دەکرێ مێژوو دوبارە ببێتەوە .!؟

شەنای فاتیح حكومەتی هەرێمی كوردستان، پاش 32 ساڵ هێشتا نەیتوانیوە كارەبای 24 كاتژمێری بۆ هاوڵاتیان دابین بكات، لەكاتێكدا سیستەمی پریپەید و پێوەری زیرەكی خستووەتەكار، وتەبێژی وەزارەتی كارەبا دەڵێت لەدۆخێكی خراپی داراییدان و بەرچاویان ڕوون نییە ئەم زستانە خواست لەسەر كارەبا چۆن دەبێت. لەگەڵ هاتنی وەرزی پایزو نزیكبوونەوەی زستان، خواستی هاووڵاتیان لەسەر كارەبا زیاد دەكات و كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتیمانیش كەمدەبێتەوە،  وتەبێژی وەزارەتی كارەبا دەڵێت بەپێی خواست جیاوازی لەپێدانی كارەبای شارەكاندا هەیە  ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبا لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای شارەكان بەپێی خواست جیاوازی هەیەو لە ٤٨ كاتژمێری رابردوودا لەسلێمانی و گەرمیان زۆرترین و لەهەولێریش كەمترین كارەبای نیشتیمانی دراوەتە هاووڵاتیان». وتیشی: »كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتیمانیی لە٤٨ كاتژمێری رابردوودا بەم شێوەیە بووە:  لەسلێمانی ١٨ كاتژمێرو ١٥ خولەك، لەگەرمیان ١٧ كاتژمێرو ٢٠ خولەك، لەدهۆك ١٥ كاتژمێرو ٣٠ خولەك و لەهەولێریش ١٤ كاتژمێر». سەبارەت بە پێدانی كارەبای نیشتیمانیی لەوەرزی زستاندا، ئومێد محەمەد وتی: «ئێمە پێشبینی ناكەین و بەداتاو زانیارییەوە قسەدەكەین، هەرچەندە هێشتا زووە بۆ وەزری زستان و مانگێكمان لەبەردەستدایە بۆ ئەوەی بزانین كەئیمكانییەتمان چەندە بۆ پێدانی كارەبا تا بیدەینە هاوبەشەكانمان، بۆیە ناشزانین خواستی كارەبا بۆ وەرزی زستان چۆن دەبێت». «هەروەها بەرهەممان دیار نییەو ئێمە چاوەڕێی سوتەمەنی و پارەین، چونكە لەئێستادا بارودۆخێكی دارایی خراپ هەیە، وەزارەتی كارەبا لەئێستادا لەسەر خەتە لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان و لایەنە پەیوەندیدارەكان بۆ ئەوەی بارودۆخی سوتەمەنی باشتربێت، هەروەها پارەش دیار نییە كەئێمە بودجەمان دەبێت یان نا، بۆیە نامانەوێت زانیاری هەڵە بدەین، دەمانەوێت شتێك بڵێین ئەگەر لەوە زیاترمان پێنەكرێت كەمترمان پێنەكرێت». وتەبێژی وەزارەتی كارەبا وای وت. ئومێد محەمەد باسی لەوەشكرد «پێوەری زیرەكی كارەبا دانراوە كۆمەڵێك خەسڵەتی هەیە، ئەوانیش پریپەیدو سنورداركردن و خوێندنەوەی وردو كۆتایی هێنان بەسەرپێچییەكان، هەندێ شوێنیش وەك نموونەی ئەزموونی هەڵبژێردراوە بۆ ئەوەی دەربكەوێت كەئایا دەتوانرێت بەو شێوازە خزمەتگوزارییەكانی كارەبا بەرزبكرێتەوە، پاشان فیدباك وەردەگیرێتەوەو بەپێی فیدباكەكە هەنگاوی دواتر دەنرێت بۆ ئەوەی ئایا فراوان بكرێت یاخود نا». وتەبێژی وەزارەتی كارەبای هەرێم وتیشی:»ئەو شوێنانەش كە ئەم سیستەمەیان تێدا جێبەجێكراوە تێیدا كۆتایی بەسەرپێچی هاتووەو راستی و دروستی لەخوێندنەوەدا تۆماركراوە، هەروەها جۆرێك لەپابەندبوون بەپێدانی كارەبا لەلایەنی داهات و ئابوورییەوە بارودۆخەكەی باشتر كردووە، شارۆچكەی ئامێدیش كەبووەتە ٢٤ كاتژمێر جیاوازە،  پریپەید لەگەڵ ٢٤ كاتژمێریی جیاوازەو جیاوازییەكەش ئەوەیە كە پریپەید ٢٤ كاتژمێری نییەو بەپێی بەرنامەی كاری هاووڵاتییەو مەرج نییە ٢٤ كاتژمێر بێت». بەوتەی ئومێد ئەحمەد « هەر یەكەیەكی كارەبا  ١٠٠ دینارەو جێگیرە لەتەواوی ئەو سیستەمانەی كە پریپەیدە، جگە لەهایكۆستەكان نەبێت كە لەڕابردوودا بۆ یەكە نیشتەجێبوونەكان كرا بە ١٥٦ دینار، دواتر ئێمە لەوەزارەتی كارەبا لەڕۆژی ٢١ی ئەیلوول بەتێكڕای دەنگی ئەنجومەنی وەزارەت بڕیارماندا بەكەمكردنەوەی بۆ ١٠٠ دینارو لەئێستادا نێردراوەتە ئەنجومەنی وەزیران و چاوەڕێی رەزامەندین كەگەڕایەوە نرخەكە دادەبەزێت». لە٢٢ی تشرینی یەكەمەوە  قەزای ئامێدی وەك یەكەمین قەزا لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان سیستەمی كارەبای پریپەید تێێدا كەوتەكارو كاركردن بەمۆلیدەكان لەقەزاكەدا راگیراوە، بەڵام هێشتا لەسەرجەم ماڵەكانی ئامێدیدا پێوەرەكە نەبەستراوە. فرۆشیارێكی كەلوپەلی كارەبایی لەبازاڕی شاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» تاڕادەیەك زۆربەی دوكانەكانی بازاڕ كراون بەسیستەمی پریپەید، بەڕای من شتێكی زۆرباشەو پارەی كەمتر دەدەم بەكارەبا لەو كاتەوەی ئەم سیستەمە دانراوە.» وتیشی:» مانگانە بڕی ٨٠ هەزار دینار كارەبا سەرف دەكەم كەزۆر كەمترە لەو بڕە پارەیەی كەپێشتر بۆم دەهاتەوە، ئەگەر بێت و سیستەمە كۆنەكە بوایە  من بۆ كارەبای نیشتیمانی و مۆلیدە مانگانە ٣٠٠ هەزار دینارم بەكارەبا دەدا». لەگەڵ نزیكبوونەوەی وەرزی زستان خواستی هاووڵاتیان لەسەر كارەبا زیاد دەبێت و بەمەش كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای مۆلیدە زیاد دەبن و لەئێستادا بەشێوەیەكی گشتی نزیكەی١٠ كاتژمێر كارەبای مۆلیدە بەهاووڵاتیان دەدرێت. قارەمان مەولود، سەرۆكی لیژنەی بەدواداچوونی كاری مۆلیدە ئەهلییەكانی هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:  «بۆ ئەم مانگە دیار نییە كەچەندێك كارەبا دەدرێتە هاووڵاتیان، بەڵام  مانگی رابردوو رۆژانە ١٠ كاتژمێر كارەبای مۆلیدە دراوەتە هاووڵاتیان و نرخی ئەمپێرێك كارەبای مۆلیدە لەشاری هەولێردا لە ١٠ هەزارو ٥٠٠ دینار بۆ ١٣ هەزارو ٧٥٠ دینار بووە.» هاوكات، تاریق سەمین، سەرۆكی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئێمە هەموو ساڵێك دوو جۆر بەرنامەمان هەیە، بەرنامەی هاوینەو بەرنامەی زستانە، ئەمساڵ بەرنامەكە لەیەكی تشرینی دووەمەوە بەم شێوازەیە: ٦:٣٠ خولەك بۆ هەشتی بەیانی، پاشان دوانزەی نیوەڕۆ بۆ یەكی شەو هەركاتێك كارەبای نیشتیمانی ببڕێت كارەبای مۆلیدە دەدرێتە هاووڵاتیان.» تاریق سەمین وتیشی:» بۆ مانگی تشرینی یەكەمیش بۆ هەر ئەمپێرێك كارەبا  شەش تا حەوت هەزار دینار لەهاووڵاتیان وەرگیراوە، شوێنیش هەیە كارەبای كەم بڕاوە دوو هەزار دیناریان لێوەرگیراوە». لەلایەكی دیكەوە هەكار هروری، وتەبێژی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكانی دهۆك لەلێدوانكدا بەهاوڵاتی وت: « لەیەكی تشرینی دووەمەوە كاتژمێرەكانی كارەبای مۆلیدە زیادیان كردووە، لەشاری دهۆكدا رۆژانە نزیكەی ١١ كاتژمێر كارەبا دەدرێتە هاووڵاتیان». وتەبێژی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكانی دهۆك وتیشی: «مانگی تشرینی یەكەم ٢٠٠ كاتژمێر كارەبای مۆلیدە بەهاووڵاتیان دراوەو بۆ هەر ئەمپێرێكیش  نۆ هەزارو ٥٠٠ دیناریان لێوەرگیراوە.» وەزارەتی كارەبا لەكابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا دەستیكرد بەدانانی پێوەری زیرەك بۆ هاوبەشانی كارەبا تا بەوتەی خۆیان دادپەروەری لەدابەشكردنی كارەبادا بێتەدی، جیا لەوەی بەردەوام وەزارەتی كارەبا ناوبەناو هەڵمەتی بڕینی كارەبای زیادەڕەو لەناوچە جیاوازەكان ئەنجامدەدەن كە بەوتەی خۆیان بۆ ئەوەیە زیادەڕەویەكانی سەر كارەبای نیشتیمانی كەمبكەنەوە، بەڵام تائێستا ئەو هەنگاوانە نەبووەتە هۆی زیادكردنی كاتەكانی پێدانی كارەبا، لەكاتێكدا بەوتەی بەرپرسانی وەزارەتی كارەبا زیاتر لە 90٪ی هاوبەشانی كارەبا پێوەری زیرەكیان بۆ بەستراوە.

