلی کورد بسەلمێنن، ئەگەر هاتوو لەماوەی ساڵێکدا ئەو مافانە نەسەلمێنرا ئەوکاتە ئەمریکاش پشتگیری ئەنجامدانی ریفراندۆم دەکات. ئەو ریفراندۆمەی کەگەلێک هێزو لایەن پشتگیریان کردو هەندێ لایەنیش پێیان باشبوو لەکاتێکی دیکەی گونجاودا ئەنجامبدرێ  بۆ ئەوەی نەبێتەهۆی لەدەستدانی دەستکەوتەکانی گەلەکەمان، دەتوانین بڵێین بەداخەوە ئەنجامێکی پۆزەتیڤی نەبوو و بەڵکو بووەهۆی لەدەستدانی بەشێکی خاکی هەرێم». وتیشی:» دیارە ئەوانەی ریفراندۆمیان کردو هانی ئەنجامدانی ریفراندۆمیاندا ئەنجامەکەشیان بەو شێوازەی کەهەیە تائێستا پێ قبوڵەو بەو شێوەیە دەیبینن کەئەمە هۆکارێک بووە رۆژێک لەڕۆژان بتوانرێ لەگەڵ وڵاتانی دەرو دراوسێ و وڵاتانی دنیا ئەم ریفراندۆمە ببێتە هۆکارێک بۆ داواکاری مافی چارەی خۆنووسین بۆ گەلەکەمان،  ئەگەر ریفراندۆم ئەنجام نەدرایە ئەو وڵاتانەی بیانی و ئیقلیمی بیانوویان بەدەستەوە نەدەبوو کەهیچ کارێک بکەن و ئەو بیروباوەڕە شۆڤێنیانەی کەهەیانبووە لەڕابردوو جێبەجێی بکەن، لەوانەیە لەدەرفەتێکی دیکەدا بگەڕانایە بۆ ئەوەی ئەو مەرامەی هەیانە جێبەجێی بکەن لەبەرئەوەی لەعەقڵیەتی حوکمڕانی عێراقیدا هێشتا ئەوە نەهاتووەتە کایەوە کە لەوڵاتێکی فیدراڵدا بژین و باوەڕیان بەمەرکەزیەتێکی تەواو هەیە بەجۆرێک قبوڵکردنی فیدراڵیەت جارێ لەهزریاندا ماوە بچەسپێنرێت «. ئەبوبەكر هەڵەدنی، ئەندامی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان و ئەندامی پێشووی مەكتەبی سیاسی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان، لەبارەی ریفراندۆمەوە بەهاوڵاتی وت:»لەڕیفراندۆم هەموو دنیا دژمان بوو، سەرجەم ئەو حزبانەش كە لەلیژنەی باڵای ریفراندۆم ئەندامیان هەبوو بەرپرسن لێی، بووەهۆی لەدەستدانی خەونی سەربەخۆیی كورد، كۆدەنگی جیهانی لەسەر كورد نەهێشت، لەناوخۆشدا رۆژ بەڕۆژ پایەكانی دەسەڵاتی كوردی دەڕووخێت، حكومەتیی هەرێم مووچەی بەپاڕانەوە لەبەغدا پێدەدرێت و دەتوانین بڵێین لەبەغدا شتێك نەماوە بەناوی فیدراڵی». ئەبوبەكر هەڵەدنی وتیشی: «بەشێكی زۆری ئەم دۆخەی دروستبووە پەیوەندی بەگەندەڵییەوە هەیە، لەلایەكی دیكەشەوە هۆكارەكەی لێكەوتەكانی ریفراندۆم، هەرێم لاساری كرد بەرامبەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جگە لەوەی كاتەكەشی خراپ بوو، جگە لەوەی ریفراندۆم شەرعیەتی جەماوەری نەبوو، شەرعیەتی سیاسیشی نەبوو، ئەوانەشی لەگەڵ مەسعود بارزانی كۆبوونەوە رووگیر بوون ئەگینا لەگەڵ ریفراندۆم نەبوون». «ئەگەر ریفراندۆم نەكرایە لانیكەم دۆخی كەركوك و ناوچە دابڕێندراوەكان هەر لەژێر دەسەڵاتی كورددا دەبوو، فشارەكان و دۆخی ئێستاش بەمشێوەیە نەدەبوو كە تەنها دوژمنەكانمان ئاواتیان بۆ خواستووە نەك كوردی دڵسۆزو نیشتیمانپەروەر». ئەبوبەكر هەڵەدنی وادەڵێت. ئێستا دوای شەش ساڵ لەئەنجامدانی ریفراندۆم، هەرێمی كوردستان دۆخەكەی گەیشتووەتە ئەو ئاستەی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ پاراستنی قەوارەكەی نامەیەكی ئاڕاستەی جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا كردووە، هەرچەندە ئەمریكا بەفەرمی وەڵامی نامەكەی نەدایەوە، بەڵام  ناوبژیوانی كرد لەنێوان هەرێم و بەغدا تاكێشەی بودجە لەنێوانیان چارەسەر بكرێت و بەغدا پارە بۆ هەرێم بنێرێت.

هاوڵاتی  لاهور شێخ جەنگی لەبارەی بەستنی پێنجەم كۆنگرەی یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان لە ٢٦ی ٩ی ٢٠٢٣پەیامێكی بڵاوكردەوەو دروستكردنی لیستێكی نوێی لەدەرەوەی یەكێتی راگەیاند، سەرچاوەیەكی نزیك لەلاهوری شێخ جەنگی زانیاری گرنگ بۆ هاوڵاتی لەبارەی لیستەكە ئاشكرادەكات. لەپەیامەكەی لاهور شێخ جەنگیدا هاتووە:»سەرانی ئێستای یەكێتی بڕیاریانداوە بەئەنجامدانی كۆنگرەیەكی بەزۆر سەپێندراوی نایاسایی و ناپەیڕەوی و بەپێشلكردنی هەموو پرەنسیپ و رێكارە حزبییەكان، یەكێتیی بەرەو لێكترازانێكی گەورەو هەژانێكی ناوخۆیی بەرن كەهەرگیزاو هەرگیز لەمێژووی یەكێتیدا كۆنگرەیەكی لەم جۆرە ئەنجام نەدراوە، كە ‌‌حزبەكە بەرەو لەناوچوون و وێرانبوونی زیاتر بەرێت». دەشڵێت:» ئێمە لەپرۆسەی سیاسی دانابڕێین و بەردەوام دەبین ، هەربۆیە لێرە بەدواوە خاوەنی بڕیاری خۆمانین و درێژە بەكاری سیاسیی خۆمان دەدەین لەسەر بنەمای پرەنسیپە نەگۆڕەكانمان، دەمەوێت پێتان رابگەیەنم وەك یەكەم هەنگاومان بەشداری لەهەڵبژاردنەكانی داهاتووی پارلەمانی كوردستان دەكەین و لیستێكی گەل پەسەند رادەگەیەنین كەخۆی دەبینێتەوە لەبەرەیەكی فراوانی رزگاریی نیشتمانیی بەبەشداریی سەرجەم دەنگە ئازاو دلێرو ناڕازییەكانی خەڵكی كوردستان لەناوەوەو دەرەوەی یەكێتی». لاهوری شێخ جەنگی ئەوەشی خستووەتەڕوو:» بەداخێكی زۆرەوە دۆخی ژیان و گوزەرانی هاووڵاتییان و مووچەخۆرانیش لەوپەڕی خراپیدایەو گەنجەكانمان بەتەواوی نائومێدبوون لەوەی كەژیانێكی ئارام و شایستەو ئاسۆیەكی روونیان هەبێت لەم هەرێمەدا». هاوڵاتی بۆ وەرگرتنی زانیاری زیاتر پەیوەندی بەچەند سەركردەیەكی نزیك لەلاهوری شێخ جەنگییەوە كرد، هەرچەندە هیچ یەكێكیان بەفەرمی ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە زانیاری زیاتر بدەن، بەڵام سەرچاوەیەكی نزیك لەلاهوری شێخ جەنگی زانیاری وردی بۆ هاوڵاتی ئاشكراكرد. ئەو سەرچاوەیەی نزیك لەلاهوری شێخ جەنگی بۆ هاوڵاتی وتی:» تائێستاش خۆمان بەیەكێتی دادەنێین بەڵام كە كۆنگرە دەكرێت و چی بڕیارێك دەدات ئەوان ئازادن و ئێمەش ئازادین چۆن سیاسەت دەكەین، ئەو بەرەیەی كاك لاهور رایگەیاندووە فراوانە چونكە ناڕەزایەتیەكی زۆر هەیە لەهەرێمی كوردستان». وتیشی:»ئێمە هەموو رێكارە یاساییەكان بۆ دروستكردنی لیست دەگرینەبەرو پێموانییە هیچ گرفتێك هەبێت چونكە حزبێكی سیاسی دروست دەكەین نەك چەكداری، هیچ لایەنێكیش بەئێمەی نەوتووە نابێت لیست دروست بكەن». لەچەندڕۆژی ربردوودا چەند بەرپرسێکی باڵای یەکێتی رایانگەیاند کەبەشداری کۆنگرەی پێنجەمی یەکێتی ناکەن کەدیارترینیان مەلا بەختیار، ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندییەکانی یەکێتی بوو. چەند سەرکردەیەکی دێرینی تری حزبەکەش بەشداری کردنیان دیار نییە. سەرچاوەکەی نزیک لە لاهور شێخ جەنگی بەناڕاستەوخۆ ئاماژەی بەوە کرد کەبەشێک لەو سەرکردانە پەیوەندیان لەگەڵ لاهوری شێخ جەنگی دروستکردووە. «ژمارەیەك سەركردایەتی و ئەنجومەنی باڵای یەكێتی بەشداری كۆنگرەی یەكێتی ناكەن و خەڵكی تریش هەیە لەدەرەوەی یەكێتی پەیوەندی بەم بەرەیەوە دەكات لەدهۆكەوە تا خانەقین خەڵكی تێدایە، داوامان لەكەس نەكردووە لەگەڵمان بێت بەڵام خەڵكێكی زۆر پەیوەندییان كردووەو ئەم لیستە هەموو لایەن و كۆمەڵانی خەڵكی كوردستانیش لەخۆدەگرێت»، سەرچاوەكەی نزیك لەلاهوری شێخ جەنگی وای وت. ئەو سەرچاوەیە باسی لەوەشكرد:»ئێمە تەنیا كار لەسەر دەنگەكانی یەكێتی ناكەین دەمانەوێت خەڵكێكی زۆر لەدەوری ئەم لیستە كۆببێتەوە، بەڵام بەشێوەی ئەلكترۆنی دەنگدان بكرێت پێشهاتێكی خراپەو لایەنەكانیش ناڕەزاییەتیان دەربڕیوە بۆ ئەوەی رێگری لەساختەكاری بكرێت لەهەڵبژاردن». سەبارەت بەبەشداریكردنی چەند سەركردەیەكی ناڕازی لایەنەكانی دیكە، ئەو سەرچاوەیە وتی:»تائێستا بڕیار وایە لاهوری شێخ جەنگی سەرۆكی لیستەكە بێت و بیروڕا گۆڕینەوە لەگەڵ زۆر سەركردە لەئارادایە بەتایبەت عوسمانی حاجی مەحمود كە نزیكبوونەوەو بیروڕا گۆڕینەوە هەیە بۆ كاری پێكەوەیی، بەڵام هێشتا زۆر شت هەیە لەسەر لیستەكە یەكلایی نەبووەتەوە بەڵام بەرنامەیەكی سیاسی نوێمان دەبێت، چونكە ناكرێت ئەم دۆخەی هەرێم بەردەوام بێت و هەر رۆژەو بڕیارێك لەدژی هەرێم دەربچێت لەدادگای فیدراڵیەوە، ئێمە پێمان وایە هەرێمی كوردستان موڵكی یەكێتی و پارتی نییەو دەبێت لەم دۆخە رزگار بكرێت». جوڵەی نوێی لاهوری شێخ جەنگی لەكاتێكدایە، دوای دووساڵ لەڕووداوەكانی هەشتی تەمموزی 2021 كەتیایدا لەهاوسەرۆكی یەكێتی دوورخرایەوە، بەناوی یەكێتییەوە پەیامی رادەگەیاندو كاری سیاسی دەكرد، بەڵام بەیەكلابوونەوەی دەستپێكردنی كۆنگرەی پێنجی یەكێتی لە 27-9-2023 لاهوری شێخ جەنگی بەفەرمی جیابوونەوەی خۆی لەو حزبە راگەیاند.