سەركۆ جەمال بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر بەدۆلار ناجێگیرە، جیاوازی زۆر هەیە لەنێوان ئەو نرخەی بانكی ناوەندی دیاریكردووە لەگەڵ بازاڕ، ئەمەش وایكردووە هاووڵاتیان و بازرگانان ترسیان لێ بنیشێت، بەتایبەت كەهۆشداری ئەوە دەدرێت ئەگەر بانكی ناوەندی رێوشوێنی نوێ نەگرێتەبەر سەرەتای ساڵی داهاتوو بەهای 100 دۆلار بەرامبەر دەبێت بە 200 هەزار دینار، شارەزایەكی ئابوری پێی وایە حكومەتەكەی سودانی نەیتوانی زاڵ بێت بەسەر بازرگانەكانی دۆلاردا، مامەڵەكارێكی دۆلاریش دەڵێت لەعێراق گروپی تیلیگرام و وەتس ئەپ یاری بەنرخی دۆلار دەكەن. گوڵاڵە سدیق، شارەزای ئابووری و بانك، سەبارەت بەدابەزینی بەردەوامی بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لەڕاستیدا حكومەتەكەی سودانی نەیتوانی زاڵ بێت بەسەر ئەو بازرگانانەی دۆلاردا كەبازاڕیان شێواندووە، راستە سەرەتا هۆكارەكە سیاسی بوو، چونكە عێراق وڵاتێكی خاوەن نەوتەو نەوتەكەش بەدۆلار دەفرۆشێت و دۆلارەكەش دەچێتە بانكی فیدراڵی ئەمریكا». وتیشی:»ئەوەی كەوایكردووە بەهای دۆلار بەبەرزی بمێنێتەوە، مامەڵەكان لەعێراق و هەرێمی كوردستاندا بەدۆلارن، بەڵام بەشێوازێك لەشێوازەكان لەناوەڕاست و خوارووی عێراق دینار زیاتر مامەڵەی پێوەدەكرێت، لەهەرێم هەموو مامەڵەكان بەدۆلارەو حكومەتی هەرێمیش نایەوێت مامەڵە ببێت بەدینار، چونكە لەبەرزی نرخی دۆلار قازانج دەكات، هەرچەندە هۆكاری سەرەكیش سیاسییە چونكە پارەكەی لەژێر دەسەڵاتی ئەمریكادایە، لەلایەكیش گروپە شیعەكان هەڕەشە لەسوپای ئەمریكا دەكەن». «خاڵی دووەمیشیان بەشێك لەبازرگانەكانی دۆلار خاوەنی بانكن و سەرمایەكانیان لەوڵاتانی دراوسێوە بۆ هاتووە، چی ئاڕاستەی شیعە بێت یاخود، بۆیە دەسەڵاتی ئەو خاوەن بانكانە زیاترە لەدەسەڵاتی سەرۆكوەزیران و رۆژانە لەبانكی ناوەندی 100 دۆلار بە 132 هەزار دەكڕن و دەیفرۆشنەوە بەنرخی بازاڕ كەئێستا سەرووی 160 هەزارەو بەوەش قازانجێكی زۆر دەكەن، خۆشیان دۆلار فرۆشەكان دان بەوەدادەنێن كەتەنها دۆلاری كارتەكان دێتە ناو بازاڕەوە». گوڵاڵە سدیق وای وت. وەك ئەو شارەزا ئابورییە دەڵێت:»خاڵێكی دیكەش ئەوەیە ئەو رێوشوێنانەی حكومەتی عێراق گرتوونیەتەبەر رێوشوێنی باش بوون، بەسیستەمكردنی پرۆسەی فرۆشتنی دۆلار، بەڵام گروپەكان رێگرن لەدابەزینی بەهای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی، سەرەتا زۆر گەشبین بووم بەدابەزینی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار، بەڵام ئێستا هیچ گەشبین نیم». سەبارەت بەكاریگەری دابەزینی بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر بەدۆلار، گوڵاڵە سدیق دەڵێت:»كاتێك دۆلار بەرزدەبێتەوە ئێمە لەبەرئەوەی وڵاتێكی هاوردەكارین، هەموو ئەو بازرگانانەی لەڕاستیدا بەسەكۆی ئەلكترۆنی دۆلار دەكڕێت بە 132 هەزار، بەڵام كاڵاكان بەنرخی بازاڕ بەهاووڵاتیان بەدۆلار دەشكێننەوە، كاتێكیش مووچەخۆر بەدینار مووچە وەردەگرێت و دۆلار بەرزە هێزی كڕینی لەبازاڕ كەمدەبێتەوە، ئەوەش قەیران تووشی بازاڕ دەكات». د.ئیدریس رەمەزان، شارەزای ئابووری پێی وایە «بەرزبوونەوەی زیاتری بەهای دۆلار لەدەست بانكی ناوەندی عێراق دەرچووە». د.ئیدریس رەمەزان بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد «بەهۆی ئەو شەڕەوە، خەڵكی زۆر هەوڵی راكێشانی دۆلار دەدەن، بەتایبەتی لەئیمارات و وڵاتانی دیكە، ئەوەش رێژەی داواكاری لەسەر دۆلار بەشێوەیەكی بەرچاو زیادی كردووە، بەراورد بەپێش شەڕەكە، لەناوخۆی عێراقیشدا، سەرەڕای هەوڵەكانی بانكی ناوەندی بۆ دابەزینی بەهای دۆلارو بەرزكردنەوەی بەهای دینار، بەڵام وەكو دەبینین نێوانی نرخی فەرمی لەگەڵ نرخی بازاڕ زیاترە لە 30 هەزار دینار، ئەوەش دەریدەخات، ئەو پرسە لەكۆنتڕۆڵی بانكی ناوەندیدا دەرچووە». بەوتەی ئەو شارەزایەی ئابووری «زەرەرمەندی یەكەم لەدابەزینی بەهای دینار، ئەو چین و تووێژانەن كەسەرچاوەی داهاتیان تەنیا دینارەو سنووردارە، بەتایبەتی مووچەخۆران.   لەڕێكەوتی 19ی تەمموزی 2023 بەهۆی حەواڵەكردنی دۆلار بۆ ئێران و ئەو وڵاتانەی لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكاوە سزادراون، ئەمەریكا سزای بەسەر 14 بانكی عێراقیدا سەپاندو لەدوای بڵاوبوونەوەی ئەو هەواڵە نرخی 100 دۆلار لە 148 هەزار دینارەوە بۆ سەرووی 150 هەزار دینار بەرزبووەوە. بانكی ناوەندیی عێراق رۆژانە دەوروبەری 200 ملیۆن دۆلار دەفرۆشێت و هەر 100 دۆلارێكیش بە 132 هەزار دینار ، دەدات، بەڵام ئاڵوگۆڕكارانی دراو دەڵێن پارەكە بۆ حەواڵەیەو دەچێتە دەرەوە و بۆ ناوخۆ نییەو ئەوەش هۆكاری سەرەكیی نزمیی بەهای دینارە. هاوڵاتی بۆ بەدواداچوونی زیاتری ئەو بابەتە چووە بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو لەسلێمانی و لەچەند ئاڵوگۆڕكارێكی دراویشی لەهەولێر پرسی، بەشێكیان باس لەوەدەكەن ئەو دۆلارەی رۆژانە بانكی ناوەندی بۆ حەواڵە دەیخاتەڕوو تەنها ژمارەیەو بەشێك لەبازرگانان كاتێك دەیانەوێت پارە حەواڵە بكەن ناتوانن، واتە ئەو بڕەی وەك حەواڵە بانكی ناوەندی دەیخاتەڕوو راست نییە. ئیسماعیل محەمەد، یەكێك لەئاڵوگۆڕكارانی دراو لەسلێمانی بەهاوڵاتی وت:»هۆكاری بەرزی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار ئەوەیە بانكی ناوەندی لەیەك هەفتەدا بڕی كاشی كەمكردووەتەوە، هەرچەندە حەواڵەی زیادكردووە، بەڵام بازاڕی تێر نەكرد، جگە لەوەش بڵاوبوونەوەی ئەو لێدوانەی لەدوای سەری ساڵەوە پارەی كاش نانێرنە بازاڕەوە نیگەرانی لای ئەو كەسانە دروستكرد كەپارەی عێراقییان هەیە». وتیشی:»بۆ چارەسەری ئەو دەردە پێویستە ئەو كاشەی لەبەردەستیەتی رێگەی پێدراوە بیخاتە بازاڕ دەبێت میكانیزمەكەی بگۆڕێت نەیدات بەو بانكانەی سەر بەبانكی ناوەندین، چونكە لەڕاستیدا ئەو پارەیەی دەدرێتە ئەوان، ناكەوێتە بازاڕ، ئەگەر بشكەوێتە بازاڕ ئەوەندە بەزەحمەت دەیخەنە بازاڕ 20٪ی ناكەوێتە بازاڕەوەو هەڵاوسان دروستدەبێت چونكە داخوازی زۆر دەبێت لەسەر دۆلار». «زیاتر لە 10 مانگە كۆمپانیاكانی ئاڵوگۆڕی دراو پارەیان خەواندووەو بانكی ناوەندی دەبێت پارەی كاشیان پێبدات بەڵام پارەیان پێنادات، ئەمەش وایكردووە بەهای دینار بەردەوام بێت لەدابەزین بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی». ئیسماعیل محەمەد لەبازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو لەسلێمانی وای وت. بەوتەی ئەو ئاڵوگۆڕكارەی دراو لەبازاڕی دۆلارەكەی سلێمانی»هۆكاری بەرزبوونەوەی بەردەوامیی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار ئەوەنییە كەدەچێتە دەرەوە، بەڵكو ئەو گروپانەن كەبەشێكیان لەواتس ئەپ و تێلیگرامەوە شەوان یاری بەنرخی دۆلار دەكەن و سەر بەچەندین دەستەو گروپن». نەبیل مەرسومی، پسپۆڕی ئابووری لەفەیسبووكی خۆی نووسیویەتی:»بانكی ناوەندی عێراقی دەیەوێت پارەی كاش قەدەغە بكات، زیاتر پشتیوانی پارەدانی ئەلكترۆنی بكات، بۆیە بانكە تایبەتەكان ئەو كاشەی لەبانكی ناوەندی دەیكڕن بۆ بازرگانیكردن لەگەڵ ئێران و سوریا بەكاریدەهێنن». سەبارەت بەپێدانی دۆلار بەگەشتیاران، ئەو پسپۆڕە ئابووریە دەڵێت:»پارە نادرێتە گەشتیاران و بەهۆی ئەوەش خواستیان بۆ پارەی كاش زیاتر دەكات، ئێستاش قەیرانی بەهای دۆلار بەرامبەر بەدینار نەختینە نییەو زیاتر تەكنیكیە، كەئەوەش بنەمای قەیرانی سیاسی و ئابورییە». پێشتر ناسر ئەلكنانی پسپۆڕی ئابوری و بانک هۆشداری دابوو لەوەی بەهۆی خواستی زۆر لەسەر دۆلار رەنگە نرخی 100 دۆلاری ئەمریكی لەعێراق لەساڵی داهاتوو بگەیەنێتە 200 هەزار دیناری عێراقی، ئەگەر بەڕاستی رێوشوێنی پێویست تاكۆتایی ئەمساڵ نەگیرێتەبەر. كنانی هۆكاری زیاتر بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی بۆ ئەوە دەگێڕێتەوە كەبانكی ناوەندی عێراق و حكومەتی عێراق بەبێ لێكۆڵینەوە رێوشوێنی پێشوەختە جێبەجێدەكات. بەوتەی موعین كازمی، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، بانكی ناوەندی عێراق لەهەوڵدایە تاكۆتایی ئەمساڵ بەنیازن زنجیرەیەك چاكسازی رابگەیەنن بۆ كۆنترۆڵكردنی بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلاری ئەمریكی، بەشێوەیەك ئەو نرخەی لەبانكی ناوەندی بۆ دۆلار كە بۆ هەر دۆلارێك هەزارو 320 دینارە جیاوازی زۆر نەبێت لەگەڵ بازاڕەكاندا. عەلی توركی ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایەكی جیاوازی هەیە، ئەو پێی وایە سێ هۆكار وایكردووە بەردەوام بەهای دینار بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی داببەزێت، ئەو پێشی وایە هۆكاری یەكەم ئەو جەنگە ئابووریەیە كەئیدارەی ئەمریكا لەڕێگەی بانكی فیدراڵییەوە دژ بەحكومەتەكەی محەمەد شیاع سودانی دەستیپێكردووە كە لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگی پێكهێندراوەو دەیەوێت شكستی پێبهێنێت. هۆكاری دووەمیش بەوتەی عەلی توركی شكستی بانكی ناوەندی عێراقە لەو رێوشوێنانەی رایگەیاندووە بەتایبەت بۆ پارەداركردنی بازرگانان كاتێك دوو هەفتە پارەدانیان دوادەخات ئەمەش دەبێتە كێشە بۆ ئەو بازرگانانەو ناچارن لەبازاڕ دۆلار بكڕن چونكە پەیوەستن بەگرێبەستی دارایی و هەر دواكەوتنێك دەبێتەهۆی زیانگەیاندن پێیان. بانكی ناوەندیی عێراق لە 20-12-2020 بڕیاریدا نرخی فرۆشتنی هەر دۆلارێكی ئەمریكی لەهەزارو 180 دینارەوە بۆ هەزارو 460 دینار زیاد بكات، تاوەكو نزیكەی دوو ساڵ بەهای دینار جێگیربوو تاوەكو رۆژی 11-12-2022 نرخی 100 دۆلاری ئەمریكی 150 هەزار دیناری عێراقی تێپەڕاندو دواتر بانكی ناوەندی بڕیاریدا نرخی هەر دۆلارێك لەهەزارو 320 دینار جێگیربكات.  سەرەتا كەنرخی هەر دۆلارێك لەهەزارو 180 دینارەوە بۆ هەزارو 460 دینار زیادكرا، دیناری عێراقی 22٪ی بەهاكەی بەشێوەیەكی فەرمی لەدەستدا، ئێستاش كەبەهای دۆلار بەرامبەر دینار بەهەزارو 320 دینار جێگیركراوە بەڵام لەبازاڕدا هەر دۆلارێك لەسەروو هەزارو 660 دینار مامەڵەی پێوەدەكرێت، دیناری عێراقی زیاتر لە 40٪ی بەهاكەی لەدەستداوە، بەشێوەیەك لەكاتی ئامادەكردنی ئەم راپۆرتەدا 100 دۆلار لەسەرووی 164 هەزار مامەڵەی پێوەدەكرێت.

هاوڵاتی جەنگی حەماس-ئیسرائیل مانگێکی تێپەڕاندو هیچ ئاسۆیەکی روون نییە بۆ وەستانی شەڕ لەکاتێکدا نەتەوەیەکگرتووەکان جەنگەکە بە«گۆڕستان بۆ منداڵانی غەززە» وەسف دەکات. ئیدرەی جۆ بایدن داوای راگرتنی شەڕ دەکات بەشێوەیەکی کاتی تاهاوکاری زیاتری مرۆیی بنێردرێت بۆ غەززە، بەڵام بەنهێنی لەهەوڵی ئەوەدایە بەبەهای زیاتر لە ٣٠٠ ملیۆن دۆلار بۆمب بۆ ئیسرائیل بنێرێت. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، رایگەیاندووە بەهیچ شێوەیەک ئاگربەست راناگەیەنێت و دەڵێت، دەیەوێت کۆنتڕۆڵی غەززە بکات تاکاتێکی نادیار. "کۆنتڕۆڵی نادیاری غەززە" لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی ئەی بی سی نیوزی ئەمریکی، ناتانیاهۆ باسی لەوەکرد کەئیسرائیل بۆ کاتێکی نادیارو ماوە دیارینەکراو کۆنتڕۆلێ غەززە دەکات بۆ زامنکردنی ئاسایشی خۆی. کەرتی غەززە دەبێت «لەلایەن ئەوانەوە» بەڕێوەببرێت کە «نایانەوێت وەک حەماس بەردەوام بن»، ناتانیاهۆ وای وت بەبێ ئەوەی روونکردنەوە بدات لەسەر ئەوەی ئاخۆ مەبەستی دەسەڵاتی فەڵەستینە یاخود هێزێكی نێودەوڵەتی. «پێموایە ئیسرائیل بۆ ماوەیەکی دیارینەکراو بەرپرسیاریەتی تەواوەتی ئاسایشی [غەززە]ی لەئەستۆ دەبێت چونکە پێشتر بینیومانە چی روودەدات ئەگەر وانەبێت». وتەکانی ناتانیاهۆ یەکەمین نیازی ئیسرائیل دەردەخات دوای ئەوەی کەوڵاتەکە غەززە داگیردەکات. ئەمە لەکاتێکدایە کەپێشتر لەمانگی رابردوو، یۆف گالانت، وەزیری بەرگری ئیسرائیل باسی لەوەکرد وڵاتەکەی «بەرپرسیارییەتی ژیانی خەڵکی غەززەی لەئەستۆ نابێت». ناتانیاهۆ لە ٧ی مانگی رابردوو جەنگی دژی حەماس راگەیاند، دوای ئەوەی بزوتنەوەکە هێرشی کردەسەر ئیسرائیل و هەزاو ٤٠٠ ئیسرائیلی کوشت لەسەربازو مەدەنی، ئەمە جگەلەوەی زیاتر لە ٢٤٠ بارمتە لای حەماس بوونیان هەیە. "غەززە بووەتە گۆڕستان بۆ منداڵان" ماوەی مانگێکە ئیسرائیل بەخەستی بۆردومانی کەرتی غەززە دەکات و بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین، زیاتر لە ١٠ هەزار کەس کوژراون کەزیاد لەچوار هەزاریان منداڵن. رۆژنامەنی فاینانشڵ تایمزی بەریتانی دەڵێت، ئیسرائیل بەشێوەیەکی توند رێگری لەهاوکاری مرۆیی دەکات بۆ نێو غەززە بەجۆرێک لەپێش جەنگەوە رۆژانە ٤٠٠ بارهەڵگری هاوکاری مرۆیی دەڕۆشتن بۆ کەرتەکە بەڵام لەدوای جەنگ تەنها ٢٠ بارهەڵگرێک رۆژانە رێگەیان پێدەدرێت. رێکخراوە مرۆییە نیودەوڵەتییەکان هۆشداری ئەوەیان داوە کەئەم رێگرتنە قەیرانی مرۆیی لەغەززە قووڵتر دەکاتەوە دوای ئەوەی زیاتر لەیەک ملیۆن خەڵکی غەززە ئاوارە بوون. فاینانشڵ تایمز باس لەوەدەکات کە لەدەستپێکی جەنگەوە، تەنها ٥٠٠ بارهەلگری هاوکاری مرۆیی چوونەتە نێو غەززە. دوای ئەوەی وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاند کوژراوانی غەززە بەهۆی بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە ١٠ هەزار کەسی تێپەڕاندووە، ئەنتۆنیۆ گوتێرس، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان داوای ئاگربەستی بەپەلەی کرد. ئیسرائیل دەڵێت تا بارمەتەکان ئازاد نەکرێن ئاگربەست راناگەیەنێت و حەماسیش باس لەوەدەکات بارمتەکان ئازاد ناکات لەکاتێکدا غەززە هێرشی لەسەرە. «ئۆپەراسیۆنی زەمینی سوپای ئیسرائیل و بۆردومانە بەردەوامەکان لەمەدەنی، نەخۆشخانەکان، کەمپی ئاوارەکان، مزگەوتەکان و کەنیسەکان دەدات»، گوتێرس وای وت. سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان وتیشی، «لەهەمان کاتدا حەماس و گروپەکانی تر خەڵکی مەدەنی وەک قەڵغانی مرۆیی بەکاردەهێنن و بەردەوامن لەهەڵدانی مووشەک بەئاراستەی ئیسرائیل». ئیسرائیل باس لەوەدەکات کە حەماس لەژێر نەخۆشخانە و باڵەخانە مەدەنییەکانی تردا خۆی حەشارداوە بۆیە بۆردومانی ئەو شوێنانە دەکات، بەڵام حەماس رەتیدەکاتەوە دەڵێت، ئەوە قسەیەکی «بێ بەڵگەیە» و دەبێت نەتەوەیەکگرتووەکان هەوڵی پشتڕاستکردنەوەی بدات. «غەززە خەریکە دەبێتە گۆڕستان بۆ منداڵان، سەدەها کچ و کوڕ رۆژانە دەکوژرێن یان بریندار دەبن، پیوستمان بە ئاگربەستێکی دەستبەجێ هەیە، ئیتر بەسە دەبێت ئەم جەنگە بوەستێت»، گوتێرس وای وت. ئەمریکا نیازی هەیە بۆمب بۆ ئیسرائیل بنێرێت واشنتن دژی ئاگربەستی تەواوەتییە بەڵام دەیەوێت راگرتنێکی کاتی شەڕ رابگەیەنرێت بەهۆی ئەوەی پێیوایە حەماس سوود لەئاگربەست دەبینێت. کۆشکی سپی دووشەممەی رابردوو رایگەیاند، جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لەپەیوەندییەکی تەلەفونیدا داوای لەناتانیاهۆ کردووە شەڕ بەشێوەیەکی کاتی رابگرێت. هاوکات ناتانیاهۆش لە چاوپێکەوتنەکەیدا لەگەڵ کەناڵی ئەی بی سی، رایگەیاند کەهاوڕای راگرتنی شەڕە بەشێوەی کاتی بۆ کاتژمێرێک یان دوو کاتژمێر بەڵام لەگەڵ وەستاندنی تەواوەتی شەڕ نییە، هەرچەندە تائێستا شەڕ بەردەوامەو بەشێوەیەکی کاتیش رانەگیراوە. بەپێی راپۆرتێکی ئەی بی سی نیوز، ساڵانە ئەمریکا بەبەهای نزیکەی چوار ملیار دۆلار هاوکاری سەربازی بۆ ئیسرائیل دەنێرێت. رۆژنامەی واڵ ستریت جێرناڵ ئەمریکی لەراپۆرتێکیدا باس لەوەدەکات ئیدارەی بایدن نیازی هەیە بەبەهای ٣٢٠ ملیۆن دۆلار بۆمبی ورد [ئەو بۆمبانەی تەکنەلۆجیای پێشکەوتوویان هەیەو  بەوردی ئامانجەکانیان دەستنیشان دەکەن و دەیپێکن] بۆ ئیسرائیل بنێرێت. بەپێی راپۆرتەکە، ئیدارەی بایدن بەفەرمی سەرکردەکانی کۆنگرێسی لە ٣١ی مانگی رابردوو لەبڕیارەکە ئاگادارکردووەتەوەو ئەو بۆمبانەی دەنێردرێت تایبەتە بەفڕۆکە جەنگی. واڵ ستریت جێرناڵ دەڵێت، لەچەند رۆژی رابردوودا بەهۆی زۆربوونی قوربانییەکان لەغەززە، بەرپرسانی باڵای ئەمریکی داوایان لەئیسرائیل کردووە بۆردومانەکانی هێوربکاتەوە تاقەیرانی مۆریی زیاتر نەبێت. بەشێک لەشیکەرەوانی ئەمنی باس لەوە دەکەن کەناردنی چەک بۆ ئیسرائیل لەلایەن ئەمریکاوە وادەکات کەشەڕ رانەگیرێت و هێرشەکانی ئیسرائیل بەردەوام بێت. «ئیدارەی بایدن داوا لەحکومەتی ئیسرائیل دەکات شەڕ بەکاتی رابگرێت، بەڵام ناردنی چەک و هاوکاری سەربازی هاوشێوەی کە بۆ ئیسرائیل دەنێردرێت وادەکات کە ئەم هەوڵە پەکی بکەوێت، ئیدارەی بایدن داوادەکات بۆ راگرتنی شەڕ، بەڵام کارەکانی پێمان دەڵێت کەپشتگیری لەکەمپینی بۆردومانەکە دەکات»، سێس بیندەر، شارەزایەکی فرۆشی چەک لەناوەندی لێکۆڵینەوەی میدڵ ئیست دیمۆکرەسی. رۆژنامەیەکی ئیسرائیلی بەناوی کالکالیست لەراپۆرتێکیدا ئاشکرایکردووە کەتێچووی جەنگی ئیسرائیل ٥١ ملیار دۆلار دەبێت بۆ حکومەتی ئیسرائیل ئەگەر جەنگەکە بۆ ماوەی هەشت بۆ ١٠ مانگ بەردەوام بێت. رۆژنامەکە داتای وەزارەتی بەرگری ئیسرائیلی دەستکەوتووەو دەڵێت ئەو ژمارەیە تەنها بۆ کاتێکە ئەگەر جەنگەکە تەنها لەغەززەدا بمێنێتەوەو لایەنی تر دەستوەردان نەکات وەک حزبوڵای لوبنانی، ئێران یان حوسییەکانی یەمەن.