سەركۆ جەمال ڕۆژی  27ی ئەیلولی 2023 یەكێتی نیشتیمانی كوردستان پێنجەمین كۆنگرەی خۆی دەستپێكرد، ئەم كۆنگرەیە بۆ یەكێتی سەختە، چونكە دووساڵ بەسەر رووداوەكانی هەشتی تەمموز لەناوخۆی ئەو حزبە تێدەپەڕێت، كەتێیدا لاهور شێخ جەنگی وەك هاوسەرۆكی یەكێتی دوورخرایەوەو بەشێك لەسەركردەكانی ئەو حزبەش كەنزیكبوون لێیەوە بەهەمانشێوە دوورخرانەوە، چاوەڕواندەكرێت ئەم كۆنگرەیە پەیكەری حزبەكە بگۆڕدرێت. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، لەكۆنگرەی پێنجدا دەستكاری پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی و پەیكەری سەركردایەتی حزبەكەش دەكرێت، بەجۆرێك سیستەمی هاوسەرۆكایەتی كە لەكۆنگرەی چوار جێگیركرابوو هەڵدەوەشێنرێتەوە، بەوەش بافڵ تاڵەبانی وەك سەرۆكی یەكێتی هەڵدەبژێردرێتەوەو ژمارەی ئەندامانی سەركردایەتی و مەكتەب و بەشێك لەئۆرگانەكانی ئەو حزبەش گۆڕانكاری بەسەردا دێت. ئەوەی ئەمجارە بۆ كۆنگرەی یەكێتی جیاوازە، بەشێك لەسەركردەو كەسە نزیكەكانی لاهور شێخ جەنگی بەشدارییان پێناكرێت و دەنگی ناڕەزایەتییان بەرزبووەتەوە. سەردار هەركی، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان، كەیەكێكە لەدوورخراوەكان، بەهاوڵاتی وت:» ئەم كۆنگرەیە لەكاتێكدایە كەزەمینەی كۆنگرەكردن فەراهەم نییەو كاری لەپێشینەی دیكە هەیە. لەلایەك لەهەمووكات زیاتر دۆخی ناوخۆ پێویستی بەپرۆسەی ئاشتەوایی و تەبایی هەیە، لەلایەكی دیكە دوو هەڵبژاردنی گرنگ و چارەنووسسازمان لەبەردەمە، پێویست دەكات یەكێتیی خۆی بۆ ئەو هەڵبژاردنانە ئامادەبكات». وتیشی:» كۆنگرەكردن لەم بارودۆخەو بەبێ بوونی زەمینەیەكی لەباری هێمنی و سەقامگیریی ناوخۆیی، زیان بەدەنگ و پێگەی یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان دەگەیەنێت، بۆیە پێموایە ئەم كۆنگرەیە لەهەلومەرجێكدا دەكرێت كە زەمینە لەبار نییەو لەئەنجامدا زیان بەیەكێتی دەگەیەنێت، رەنگە ئەم كۆنگرەیە لەبری چارەسەركردن گرفتەكان قووڵتر بكاتەوە». پەیامی ئەو سەركردایەتیەی یەكێتی لەكاتێكدایە،فێنك ئەحمەدو ژینۆ محەمەد كەهەردووكیان ئەندامی سەركردایەتی یەكێتین، رایدەگەیەنن كەبەشداری كۆنگرەی پێنجەمی یەكێتی ناكەن.  فێنك ئەحمەد دەڵێت:» ئامادەنیم بەشداری كونگرەی پێنجی یەكێتی بكەم، ئەم كونگرەیە نەك كونگرەی رێكخستنەوەی  یەك وتاری و یەك كرداری نیە، بەڵكو كونگرەی وێرانكردنی یەكێتی یە هەر لەدوای هەشتی تەمموزەوە وتوومانە ئێمە نابین بە بەشێك لەبڕیاری وێرانكردنی یەكێتی». هاوكات ژینۆ محەمەد دەڵێت:» لەهەشتی تەمموزەوە ئێمە بەهەستكردن بەبەرپرسیارێتی بەرامبەر مێژوو و سەروەریەكانی یەكێتی و خوێنی شەهیدان و میللەتەكەمان بڕیارماندا كەشەرعیەت بەگرتنەدەستی دەسەڵات بەكودەتا نەدەین و نەچووینە ژێر باری هیچ هەڕەشەو هەوڵدانێك بۆ رازیكردنمان بەئیمتیازات، بۆیە جێگەی شانازیمانە كەئەوە ئێمەین بەشداریكردنمان لەسیاسەتی بەرەو هەڵدێربردنی یەكێتی ڕەتكردەوەو ئامادەنەبووین ببینە بەشێك لەو نەهامەتیانەی بەسەر یەكێتیەكان و میللەتەكەمان دا دەهێنرێت و هەر لەسەرەتاشەوە  دركمان بەوە كرد كەئەنجامەكانی هەشتی  تەمموزو سیاسەتی ناسیاسیانەی بەڕێوەبەرانی ئێستای یەكێتی بۆ  یەكێتی و گەلەكەشمان باش نابێت و هەر لەو پێناوەش بەردەوامبووین لەسەر هەڵوێستەكانمان». هاوكات چەتۆ ساڵح، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی رایگەیاند:» بەحەسرەتێكی قووڵەوە بڕیارمدا وەكو ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتی كەمتمانەی هەردوو كۆنگرەی سێ و چوارم بەدەستهێنابوو، چیتر لەناو سەركردایەتییەكی بێ رۆڵ و لاوازو ناكاریگەر نەبم». دەشڵێت،»بەشداری كۆنگرەی پێنجەمیش ناكەم، چونكە بەكۆنگرەیەكی پەلەپەل و بێزەمینەو بۆ هەڵكڕوزاندن و زاڵبوونی مەرامە ترسنۆكەكانی دەزانم، ئێستا یەكێتی لەحزبی هێزی بیرو بازوو داماڵراوە بۆ بازووی بێ بیر، بەنەفەسی بوغزو قینەو پاكتاوكردن بۆ راماڵینی رەمزو كەسە دەركەوتووەكان ملی هەڵدێری گرتووە». لەلایەن خۆشیەوە ئاراز  شێخ جەنگی، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كە لەدوای رووداوەكانی هەشتی تەمموز لەپۆستەكەی سڕكراوە، لەپەیامێكدا دەڵێت:» نەمدەویست هیچ بنووسم لەسەر ئەم وەزعەی كەیەكێتی تێدایە،كە من چەند هەفتەیەك پێش ئێستا رای خۆم وت كەبەشداری لەم مەهزەلەیە ناكەم كەناونراوە كۆنگرە، من حەزدەكەم بەو هەڤاڵانەو جەماوەری یەكێتی بڵێم كەئەمە بەشی كۆتایی فلیمەكەی هەشتی تەمموزە كە بەهاوكاری دامودەزگای ئیقلیمی و بەپاڵپشتی هەندێك كەس لەناو پارتی دیموكراتی كوردستان كرا». ئاراز شێخ جەنگی دەشڵێت:» شتێك نامێنێت بەناوی یەكێتیەكەی مامجەلال، حزبێكی نوێ‌ لەمانە دروستدەكرێت كەهەردەم لەدژی مامجەلال كاریان كردووە، پێموایە ئێستا كۆمەڵێك كەس دەستیانگرتووە بەسەر یەكێتی و بەكاریدەهێنن بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان و خەڵكە تێكۆشەرو ماندووەكانیش پەراوێزدەخرێن». ئەو ئەندامەی سەركردایەتی یەكێتی ئەوەشی نووسیوە:» بەداخەوە ئەمەی ئەم كارەش دەكات دوو كەس بەناوی كوڕانی مامجەلالەوە دەیكەن كەكۆمەڵێك خەڵكی هەلپەرستیان لەدەور كۆبووەتەوە، بۆیە داوا لەهەموو تێكۆشەرە بەئەمەكەكانی یەكێتی دەكەم كەخۆیان بەدوور بگرن لەم بارودۆخەو لەكۆتاییهێنان بەم حزبە كەزیاتر لە 20 هەزار شەهیدی لەپێناو دراوەو بۆ خزمەتی خەڵكی كوردستان دروستبووە». پێشتریش مەلا بەختیار ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندیەكانی یەكێتی لەپەیامێكدا رایگەیاند:» ئۆباڵی بەشدارینەكردنی من و هەڤاڵەكانی ترم لەكۆنگرەی پێنجی یەكێتی لەئەستۆی مەكتەبی سیاسی بەگشتی و هەڤاڵ بافڵ تاڵەبانی-یە بەتایبەتی، سێ‌ هەفتە لەمەوپێش لەگەڵ هەڤاڵ بافڵ دانیشتم زیاد لەكاتژمێرو نیوێك گفتوگۆمان كرد، بەڵام گفتوگۆكانمان ئەنجامی نەبوو». وتیشی:» ئەوان دەیانەوێت 21 بۆ 31 كەس بكەنە ئەندامی ئەنجوومەنی باڵاو پەیڕەوی بۆ دانێن، بڕیاربوو، ناوی ئەوانەی دەكرێنە ئەندامی ئەنجوومەنی باڵا بنێرن لەگەڵ پەیڕەوەكەی، بەڵام تائێستا نەیانناردووە، لەكاتێكدا دوو رۆژی تر كۆنگرە دەبەسترێت». مەلا بەختیار دەشڵێت:»هەڤاڵ بافڵ پێیوایە، دۆخی یەكێتی زۆر باشەو وڵاتانیش لەسیاسەتی یەكێتی رازین، تەنانەت وتی  سەردانی توركیاش دەكەم و چارەسەری كێشەكان دەكەم، بەڵام ئەنجامەكەیمان بەچاوی خۆمان بینی». لەدرێژەی قسەكانیدا مەلا بەختیار دەشڵێت:» كۆنگرەكانی پێشوو شەش مانگ بۆ ساڵێك ئامادەكاری دەكرا، بەڵام ئێستا هیچ ئامادەكارییەك نەكراوەو پەیڕەوی ناوخۆش پێشێلكراوە، بۆ هەڵبژاردنی ئەندامانی كۆنگرە پرۆسەی دیموكراسی جێبەجێنەكراوە، چونكە ئەوەی كراوە دەستنیشانكردن بووە، نەك دەنگدان». جگە لەو ئەندام سەركردایەتی و بەرپرسانەی یەكێتی كەپەیامیان هەبووەو بەشداری كۆنگرە ناكەن، نزیكەی 15 ئەندامی دیكەی سەركردایەتی ئەو حزبەش كەهیچ پەیامێكیان نییە بەشداری كۆنگرە ناكەن، هاوڵاتی پەیوەندی بەچەند كادیرێكی پێشكەوتووی یەكێتیەوە كرد لەمەڵبەندو مەكتەبە جیاوازەكان بەڵام بەشێكیان ئامادەنەبوون لێدوان بدەن هەرچەندە لەپاڵاوتن بۆ كۆنگرەش دەرنەچوون. یەكێك لەو كەسانەی لەمەڵبەندی سلێمانی بۆ كۆنگرە دەرنەچووە، محەمەد باڵخییە، ئەو بەهاوڵاتی وت:»هیچ خروقات و دەستەگەرییەك لەهەڵبژاردنەكەی مەڵبەندی سلێمانیدا نەبووەو بەبێ كێشە بەڕێوەچووە، لەكۆی 54 كاندید 19 یان دەرچوون، پیرۆزباییان لێدەكەم گرنگ ئەوەیە كۆنگرە سەركەوتوو بێت». لەبارەی چۆنیەتی بەڕێوەچوونی كۆنگرە هاوڵاتی پەیوەندی بە ستران عەبدوڵا ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتییەوە كرد، وەڵامی چەند پرسیارێكی هاوڵاتی دایەوە. ئەو ئەندامەی مەكتەبی سیاسی یەكێتی بەهاوڵاتی وت:»یەكێتی ئێستا تۆكمەترەو بڕیاری سیاسی تێیدا بەیەكگرتوویی دەدرێت و داهاتووی سیاسی یەكێتی روونبووەتەوە، بۆیە ئەم كۆنگرەیە ئاسانتر بەڕێوەدەچێت، شێوەی بەڕێوەچوونی كۆنگرەو دەزگاكانیش لەم كۆنگرەیە جیاواز دەبێت كەئەوەش مافێكی ئاسایی هەر حزبێكەو پەیڕەوی ناوخۆ داویەتی». وتیشی:»ئێمە وا سەیری كۆنگرە دەكەین كە هەر بڕیارێك دەربكات شەرعیەتی هەیە، كۆنگرەش بۆ ئەو كەسانەیە كەبەشداری تێدادەكەن و رێوشوێنەكانی دیاریكراوە، سەركردایەتیەكانی پێشوو و ئێستا، ئەنجومەنی باڵای سیاسی و پێشمەرگەكانی حەفتاو هەشتاكان ئەو كەسانەشی كە بەدەنگدان لەهەڵبژاردنی كۆنفرانسەكانەوە هاتوون و ئەو 100 كەسەی كە لەدەسەڵاتی سەرۆكی یەكێتییە بانگیان بكات». «دەسەڵاتی ئەو 100 كەسە كاتی خۆشی مام جەلال هەیبووە كە بەتەزكیە خەڵكێك هاتووەتە كۆنگرەوە، ئەو كەسەشی نایەتە كۆنگرە شتێكی ئاساییەو ئەم كۆنگرەیە بڕیار لەهەتاهەتایی هیچ حزبێك نادات و كۆنگرەی دیكەش دەبێت، ئەو بڕیارانەی لەم كۆنگرەیە دەدرێت بۆ كۆنگرەی داهاتووش دەخوات هیواداریشین بەزوویی كۆنگرەكانی دیكەش ئەنجامبدرێت، هەر كەسێكیش نایەت ئازادە چۆن باسی دەكات بەڵام ناتوانێت بڕیار لەسەر كۆنگرە بدات».

شەنای فاتیح پاش ئەوەی لەساڵی ٢٠١٩وە نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەئیسپانیا داخرا، ماوەی زیاتر لە 20 رۆژە نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەئیسپانیا و پرتوگال کراوەتەوە، بەمەبەستی برەودان بەپەیوەندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و ئیسپانیا. بەشێوەیەکی گشتی پەیوەندی نێوان هەرێمی کوردستان و وڵاتی ئیسپانیا لەئاستێکی مامناوەندا بووە، بەڵام پاش ریفراندۆمەکەی هەرێمی کوردستان لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧ تاڕادەیەک پەیوەندییەکانی نێوان هەردوولا ئاستێکی خراپی بەخۆیەوە بینی، چونکە ریفراندۆمەکەی هەرێمی کوردستان هاوکات بوو لەگەڵ ریفراندۆمی هەرێمی کەتەلۆنیاو هەرێمی کوردستان پشتگیری ریفراندۆمەکەی هەرێمی کەتەلۆنیا بوو. لەساڵی ٢٠١٩وە حکومەتی هەرێمی کوردستان نوێنەرایەتی لەئیسپانیا نییە، بەڵام لە ٢٩ی ئابی ٢٠٢٣ نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەئیسپانیاو پرتوگال کرایەوە بەئامانجی گەشەدان بەپەیوەندی نێوان هەرێمی کوردستان و ئیسپانیا، وەك نوێنەرایەتیەكە دەڵێت لەڕوانگەی پێشخستنی ئابووری و سێکتەری کەرتی کشتوکاڵ و گەشتوگوزار و هاندانی کۆمپانیاکان لەڕێی وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازییەوە. لەیەکەم هەنگاویشدا بانگهێشتی سێ وەزارەتی حکومەتی هەرێمی کوردستانیان کردووە لەگەڵ دەستە خوشکی نێوان شاری هەڵەبجە و شاری گێرنیکای ئیسپانیادا. دارەوان حاجی حامید، نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لەئیسپانیاو پرتوگال لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەئیسپانیا تازە هەڵبژاردن تەواو بووەو چاوەڕێی پێکهێنانی حکومەتی نوێن، تا لەگەڵیدا پەیوەندی دروستبکەین لەنێوان وەزارەتەکان بەتایبەت وەزارەتی دەرەوە کەسیاسەتی دەرەوەی ئیسپانیا دادەڕیژێت. وتیشی: ئامانجمان گرنگیدانە بەسێکتەری گەشتوگوزارو کشتوکاڵ و هاندانی کۆمپانیاکانی ئیسپانیا بۆ وەبەرهێنان لەهەرێمی کوردستاندا بەهەماهەنگی نێوان وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی لەگەڵ دەستەی وەبەرهێنان، هەروەها پلان هەیە هەندێ فێرگەی وەرزشی ئەکادیمی بهێندرێنە کوردستان بەتایبەت ئێستا کار لەسەر ئەتلەتیکۆ مەدرید کراوە کەیاریزانی تۆپی پێ بەشێوەیەکی پیشەیی پێبگەیەنن کەنوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم کارئاسانی دەکات بۆ بەنێودەوڵەتیکردنی یاریزانەکانی کوردستان. نوێنەری حکومەتی هەرێم لەئیسپانیا ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد بەمەبەستی سودوەرگرتن لەئەزموونی وڵاتی ئیسپانیا بەفەرمی بانگهێشتی هەردوو وەزارەتی کشتوکاڵ و بازرگانی حکومەتی هەرێممان کردووە بۆ ئیسپانیا، بڕیارە کۆتایی مانگی تشرینی یەکەم سەردانی ئیسپانیا بکەن، هەروەها بانگهێشتنامەی فەرمی نێردراوە بۆ وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان و ئەوانیش مانگی تشرینی دووەم دێنە ئیسپانیا بۆ سودوەرگرتن لەکەرتی تەندروستی وڵاتی ئیسپانیا. «پلانێکی دیکەی  درێژخایەنمان گەشەدانە بەپەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و ئیسپانیا، یەکێک لەئامانجەکانمانیشمان لەنزیکترین کاتدا بریتییە لەئامادەکاری بکەین بۆ دیداری ئاستی باڵا کەسەرۆکی هەرێم یان سەرۆکی حکومەت و جێگرەکەی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئیسپانیا.» دارەوان حاجی حامید وای وت. نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لەئیسپانیاو پرتوگال وتیشی: لەنوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم لەئیسپانیاو پرتوگالدا هەفتانە حەوت رۆژ دەوام دەکرێت بەبێ بوونی هیچ پشوویەک بۆ ئەوەی ئەو پلانەکانانەی دامانناون بەباشی جێبەجێیان بکەین، یەکێک لەئامانجە سەرەکییەکانیشمان کردنەوەی کونسوڵخانەی ئیسپانیایە لەڕێی دەستەخوشکی شارەکانەوە. دەشڵێت: یەکێکی دیکە لەهەوڵەکانی نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەئیسپانیاو پرتوگال پارێزگای هەڵەبجە بکرێتە دەستەخوشکی شاری گێرنیکای ئیسپانیا. شاری هەڵەبجە ساڵی ١٩٨٨ لەلایەن رژێمی بەعسەوە کیمیابارانکرا، شاری گێرنیکاش ساڵی ١٩٣٧ بەڕابەرایەتی سەرۆکی دیکتاتۆری ئیسپانی فرانکلین بەهاوکاری هیتلەر کەئەوکات شاری گێرنیکا داوای ئازادیان دەکرد بەو هۆیەوە خاپورکرا. نوێنەری حکومەتی هەرێم لەئیسپانیا باسی لەوەکرد کە لەیەکەم هەنگاویاندا شاری دهۆک و هەڵەبجەیان هەڵبژاردووە چونکە پێشتر شارەکانی هەولێرو سلێمانی چەندین کرانەوەیان هەبووەو دەستەخوشکی دیکەیان هەبووە بۆیە نابێت ئەو دوو پارێزگایەش لەبیربکرێن، پێشنیاری شاری بلباومان کردووە کەببێتە دەستەخوشکی شاری دهۆک، بەڵام هێشتا دڵنیا نین، وردتر دەگەڕێین تاشارێک بکەیەنە دەستەخوشکی دهۆک، بۆیە شاری بلباومان پێشنیارکردووە چونکە لەڕووی کەشوهەواو هەبوونی چیاوە لەدهۆکەوە نزیکە بەڵام هێشتا رێکارەکانی ماوە، لەئێستادا تەنها هەنگاوەکانی دەستەخوشکی هەڵەبجەو گێرنیکامان خستووەتە بواری جێبەجێکردنەوە. دارەوان حاجی حامید ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد کەسەردانی شاری گێرنیکایان کردو لەلایەن پارێزگاری گێرنیکاوە پێشوازیان لێکراوە، باسی بیرۆکەی دەستەخوشکییەکەو شاری هەڵەبجەو کیمیابارانکردنی شارەکەیان کردووە، ئەوانیش رایگەیاندووە کە لەگەڵ سێ شاردا دەستەخوشکیان هەیەو دەستەخوشکی زۆر ناکەن کەتەنها بڕیارێک و نووسراوێک بێت و بەکرداری کاری لەسەر نەکرێت، دەبێت هەردوولا سودمەند بن، بۆ ئەوەش پێشنیاری کرد کەپارێزگاری هەڵەبجە بانگهێشت دەکات لەکۆتایی مانگی تشرینی دووەم و دواتر وەفدێکی ئەوان دێنە پارێزگای هەڵەبجە، پێشنیارکراوە ئەگەر هەموو رێکارەکان باش بەڕێوەبچن لە ٢٦ی نیسانی ٢٠٢٤ دەستە خوشکییەکە ئیمزا بکرێت. ئەگەر دەستەخوشکی نێوان دوو شار بکرێت کۆمپانیاکان، زانکۆکان، کەرتی کشتوکاڵ و گەشتوگوزاری ئەو دوو شارە پەیوەندیدار دەبن بەیەکەوە، هەروەها پەیوەندییەکان پێشدەخات و خەڵکی گێرنیکا سەیردەکەن بزانن شارەکەیان دەستەخوشکی چ شارێکی سەردانی ئەو شارە دەکەن بەمەش خەڵکی ئەو شارە هەڵەبجە دەناسن و کاریگەری لەسەر پێشکەوتنی شارەکە هەیە. دەستەخوشکی شارەکان، ساڵانی ١٩٣٩-١٩٤٥ پاش جەنگی دووەمی جیهانی کاتێک ئەوروپا داڕووخا، کاتێک کلتورو وەرزشی شارەکان زیندوو بکرێتەوە بۆیە دەستەخوشکی لەوکاتەوە لەنێوان شارەکانی فەڕەنساو ئەڵمانیادا هەنگاوی نا، پاشان بۆ هەموو جیهان سەریهەڵدا. رۆژنامەی هاوڵاتی پەیوەندی بەبرپرسانی پارێزگای هەڵیبجەوە کرد بۆ وەرگرتنی زانیاری سەبارەت بەو پرسە، بەڵام هیچکامێکیان ئامادە نەبوون لێدوان لەوبارەیەوە بدەن.

دلێر عەبدوڵڵا بەچەند هۆكارێك، وادەی بانگهێشتكردنەكەی وەزیری دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان دواخرا، ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند كەچاوەڕێی هەرێم دەكەن و لەماوەیەكی نزیكدا بانگهێشتكردنەكە بەڕێوەدەچێت. وتەبێژی وەزارەتی دارایی هەرێمیش رایگەیاند كە هەموو ئامادەكارییەكیان كردووەو چاوەڕێی بریاری ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمن، دڵنیاییشیدا بەموچەخۆران هیچ موچەیەك ون نابێت و بەپێی ئەو نەخشەیەی لەبەردەستیاندایە موچە دابەش دەكەن. بڕیاربوو رۆژی دووشەممە رابردوو دانیشتنی نێوان لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و وەزیری دارایی هەرێم بەڕێوەبچێت. دەربارەی دواكەوتن و نەدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم و گفتوگۆ لەبارەی داهاتە نەوتی و نانەوتییەكانەوە كە بەلای حكومەتی بەغدادەوە گرفت و كێشەی تێدایە. بەڵام بەچەند هۆكارێك دانیشتنەكە نەكراو بانگهێشتكردنەكە دواخرا بۆ كاتێكی نادیار. بەپێی زانیارییەكانی رۆژنامەی هاوڵاتی، هۆكاری دواكەوتنەكە بۆ هەردوو لایەن دەگەڕێتەوە، واتە رێوشوێنەكانی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق كۆتایی نەهاتووەو لایەنی هەرێمیش چاوەڕێی بڕیاری كۆتایی ئەنجومەنی وەزیران دەكات تا ئامادەی دانیشتنەكە بێت، لەوبارەوە مستەفا گەرعاوی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەهاوڵاتی وت «ئێمە وەك لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران چاوەڕێی رێوشوێنی ئامادەكارییەكان دەكەین بۆ میوانداری وەزیری دارایی هەرێم.» هەروەها وتەبێژی وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمیش بەهاوڵاتی وت «چاوەڕێی ئەوەین ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری كۆتایی بدات». هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە هۆكارێكی تری دواكەوتنی بانگهێشتكردنەكەی وەزیری دارایی هەرێم بۆ هەبوونی جیاوازی  لەداتاو زانیارییەكان دەگەڕێتەوە لە ژمارەی راستەقینەی موچەخۆرانی هەرێم، لەوبارەوە وتەبێژەكەی وەزارەتی دارایی هەرێم بەهاوڵاتی وت «لانی كەم ئەوەی هەیە واقیعەكە وەك خۆی دەخەینەڕوو. داتاو زانیاری ئامادەكراوەو پێشتریش پێشكەش كراوەو رەنگە هەندێ جیاوازی هەبێت ئەوەش پەیوەندی بەو دابڕانەوە هەیە كە ماوەیەكی زۆرە لەنێوان هەرێم و بەغدا هەیە، جگەلەوەش لەساڵی 2021 ەوە بەردەوام دیوانی چاودێری دارایی عێراق لێرە بوونی هەیەو وەك پێویست ئاگاداری هەموو وردەكارییەكانن، بۆیە رەنگە لەو رووەوە گرفتێكی ئەوتۆ نەبێت». سەرچاوەیەكی ئاگادار بۆ هاوڵاتی ئەوەی ئاشكراكرد كە سەردانەكەی ئەمدواییەی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ بەغدا، هۆكار بووە بۆ دواخستنی وادەی بانگهێشتكردنەكەو سەرۆكی حكومەت لەگفتوگۆی لەگەڵ سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق و بەرپرسانی تری بەغدا، داوای كردووە رێكەوتن لەبارەی گرفت و كێشەكانەوە بكرێت و هەردوولا بەپێی لێكتێگەیشتن كێشەكان چارەسەر بكەن، لەوبارەوە یوسف كیلابی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەهاوڵاتی وت «سەردانەكەی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ ناردنی موچە بووە، رەنگە قسە لەسەر ئەوە كرابێت بەڵام ئێمە وەك لیژنەی دارایی لەچەندڕۆژی داهاتوودا بانگهێشتی وەزیرەكەی هەرێم دەكەین». لەماوەی رابردوودا عەلی حەمەساڵح ئەندامی پێشووی پەرلەمانی كوردستان بڵاویكردەوە كە هەڵەو كەموكوڕییەكی زۆر لەداتاو ژمارەكانی موچەخۆرانی هەرێمدا هەیەو ئەوەش بووەتە بەشێك لەكێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا لەبارەی ناردنی موچەو بودجەی پێویست بۆ هەرێم، بەڵام وتەبێژەكەی وەزارەتی دارایی دەڵێت «ئێمە هەموو ئامادەكارییەكمان كردووەو كێشەمان نییە، بەڵام ئیتر لەوانەیە لەكاتێكی تردا وادەی بانگهێشتكردنەكە بەڕێوەبچێت. پێدەچێت هۆكاری دواخستنەكە تەكنیكی بێت نەك بابەتی سیاسی یان رێكەوتن، یان بوونی هەڵە لەداتاكان، وەك روونە نزیكەی 10 ساڵە دابڕان لەنێوان هەرێم و بەغدا هەیە، ئەوە وایكردووە هەندێ جیاوازی لەداتاكان دروست ببێت». لەئێستادا هیچ وادەیەكی تر دیارینەكراوە بۆ بانگهێشتكردنی وەزیری دارایی هەرێم، بەڵام بەپێی زانیارییەكان، ئەمڕۆ چوارشەممە ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێم لەكۆبوونەوەی هەفتانەی خۆیدا بڕیار لەسەر ئەوە دەدات و بەفەرمی مۆڵەت بەوەزیری دارایی دەدرێت بۆ ئەوەی سەردانی بەغدا بكات تا بەدەم بانگهێشتەكەی لیژنەی داراییەوە بچێت، لەوبارەوە هونەر جەمال بەهاوڵاتی وت «ئێمە هەموو ئامادەكارییەكمان كردبوو بۆ رۆژی دوو شەممەی رابردوو، بەڵام وەك ئاشكرا دەبێت ئەو بڕیارانە لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە بدرێت و ئەوان ئاگادارمان بكەنەوە. چونكە وەزیر بەنوێنەرایەتی ئەنجومەنی وەزیران دەچێتە بەغداو ئەوەش پێویستی بەئاگاداركردنەوەی پێشوەختەی ئەنجومەنی وەزیران هەیە. بۆیە پێموایە لەكۆبوونەوەی رۆژی چوارشەممە قسە لەوبارەوە بكرێت». بەشێكی گرنگی دانیشتنەكەی نێوان وەزیری دارایی هەرێم و لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی بەغدا، باسكردنە لەبارەی گرفتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم، لەوبارەوە مستەفا گەرعاوی بەهاوڵاتی وت «گرفتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەشی سەرەكی و گرنگی دانیشتنەكەمانەو پەرۆشیمان بۆ خەڵكی كوردستان ناچاری ئەوەی كردوین بەكاری خۆمان هەستین». لەگەڵ دواخستنی ئەم بانگهێشتكردنەشداو بەهۆی نەبوونی بودجەی پێویست بۆ دابەشكردنی موچە، دەنگۆی ئەوە بڵاوكراوەتەوە كە رەنگە بەهۆی كەمی پارەكەی بەغداوە موچەی دوو مانگی فەرمانبەران بزر ببێت، بەڵام سەرچاوەیەک لەوەزارەتی دارایی هەرێم دڵنیایی بەفەرمانبەران داو لەوبارەوە بەهاوڵاتی وت «دەربارەی مووچە، ئێمە ئامادەكارییمان كردووە بۆ دابەشكردنی موچەی مانگی حەوت و مانگەكانی تریش دابەش دەكرێت. دڵنیاییش دەدەینە موچەخۆران كە هیچ موچەیەك ون نابێت و وەك خۆی دابەشدەكرێت». سەرەڕای هەبوونی چەندان كێشەو گرفتی سیاسی و كۆمەڵایەتی و خراپی حوكمڕانی لەهەرێم، بەڵام بابەتی پێنەدان و دواكەوتنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بووەتە گرفت و كێشەی سەرەكی موچەخۆران و هاووڵاتیان، كە راستەوخۆ كاریگەری لەسەر بازاڕو جموجۆڵی ئابووری لەهەرێمی كوردستان دروستكردووە.