هاوڵاتی لەمەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان لەهەولێر (پیرمام)، كۆبوونەوەی هاوبەشی یەكێتی و پارتی بەڕێوەچوو، لەڕاگەیەندراوێكی هاوبەشدا كۆبوونەوەكەیان بەئەرێنی ناوبرد، ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتیش دەڵێت نیەتیان هەیە كێشەكانیان لەگەڵ پارتی چارەسەربكەن. بەشداربووانی پارتی دیموكراتی كوردستان لەكۆبوونەوەكە پێكهاتبوون لە نێچیرڤان بارزانی، جێگری یەكەمی سەرۆكی پارتی؛ مەسرور بارزانی، جێگری دووەمی سەرۆكی پارتی؛ فازڵ میرانی، هۆشیار زێباری، جەعفەر ئێمینكی، پشتیوان سادق، مەحموود محەممەد، ئازاد بەرواری و دڵشاد شەهاب.  وەفدی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان پێكهاتبوون لە بافڵ تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتی؛ قوباد تاڵەبانی، سەعدی ئەحمەد پیرە، عیماد ئەحمەد، شاڵاو عەلی عەسكەری، دەرباز كۆسرەت رەسوڵ و رەفعەت عەبدوڵڵا. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، پرسی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق و هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم و فرۆشتنی غازو دۆسیەی حكومەت و دۆسیەی ئەمنیی و چەند دۆسیەیەكی دیكە گەرمترین باسی ناو كۆبوونەوەی پارتی و یەكێتی بوون، بەمەبەستی یەكلایی كردنەوەی ئەو پرسانەش كۆبوونەوەكە لەسەر ئاستی باڵا بووە، بەڵام تیایدا بڕیاری یەكلاییكەرەوە نەدراوەو جێهێڵدراوە بۆ كۆبوونەوەكانی دواتر. لەڕاگەیەندراوی هاوبەشی كۆبوونەوەی  پارتی و یەكێتیدا هاتووە:» رۆژی سێشەممە ٧ی ١١ی 2023، لەبارەگای مەكتەبی سیاسیی پارتی لەپیرمام، كۆبوونەوەی هاوبەشی نێوان یەكێتیی و پارتی، ئەنجامدرا، لەكۆبوونەوەكەدا بارودۆخی هەرێمی كوردستان و عێراق بەتایبەتی و رەوشی هەستیاری ناوچەكە بەگشتی گفتوگۆیان لەبارەوە كرا، هەردوولا جەختیان لەسەر هەماهەنگی و پێكەوەكاركردن و پێویستی كۆكردنەوەی هێزو توانای سەرجەم هێزو لایەنە سیاسییەكان كردەوە بۆ پاراستنی قەوارەی هەرێمی كوردستان و داڕشتنی ستراتیژیەتێكی هاوبەش كەگونجاوبێت لەگەڵ رەوتی رووداوو گۆڕانكارییەكانی قۆناغەكەو رووبەڕووبوونەوەی ئاڵنگاریەكان، هەردوولا هاوڕابوون لەسەر بەهێزكردنی خاڵە هاوبەشەكان و چارەسەركردنی گیروگرفتەكان بەئاراستەی بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتیمانییەكانی كورستان». بەپێی راگەیەندراوەكەی یەكێتی و پارتی «لەتەوەرێكی دیكەی كۆبوونەوەكەدا، جەخت لەپاڵپشتیكردنی هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان كرایەوە بۆ دابینكردنی شایستە داراییەكان و مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لەچوارچێوەی دەستووری هەمیشەیی عێراقدا، لەكۆتاییدا، بڕیاردرا كۆبوونەوەكان بەردەوامییان هەبێت و بۆ ئەم مەبەستەش ئالیەتێكی گونجاو دیاریكرا، شایەنی ئاماژەیە كۆبوونەوەكە لەكەشێكی ئارام و ئیجابیدا بەڕێوەچوو». نێچیرڤان بارزانی، جێگری سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لەدوای كۆبوونەوەكە وەڵامی چەند پرسیارێكی رۆژنامەنوسانی دایەوە، لەوەڵامی ئەوەی ئایا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەكاتی خۆیدا بەڕێوەدەچێت؟ نێچیرڤان بارزانی رایگەیاند: ئەوان وەكو سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان رۆژی هەڵبژاردنیان دیاریكردووەو هیوادارن لەوادەی خۆیدا بكرێت. لەدوای جەنگی ئیسرائیل و حەماس كە لەحەوتـی مانگی رابردوو دەستیپێكرد، گرووپە چەكدارەكان هێزەكانی هاوپەیمانان لەبنكەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق دەكەنە ئامانج، شەوی دووشەممەش بەدرۆن هێرشكرایەسەر هێزەكانی هاوپەیمانان لەفڕۆكەخانەی هەولێر.  نێچیرڤان بارزانی كەسەرۆكی هەرێمی كوردستان و فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانە لەبارەی ئەو هێرشانە رایگەیاند:هێرشەكانی سەر هێزەكانی هاوپەیمانان لەهەولێر پێشهاتێكی زۆر مەترسیدارە بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان. «داواكاریی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەرۆكوەزیرانی عێراق ئەوەیە كە نابێت رێگەبدرێت ئەو هێزانەی لەدەرەوەی یاسان كێشە بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان دروستبكەن».  وتیشی:»ئەو كارانە نە هاوكاریی عێراق دەكات، نە دروستە ئەنجامبدرێن و بەرژەوەندییش لەوەدا نییە كەعێراق بچێتە ناو ئەو كێشانەوە».  لوقمان وەردی، ئەندامی ئەنجوومەنی سەركردایەتیی یەكێتی بەهاوڵاتی وت: «دەتوانم جەخت لەوە بكەمەوە یەكێتی بڕوای نەگۆڕی بەوە هەیە كە ئەم قۆناغە سەختەی ڕووی لەهەرێم كردووە وێڕای ئەوەی دۆخی سیاسی نالەبارە دۆخی داراییش تەنگی بە خەڵكی هەرێمی كوردستان هەڵچنیوە، بۆیە پێمان وایە بەر لەمەترسی سیاسی مەترسی دارایی لەسەر هاوڵاتیانی هەرێم هەیە.» ئەو ئەندامەی ئەنجوومەنی سەركردایەتیی یەكێتی وتیشی:»لەڕابردووشدا یەكێتی دەستپێشخەری كردووە بۆ چارەسەری كێشەكان گەواهیدەری ئەوەش بەشداری بافڵ تاڵەبانییە لەكۆبوونەوەكانی یەكێتی و پارتی، ئێمە و پارتی كێشەمان هەیە تێڕوانینی جیاوازمان هەیە لەسەر زۆر شت لەسەر ئازادی ڕۆژنامەوانی و دادگاكان لەسەر پەیوەندیی لەگەڵ وڵاتان و شێوازی خزمەتگوزاری و ئیدارەدانی حكومەت.»  «نیەتی یەكێتی ئەوەیە كۆی گرفتەكان لەگەڵ پارتی و كۆی لایەنەكانی دیكە چارەسەر بكات، ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستانە هەموو پەیوەندییەكانی بەكاربهێنێت بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی هەموو شارەكان نەك جیاوازی بكرێت، یەكێتی دەیەوێت گفتوگۆی راشكاوانە بكات بۆ چارەسەركردنی گرفتەكان.»  ئەندامەكەی سەركردایەتیی یەكێتی پێی وایە ئەو پرسانە دەبێت بەلێكتێگەیشتنی تەواو چارەسەر بكرێن، سەبارەت بە ئەنجامی كۆبوونەوەی ڕۆژی سێشەممە 7-11-2023 ی  یەكێتی و پارتی، پێی وایە كۆبوونەوەكانی داهاتوو وەڵام دەرەوەن و ئاستی وەفدەكەش بە «باش» وەسف دەكات و دەشڵێت «كۆبوونەوەكە لەكەشێكی باشدا بەڕێوەچووە». لەژمارەی هەفتەی رابردوودا، هاوڵاتی لەڕاپۆرتێكدا ئەوەی بڵاوكردەوە، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆكی پارتی، لەهەوڵی ئەوەدایە كە رێكەوتنێكی نوێی ستراتیژی لەنێوان هەردوو حزب واژۆبكرێت و دواتریش كۆدەنگییەكی نیشتیمانی لەنێوان حزبەكانی تردا دروستبكرێت، بۆ ئەو مەبەستەش هاوڵاتی پەیوەندی بەجەعفەر ئێمینكی ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی كرد ، بەڵام ئامادەنەبوو لەوبارەیەوە هیچ قسەیەك بكات، هەرچەندە زانیاریەكانی هاوڵاتی رەتنەكردەوە. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، لەكۆبوونەوەكەی پیرمام دوای چەند كاتژمێرێك لەكۆبوونەوە و پاش نانخواردنی نیوەڕۆ، یەكێتی و پارتی ئاستی كۆبوونەوەكەیان كردووەتەوە چوارقۆڵی و بەجیا هەریەك لە نێچیرڤان بارزانی، مەسرور بارزانی، بافڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی پێكەوە كۆبوونەتەوە.