عەممار عەزیز وەرگرتنی زانیاریی لەبەرپرسانی حکومی و حزبی مافی سەرەتایی هەموو رۆژنامەنووسێکە، بەڵام جیاکاری کردن لەنێو دەزگاکاندا لەهەرێمی کوردستان و بەتایبەت لەدهۆک بووەتە دیاردەیەکی زەق، تەنانەت جیاکارییەکە بەجۆرێکە کەدەزگاکانی راگەیاندنی نزیک لەحزبەکانی دەسەڵات زووتر دەستیان بەزانیارییەکان دەگات. بۆ مەروان یەحیا کە رۆژنامەنووسێکی شاری دهۆکە ئەو کێشەیە رۆژانەیەو بەنمونە باس لەچیرۆکێکی خۆی دەکات بۆ هاوڵاتی کە بەسەریدا هاتووەو دەڵێت، «جارێكیان لەسەر دزینی پارەی كارەبا لەلایەن یەكێك لەفەرمانبەرانی دهۆك، داوای زانیاریم كرد كەزانیان دەزگاكەی من سەر بەحزبی دەستەڵات نییە هەر تەلەفونی بەسەرمدا داخست». مەروان یەحیا کە پەیامنێری ماڵپەری شار پرێسە لەپارێزگای دهۆك، دەڵێت کە لایەنە پەیوەندیدارەکان لەکاتی تەلەفوندا کەداوای زانیارییان لێدەکات گرنگی بەکێشەکە نادەن، بەڵکو سەرەتا پرسیاری ئەوە دەکەن کە سەر بەچ دەزگایەکن. بەپێی یاسای ژمارە (11)ی ساڵی 2013 یاسای مافی بەدەستكەوتنی زانیاری لەپەرلەمانی كوردستان پەسەندكراوە، لەماددەی (5) دا هاتووە کەهەموو كەسێك مافی ئەوەی هەیە داوای بەدەستهێنانی زانیاری پێشكەش بكات، ئەگەر ئەو بەڵگەنامەیەی كەزانیاریە داواكراوەكەی تێدایە لای ئەم دەزگایە بێت كە داواکارییەکەی ئاراستە كراوە ئەوا پێویستە دانایەك لەو بەڵگەنامەیەی پێبدات. هەروەها لەبڕگەی 1 ماددەی حەڤدەی یاساكە ئاماژە بەوە كراوە، هەر كەسێك داواكاری دەسكەوتنی زانیاری رەتكراوەتەوە، مافی هەیە ناڕەزایی دەرببڕێت لەدادگای بەرایی سکاڵا تۆماربكات . نژیار نێروەیی کە رۆژنامەنووسێکی تری شاری دهۆکە باس لەوەدەکات کەجیاکاری لەنێو دەزگاکانی راگەیاندن دەکرێت و ئەولەویەت دەدرێت بەو میدیایانەی کە سەر بەدەسەڵاتن لەڕووی پیدانی زانیارییەوە. «جیاكاری لەنێوان دەزگا راگەیاندنەكان دەكرێت، ئەو دەزگایانەی سەر بە لایەنی دەسەڵاتن یان نزیكن لەئەوان رۆژنامەنووسەكانیان هیچ كێشەیان نیە هەركاتێك بیانەوێت زانیاری و داتای تەواویان پێ‌دەدرێت «. نژیار کێشەی ئەوەی هەیە کەهەندێک جار هاووڵاتیان رەخنەی ئەوە دەگرن کە راپۆرتەکانی لێدوانی فەرمی یان لێدوان و زانیاری کەمی تێدایە، بەڵام ئەو دەڵێت «چەند جارێك تەلەفون بۆ بەڕێوەبەرێك دەكەین تا زانیاری لێوەربگرین وەڵامی تەلەفونەكە نادەنەوە، ناچاربووین لەڕاپۆرتەكەدا ئاماژە بەوەبكەین كە بەڕێوەبەر ئامادە نەبووە زانیاریمان بداتێ‌، دواجار بینەر یان خۆینەر دەڵێن ئەو راپۆرتە هیچ زانیاری ئەوتۆی تێدا نەبوو، ئەوان نازانن كەئێمە زۆر هەوڵمان داوە بەڵام بێسوود بووە». لەسنوری پارێزگای دهۆك و ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ هەزارو 563 رۆژنامەنوس لەسەندیكای رۆژنامەنوسان تۆماركراون بەجۆرێک هەزارو 400 کەسیان لەدهۆکن و 163 رۆژنامەنوسی تر لەزاخۆن. کێشەی زۆربەی رۆژنامەنوسان لەپارێزگای دهۆک ئەوەیە زانیارییان درەنگ بەدەست دەگات بەبەراورد بەڕاگەیاندنەکانی دەسەڵات. مەروان یەحیا هاوڕایە لەگەڵ نژیار نێروەیی و دەڵێت، «ئەوەی دەبینین روون و ئاشكرایە كە زیاتر زانیاری بەكەناڵەكانی نزیك بەدەسەڵات دەگات هەر بۆیە زۆرجار گرفتمان بۆ دروستدەبێت لەلایەن خۆێنەرو بینەرمان چونكە زانیاریەكان لەدوای كەناڵەكانی دی پێمان دەگات». ئەو رۆژنامەنووسە دەشڵێت، «هەندێكجار رووداوێكی گرنگ روودەدات بەرپرسەكان خۆیان دەزگاكانی نزیك لەخۆیان ئاگادار دەكەنەوە تا پێشمانبكەون و سەرەتا ئەوان رووماڵ بكەن». لقی دهۆکی سەندیکای رۆژنامەنوسان ئاگاداری بابەتەکەیەو دەڵێت، چەندین رۆژنامەنووس هەبووە رووبەڕووی پێنەدانی زانیاری بووەتەوە. ڤیان عەباس، بەرپرسی لقی دهۆكی سەندیكای رۆژنامەنووسان بەهاوڵاتی وت، «یاسای بەدەستهێنانی زانیاری پێویستە كارابكرێتەوە تائێمەش بتوانین باشترو زیاتر داكوكی لەمافی رۆژنامەنووسان بكەین، رۆژنامەنووس هەبووە بەئێمەی وتووە فڵان كەس یاخۆد فڵان بەڕێوبەرایەتی زانیاری بەمن نەداوە یاخود قسەی نەكردووە بەڵام نەیكردوە بەسكاڵا، بۆ چارەسەركردنی ئەم بابەتە 5 دانیشتنمان كردوە، ئەوەش بەئامادەبوونی بەرپرسان و رۆژنامەنوسان تاپێكەوە كێشەكە چارەسەربكەین». ڤیان عەباس دەشڵێت، «دانیشتنێكی تایبەتمان لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك ئەنجامداوە كەتایبەت بۆ پێدانی زانیاری و مامەڵەیەكی دروست لەگەڵ رۆژنامەنووسان بووە.»

دلێر عەبدوڵڵا پارتی دیموكراتی كوردستان لەهەوڵەكانی بۆ كردنەوەی بارەگای ئەنجومەنی سەركردایەتی لە كەركوك پاشەكشەی كردووە، ئەندامێكی سەركردایەتی ئەو حزبە پێی وایە كە بەشێوەیەكی كاتی بڕیاری ئەوەیانداوە ئەو پرسە دوابخەن و جارێ چاوەڕێی ئارامبوونەوەی دۆخەكەو بڕیاری لیژنەكەن. پاش رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 كە زۆرینەی خاكی كوردستان كەوتەوە دەست هێزە عێراقییەكان، بنكەو بارەگای حزبە كوردستانیەكان لەشاری كەركوك دەستی بەسەردا گیراو هێزە عێراقییەكان تێیدا جێگیركران، لەناویاندا بارەگای ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان كە هێزێكی فەرماندەی هێزە هاوبەشەكانی عێراق دەستی بەسەردا گرت. لە 27ی مانگی رابردوو بەشێک لەتورکمان و عەرەبی کەرکوک بەهاوکاری کۆمەڵێک لەهێزەکانی حەشدی شەعبی ماوەی هەفتەیەک خۆپیشاندانیان ئەنجامداو رێگای سەرەکی کەرکوک-هەولێریان گرت بەهۆی بڕیاری محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، بە رادەستکردنەوەی بارەگاکانی کەرکوک بەپارتی کە لەنێویاندا بارەگاکەی هێزە هاوبەشەکانی عێراقی تیدا بوو. دواترو لەڕۆژی دووی ئەم مانگە کوردانی کەرکوک دژی داخستنی رێگاکە خۆپیشاندایان ئەنجامدا کەتێیدا گرژی دروستبوو و هێزە ئەمنییەکانی کەرکوک تەقەیان لەخۆپیشاندەران کردو چوار هاووڵاتی کورد شەهیدبوون و 16 کەسی تریش برینداربوون. لایەنە نەیارەکانی پارتی لەعێراق و هەرێمی کوردستان تۆمەتی ئەوەیان دروستکرد کەخۆپیشاندانەکە پارتی لەپشت بووە بۆ رادەستکردنەوەی بارەگاکان بەحزبەکە. لەسەروبەندی خۆپیشاندانەکان هێزە عێراقییەكان رێوشوێنی ئەمنی توندوتۆڵیان گرتەبەرو هەڵمەتی دەستگیركردنی كوردانی كەركوك دەستیپێكرد. دوای گرژییەکانی کەرکوک بەچەند رۆژێک دادگای فیدڕاڵی دژی بڕیارەکەی محەممەد سودانی بڕیاریداو رادەستکردنی بارەگاکانی بەپارتی، کەژمارەیان 33 بارەگایە، راگرت. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، پارتی پاشەكشەی لەو هەڵوێستەی كردووەو لەئێستادا دۆسیەی كردنەوەی بارەگاكەی لەكەركوك داخستووە، لەوبارەوە دكتۆر ئاراس حەسۆ میرخان، ئەندامی سەرکردایەتی پارتی، بەهاوڵاتی وت، «بەشێوەیەكی كاتی وازمان لەداواكەمان هێناوە، نامانەوێت پشێوی و ئاڵۆزی زیاتر دروست ببێت، ئێمە بەشێوەیەكی مەدەنی داوای خۆمان كردووەو مافێكی ئاسایی خۆمانە وەك حزبێك بارەگامان لەو شارەدا هەبێت». هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە لەژێر فشارێكی زۆری ناوخۆیی و دەرەكی، پارتی لەو هەڵوێستەی پاشەكشەی كردووەو ئەو بریارە بەناچاری دراوە، لەوبارەوە لەتیف فاتیح فەرەج نوسەرو رۆژنامەنوس بەهاوڵاتی وت، «فشاری عێراق و توركیاو خەڵكی تریش بۆسەر پارتی هەبوو، بۆیە ئەو حزبە بڕیاریدا پاشەكشە بكات، جگەلەوەش كەركوك ئەوە ناخوازێت لەئێستادا پشێوی تیا دروست ببێت، كەركوك پێویستی بەئارامی هەیەو ناكرێت بەو جۆرە كێشەی بۆ دروست بكرێت». لەناوخۆی پارتیشدا، ناڕەزایی هەبووەو بەشێك لەسیاسی و رۆشنبیرەكانی ئەو حزبە پێیان وابووە كە پارتی كەوتۆتە هەڵەوەو داواكاری كردنەوەی بارەگا نیشانەی بچوكبوونەوەی حزبەكەیە، لەوبارەوە لەتیف فاتیح فەرەج بەهاوڵاتی وت «جگە لەو فشارانە، لەناو خودی پارتیشدا هەڵوێستەیەك كرا، ئەگەر ئاگاداربن كادری پارتی رەئی وابووە ناكرێت لەداواكاری كەركوك دڵی كوردستانەوە بێیتە سەر ئەوەی داوای بارەگایەك بكەیت. تۆ هەموو كەركوك هی تۆیە نەك تەنها بارەگایەك، رۆژنامەنووسێكی پارتیش بڵاویكردەوە كە هەموو ماڵێكی كەركوك دەكرێت ببێتە بارەگای پارتی نەك تەنها داوای كردنەوەی بارەگایەك بكەیت». لەكاتی پشێوییەكانی كەركوك، بەبڕیاری سەرۆك وەزیرانی عێراق، لیژنەیەك راسپێردرا بۆ بەدواداچوون و چارەسەری كێشەكان، بەڵام تا ئێستا لیژنەكە هیچ بڕیارێكی نەداوەو پارتیش چاوەڕێی ئەوە دەكات، لەوبارەوە سەركردەكەی پارتی بەهاوڵاتی وت «ئێمە چاوەڕێی بڕیاری لیژنەكەین، چونكە وەك چۆن بڕیاری چۆڵكردنی بارەگاكان دراوە، دەبێت بەهەمان شێوەش بڕیاری كردنەوەی بارەگاكەی ئێمەش بدرێت، ئەنجا ئێمە بۆ ئەوەی دۆخەكە زیاتر ئاڵۆز نەبێت، بۆیە ویستومانە بەشێوەیەكی ئاسایی و یاسایی بڕۆینەوە كەركوك. پاش گەڕانەوەمان بۆ كەركوك سەرەتایەكە بۆ ئەوەی ئێمە بەشداری هەڵبژاردن بكەین و كاریگەریمان هەبێ و سەنگی كورد زیاتر بكەین لەشارەكەدا». پاشەكشەی پارتی لەهەڵوێستەكەی، گوڕوتین و پەرۆشی كوردانی شارەكەی خامۆش كرد، كە لەسەرەتای كێشەكانەوەو بەهەڵوێستێكی نیشمانیانەوە لەگەڵ داواكارییەكەی پارتیدا بوون، بەڵام سەركردەیەكی یەكێتی پێی وایە كەئەوەی روویدا سیناریۆ بوو. ئامانج لێی كۆكردنەوەی دەنگی زیاتر بوو بۆ هەڵبژاردنەكان و هاووڵاتیان قوربانیەكەیان دا، دڵپاك تاهیر ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی بەهاوڵاتی وت «ئەوەی روویدا بۆ مەرامێكی سیاسی بوو، هیچ ئامانجێكی نەتەوەیی لەپشت نەبوو، ئێمە دەمانزانی كەهەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی پشێوی شارەكە بشوێنێت، تا بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو سودی لێوەربگرن». پێشتریش راكان جبوری پارێزگاری كەركوك بڵاویكردەوە كە لەناو ئاوەڕۆی بارەگای ئەنجومەنی سەركردایەتی كەركوك چەندین لاشە دۆزراوەتەوە، كە گومان دەكرێت پاش ئەشكەنجەدان تیرۆركرابن، بەڵام پارتی رەتیدەكاتەوە، دكتۆر ئاراس حەسۆ میرخان بەهاوڵاتی وت «هیچ بنەمایەكی نییەو ئەوەی بڵاوكراوەتەوە بۆ ناشرینكردنی وێنای كورد و پارتییەو دەیانەوێت بەو رێگەیە بەربەست لەبەردەم بڕیاری گەڕانەوەمان دروست بكەن». پاش رووداوەكانی شانزەی ئۆكتۆبەر، پارتی لەكەركوك كشایەوەو بڕیاریدا تا رزگاكردنی یەكجاری شارەكە، نەگەڕێتەوەو هیچ بارەگایەك نەكاتەوە. بەڵام ئەو حزبە لەبڕیارەكەی پاشگەزبووەوەو لەمانگی تشرینی دووەمی ساڵی رابردووەوە داوای گەڕانەوەو وەرگرتنەوەی ئەو بارەگایە دەكات.

هاوڵاتی  لەگەڵ نزیکبوونەوەی وادەی کرانەوەی قوتابخانەکان لە ئێران، پرسی گرانبوونی پێداویستییەکانی خوێندن بووە بە باسی رۆژ چونکە داهاتی مامناوەندی مانگانەی خێزانێک هەشت ملیۆن تمەن (160 دۆلار)ە و تێچووی پێداویستییەکانی خوێندنی هەر مناڵێک زیاترە لە شەش ملیۆن تمەن (120 دۆلار). بەپێی راپۆرتێکی ماڵپەڕی تجارت نیوزی ئێرانی کە رۆژی چوارشەممە 20ی ئەیلولی 2023 بڵاوی کردووەتەوە، نرخی کەرەستەکانی خوێندن 50% زیادی کردووە، ئەمەش بارگرانی زۆر دروست ئەکات بۆ زۆربەی خێزانەکانی وڵاتەکە. بەپێی ئەو راپرسییەی ماڵپەڕکە کردوویەتی، 53% قوتابیەکانی پارێزگای تاران بە پێ ئەچن بۆ قوتابخانە، لەبەرئەوەی تێچووی هاتووچۆ زیاتر لە 50% لە چاو ساڵی پێشوو زیادی کردووە. لەم راپرسییەدا، قەڵەم و کاغەز و کەرەستەکانی خوێندن بە بەراورد لەگەڵ ساڵی رابردوو، 50% گرانتر بوون و ئەم گرانبوونی تێچووی خوێندنە وا ئەکات مناڵان لە خوێندن داببڕێن، بەتایبەت مناڵانی خێزانە هەژار و کەم داهاتەکان. لەسەر گرانی نرخەکان ماڵپەڕی  دیدبان ایران لە راپۆرتێکدا چەند خێزانێکی ئێرانی دواندووە و دایکێک بەم جۆرە باس لە خەرجی کەرەستەکانی قوتابخانەی منداڵێکی دەکات: یەک ملیۆن تمەن (20 دۆلار)م دانابوو بۆ کڕینی کەرەستەکانی خوێندنی کچەکەم، توانیم بایی 800 هەزار تمەن (16 دۆلار) دەفتەر و 200 هەزار تمەن (چوار دۆلار) جاف بکڕم... کچەکەم ئەمساڵ پێویستی بە جانتا و پێڵاوی نوێ نەبوو، ئەگینا نەمدەزانی چی بکەم و چۆن بۆی بکڕم." بەپێی راپۆررتەکەی (دیدبان ایران) بۆ ئەوەی سەرجەم پێداویستییەکانی خوێندنی منداڵێک ئامادە بکرێت، هەر لە پێڵاوی نوێ، جانتا و دەفتەر و قەڵەم و جاف و شتە پێویستییەکانەوە بگرە تا کتێبی خوێندن، خێزانێک زیاتر لە شەش ملیۆن تمەنی (120 دۆلار)ی پێویستە لەکاتێکدا موچەی مانگانەی کرێکارێک نزیکە لە حەوت بۆ هەشت ملیۆن تمەن (140 بۆ 160 دۆلار). بە پێی ئەم راپۆرتە، لە ١٧ هەزار قوتابی لە پارێزگای " کەهکیلۆییە و بۆیەر ئەحمەد" نزیکەی سێ هەزار و 700 قوتابی توانای کڕینی کتێب و دەفتەر و جانتا و پێویستییەکانی تری خوێندنیان نییە و زۆربەیان واز لە خوێندن دەهێنن. بەپێی هەواڵێکی ماڵپەڕی (ایلنا) هەژاری و گرانی پێداویستییەکانی خوێندن، تەنگی بە بنەماڵەکان هەڵچنیوەو بەشێکی زۆر لە بنەماڵەکان مناڵەکانیان نانێرنە بەر خوێندن. ماڵپەڕەکە دەڵێت، زیاتر لە 911 هەزار منداڵ لە ئێران لە خوێندن دابڕاون، بەڵام ماڵپەڕی وەزارەتی پەروەردەی ئێران باس لەوە ئەکات نزیکەی ملیۆنێک منداڵ، بە هۆکاری هەژاری و هۆکارەکانیتر، لە خوێندن دابراون.

هاوڵاتی رۆژی ١٩ی ئەیلوول ٢٠٢٣، مۆڵەتەكەی ئێران كە بۆ چەككردنی حزبە ئۆپۆزسیۆنە كوردییەكانی ئێران لەھەرێم دیاری كردبوو، كۆتایی ھات، ئەندامێكی سەركردایەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان دەڵێت هەموو رێككەوتنە ئەمنییەكەی عێراق و ئێران جێبەجێكراوە تەنها ئەوە نەبێت كە پەیوەستە بەڕادەستكردنەوەی داواكراوەكان. لە ١٩ی ئاداری ٢٠٢٣، بەسەرپەرشتی محەمەد شیاع سوودانی سەرۆكوەزیرانی عێراق، رێككەوتننامەیەكی ئەمنیی ھاوبەش لەنێوان عێراق و ئێران واژوو كرا كە قاسم ئەعرەجی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی عێراق و عەلی شەمخانی سكرتێری گشتیی پێشووی ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران، واژوویان كرد، یەكێك لەخاڵەكانی نێو رێككەوتننامەی ئەمنی نێوان عێراق و ئێران، تایبەتە بەكۆنترۆڵكردنی سنوورەكانی نێوان ھەردوو وڵات. رۆژی پێنجشەممە ١٤ی ئەیلوول ھێزێكی پاسەوانی سنوور رەوانەی گەرووی زینی وەرتێ لەناحیەی سیدەكان سەر بەپارێزگای ھەولێر كرا، بەڵام لەلایەن گەریلاكانی پەكەكە، رێگری لەجێگربوونی ھێزەكە كراو بەوھۆیەوە رووبەڕووبوونەوە لەنێوان ھەردوولا روویدا. ھاوكات رۆژی ١٥ی ئەم مانگە فەرماندەیی ھێزەكانی پاسەوانی سنوور رایگەیاندبوو كە لەچوارچێوەی ھەوڵەكانیانیدا بۆ كۆنترۆڵكردنی تەواوی سنووری عێراق لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، ھێزێكی سەر بە لیوای ناوچەی سنووری دوو و فەوجی كۆماندۆی ناوچەی سنووری یەك بەپاڵپشتی ھێزەكانی پێشمەرگە توانیویانە خاڵە سنوورییەكانی نێوان عێراق و ئێران كۆنترۆڵ بكەن. دووشەممە 18-9-2023 رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی حكومەتی ھەرێم، و قاسم ئەعرەجی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی عێراق، بەئامادەبوونی جینین پلاسخارت نوێنەری تایبەتی سكرتێری گشتیی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ عێراق، لەھەولێر كۆبوونەوەو لەمیانیدا رێككەوتننامەی ئەمنی نێوان عێراق و ئێرانیان تاوتوێ كرد، ئەوەش لەكاتێكدایە لیژنەی باڵای جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئەمنی هاوبەشی نێوان عێراق و ئێران رایگەیاندووە تەواوی بارەگاكانی ئۆپۆزسیۆنی ئێران لەسنورەكانی نێوان هەردو وڵات بەشێوەیەكی بنەڕەتی دورخراونەتەوە. بەڵام سەرچاوەیەك لەكۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران بەهاوڵاتی وت:»رێككەوتنەكە وەك خۆی جێبەجێ نەكراوە، ئێستا ئەگەر بڵێین رێككەوتنەكە وەك خۆی جێبەجێ نەكراوە ئێران فشاری زیاتر دەخاتەسەر هەرێم، ئەگەر بشڵێین چەككراوین كاریگەری خراپی لەسەر كۆمەڵگەكەی خۆمان هەیە بۆیە جارێ قسەی لێنەكرێت باشترە». وتیشی:» هیچ هێزێكی غەیرە كوردی نەهاتووەتە ئەو شوێنانەی كە حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان چۆڵیان كردووەو بەشێك لەو هێزانە هێزی پێشمەرگەی هەرێمی كوردستانن و پێشتریش لەو شوێنانە بوون بەهۆی كێشە ناوخۆییەكانی حزبەكانی رۆژهەڵات وەك ناوبژیوانیكردن». هەرچەندە لەڕاگەیەندراوی لیژنەی باڵای جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئەمنی عێراق و ئێران ئاماژە بەوەشكراوە، «تەواوی گروپەكان لەچەك داماڵراون و وەكو پەنابەر بەپێی رێنماییەكانی كۆمسیۆنی پەنابەران مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرێت و هەروەها لەسنورەكان و ئەو ناوچانە، هێزی سوپای عێراق جێگیركراون بەبەردەوامیی». هەر بەپێی راگەیەندراوەكە «لایەنی عێراقی جەختی كردووەتەوە لەوەی پابەندن بە جێبەجێكردنی خاڵەكانی دیكەی نێو رێككەوتنەكە و هەروەها چارەسەركردنی هەر ئاستەنگ و گرفتێك كە بێتە پێشەوە». لەلایەكی دیكەوە نەوید میهرئاوەرد، ئەندامی سەركردایەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران بەهاوڵاتی وت:»هەموو رێككەوتنە ئەمنییەكەی عێراق و ئێران جێبەجێكراوە تەنها ئەوە نەبێت كە پەیوەستە بەڕادەستكردنەوەی داواكراوەكان كە خۆشم یەكێكم لەو داواكراوانە». وتیشی:»خێزانی پێشمەرگە و خێزانەكانی دیكەی رۆژهەڵاتی كوردستان كە مەدەنین هەموویان لەجێگاكانی خۆیانن». لەلایەكی دیكەوە، ئەمجەد حسێن پەناهی، ئەندامی کۆمیسیۆنی نیزامی کۆمەڵەی زەحمەتکێشان، بەهاوڵاتی وت: «بۆ ئەوەی هەرێم تووشی گرفت نەبێت، هێزەکانمان لەسنوور کشاندووەتەوە، بارەگاکانیشمان تەنها خەڵکی مەدەنی تێدایە.» بەوتەی سەرچاوەیەك لەوەزارەتی ناوخۆ «لەسەروو خۆیانەوە ئاگاداركراونەتەوە بەهیچ شێوەیەك دەربارەی ئەو رێككەوتنە ئەمنییە لێدوان بۆ میدیاكان نەدەن». بەوتەی سەرچاوەكە «چیتر رێگە بەحزبە کوردییەکانی ئۆپۆزسیۆنی ئێران نادەن، هاوشێوەی جاران چەکداربن، چونکە هەرێم لەژێر فشاری گەورەدایە». بەوتەی سەرچاوەیەکی  نزیک لەحزبە کوردییەکانی ئۆپۆزسیۆنی ئێران « ئێران لەڕێگەی عێراقەوە داوای دەستگیرکردن و رادەستکردنی 22 سەرکردەی حزبە کوردییەکان دەکات، لەحاڵەتی رادەست نەکردنیشیاندا هۆشداری داوەتە عێراق و هەرێمیش». بەوتەی سەرچاوەکان بەشێک لەناوەکان بریتین لە «مستەفا هیجری، رەزا کەعبی، عومەر ئیلخانیزادە، نەوید میهراوەر، کاوە بەهرامی، محەمەد ساحیبی، محەمەد نەزیف قادری، مستەفا مەولودی، حسێن یەزدان پەنا، ئەمجەد پەناهی، کاکو عەلیار، عەبدوڵا ئازەربارو چەند کەسێکی تر.» سەرچاوەكە وتیشی»هێزەکانی ئاسایشی هەرێم لەبارەگاکانی کۆمەڵەو دیموکرات لەزڕگوێزو کۆیە جێگیرکراون، هیچ چەکدارێک لەناو بارەگاکاندا نەماون.» کۆنترۆڵکردنی بنکە و بارەگای حزبە کوردییەکانی ئۆپۆزسیۆنی ئێران لەناوچەی زڕگوێزو کۆیە لەکاتێکدایە، هەفتەی رابردوو هێزە چەکدارەکانی سەر بەو دوو پارتە لەناوچە سنوورییەکانی ئێران کشانەوە. لەبەدواداچوونەكانی هاوڵاتی دەركەوت، هەرچەندە بارەگاکانی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهێزی چەکداری چۆڵ کراون، بەڵام هەتا ئێستا چۆنیەتی لەچەکداماڵینی ئەو هێزە کوردییانە یەکلایی نەکراوەتەوە.    

کاکەلاو عەبدوڵا – سەرکۆ جەمال لەچەند مانگی رابردوودا سلێمانی بووەتە مەیدانی جەنگی درۆنی تورکیا، ئەنقەرە چیتر هێرشەکانی سنوردار نییە لەناوچە سنورییەکانداو ئێستا هێرش بۆ سەر پێگەکانی نزیک لەشارەکە ئەنجامدەدات. تەنها لەماوەی مانگێکدا تورکیا پێنج هێرشی درۆنی لەسنووری سلێمانی ئەنجامداوەو تێیدا  15 کەس شەهیدبوون. دواترینیان هێرشە درۆنییەکەی سەر فرۆکەخانەی کشتوکاڵی عەربەت بوو کەتێیدا سێ ئەندامی دژەتیرۆری سلێمانی و سێ ئەندامی تر برینداربوون. لەسەر وردەکاری هێرشەکە کامەران عوسمان، ئەندامی رێکخراوی CPT بەهاوڵاتی راگەیاند، «تورکیا بەدوو درۆن هێرشی کردەسەر فرۆکەخانەکەو چوار جار هێرشی کردووە». بەڵام لیوا یەحیا رەسوڵ، وتەبێژی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق رایگەیاند، ئەو هێرشە بەیەک درۆن کراوەو تورکیا هێرشەکەی کردووە، عێراق «مافی خۆیەتی سنورێک بۆ ئەو هێرشانە دابنێت». لەپاشنیوەڕۆی رۆژی دووشەممە هێرش کرایەسەر فرۆکەخانەکە، کەفرۆکەخانەیەکی بچووکە لەعەربەت و بەمەبەستی کشتوکاڵی بەکاردێت، بەڵام دژەتیرۆری یەکێتی بەشێکی بەکاردەهێنێت بۆ مەشقکردن. بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی، هێرشەکە لەکاتی مەشقی هێزەکانی دژەتیرۆری یەکێتی و هێزێکی تر بووە کە تائێستا ناسنامەیان ئاشکرا نەکراوە. دوای هێرشە درۆنییەکەی تورکیا، دژە تیرۆری یەکێتی بەبێ ئەوەی ناوی تورکیا بهێنێت، رایگەیاند کەچارەنووسی هێرشکاران بێ سزا تێناپەڕێت و «هەر لایەن و جاسوسێک هاوکار بووبێت رووبەڕووی سزاو یاساو ویژدانی نەتەوەکەمانی دەکەینەوەو تۆڵەی شەهیدەکانمان لەئەستۆی ئێمەیەو ناهێڵین خوێنی گەشیان بەهەدەر بڕوات». دژە تیرۆر داوای لەحکومەتی عێراقیش کرد کەئاسمانی وڵاتەکەی بپارێزێت و رێگە بەپێشێلکاریی نەدات چونکە «ئەم کردەوە تاوانکارییە بەئاشکرا بەزاندنی سنوری هەرێم و عێراقە و لەچوارچێوەی ئەو پیلانانەدایە کەئامانج لێی تێكدانی ئارامی و سەقامگیریی هەرێمی كوردستان و بەتایبەت سنوری سلێمانییە». ئەوەی جێی سەرنج بوو جگە لەلێدوانەکەی لیوا یەحیا رەسوڵ هیچ لایەنیکی فەرمی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوە نەکرد کەهێرشەکە لەلایەن تورکیاوە ئەنجامدراوە. مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم، بەبێ ئەوەی ناوی تورکیا بهێنێت پەیامێکی لەسەر هێرشەکە بڵاوکردەوەو وتی: «رووداوەکەی فرۆکەخانەی عەربەت دڵگرانی کردووین، پێویستە بەزووترین کات لایەنە پەیوەندیدارەکان لێکۆڵینەوەیەکی ورد لەهۆکارو چۆنیەتی ئەم رووداوە بکەن و راستییەکان ئاشکرابکرێن.» سەرۆکی حکومەتی هەرێم وتیشی، «سەرکۆنەی هەر جۆرە پێشێلکردنێکی سەروەریی خاکی کوردستان و عێراق و هەموو کارێکی نایاسایی دەکەین کە دەبێتەهۆی شێواندنی ئاسایش و سەقامگیریی هەرێمی کوردستان». تورکیا لەساڵی رابردووەوە سنوری هێرشەکانی فراوان کردووە بۆ ناوچە مەدەنییەکان لەهەرێمی کوردستان. بەپێی ئامارێکی پەیمانگەی واشنتن بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیک، تورکیا لەمانگی شوبات بۆ مانگی