ڤانە حەمە باب شەرجی، یەکێکە لەناوچە کۆن و مێژووییەکانی بەغداد، بەڵام دوای زیاتر لەمێژوویەکی پێنجسەد ساڵی هیچ سیمایەکی شارستانی پێوە دیار نیە، روو لەهەر گۆشەیەکی دەکەیت بەزبڵ و خاشاکێکی زۆر دەورە دراوە کەوەک « کێوێک لەزبڵ دەردەکەون». سەرەڕای کۆنی باڵەخانەکانی کەڕەنگە مێژووی سەردەمی ئیمپراتۆری عەباسیەکانیشت بۆ بگێڕێتەوە، کەچی هیچ نۆژەنکردنەوەو خزمەتگوزاریەکی پێوە دیارنیە، باڵەخانەکانی کەهەندێکیان بەتەواوی رووخاون و هەندێکیان سەرەڕای نەگونجاوییان بۆ ژیان، بەڵام نرخێکی زۆریان هەیەو دانیشتوانێکی زۆری هەیە، ئەمەش وایکردووە ئەو گەڕەکانەی باب شەرجی دوای ئەو مێژووە پڕ ئاڵنگاریەی رووبەڕووی عێراق و بەتایبەتیش پارێزگای بەغداد بووەتەوە هێشتا بەپێوە بمێنێت. باب شەرجی سەرەڕای کۆنی و ئەو ژینگە ناخاوێنەی هەیەتی، بەفرەنەتەوەییەکەی دانیشتوانەکەی ناسراوە، کوردانی فەیلی و تەنانەت خەڵكی سودانیشی تێدا دەژین.  لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا بوونی مزگەوتی موسوڵمانەکان، کەنیسەی کریستیانەکان لەوانەش کەنیسەی ئەرمەنیەکان، گوزارشت لەبەشێکی دیکەی مێژووی ئەم ناوچەیەی بەغداد دەکەن. ئەم ناوچەیە (باب شەرجی) بەهەریەک لەناوچەی سەوز، گۆڕەپانی تەحریر دەورە دراوە، کەئەمەش وایکردووە قەرەباڵغیەکی زۆر دروست ببێت لەم گەڕەکانە ئەوەش بەهۆی کۆبوونەوەی ژمارەیەکی زۆر لەپاس، تەکسی (توک توک) بۆ گەیشتن بەهەر گەڕەک و ناوچەیەکی بەغداد، هاوکات ناتوانرێت ئاماژە بەوە نەکرێت ئەو توك توكانەی باب  شەرجییان تەنیوە رێگەیان پێنادرێت بچنە ناوچەکانی مەنسور یان ناوچەی سەوز کەئەمەش وایکردووە بەسمبولی ناوچە کۆن و بێخزمەتەکانی بەغداد دابنرێت. لەناو هەموو ئەو شوێنانەی کەکەوتوونەتە نزیک باب شەرجی گرنگترینیان گۆڕەپانی تەحریرە، چونکە ئەو گۆڕەپانە  بەسەکۆی دەنگە ناڕازیەکان و خۆپیشاندانە بەرفراوانەکانی دەناسرێتەوە  لەوانەش « خۆپیشاندانی بەرفراوانی تشرینیەکان» لەساڵی ٢٠١٩  کە داوای هەرە سەرەکییان چاکسازی و گۆڕانی دەسەڵاتی سیاسی بوو،  تێیدا سەدان خۆپیشاندەر کوژران و بەهەزارانیش برینداربوون. لەگەڵ ئەوەی باب شەرجی تەنها چەند سەد مەترێک دوورە لەم گۆڕەپانە « تەحریر» بەڵام ئەوەش نەیتوانیوە تروسکاییەک بێت بۆ نۆژەنکردنەوەو خزمەتگوزاری بۆ دانیشتوانەکەی. ئەم پشتگوێخستنەی ناوچەیەکی وەک باب شەرجی لەوڵاتێکدایە کەدوای سعودیە دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتی خاوە لە ئۆپێک، بەڵام بێخزمەتی و کێوێک لەزبڵ بووەتە دیاترین سیمبولی ئەم ناوچەیە.    

دلێر عەبدوڵڵا بەپێی بڕیارێكی حزبی، ئاڵوگۆڕ لەپۆستەكانی قایمقام و پارێزگاری سلێمانیدا دەكرێت، ئاوات محەمەد قایمقامی قەزای ناوەندی سلێمانی ئاماژەی بەوەدا كەئامادەیە ببێتە پارێزگارو بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە لەهەرجێیەك بێت خزمەت بەخەڵكی سلێمانی دەكات، دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی هیچ قسەیەكی لەوبارەیەوە نییەو بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی ناوبراو نایەوێت ببێتە قایمقام و لەحاڵەتی جێبەجێكردنی ئاڵوگۆڕەكەدا دەچێتەوە سەر كارەكەی پێشووی خۆی كەپلەی مامۆستاییە لەزانكۆی سلێمانی. لەچوارچێوەی گۆڕانكارییە ئیدارییەكانی سنووری پارێزگای سلێمانی، بڕیارە ئاڵوگۆڕ لەپۆستەكانی قایمقام و پارێزگاردا بكرێت، ئاوات محەمەد قایمقام بخرێتە شوێنی دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی، هەروەها دكتۆر هەڤاڵ بكرێتە قایمقامی قەزای ناوەندی سلێمانی. بەڵام بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر ئامادە نییە ئەو پۆستە وەربگرێت و بڕیاریداوە پاش جێبەجێكردنی گۆڕانكارییەكە، بچێتەوە سەركارەكەی پێشووی كەمامۆستاییە لەزانكۆی سلێمانی. هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كەیەكێتی دەیەوێت دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر لەپۆستی پارێزگاری سلێمانی دووربخاتەوەو كۆتایی بەو ماوەیە بهێنێت كە بۆ پۆستەكەی دكتۆر هەڤاڵ درێژكراوەتەوە، لەجێیدا ئاوات محەمەد قایمقامی ئێستای سلێمانی بكاتە پارێزگار، لەوبارەیەوە ئاوات محەمەد بەهاوڵاتی وت «جارێ نەبووەتە رەسمی، تەنها دەنگۆیەكەو بیستوومانە، هیچ نووسراوێك یان ئاگاداركردنەوەیەكمان پێنەگەیشتووە، هەركات ئاگاداركراینەوە ئەوكات ئامادەین بۆ هەر بەرپرسیارەتییەك بۆ خزمەتكردنی سلێمانی و هاووڵاتیانی پارێزگاكەمان». هەڤاڵ ئەبوبەكر لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە 30ی نیسانی ساڵی 2014 توانی لەكۆی 359,600 دەنگی بزووتنەوەی گۆڕان، 241,241 دەنگ بەدەستبهێنێت، پاش ململانێیەكی زۆری یەكێتی و بزووتنەوەی گۆڕان لەسەر پۆستی پارێزگار، دواجار یەكێتی رەزامەندی لەسەر ئەوەدا كەناوبراو بكرێتە پارێزگارو لە رۆژی 4ی كانونی یەكەمی ساڵی 2017 ئەو پۆستەی پێدراو تائێستاش لەسەر ئەركەكەی بەردەوامە. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، بەهۆی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم لەلایەن دادگای فیدڕاڵی، ئاڵوگۆڕكردنی ئەو دوو پۆستە لەڕێی رێكەوتنی نێوان گۆڕان و یەكێتییەوە دەكرێت و ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ ئەوە ئاگادار نەكراوەتەوە، لەوبارەیەوە هۆشیار ئیسماعیل ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەسەر لیستی یەكێتی بەهاوڵاتی وت «ئەو گۆڕانكارییە لەڕێی مەڵبەندی سلێمانی و باژێروای گۆڕانەوە دەكرێت، تائێستا ئێمە هیچ نووسراوێكمان بۆ نەهاتووەو بەهۆی بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵییەوە كارەكانمان راگیراوە». تائێستا ئاشکرا نەبووە کە کەی ئەو گۆڕانکارییە دەکرێت، بەڵام بەپێی وتەی چەند سەرکردایەتییەکی یەکێتی کەنەیانویست ناویان ئاشکرا بکرێت ئەوەیان بۆ هاوڵاتی خستەڕوو کەبڕیارەکە لەلایەن قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم، جێبەجێ دەکرێت و کاتەکەی دیارنییە. رۆژی 24ی مانگی سێپتەمبەری رابردوو، دادگای فیدڕاڵی عێراق بڕیاریدا بەهەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم، بۆ ئەوەش مۆڵەتی 60 رۆژ دیاریكرا تائەنجومەنی نوێی پارێزگاكان دیاریبكرێت، بەڵام تائێستا هیچ هەنگاوێك لەو رووەوە نەنراوە، ئەندامەكەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەهاوڵاتی وت «كاری ئێمە راگیراوەو تائێستاش هیچ هەنگاوێك نەنراوە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن یان دیاریكردنی ئەنجومەنی نوێ بۆ راییكردنی