تشرینی یەکەمی 2022، 20 هێرشی درۆنی ئەنجامداوە. ئامارێکی رێکخراوی CPT دەریدەخات کەساڵی 2022 کوشندەترین ساڵ بووە لەساڵی 2015ەوە بۆ کوژرانی خەڵکی سڤیل بەهێرشی تورکیا لەهەرێمی کوردستان. لەساڵی 2023ش، تورکیا 87 پێگەی بەئامانج گرتووە لەهەرێمی کوردستان، لەوبارەیەوە کامەران عوسمان، ئەندامی رێکخراوی CPT بەهاوڵاتی وت، «لە 1ی کانونی دووەمی 2022 تا 18ی ئەیلولی 2023 تورکیا 87 پێگەی لەهەرێمی کوردستان بەئامانج گرتووە لەڕێی درۆن و فرۆکەی جەنگی و ئۆپەراسیۆنەکانیەوە». بەپێی بەدواداچوونی هاوڵاتی لەڕۆژی 6ی مانگی رابردوو، واتە مانگی ئاب، تا 18ی ئەم مانگە، تورکیا پێنج هێرشی درۆنی لەناوچەکانی سلێمانی ئەنجامداوە کە ناوچەی مەدەنین و دوورن لەپێگە سنورییەکان. لە ٦ی مانگی ئابی 2023، درۆنی تورکیا ئۆتۆمبێلێکی لەنزیک ناحیەی ئاخجەلەری سەر بەقەزای چەمچەماڵ کردە ئامانج، دواتر دژەتیرۆری کوردستان-پارتی رایگەیاند لەهێرشەکەدا (بەرپرسێکی سەربازی پەکەکە کوژراوە). لە 9ی مانگی ئابی 2023، درۆنی تورکیا ئۆتۆمبێلێکی لەنزیک قەزای دوکان بەئامانج گرت کە تێیدا هاووڵاتییەک بەناوی نەژوان عەبدوڵاو کەسێکی تر شەهیدبوون. دوکان 135 کیلۆمەتر لەسنوری تورکیاوە دوورە. دوای دوو رۆژو لە 11ی ئابدا، درۆنی تورکیا دووبارە ئۆتۆمبێلێکی لەپێنجوێن کردە ئامانج کە 210 کیلۆمەتر لەسنوری تورکیاوە دوورە. لەو هێرشەدا سێ هاووڵاتی مەدەنی کە بەڕێوەبوون بۆ ئێران شەهیدبوون. لە ٢٧ی هەمان مانگیش تورکیا بەدرۆن ئۆتۆمبێلیکی لەسنوری ناحیەی گەرمک لەپێنجوێن بەئامانج گرت و تێیدا سێ کەس شەهیدبوون کە بەپێی راگەیاندراوی دژەتیرۆری کوردستان – پارتی چەکداری پەکەکە بوون. تورکیا بەبیانوی هەبوونی چەکدارانی پەکەکە ئەم هێرشانەی ئەنجامداوە و دژەتیرۆری کوردستان – پارتیش لەسەر هەرسێ هێرشەکە رایگەیاند کە «چەکدارانی پەکەکە بەئامانجگیراون». دوایین هێرشی تورکیاش بۆ سەر سلێمانی کە بەدرۆن ئەنجامیدا، هێرشەکەی سەر فرۆکەخانەی عەربەت بوو کەتێیدا سێ ئەندامی دژەتیرۆر شەهیدبوون. لەسەرەتاوە هەندێک میدیا باسیان لەشەهیدبوونی نۆ کەس دەکرد کە شەشیان ئەندامی دژەتیرۆرن و سێ کەسەکەی تریش وەک ئەو میدیایانە باسی دەکەن، ئەندامی دژەتیرۆری رۆژئاوای کوردستان بوون. بەڵام هیچ سەرچاوەیەک لەئاسایشی هەرێم و بەرپرسانی رۆژئاواش ئامادەنەبوون لەسەر ئەو بابەتە قسە بۆ هاوڵاتی بکەن و ئەو زانیارییە پشتڕاست یان رەتبکەنەوە، بەڵام وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لەبارەی هێرشەکەوە روونکردنەوەیەکی بڵاوکردەوەو دەڵێت، «دژەتیرۆری یەکێتی لەگەڵ چەکدارانی پەکەکەو یەپەگە لەفڕۆکەخانەکە مەشق‌و راهێنانیان کردووە». تورکیا پێگەی خۆی لەهەرێمی کوردستان بەهێز کردووەو لەناوچە سنورییەکان چەندین بارەگای هەیە کەئەمە بۆی ئاسان دەکات تاهێرشی درۆنی ئەنجامبدات لەسلێمانی و ناوچەکانی تری هەرێمی کوردستان. ساڵی رابردوو وەزارەتی بەرگری عێراق رایگه‌یاند، تورکیا بەقوڵایی 105 کیلۆمەتر هاتووەتە ناو خاکی عێراقەوەو زیاتر لە 100 بارەگای هەیە لەناوچە سنورییەکان. بەپێی ئامارێکی رێکخراوی CPT، تورکیا 35 کیلۆمەتری لەناوچە سنورییەکان قوفڵ کردووەو لەڕێی درۆنەوە هێرش دەکاتەسەر هێزەکانی پەکەکەو هاووڵاتیانی مەدەنی. کامەران عوسمان دەڵێت، «توركیا لەڕێگەی 64 بنكەو بارەگای سەربازی بەقوڵایی 12 بۆ 35 كیلۆمەتر، سنوری نێوان هەرێمی كوردستانی عێراق - توركیای لەگوندی دورنەخ لەپارێزگای دهۆكەوە تاوەكو دەڤەری برادۆست لەپارێزگای هەولێری قفڵ كردووەو لەئێستادا لەڕێگەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئاكەنجی و بایراكتەر لەئاسمان و تیمی راهێنراوی هەواڵگری لەسەر زەوی نەیارەكانی لەهێزەكانی گەریلاو هاووڵاتیانی مەدەنی بەئامانج دەگرێت». جگە لەئۆپەراسیۆن و هێرشە درۆنییەکان، گومان دەکرێت کەتورکیا ئەندامێکی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان (کەنەکە)ی شەهیدکردبێت لەهەولێر، لەهەمان رۆژ کەهێرشە درۆنییەکەی سەر فرۆکەخانەکەی سنوری سلێمانی ئەنجامدرا، هەرچەندە هیچ لایەنێکی فەرمی تائێستا پەنجەی تۆمەتی بۆ ئەنقەرە درێژنەکردووە. لەدوانیوەڕۆی رۆژی دووشەممە کەسێکی نەناسراو هیرشی کردەسەر بارەگای کەنەکە لەهەولێرو ئەندامێکی کەنەکەی بەناوی دەنیز گەڤەری «تیرۆر» کرد. خالید قادر، ئەندامی کەنەکە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت،  «لەدوای كۆنگرەی لۆزانەوە هەڕەشە لەسەر ئەندامەكانمان زیادیكردووە، بەڵام یەكەمجارە لەهەرێمی كوردستان بەئاشكرا ئەندامێكمان تیرۆر دەكرێت». وتیشی:»ئەو كەسەی لەهەولێر بەڕۆژی رووناك ئەندامەكەكانی تیرۆركرد بەئاشكرا هاتووەتە بارەگای كەنەكە و لەدەرگای داوە، كاتێك ئەو هەڤاڵەمان دەرگای كردووەتەوە راستەوخۆ تیرۆری كردووەو هەڵاتووە، هێزە ئەمنیەكانیش هاتنە بارەگاكەو بەئێمەیان وت لێكۆڵینەوە دەكەین». بەوتەی ئەو ئەندامەی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان، ئەوان ماوەی 10 ساڵە بەپێی یاساكانی هەرێمی كوردستان بارەگایان بەفەرمی هەیەو پاراستنی گیانیان لەئەستۆی حكومەتی هەرێمی كوردستانە.

سەركۆ جەمال سەرچاوەیەك لەوەفدی دانوستانكاری هەرێم و بەغدا ئەوە بۆ هاوڵاتی ئاشكرادەكات كەبەغدا بەفشاری ئەمریكا پارەی بۆ هەرێم ناردووە، پەرلەمانتارێكیش دڵنیایی دەدات كە بۆ ئەمساڵ كێشەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم چارەسەر بووە، ئەندامێكی لیژنەی داراییش دەڵێت پێویستە بۆ دوای سێ مانگەكە هەرێم گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا بكاتەوە. ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق رۆژی  یەكشەممە 17-09-2023) بڕیاریدا مانگانە 700 ملیار دینار بەقەرز بداتە هەرێمی كوردستان بۆ سێ مانگ، بەكۆی گشتی دەكاتە دوو ترلیۆن و 100 ملیار دینار، بەڵام بەوتەی سەرچاوەیەكی وەزارەتی دارایی هەرێم بۆ هاوڵاتی هێشتا هیچ بڕە پارەیەك رەوانەی هەرێم نەكراوە، بەڵام وەك ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی پێكرد لەچەندڕۆژی داهاتوودا ئەو پارەیەی بەغدا رەزامەندی لەسەر داوە دەگاتە هەرێم و دەست بەدابەشكردنی دەكرێت. سەرچاوەیەكی دیكە لەوەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێمی كوردستان ئەوەی بۆ هاوڵاتی پشتڕاستكردەوەو وتی: «تا پێنجشەممە 700 ملیاری بەغدا دەگاتە هەرێمی كوردستان و لەهەفتەی داهاتوودا دەست بەدابەشكردنی مووچە بكرێت». هێشتا فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان دڵنیانین لەوەی دوای سێ مانگی تر هەرێم و بەغدا رێكدەكەون یاخود نا، لەچارەنووسی موچەكانیشیان دڵنیانین بەڵام پەرلەمانتارێكی پارتی دڵنیایی دەدات. شوان محەمەد، پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بۆ ئەم سێ مانگە پارەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان زامن كراوە، بەڵام دەبێت حكومەتی هەرێم لەگفتوگۆكانی لەگەڵ بەغدا بەردەوام بێت تادوای ئەو سێ مانگە كێشەی مووچە دروست نەبێت». وتیشی:»بەڵام دوای سێ مانگەكە خەرجی عێراق زۆرتردەبێت و بەوەش كێشەی بودجەی هەرێم سەدا سەد چارەسەر دەبێت بۆ ئەمساڵ، بۆ ساڵی داهاتووش بودجەی 2024 دێتەوە پەرلەمانی عێراق و هەر بڕگەیەك پێویستی بەدەستكاریكردن بێت لەپەرلەمانی دەستكاری دەكرێت». وەك ئەو پەرلەمانتارەی پارتی دەڵێت:»هەرێم حساباتی داهاتی ناوخۆ و نەوتیشی رادەستی بەغدا كردووەو هیچ بیانوویەك نەماوە تا بەغدا بودجە جێبەجێ نەكات و پارە نەنێرێت». بەوتەی ئەندامێكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق پێویستە هەرێمی كوردستان سەرچاوەیەكی دیكەی داهات دیاری بكات بۆ دوای ئەو سێ مانگە. نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»دیار نییە جارێ بۆ كۆتایی ساڵ چۆن مووچە دابەش دەكرێت، لەبەرئەوەی حكومەتی هەرێم لەڕاگەیەندراوێكدا باس لەوەدەكات ئەو پارەیەی وەریدەگرێت، لەمانگی حەوتەوە دەست دەكات بەدابەشكردنی مووچە، واتە بۆ مانگەكانی حەوت و هەشت و نۆیە، كەواتە بۆ كۆتایی ساڵ پێویستە هەرێمی كوردستان سەرچاوەیەكی دیكەی داهات دیاریبكات بۆ دابەشكردنی مووچە». وتیشی:»ئەگەر هاتوو بودجەی حكومەتی فیدراڵی عێراق واتە بودجەی وەبەرهێنان بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە ئەوكاتە لەگەڵ بودجەی بەكاربردن بڕەكەی زۆرتربێت و خەرجییەكان زۆرتربێت ئەمەش وادەكات بودجەی هەرێم لەو خەرجییە فعلیانە زیاتر بێت كەڕەنگە بگاتە ترلیۆنێك دیناری مانگانە بۆ شەش مانگی كۆتایی ئەمساڵ و هەرێمی كوردستان بتوانێت لەپشكی خۆی مووچە دابەش بكات، بەڵام جارێ دیارنییە هەتا كۆتایی ساڵ ئەوە دەردەكەوێت». ناردنی پارەی مووچە بۆ سێ مانگ لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقەوە لەكاتێكدایە، رۆژی دووشەممە، 18-9-2023 یوسف كیلابی ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا بەناوی ژمارەیەك پەرلەمانتاری ناوەڕاست و باشوری عێراقەوە رایگەیاند: پێدانی دوو  ترلیۆن و 100 ملیار  دینار بەقەرز لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقەوە بەهەرێمی كوردستان، سەرپێچییەكی روونی یاسای بودجەو بڕیاری دادگای فیدراڵی و یاسای بانكەكانە. هاوكات نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری لەبارەی ناردنی پارە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقەوە بۆ سێ مانگ دەڵێت: پێشوازی كورد لەڕێككەوتنەكەی لەگەڵ بەغداد بۆ پێدانی دوو ترلیۆن و 100 ملیار دینار بۆ پێدانی موچەی فەرمانبەران، ئاماژەیە بۆ نزیكبوونەوەی وادەی هەناردەی نەوتی كوردستان لەڕێگەی توركیاوە لەوادەیەكدا كەكۆتایی مانگی داهاتوو تێناپەڕێنێت. هاوكات سەرچاوەیەكی ئاگادار لەگفتوگۆكانی هەرێم و بەغدا بەهاوڵاتی وت:» هەرێم و بەغداد لەبارەی كێشەی موچەی فەرمانبەران گەیشتوونەتە رێككەوتن، بەوەش وەرزێك لەقەیرانێكی گەورە كۆتایهات، كەسەركردایەتی كوردی خستە بەردەم ئاستەنگێكی مەترسیدار و ناچاری كرد هانا بۆ ئەمریكا بەرێت بۆ دەربازبوون لێی».  وتیشی: قووڵی قەیرانەكە، مەسرور بارزانی و قوباد تاڵەبانی والێكرد رووبكەنە بەغداد، بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی كێشەی مووچەو پشكی هەرێم لەبودجەی عێراق، سەردانەكەش بەهاندانی ئەمریكا بووەو بەڵێنیداوە فشار لە سودانی بكات بۆ رەوانەكردنی پارە بۆ هەرێمی كوردستان, كە لەلێواری قەیرانێكی مەترسیداردایەو هەڕەشە لەقەوارەكە  دەكات». وەك ئەو سەرچاوە ئاگادارە وتی:»ئەو سانكاری و تێگەیشتنەی سودانی پیشانیدا لەمیانی كۆبونەوەی لەگەڵ بارزانی و تاڵەبانی چارەسەركردنی كێشەی مووچەی فەرمانبەران، ئاماژەن بۆ ئەوەی فشارەكانی ئەمریكا رۆڵی هەبووە لەو مەسەلەیەدا». لەدوایین لێدوانیدا ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاندووە:» ئەمەی بۆمان دێت بەداخەوە تەمویلی مانگی 7و 8و 9و 10و 11و 12، نیە وەك ئەوەی ئێمە وەك حكومەتی هەرێم داوامانكردووە، بەڵكو ئەمە قەرزە، حكومەتی هەرێمیش ئازادە بۆ چ مانگێكی خەرجدەكات». وتەكانی ئاوات شێخ جەناب لەكاتێكدایە، عەدنان فیحان، سەرۆكی كوتلەی سادقونی سەر بە (عەسائیی ئەهلی حەق) لەپەرلەمانی عێراق، لەلێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: قەیس خەزعەلی ئەمینداری عەسائیب، بەمەرجی ئەوە رازیبووە، لەسەر قەرزەكە، پارەكە بدرێت بەمووچەخۆران، پێویستە وردبینی لەداراییەكانی هەرێم بكرێت، لەبەردەم لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، بەئامادەبوونی هەردوو وەزیری دارایی. وتیشی: دوو مەرجمان داناوە بۆ هەرێم یەكەمیان: وردبینیكردن لەحساباتەكانی هەرێم، دووەمیان پارەكە بگاتە دەستی فەرمانبەران.