كاروبارەكان». لەئەگەری جێبەجێكردنی بڕیارە حزبییەكە بۆ ئاڵوگۆڕی هەردوو پۆستەكە، دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر نایەوێت ئەركەكەی ئاوات محەمەد بگرێتە ئەستۆ، لەوبارەیەوە سەرچاوەیەك لەپارێزگای سلێمانی بەهاوڵاتی وت «دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر بەگونجاوی نازانێت ببێتە قایمقام، ئەو لەبەرنامەیدایە بگەڕێتەوە سەر كارەكەی پێشووی خۆی و جارێكی تر وەك مامۆستا لەكۆلێژی زانستە مرۆڤایەتییەكانی زانكۆی سلێمانی دەستبەكارببێتەوە». لەگەڵ ئەوەی هەڤاڵ ئەبوبەكر ئامادەنەبوو هیچ قسەیەك لەوبارەیەوە بۆ هاوڵاتی بكات، بەڵام قایمقامی سلێمانی نەیشاردەوە كە ئامادەیە بۆ ئەوەی هەر ئەركێك هەبێت پێی بسپێردرێت، لەوبارەیەوە ئاوات محەمەد بەهاوڵاتی وت «هەر ئیشێك خزمەت بەخەڵك بكات، ئامادەم بیكەم و بەئەركی سەرشانی خۆشمی دەزانم. هیچ شتێكم بەڕەسمی پێم رانەگەیەنراوە، بەڵام كەپێم وترا بێ دوودڵی لەخزمەتی خەڵكدا دەبم بەتایبەت ئەركێك كە لەنەتیجەدا خزمەتی خەڵك بكات. هەروەها من دواجار مۆزەفم لەهەر شوێنێك ئەركم بدەنێ من ئامادەم جێبەجێی بكەم. من لەگەڵ جەنابی پارێزگار وەك دوو براو دوو هاوڕێ ئیشەكانی خۆمان دەكەین و هیچ كێشەیەكیش لەنێوانماندا نییە، بەپێچەوانەشەوە جەنابیان زۆر هاوكارمە لەجێبەجێكردنی ئەركەكاندا». لەسەروبەندی بانگەشەكانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی سلێمانی لەساڵی 2014 دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر وەك كاندیدی بزووتنەوەی گۆڕان لەدیبەیتی زانكۆی گەشەپێدانی مرۆیی لەشاری سلێمانی ئەوەی راگەیاند كەپاش هەڵبژاردنەكە پێویستە بەرپرسە گەندەڵەكانی هەرێم بەدوای ئیشدا بگەڕێن, وەك ئاماژەیەك بۆ لێپێچینەوەو سزادانیان لەحاڵەتی دەرچوونی وەك پارێزگاری سلێمانی، هەربۆیە یەكێتی و بەرپرسانی ئەو حزبە كەوتنە دژایەتیكردنی ناوبراوو چەندین تۆمەت و ناتۆرەیان خستەپاڵی. بەڵام پێچەوانەی وتەو پێشبینییەكان دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر لەجێی رەزامەندی یەكێتیدا بوو هەربۆیە تائێستا لەپۆستەكەی بەردەوامە.

هاوڵاتی پاسەوانی یەكێك لەخوێندنگاكانی پەروەردەی رۆژئاوای سەنتەری دهۆك دوای ئەوەی كەئاشكرای دەكات بەڕێوەبەری ئەو خوێندنگایەی دەوامی تێدادەکات نەوتی دزیوە، لەخوێندنگاکە دەگوازرێتەوەو هەڕەشەی لێدەکرێت و لێی دەدرێت، كەیسەكەشی تائێستا یەكلایی نەبووەتەوە. ئەو پاسەوانەی دزیەكەی ئاشكراكردووە ناوی سەگڤان یونس سەلیمەو لەساڵی 2002 دامەزراوە. ئەو بینایەی نەوتەكەی لێ دزراوە دوو خوێندنگا تێیدا دەوام دەكەن کەبریتین لەخوێندنگای هەڵات و خوێندنگای مەلا ئەمین كەدەكەونە سنوری پەروەردەی رۆژئاوا. بەوتەی پاسەوانەكە زیاتر لەدوو بەرمیل نەوت دزراوەو لەجیاتی ئەوەی خەڵات بكرێت گوازراوەتەوە بۆ خوێندنگایەكی تر. سەگڤان یونس سەلیم وردەكاری رووداوەكەی بۆ هاوڵاتی خستەڕوو و وتی، «كاری من پاسەوانییە هەر شتێك لەخوێندنگا بكرێت من لێی بەرپرسم، بەڕێوەبەری خوێندنگای هەڵات كە ژنێكەو پیاوەكەی بەرپرسێكی یەكێك لەوەزارەتەكانی حكومەتی هەرێمە دوو جار نەوتی خوێندنگاکەی دزیوە. بەچاوی خۆم بینیومە دوای دەوام بەئۆتۆمبێلەكەی خۆی دەهاتە خوێندنگا جارێك بەدەبەو جارێك بەبەرمیل نەوتی دزی». بەپێی قسەی پاسەوانەکە، هەردوو رووداوەکە نێوانیان هەیەو لەماوەی چەند ساڵێکدا روویانداوە. «جارێك لەمانگی ئایاری ئەمساڵ بوو و جارێكی تر پێش چەند ساڵێك بووە، دوای ئەوەی بۆ رای گشتی و لایەنی پەیوەندیدار ئاشكرام كرد كە نەوت لەلایەن بەڕێوەبەری خوێندنگاكە دزراوە چەند كەسێكی نزیك لەبەڕێوەبەری خوێندنگا هەڕەشەیان لەمن كردو بەناوی ئاسایش لێیاندام و لەکوڕەکەشیاندام. هەموو بەڵگەیەكم هەیە وەک وێنەو ڤیدیۆ، هەروەها گۆڕینی قوفڵەكان»، سەگڤان یونس سەلیم وای وت. سەگڤان یونس سەلیم لەدایكبووی 1967 لەساڵی 2002 دامەزراوە. یەكەمجار لەخوێندنگای جگەرخوێن دەستبەكاربووە. دوای ئاشكراكردنی دزییەكە لەخوێندنگای هەڵات دەگوازرێتەوە بۆ خوێندنگای  «كەزان»ی كچان و دۆسیەكەی لەدادگایەو تائێستا یەكلایی نەكراوەتەوە. «لەبری ئەوەی خەڵات بكرێم، كوڕەكەم لەپێش چاوی خۆم بەتوندی لێی دراوەو بەناحەقی منیان گواستەوە بۆ خوێندنگایەكی تر كەزیاتر لە 10 خولەك دوورترە، لەسەر ئەو ستەمەی كە لەبەرامبەرم كراوە لەدادگا سكاڵام تۆماركرد، دوای ماوەیەك كەسێك لەدادگا تەلەفونی بۆ کردم و وتی، ‹سكاڵاكەی تۆ رەفزكراوە.› نازانم كێ‌ ئەمەی كردووە، دواتر بڕیارەكەم تەممیز كردووە زیاتر لەسێ‌ مانگە چاوەڕێی وەڵامی دادگا دەكەم»، سەگڤان وای وت. سەگڤان یونس جەمیل دەشڵێت» بابەتی دزینی نەوت و گۆڕینی قوفڵەكان لەیەك بینا روویداوە بەڵام هەردوو بەڕێوەبەری خوێندنگا هاوڕێی یەكترن، دزینی نەوت و گۆڕینی قوفڵەكانی خوێندنگاكە هەر من ئاشکرام کردو لایەنی پەیوەندیدار دەڵێن دوو كەیسی جیاوازن، بەڵام وانیە چونكە هەردووكیان لەیەك بینا بووە «. رووداوەكە كاردانەوەی زۆری بەدوای خویدا هێناو دوای دوو رۆژ عومەر عەلی تەها، بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی پارێزگای دهۆك لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا وتی، «ئەمە دوو كەیسن، كەیسێكیان لەساڵی 2019 بووەو ئەوە یەكلایی بووەتەوە، ئەوەی دووەم لەسەر گۆڕینی قوفڵەكانی خوێندنگا بووە كەهێشتا ئەمە یەكلایی نەبووتەوەو كەیسەكە لەدادگایە، هەردوو كەیسەكەش لەیەك بینا بووە ، ئەو پاسەوانەی كەسكاڵای تۆماركردووە لانەدراوە تەنها گوازراوەتەوە بۆ خوێندنگایەكی تر، ئەمەش شتێكی ئاساییە لەهەر خوێندنگایەک ئەگەر بەڕێوەبەرەكە لەپاسەوان یان هەر فەرمانبەرێكی تر ناڕازی بێت دەگوازرێتەوە.» سامان سیوەلی، وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی حکومەتی هەرێم بەهاوڵاتی وت، «ئەم كێشەیە نەگەیشتووەتە وەزارەت، هەر قسەیەك كە بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی دهۆك بیكات قسەی فەرمی وەزارەتەو ئەوەی پێویست بێت ئەوان بۆ كەیسەكە دەیكەن «. هاوڵاتی چەند جارێك پەیوەندی بە عومەر عەلی تەها، بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی پارێزگای دهۆكەوە کرد بەڵام وەڵامی پەیوەندییەكەی نەدایەوە . عوسمان سلێمان، بەڕێوەبەری پەروەردەی رۆژئاوا بەهاوڵاتی وت، «راستە ئەو دوو خوێندنگایە دەكەونە سنوری پەروەردەی رۆژئاوا بەڵام ئەم كەیسە لەسەردەمی من نەبووە، بەڵام كەیسێكیان یەكلایی بووەتەوە تەنها یەكێكیان ماوە ئەویش لەدادگایەو هێشتا یەكلایی نەبووەتەوە، لەمە زیاتر هیچ شتێكی تر ناڵێم «.