هەناو بابارەسوڵ بەشێك لەگەنجانی كورد تەنانەت خێزانەكانیش بەپارەیەكی زۆر یاخود چاوپێكەوتن ڤیزای توركیا وەردەگرن، ئامانجی سەرەكیشیان ئەوەیە لەتوركیاوە بەیەكێك لەڕێگا قاچاغەكان خۆیان بگەیەننە یەكێك لەوڵاتانی ئەوروپا، بۆ ئەو مەبەستەش ماوەیەكی زۆر لەچاوەڕوانی و چارەنووسێكی نادیاردا دەمێننەوە. زۆرێك لەخەڵكی هەرێمی كوردستان كە دەچنە توركیا روودەكەنە ئەستەنبوڵ بەدیاریكراویش ناوچەی «فاتیح» و ئاكسەرای كە ئەو شوێنە بەشێكی زۆر لەقاچاغچیەكان و رێبەرەكانیان تێیدا دەمێننەوەو نەفەر بۆ رێگا قاچاغەكانیان كۆدەكەنەوە. ئەیوب كەریم، بەخۆی و خێزانێكی چوار كەسییەوە كە سێ منداڵی پێییە رووی كردووەتە ئەستەنبوڵ و چاوەڕێی ئەوەیە بچێتە یەكێك لەوڵاتانی ئەوروپا، ئەوان جارێك بەڕێگای وشكانیدا هەوڵیانداوە خۆیان بگەیەننە ئەوروپا، بەڵام دوای چەند كاتژمێرێك بەپێ رۆیشتن پۆلیسی یۆنان دەستگیریكردوون و گەڕاندوونیەتیەوە بۆ توركیا، جگە لەوەی وەك خۆیان دەڵێن پۆلیسی یۆنان چییان پێبووە لێیان سەندوون. وەك ئەیوب بۆ هاوڵاتی باسیكرد، سەرەڕای ئەوەش كۆڵیان نەداوەو لەچاوەڕوانیدابوون تا بەڕێگای ئاو یان رێگایەكی دیكە بگەنە یۆنان یان ئیتاڵیا، بەڵام بۆ ئەو گەیشتنەش دەبێت چاوەڕوان بن و نازانن دەردەچن یاخود نا، بۆ ئەوەش دەبێت پارەیەكی زۆر بدەن بەقاچاغچیەكان تا ئیتاڵیا، پێشیان وتوون لەئەگەری دەستگیركردنیان لەئاوەكانی یۆنان رەنگە دیپۆرت بكرێنەوە یاخود بۆ ماوەیەكی زۆر لەكەمپدا بن لەیۆنان و سەرەڕای ئەوەش پەنجەمۆریان پێبكرێت، لەوحاڵەشدا نیوەی پارەكەیان دەڕوات. پەیامنێری هاوڵاتی لەكاتی گفتوگۆی نێوان ئەیوب و رێبەری یەكێك لەچاغچیەكان بەناوی (هەرێم) ئامادەبوو وەك نەفەر خۆی ناساند، رێبەری قاچاغچیەكە باسی لەوەدەكرد كە یەختەكەیان 34 مەترەو تەنها (200) كەسی تێدەكەن، بۆ ئەوەش دەبێت بۆ هەر نەفەرێك هەشت هەزارو پێنجسەد دۆلار بدەن و بۆ منداڵەكانیش نیوەی پارەكە بدەن. وەك رێبەری یەكێك لەقاچاغچیەكانی توركیا باسی كرد، لەئەگەری گەیشتنیان بەیۆنان و گیرانیان ئەگەر دیپۆرت نەكرانەوە نیوەی ئەو پارەیەیان دەوێت. لەناوچەی ئاكسەرای كەبۆ زۆرێك لەو كەسانەی بەقاچاغ چوونەتە ئەوروپا یاخود چاوەڕێن بچن ناوێكی ناسراوە، دەیان رێبەرو قاچاغچی رۆژانە مامەڵە دەكەن لەگەڵ نەفەرەكان و بەشێكیان نەفەرەكان دەبەنە شوقە یان شوێنی مانەوە كە خۆیان بەكرێیان گرتووە تا نەفەرەكان دەردەچن. لەبەدواداچوونەكانی هاوڵاتیدا دەركەوت زۆرێك لەقاچاغچیەكان وەك كاڵا مامەڵە لەگەڵ كۆچبەران دەكەن، واتە بەشێك لەكۆچبەران دەفرۆشرێن بەڕێبەری (روس و تورك و پاكستانی) واتە ئەوان تەنها مامەڵەكە دەكەن و دواتر بەبڕە پارەیەك ئەو كۆچبەرانە دەدەنە دەست رێبەری دیكەو خۆیان تەنانەت ناچنە سنورەكانیش بۆ بەڕێكردنیان. هەرچەندە توركیا رێككەوتنی لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپا هەیە كەڕێگربێت لەوەی بەقاچاغ كۆچبەران بگەنە ئەوروپا، بەڵام جدیەتێكی زۆر لەو رێككەوتنە بەدیناكرێت، نەك هەر ئەوە بەڵكو بەشێك لەو كەسانەی بەو رێگایانەدا رۆیشتوون دەڵێن پاسەوانی سنورەكانی توركیا بەڕێگای وشكانی بەرەو یۆنان هیچ ڕێگرییەك ناكەن تاكۆچبەران بپەڕنەوە بۆ یۆنان. یەكێكی دیكە لەو كەسانەی پەیامنێری هاوڵاتی قسەی لەگەڵ كرد، ناوی (كاروان)ە، ئەو خەڵكی هەرێمی كوردستان بوو، وەك خۆی ئاماژەی پێدا نزیكەی 40 رۆژە لەتوركیایەو شەش جار بەڕێگای وشكانی هەوڵیداوە بپەڕێتەوە بۆ یۆنان، بەڵام هەوڵەكانیان سەرینەگرتووە، سەرەڕای ئەوەش دەڵێت بەردەوام دەبن و كۆڵ نادەن. بەوتەی ئاری جەلال سەرۆكی دەزگای لوتكە بۆ كاروباری ئاوارەو پەنابەران، ئاگرەكانی یۆنان  مەترسییەكی دیكەیە  بۆ سەر كۆچبەران، لەمانگی تەمموزدا كاتێك شەپۆلێكی گەرمای درێژخایەن یۆنانی گرتەوە و پلەی گەرمی لە باشوور (٤٦) پلەی سەدی تێپەڕاند، چەندین ئاگر لەدارستانەكان كەوتەوە، كەمەترسیدارترینیان لە دوورگەكانی ڕۆدس لە دەریای ئیجە لەڕۆژهەڵاتی وڵاتەكەو كۆرفو لەدەریای ئایۆنی لەباكووری رۆژئاوای یۆنان روویداوە بووە هۆی چۆڵكردنی هەزاران ناوچە لەدانیشتووان. وتیشی: لەسەرەتای وەرزی هاوینەوەو ئاگركەوتنەوەكان لانیكەم (٢٥) كەس گیانیان لەدەستداوە كەدەسەڵاتداران  تەرمی (٢٠) كەسیان دۆزیوەتەوە لە نزیك شاری ئەلێكساندرۆپۆلی و رایانگەیاندوە كە بەئەگەری زۆرە كۆچبەرن. ئاری جەلال دەشڵێت زۆرێك لەكۆچبەران بەتایبەتی لەگوندە سنوورییەكانی توركیا دوای بەزاندنی رووباری ئێڤرۆس پێیدا تێدەپەڕن، بەو پێیەی بەشێكی زۆریان ناچارن بۆ ماوەی چەندڕۆژێك لەڕێگا لاوەكییەكاندا بەپێ بڕۆن و خۆیان لەدارستانەكاندا بشارنەوە لە ترسی ئەوەی پۆلیس دەستگیریان دەكات و بە زۆر دەیانگەڕێنێتەوە بۆ توركیا. ئەمەش لە كاتێكدایە كە رۆژی هەینی یەكی ئەیلولی ئەمساڵ دەسەڵاتدارانی یۆنان  رایانگەیاند، گروپێكیان رزگار كردوە كە  لە (٢٥) كۆچبەر پێكهاتبوون، تەواوی كۆچبەران لەهاووڵاتی سوریاو عێراق و لوبنان  پێكهاتبوون. رۆژانە لەمیدیاكانی یۆنان و ئیتاڵیا و هەرێمی كوردستانیش هەواڵی خنكان یان رزگاركردنی كۆچبەران لەخنكان لەئاوەكانی یۆنان و ئیتاڵیا بڵاودەكرێتەوە، بەڵام بەپێی زانیاریەكانی دەزگای لوتكە لەهەفتەی سەرەتای مانگی تەمموزی 2023 دا  ٢٦ حاڵەتی گەڕانەوەی بەلەمەكان لەئاوەكانی یۆنان بۆ توركیا  تۆماركراوە، كە ٨٢١ پیاوو ژن و منداڵ بوون ، كەتەنها لەو هەفتەیەشدا  ٨٠ بەلەم توانیویانە بپەڕنەوە بۆ ئاوەكانی یۆنان، دەسەڵاتدارانی یۆنانیش توانیویانە بەشێوەیەكی نایاسایی ٢٦ بەلەمیان بەهەمان رێگەدا ناردووەتەوە بۆ توركیا. سەرەڕای ئەوەش هەر بەپێی زانیاریەكانی ئەو دەزگایە لەو هەفتەیەی سەرەتای تەمموزدا، بەشێوەیەكی گشتی  زیاتر لەهەزارو 300 پیاوو ژن و منداڵ بەسەلامەتی گەیشتوونەتە دوورگەكانی یۆنان  . وەك دەزگای لوتكە ئاماژەی پێدەكات هاتنی تۆماركراو لەدوورگەكانی یۆنان بەردەوام لەزیادبووندایە، تائێستا بەبەراورد بەهەمان ماوەی ساڵی رابردوو بەڕێژەی ١٤٠% زیادیكردووە، هاوكات ژمارەی بەلەمەكانی گەیشتن بەدوورگەكانی یۆنان لەشوباتی ٢٠٢٠ەوە زیاتربووە. لەیۆنانیش ژمارەی كۆچبەران لەكەمپەكانی ئەو دوورگانە بەردەوام لەزیادبووندایە، تائێستا واتە لە 2020 ەوە زیاتر لەهەشت هەزارو 220 كەس ناویان تۆماركراوە، كەزۆرترین ژمارەی ئەو كەسانە تۆماركراون لەدوورگەكانی یۆنان لەمانگی حوزەیرانی ٢٠٢١ بووە. *ئەو ناوانەی هاوڵاتی لەڕاپۆرتەكەیدا بەكاریهێناون واتە ناوی كۆچبەرو رێبەرەكان سەرجەمیان ناوی خوازراون.