شەنای فاتیح ٤٩ رۆژ بەسەر دەستپێكردنی ساڵی خوێندنی ٢٠٢٣-٢٠٢٤ تێپەڕدەبێت، بەڵام تائێستا چارەنووسی خوێندن لەسنووری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەكانی راپەڕین و گەرمیان نادیارە، مامۆستایەكی ناڕازی دەڵێت «دڵمان ژان دەكات بۆ قوتابییەكان، بەڵام ئەوە دەسەڵاتە كەئەمەی دەوێت». لەسەرەتای دەستپێكردنی وەرزی نوێی خوێندنەوە مامۆستایانی سنووری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین، بەهۆی دواكەوتنی موچەی سێ مانگەوە بایكۆتی هۆڵەكانی خوێندنیان كردووەو دابەشكردنی موچەی مانگەكانی ئاب و ئەیلول مەرجی گەڕانەوەیانە بۆ هۆڵەكانی خوێندن. عەتا ئەحمەد، جێگری سەرۆكی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: بەداخەوە حكومەت هیچ هەنگاوێكی نەناوە بۆ جێبەجێكردنی داخوازی مامۆستایان و وانەبێژان و لەسەر عینادی خۆی سوورە، ئەمەش وایكردووە كە مامۆستایان بەردەوامبن لەسەر بایكۆتكردن بەمەش زیانێكی زۆر بەر پڕۆسەی پەروەردە كەوتووە لەسنووری سلێمانی و دەوروبەری. وتیشی: ئێمە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەكەمتەرخەم  دەزانین، راستە حكومەتی ناوەند پارەی نەناردووە ئەوەش خەتای حكومەتی هەرێمە كەنەیتوانیوە پێشوەختە رێككەوتنێك بكات یاخود چاكسازییەك لەبواری داراییدا بكات، ئێمە لەنزیكەوە مامۆستاو بەڕێوەبەرەكان دەبینین، دەڵێن پێمان خۆشە دەوام بكەین بەڵام زۆربەیان دەڵێن گیرفانمان بەتاڵەو پارەی هاتوچۆمان پێنییە. « ئومێدەوارین نەگاتە ئەوەی وەزارەت بیر لەسزادانی مامۆستایان بكاتەوە چونكە ئەوە هەڵەیەكی گەورەیەو ناكرێت دیان هەزار مامۆستا سزابدرێت و غیاب بدرێت، ئەو بابەتە وەك یەكێتی مامۆستایان قبوڵناكەین و بەرگری لەمامۆستایان دەكەین، هیواداریشین حكومەت بەهۆش خۆی بێتەوەو چیتر ستەم لەمامۆستایان و فەرمانبەرانی خۆی نەكات بەتایبەت وانەبێژان «. عەتا ئەحمەد وای وت. ئەمە لەكاتێكدایە دەنگۆی ئەوە هەیە كەوەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان سزای ئەو مامۆستایانە دەدات كەبایكۆت ناشكێنن و ناگەڕێنەوە هۆڵەكانی خوێندن بەوەی كەمامۆستای دیكە دەخاتە جێگایان، هاوڵاتی بۆ ئەم مەبەستە پەیوەندی بەوەزارەتی پەروەردەوە كرد تا راستی و دروستی بابەتەكە بۆ وەرگرانی بگوازێتەوە بەڵام ئامادەنەبوون هیچ جۆرە لێدوانێك بدەن و رایانگەیاند كە   هەر شتێك هەبێت بەبەیاننامەی فەرمی و راگەیەندراو بڵاویدەكەنەوە «بۆیە دەنگۆو قسەی ناو بازاڕ هیچ گرنگییەكی نییە». هاوڕێ ئەحمەد، مامۆستای ناڕازی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: مامۆستایان خۆیان بڕیاری بایكۆتیان داوەو پشتگیرییان دەكەین، مامۆستا خۆی دەبێت نەچێتە ژێر باری بایكۆت شكاندن و نەچێتەوە هۆڵەكانی خوێندن، ئەو مامۆستایانەش كەچوونەتەوە هۆڵەكانی خوێندن زۆربەیان ناڕازین تەنها كەمینەیەكیان كەڕۆژی یەكشەممە چوونەتەوە هۆڵەكانی خوێندن و چەند مامۆستایەكی كەم بوون رۆیشتوون و گەڕاونەتەوە چونكە قوتابی كەم رۆیشتووە. وتیشی: پێویست بەوە ناكات كەس پێمان بڵێت بایكۆت بشكێنین یان نا، دەسەڵات دەبێت كار لەسەر ئەوەبكات كە مافەكانمان بۆ دابین بكات، چونكە ئەوە گرێبەستێكە لەنێوان حكومەت و مامۆستایاندا كە لەبەرامبەر ئەركێكدا مافی خۆی پێبدات كەئەویش ٣٠ رۆژ جارێك موچەیە هەر كاتێك دەسەڵات ماف ناداتە مامۆستا یان هەر فەرمانبەرێك ئەویش هەقی خۆیەتی دەوام نەكات و بۆشی نییە سزای بدات. سەبارەت بەدابەشبوونی رای مامۆستایانی ناڕازی هاوڕێ ئەحمەد وتی: راست نییە دەوترێت مامۆستایانی ناڕازی بوونەتە دوو بەرەوە، بەشێك لەبرادەران پێیان باشبوو كەیەكشەمە خۆپیشاندان نەكرێت و چەندڕۆژێك دوابخرێت، ئەنجومەنی سەرتاسەری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕینیش لەگەڵ ئەوەدابوون یەكشەممە خۆپیشاندان بكرێت، دەكرێ بۆچوونی جیاواز هەبێت، بەڵام دژایەتی نییە چونكە ئامانجمان یەكێكە ئەویش گەیشتنە بەمافەكانمان. «هەروەها چارەسەری بارودۆخی وانەبێژانیش بكرێت كەكۆڵەكەی پەروەردەن ئەوانیش دابمەزرێن و موچەو پلەبەرزكردن بكرێتەوە، چەندینجاریش ئێمە لەبەر منداڵی خەڵك چووینەتەوە هۆڵەكانی خوێندن و بۆ ئەوەی خوێندن بەردەوام بێت و ئایندەی قوتابیان نەفەوتێت، بەڵام بەداخەوە حكومەت هەنگاوێكی جددی نەناوە بێتە سەرخەت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان،  ئێمە روومان لەبەغدایەو داوامان كردووە بخرێینە سەر وەزارەتی دارایی عێراق و هەژمارمان لەبانكە حكومییەكانی عێراقدا بۆ بكرێتەوە وەك هەموو هاووڵاتییەكی عێراق». هاوڕێ ئەحمەد وای وت. ئەو مامۆستا ناڕازییە وتیشی: لەمێژووی مرۆڤایەتیدا نەبووە ماوەی ١٠ ساڵ دەسەڵاتێك مووچە پاشەكەوت بكات بۆ فەرمانبەرەكانی و پلە بەرزكردنەوەی راگرتبێت و بشڵێت دەبێت دەوام بكەن، دڵمان ژان دەكات بۆ قوتابییەكانمان و بەهیچ شێوەیەك پێمان خۆش نییە قوتابییەكانمان لەماڵەوەن و ئێمە لەگەڵیاندا نین، بیریان دەكەین و دەیان جار قوربانیمان داوە بەژیانی خۆمان، بەڵام ئەوە دەسەڵاتە كە ئەمەی دەوێت. عادل حەسەن، مامۆستای ناڕازی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: بەهیچ شێوەیەك مامۆستایانی ناڕازی نەبوونەتە دوو بەرە، تەنها چەند مامۆستایەك پێیان باشبوو كە رۆژی یەكشەممە كاتی خۆپیشاندان نییەو دەگونجێت چۆڵ بێت و ببێتە كارێك كەبایكۆت بشكێت، بەڵام خۆشبەختانە خۆپیشاندانەكە گەورە بوو و دەگونجێت، ئێستا ئەوانیش بۆچوونیان گۆڕابێت كەخۆپیشاندانەكەی رۆژی یەكشەممەیان بینی و شتەكە تەنها جیاوازی لەبیرو بۆچوونێكدا بووە. ئەو مامۆستا ناڕازییە وتیشی:پێمان وایە بایكۆتی ئەو قوتابخانانەش كەشكاوە تەنها كات بەڕێكردنە، دەتوانم بڵێم لەپارێزگای سلێمانیدا رێژەی دەوام ٩٩%ی بایكۆتەو ژمارەیەكی كەم لەقوتابخانەكان دەوامیان تێدا دەكرێت.