هاوڵاتی ئیدارەی بایدن نزیکە لەپەسەندکرندی ناردنی موشەکی دوورمەودای بۆمبی هێشوویی (دەستەیی) بۆ ئۆکرانیا، ئەمەش توانایەکی گەورەو بەرچاو دەداتە کیێڤ تا بتوانێت گورزی کوشندە بدات لەڕوسیا لەناو خکای خۆیدا. بەپێی راپۆرتێکی ئاژانسی رۆیتەرز کە لەزاری چوار بەرپرسی ئەمریکاوە سەرچاوەی گرتووە، ئیدارەی بایدن ئەو مووشەکە دوورمەودایانە بۆ ئۆکرانیا دەنێرێت و چەکەکان دەتوانن زیانی گەورە بگەیەنن بەو ناوچانەی لەژێر دەستی روسیادان. پێشتر واشنتن چەکی هێشوویی ١٥٥ ملیمی ناردووە بۆ ئۆکرانیاو لەتۆپهاوێژەکاندا بەسەرکەوتوویی تاقیکردووەتەوەو لەجەنگی دژی روسیا بەکاریهێناوە. موشەکی هێشوویی بەو موشەکانە دەوترێت کەچەندین بۆمبی بچوکتری لەخۆی گرتووەو زیانێکی زۆر دەگەیەنێت کاتێک هەڵدەدرێت و رەنگە هەندێکی نەتەقێت، ئەمەش مەترسییەکی ترە بۆ سەر خەڵکی سڤیل کە رەنگە دوای چەندین ساڵ زیانیان پێبگەیەنێت. بەپێی قسەی سێ بەرپرسی ئەمریکی کە بۆ رۆیتەرز قسەیان کردووە، دوای سەرکەوتنی بەکارهێنانی ئەو بۆمبانە، ئەمریکا بیر لەوە دەکاتەوە دوو جۆری تری سیستەمی موشەکی بنێرێت بۆ ئۆکرانیا کە یەکەمیان سیستەمی موشەکی تاکتیکی سوپایەو دەتوانێت ٣٠٦ کیلۆمەتر ببڕێت یان سیستەمی هەڵدەری چەند موشەکی کەتوانای هەیە زیاتر لە ٧٢ کیلۆمەتر ببڕێت و پڕدەکرێت لەبۆمبی هێشوویی. بەپێی زانیارییەکانی نێو راپۆرتەکە، ئەگەر هەرکامیان پەسەند بکرێت، ئەوا ئامادەن بەخێایی بنێردرێن بۆ کیێڤ. لەئێستادا ئۆکرانیا تۆپهاوێژی ١٥٥ ملیمی هەیە کەتۆپەکانی ٢٨ کیلۆمەتر دەبڕن و دەتوانن ٤٨ بۆمبی بچوک هەڵبگرن. سیستەمی یەکەم کە لەپێداچوونەوەدایە بۆ ناردن دەتوانێت  زیاتر لە ٣٠٠ بۆمبی بچوک هەڵبگرێت و سیستەمی دووەمیش کەچەند مانگێکە ئۆکرانیا هەیەتی، دەتوانێت زیاتر لە ٤٠٠ بۆمبی بچوک هەڵبدات. دووان لەسەرچاوەکان دەڵێن، بەهۆی ئەوەی پێشڕەوییەکانی ئۆکرانیا دژی روسیا بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە دیوە، ئیدارەی بایدن سوورە لەسەر ئەوەی توانستی سوپای ئۆکرانیا لەم کاتە گرنگەدا زیاد بکات. هەر چوار سەرچاوەکەی رۆیتەرز باس لەوە دەکەن کە ناردنی هەردوو سیستەمەکە یان یەکیکیان بڕیاری کۆتایی لەسەر نەدراوەو رەنگە ئەگەرەکە هەڵبوەشێتەوە. ئیدارەی بایدن چەندین مانگە کێشەی بۆ دروستبووە لەبڕیاردانی ناردنی سیستەمی یەکەم، چونکە ترسی ئەوەی هەیە ناردنیان بۆ ئۆکرانیا لەلایەن روسیاوە وەک هەنگاوێکی زۆر «شەڕانگێزانە» لێکبدرێتەوە. سیستەمی یەکەم، یان سیستەمی موشەکی تاکتیکی سوپا، بۆ مەبەستی «هێرشی قوڵ لەهێزەکانی دووەمی بەرگری دوژمن» دروستکراوەو دەکرێت بۆ هێرشکردنە سەر ناوەندەکانی فەرمان، ناوەندەکانی کۆنترۆڵکردن، سیستەمەکانی بەرگری ئاسمانی و شوێنە لۆجستییەکان بەکاربهێنرێت، هەروەها بۆ بەشەکانی پشتەوەی بەرەکانی پێشەوەی جەنگیش دەتوانرێت سوودی لێ ببینرێت. کیێڤ چەندینجار داوای لەئیدارەی بایدن کردووە بۆ رەوانەکردنی ئەم سیستەمە کە دەتوانێت لەهێرشەکانیدا سوودی لێ ببینێت و هێڵەکانی سەرچاوەی سەربازی سوپای روسیا پەکبخات و هێرش بکاتەسەر بنکە ئاسمانی و تۆڕە ئاسنیینەکان لەو ناوچانەی لەلایەن روسیاوە داگیرکراون. هەفتەی رابردوو دیمیترۆ کولیبا، وەزیری دەرەوەی ئۆکرانیاو هاوتا ئەمریکییەکەی، ئەنتۆنی بلینکن، گفتوگۆیی ناردنی موشەکی دوورمەدایان کردو وەزیری دەرەوەی ئۆکرانیا هیوای خواست بڕیارێکی ئەرێنی لەبارەوە بدرێت. یەکێک لەسەرچاوەکان دەڵێت، «ئێستا کاتییەتی» چونکە هێزەکانی ئۆکرانیا لەهەوڵی ئەوەدان بدەن لەهێڵەکانی سوپای روسیا لەباشوری شاری ئۆرکیڤ بەمەبەستی پەرشوبڵاوکردنی هێزەکانی روسیاوهەڕەشە دروستکردنی بۆ سەر هێڵەکانی سەرچاوەی سەربازی سوپای روسیا. ئەو سەرچاوەیە دەڵێت، ئەو دوو سیستەمە بەو توانایانەیانەوە نەک هەر ورەی ئۆکرانییەکان بەرزدەکەنەوە، بەڵکو گورزێکی کوشندەی تاکتیکیش دەدەن لە روسیا. بەپێی قسەی سەرچاوەکان، پلانەکەی ئەمریکا بەجۆرێکە کە ئەو چەکانە لەخۆبگرێت کە بۆمبی تێدایە. لە ئێستادا ئۆکرانیا تەنها یەک تۆپهاوێژی دروستکراوی ئەمریکی هەیە ئەویش ئەوەیە کە تۆپی ١٥٥ ملیم لەخۆدەگرێت و لەمانگی تەمموزدا راگەیاندرا کە بۆ ئۆکرانیا نێردراوە. چەکە نوێیەکان توانای ئەو سیستەمە بەهێز دەکەن کە لەئێستادا ئۆکرانیا هەیەتی و مووشەکەکانی توانای بڕینی ٢٨ کیلۆمەتریان هەیە و دەتوانن ١٠٠ هەزار پارچە هەڵبدەن نەک بۆمبی بچوک. ئەمریکا چەندین جار لەدەستپیکی جەنگەوە چەکی جۆراوجۆری بۆ ئۆکرانیا ناردووە و لەئێستادا ئەو فەرمانەی کەهەیە بۆ ناردنی چەک بۆ ئۆکرانیا بە زوویی جێبەجێ دەکرێت کە لەنێوان چەند رۆژێک بۆ چەند هەفتەیەکدایە. دوو لەبەرپرسەکانی ئەمریکا ئەوەیان بە رۆیتەرز وتووە کەپێش ئەوەی ئەو سیستەمانە بنیردرێن، پێویستە ئەپگریەد یان تازەکردنەوە لەو سیستەمانەدا بکرێت کە ئێستا ئۆکرانیا بەکاریدەهێنێت بۆ ئەوەی بتوانێت لەگەڵ سیستەمە نوێیەکان بیانگونجێنێت. بەڵام چونکە بڕیاری کۆتایی نەدراوە لەسەر ناردنی ئەو سیستەمانە، روون نییە کە ئەو چەکانە دەبنە بەشێک لەوانەی کە دیاریکراون بۆ ناردن لەلایەن ئیدارەی بایدنەوە. رەنگە چەکەکان ببنە پاکێجێکی ناردن لەگەڵ چەکی تردا لەدەوروبەری ١٩ی ئەم مانگە. بەپێی راپۆرتەکەی رۆیتەرز، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، رەنگە دژی ناردنی سیستەمەکان بڕیاربدات یان رەوانەکردنیان دوابخات. چەکی هێشوویی لەلایەن زیاتر لە ١٠٠ وڵاتەوە  قەدەغەکراوە. روسیاو ئۆکرانیاو ئەمریکا لەو پەیماننامەیە بەشداریان نەکردووە کەچەکی هێشوویی قەدەغە دەکات، کە بەپێی پەیماننامەکە بەرهەمهێنانی، عەمبارکردنی، بەرکارهێنانی و گواستنەوەی ئەو جۆرە چەکە قەدەغەیە. ئەو چەکانە بۆیە قەدەغەن چونکە مەترسییەکی گەورەن و لەجارێکدا ژمارەیەکی زۆر بۆمبی بچوک بەناوچەیەکی فراواندا بڵاودەکەنەوە کە رەنگە ژمارەیەکی زۆر خەڵک بکوژێت. ئەگەری هەیە کەهەندێکیان نەتەقن و ئەمەش دەبێتە مەترسی بۆ سەر ژیانی خەڵکی سڤیل، تەنانەت چەندین ساڵ دوای کۆتایهاتنی جەنگیش. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠٢٢ەوە کە روسیا هێرشی بۆ سەر ئۆکرانیا دەستپێکرد، واشنتن بەبەهای ٤٠ ملیار دۆلار هاوکاری سەربازی کیێڤی کردووە.

ڤانە باهیر لەکارکەوتن و دروستبوونی بەرگری دەرمانە دژە زیندەییەکان کە بە  «ئەنتی بایۆتیک» ناسراون بووەتە مەترسییەکی گەورەی جیهانی، لەدوایین هەوڵدا بۆ رووبەڕوونەوەی ئەم کێشەیە وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان لەسەر داوای وەزارەتی تەندروستی عێراق لەسەرجەم نەخۆشخانە حکومی و تایبەتەکاندا بەشێکی تایبەتی كردووەتەوە.   لەسەرجەم نەخۆشخانەكانی هەرێم بەشێكی تایبەت دەكرێتەوە سەرچاوەیەک لەبەڕێوەبەرایەتی تەندروستی سلێمانی بەهاوڵاتی وت:  لەسەرجەم نەخۆشخانەکانی هەرێمی کوردستان سەنتەرێکی تایبەت دەکرێتەوە بۆ توویژینەوە لەسەر دەرمانە دژە زیندەییەکان، ئەمەش بۆ کەمکردنەوەی بەرگری میکرۆبەکان دژی دەرمانەکان، ئەو بەشە سێ کەسی پسپۆڕی تایبەتی بۆ دادەنرێت کە لەناویاندا دەرمانسازێک و کۆنترۆڵی نەخۆشیەکانیش هەیە. وتیشی: کردنەوەی ئەو بەشە تایبەتە لەسەر داوای وەزارەتی تەندروستی عێراق بووەو لەئێستادا وەزارەتی تەندروستی هەرێمیش کار لەسەر ئەو پرۆسەیە دەکات. مەترسی بەرگری دەرمانە دژە زیندەییەکان و لەکارکەوتنیان پرسێکی گرنگی جیهانیە، بەپێی راپۆرتیکی گۆڤاری لانسێت تاساڵی  ٢٠٥٠ ئەگەر بەم شێوەیە دەرمانە دژە زیندەییەکان بەکاربهێندرێت ئەوا ساڵانە زیاتر لە « 10 ملیۆن» کەس دەکوژێت، لەئێستاشدا ساڵانە هۆکاری مردنی زیاتر لە « ٧٠٠ هەزار کەسە». عێراق و هەرێمی کوردستان بەدورنین لەم مەترسییە، هەربۆیە عێراق بەپێی پلانێک کەماوەی جیبەجیکردنەکەی لەنێوان ساڵانی ٢٠١٨-٢٠٢٢یە  بەهەماهەنگی وەزارەتی تەندروستی و وەزارەتی کشتوکاڵ  هەوڵیداوە  رووبەڕووی ئەم کێشەیە ببێتەوە، بەڵام سەرەڕای ئەوەی یەکێک لەبەندەکانی پلانەکە کەمکردنەوەی بەکارهینانی دەرمانە دژە زیندەییەکانە  بۆ مرۆڤ و ئاژەڵیش، دەرمانەکان بەشێوەیەکی هەڕەمەکی و بەربڵاو لەسەرجەم دەرمانخانەکان دەتواندرێت مامەڵەی پێوەبکرێت. لەبارەی ئەو پلانە نیشتیمانیەی عێراقەوە لەسەر پرسی بەرگری دەرمانەکانی دژە زیندەییەکانەوە هاوڵاتی پەیوەندی کرد بە دکتۆر نەجمەدین حەسەن نوێنەری رێکخراوی تەندروستی جیهانی  لەپارێزگای سلێمانی، بەڵام رەتیکردەوە ئاگاداری ئەو پلانە بن. وتیشی: لەماوەی رابردوودا رێکخراوی تەندروستی جیهانی تەنها پاڵپشتی چوار رۆژ راهێنانی کرد لەسەر چاودێری و تاقیگەیی بۆ بەرگری دژی ئەنتی بایۆتیک» کە لەشاری هەولێر مانگی تەمموزی ئەمساڵ بەڕێوەچوو، چوار ستافی تەندروستیش لەپارێزگای سلێمانییەوە بەشداربوون.  محەمەد عەلی کەپزیشکێکی دەرمانسازە لەیەکێک لەدەرمانخانەکانی سلێمانی کاردەکات لەبارەی هەڵە بەکارهێنانی دەرمانە دژە زیندەییەکانەوە بەهاوڵاتی وت: ئێستا وایلێهاتووە نەخۆش خۆی دەرمان دیاریدەکات، ئێمە هەندێک جار وەک دوکانێکی ئاسایی مامەڵەمان لەگەڵ دەکرێت کەتەنها فرۆشتنی دەرمانمان لەسەرە،  چونکە هیچ چاودێریەکی جددی نیە لەسەر دەرمانخانەکان ئەگەر منیش دەرمانەکە نەفرۆشم بەنەخۆشەکە ئەوا یان خۆی توڕە دەکات یاخود  لەدەرمانخانەیەکی دیکە دەستیدەکەوێت. ئەو پزیشكە دەرمانسازە دەشڵێت: دژە زیندەییەکان  بەناڕێکی و نازانستی بەکاردەهێندرێت بەشێکیان لاوازبوون و تاڕادەیەک کاریگەریان نەماوە، کەیەکێک لەوانەش دەرمانی ئەمۆکسیسیلینە کە بۆ چارەسەری هەوکردنی سییەکان و کۆئەندامی میزو میزەڕۆ، هەروەها چەندین بەشی دیکەی لەش بەکاردەهێندرێت. هاوڵاتی لەبارەی رێنماییەکانی وەزارەتی تەندروستی بۆ پێدانی دەرمان بەنەخۆش پەیوەندی بە د.ئاسۆ حەوێزی وتەبیژی وەزارەتی تەندروستییەوە كرد، ناوبراو وتی: لەمیژە ئێمە رێنمایی تایبەتیمان دەرکردووە بۆ هەموو دەرمانخانەکان کە چۆن دەرمان بدەن بەنەخۆش ئەوەش لەڕێگەی سەندیکای دەرمانسازانەوە بۆ هەموو دەرمانخانەکان نێردراوە، لەئەگەری هەر سەرپێچیەکیش ئێمە لیژنەی چاودێریمان هەیە کە بەرپرسن لەو بابەتە. هاوکات د.هێرش سەلیم، جیگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی بەهاوڵاتی وت: کاتێک کەسێک دەرمانخانە دەکاتەوە هەموو رێنماییەکانی پێدەدرێت کەپێویستە کام دەرمانانە بەڕەچەتەی پزیشک بدرێتە نەخۆش لەناویشیاندا دژە زیندەییەکان، بەڵام کە جێبەجێ ناکرێت ئەوا سزای هەیە ئەگەر هاتوو ئاشکرابێت ئەو دەرمانخانەیە بەبێ رەچەتە دەرمانێکی بەنەخۆش داوە. لەبارەی رێنمایی و سزاکانی سەندیکاوە، رەنج محەمەد، سەرۆکی لقی هەولێری سەندیکای دەرمانسازانی کوردستان بەهاوڵاتی وت: ئێمە رێنمایی و سزامان هەیە بۆ سەرجەم دەرمانخانەکان کەپێویستە چۆن مامەڵە لەگەڵ دەرمانەکان بکەن، بەڵام بەڕاستی ئەوەش قورسە جێبەجێکردنی، چونکە ئێمە تەنها لایەنی پەیوەندیدار نین بەڵکو سەرجەم پزیشکان و وەزارەتی تەندروستیش بەرپرسیارن لەمە، ئەگەر دەرمانخانەکەش دەرمانەکە بەنەخۆش نەدات ئەوا نۆرینگەیەکی» لاکۆڵان» دەرمانەکە بەنەخۆش دەدات. رەنج محەمەد ئاماژەی بەوەشدا کەکەمتەرخەمیەکی زۆر هەیە لەچاودێریکردنی فرۆشتنی دەرمان بۆ ئەوەش داوامان لەوەزارەتی تەندروستی کردووە زیاتر وردبن لەسەر ئەم پرسە، باسیشی لەوەکرد پێویستە هاوڵاتی وەک لایەنیکی گرنگی ئەم کێشەیە زیاتر خەمی خۆی بێت. بەرگری دژی دەرمانەکانی ناسراو « ئەنتی بایۆتیک» چەندین هۆکاری سەرەکی هەیە کەدیارترینیان ئەمانەن: کاتیک نەخۆش بۆ ماوەی دیاریکراو کەپزیشک بۆی دیاریکردووە دەرمانەکە وەرنەگرێت، کاتێک بەناڕێکی دەرمانەکە وەربگرێت یاخود دەرمانەکانی خۆی بۆ کەسە نزیکەکانی بەکاربهێنێت یاخود بەبێ ئەوەی دڵنیابیتەوە ئەو دەرمانە بۆ نەخۆشیەکەی کاردەکات بەکاری بهێنیت. کاریگەرترین رێگاش بۆ کەمکردنەوەی ئەم مەترسییە ئەنجامدانی پشکنینی تایبەتی تاقیگەیی « ئەنتی بایۆتیک سێنستیڤیتی تێست»ە بۆ نەخۆش.