راپۆرتی: ئەی بی سی نیوز وەرگێڕانی: هاوڵاتی ئۆپەراسیۆنی زەمینی لەغەززە وا لێکدەدرێتەوە کە سیناریۆیەکە باجێکی گەورەی لێبکەوێتەوە بۆ ئیسرائیل. وا چاوەڕواندەکرێت شەڕەکە پەرەبستێنێت و زۆر بخایەنێت، ئەمەش وادەکات بۆ هەردوولا وێرانکەر بێت و قوربانییەکی گەورەی سڤیلی لێبکەوێتەوە. «هیچ بژاردەیەکی باش نییە بۆ هێرشی زەمینی لەغەززە، زۆر خوێناوی و وێرانکەر» دەبێت، رافایل کۆهین، بەرپرسی پرۆژەی هێزی ئاسمانی لەناوەندی توێژینەوەی راند وای وت. ئیسرائیل یەکێک لەپێشکەوتووترین سوپای هەیە لەڕووی تەکنەلۆجییاوە لەجیهاندا. چەندین ساڵە پارەی زەبەلاح سەرف دەکات بۆ بەرەوپیشچوونی تواناکانی بەرگری و دەتوانێت دەستی رابگات بەباشترین سیستەمەکانی چەکی ئەمریکا. واشنتنیش ساڵانە نزیکەی چوار ملیار دۆلار لەهاوکاری سەربازی بۆ ئیسرائیل خەرج دەکات. بەبەراورد لەگەڵ ئەمەدا، چەکدارانی حەماس پڕچەکن و چەک و هاوکاری تەکنەلۆجییان لەئێرانەوە پێدەگات. «بەڵام چەکەکانی حەماس سەرەتایین»، مارکۆس هێڵیەر، بەرپرسی توێژینەوە لەناوەندی شیکردنەوەی ستراتیجی ئوستورالیا وادەڵێت. بەڵام لەکاتێکدا ئیسرائیل تەکنەلۆجیای پێشکەوتوو، هەزارەها تانک و فڕۆکەی زیرەکی هەیە، شەڕی ناو شار (کۆڵان بەکۆڵان) بەتەواوی دەتوانێت هاوکێشەکە بگۆڕێت. «حەماس ئیسرائیل ناچار دەکات بەو شێوەیە شەڕ بکات کەبزوتنەوەکە دەیەوێت» تائێستا، ئێمە بینیومانە کە حەماس رێگایەکی ناڕێک و نائاسایی بۆ جەنگ هەڵبژاردووە. چاودێران پێیانوایە لەناو غەززەدا خۆگونجاندن رۆڵێکی گەورە دەبینێت و شەڕەکە دەکەوێتەوە سەر شەڕی «خوێناوی» لەنیوان چەکدارانی حەماس و سوپای ئیسرائیل. بەراوردکردنی ژمارەکان تائێستا ئیسرائیل راینەگەیاندووە چەند سەرباز بەشداری دەکەن لەئۆپەراسیۆنی زەمینیدا بەڵام دانیاڵ هەگاری، وتەبێژی سوپا، باسی لەوە کرد «وردە وردە چالاکییە زەمینییەکان و قەبارەی هێزەکانمان لەکەرتی غەززە فراوان دەکەین». پێش ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکە، سوپای ئیسرائیل ٣٦٠ هەزار سەربازی یەدەگی بانگکردووە بۆ خزمەت لەسەروو ١٧٠ هەزار سەربازی چالاک کەهەیەتی. بەبەراورد لەگەڵ هێزی روسیا کاتێک ڤلادمیر پوتین ئۆپەراسیۆنی داگیرکردنی ئۆکرانیای راگەیاند، ١٠٠ هەزار سەربازی لەسەر سنوری ئۆکرانیا جێگیر کرد. لەسەر سەربازانی حەماسیش، ئیسرائیل دەڵێت، حەماس ٣٠ هەزار چەکداری هەیە. زۆربەی جار ئەم چەکدارانە لەئۆتۆمبێلی سەربازی و ماتۆرسکیلدان بەچەکی بچووک و رەشاشەوە. ئیسرائیل ئۆتۆمبێلە سەربازییەکانی پڕچەک کردووەو نزیکەی هەزارو ٧٠٠ تانکی ئامادەیە تا پاڵپشتی لەهەر شەڕێکی کۆڵان بەکۆڵان بکەن. بەڵام لەشارێکی دانیشتوان چڕی وەک غەززەدا کەتێیدا هەڕەشەکاکان قورسترە هەستیان پێبکرێت، رەنگە قەبارەو گەورەییەتی زۆر گرنگ نەبێت. «یەکێک لەو شتانەی کە دەیبینین لەشەڕی ناو شاردا ئەوەیە بەرگریکارەکان دەتوانن لەناو داروپەردوودا بەردەوامی بەشەڕ بدەن، ئەگەر سەیری هەر شەڕێکی کۆڵان بەکۆڵان بکەیت، دەبینیت کە بەرگریکاران دەتوانن ماوەیەکی زۆر خۆیان رابگرن و گورزی کوشندە بدەن لەبەرامبەر»، هەێڵیەر وای وت. تانک بەرامبەر درۆن سوپای ئیسرائیل  بە «مامۆستای شەڕی ئۆتۆمبێلی زرێپۆش» ناسراوە. تانکئ مێرکەڤا بڕبڕەی پشتی سوپای ئیسرائیلەو بەیەکێک لەباشترین تانکی جیهان دادەنریت. تانکی مێرکەڤا بەتانکی لیۆپاردی ئەڵمانی بەراورد دەکرێت کەدوای شەڕی ئۆکرانیا خواستی زۆر لەسەرە. بەڵام تانک بۆ کاتێک باشە کە لەدووری چەند کیلۆمەترێکەوە لەئامانجەکەی بدات و کاتێک دەیانبەیتە شارێکەوە، هەموو خاسیەتێکی دەکوێتە ژیر مەترسییەوە، بەتایبەت لەلایەن درۆنەوە. «بەزوویی ئەوە دەبینین کە لەئۆکرانیا بینیمان، ئەوەش ئەوەیە کە حەماس درۆنەکانی پڕچەک دەکات، بەئاسانی دەتوانێ گوللە تۆپێک بکەیت بەدرۆنێکەوەو درۆنەکە بۆ سەر تانکەکە بفڕێت و بۆی هەڵبدات». پەیمانگەی نێودەوڵەتی بۆ لێکۆڵینەوەی ستراتیجی دەڵێت کەچەند ڤیدیۆیەک بڵاوبووەتەوە درۆنێکی بەچەکەوە تانكێکی مێرکەڤای ئیسرائیل تێکدەشکێنێت. شیکەرەوان دەڵین، بەئەگەرێکی زۆرەوە حەماس ژمارەیەکی زۆری درۆنی لەکۆگاکانیدا هەیە کەخۆی پەرەیان پێدەداو هاوکاریشی لەئێرانەوە پێدەگات بۆ بەرەوپێشچوونیان. لەڤیدیۆیەکدا دەردەکەوێت کە حەماس لەهێرشەکەی ٧ی مانگی رابردوو بڵاویکردووەتەوە، بزوتنەوەکە درۆنێکی گەورەتریشی هەیە کەهاوشێوەی ئەو درۆنە ئێرانیانەیە لەلایەن هێزەکانی روسیاوە لەشەڕی ئۆکرنیادا بەکارهاتووە. وەک یەکێک لەپێشەنگەکانی جیهان لەبەرکاهێنانی و بەرهەمهێنانی درۆن، ئیسرائیل ژمارەیەکی زۆری درۆنی هەیە، هەم بۆ چاودێری و هەم بۆ شەڕ. ئیسرائیل تەکنەلۆجیای وردی دژە درۆنیشی هەیە بەڵام ژینگەی شار وادەکات کە بەکارهێنایان قورس بێت. جیاوازیی مووشەک لەململانێکانی رابردوودا حەماس بەموشەک و گولەتۆپ و مووشەکی دژەتانک بەرگری لەغەززە کردووە. لە رۆژی یەکشەممەی رابردوو حەماس رایگەیاند، گوللەتۆپی دژی هێزەکانی ئیسرائیل تەقاندووەو بەمووشەکی دژە تانک لەتانکەکانی ئیسرائیلی داوە. بەخەمڵاندنی هەواڵگری ئیسرائیل، کۆی ژمارەی ئەو موشەکانەی لەغەززە هەیە ژمارەیان ٣٠ هەزار موشەکە کە هەندێکیان دەتوانن ٢٥٠ کیلۆمەتر ببڕن. هەرچەندە ئێران و سوریا بەقاچاغ چەندین مووشەکیان رەوانەی غەززە کردووە لەماوەی رابردوودا، بەڵام بەشێکی زۆریشی وادەردەکەوێت کە لەناوخۆدا بەرهەمهێندراوە. عەلی بەرەکە، بەرپرسی پەیوەندییەکانی حەماس لەدەرەوە، لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ کەناڵی ئاڕ تی رووسی وتی کە حەماس ماوەی دوو ساڵ ئامادەکاری کردووە. «ئێمە کارگەی ناوخۆمان بۆ هەموو شتێک هەیە، مووشەکمان هەیە کەمەوداکانیان ٢٥٠، ١٦٠، ٨٠، ٤٥، ١٠ کیلۆمەترە، کارگەشمان هەیە بۆ گوللە تۆپ و قاوەنەکانیان لەگەڵ کارگە بۆ دروستکردنی کڵاشینکۆف و فیشەک»، عەلی بەرەکە وای وت. حەماس بەوەش ناسراوە کەمووشەکی دژە تانکی دوور مەودا بەکاردەهێنێت، بەوانەشەوە کەهی سەردەمی سۆڤیەتین وەک دژو تانی مالیوتکاس و کۆنکروس. لە رۆژی هێرشەکەدا لە ٧ی تشرینی یەکەم، حەماس وتی کە لەماوەی ٢٠ خولەکدا پێنج هەزار مووشەکی بەرەو ئیسرائیل هەڵداوە، کە ئەمەش لەسەرجەم ژمارەی ئەو مووشەکانە زیاترە کەگروپەکە لەساڵی ٢٠٢١ لە ١١ رۆژی شەڕدا هەڵیدا. هەرچەندە بەشیکی زۆریان بەرپەرچدرانەوە، بەڵام بەهۆی ئەوەی ژمارەیان زۆر بوو سیستەمی بەرگری گومەزی ئاسنینی ئیسرائیل بەرگەی نەگرت و بەشێکیان سیستەمەکەیان تێپەڕاند. ئەگەر حزبوڵای لوبنان بێتە ناو شەڕەکەوە ئەوا ئیسرائیل رووبەڕووی بۆردومانێکی فراوانتر دەبێتەوە لەگەڵ مووشەکی زیرەکتر. وا دەخەمڵێندرێت کە حزبوڵا ١٠٠ هەزار مووشەکی لەجۆرە جیاوازەکان هەبێت. تونێلەکان‌و «قەڵغانی مرۆیی» لەلایەنی هێزی ئاسمانییەوە، سوپای ئیسرائیل ٣٠٠ فڕۆکەی جەنگی هەیە. پێش ئۆپەراسیۆنە زەمینییەکە، بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل وتی، «ئاگر بەسەر حەماسدا دەبارێنین». سوپای ئیسرائیل بانگەشەی ئەوەش دەکات کەفڕۆکە جەنگییەکانی چەندین ناوەندی فەرمانی حەماسیان لەغەززە پێکاوە. ئێستا بۆ ئەوەی بگەن بە چەکدارەکانی حەماس، سەربازی ئیسرائیل دەبێت دەرگا بەدەرگا بڕۆن. حەماس نزیکەی ١٥ ساڵی پێچووە تا تۆڕێکی تونێل درستبکات لەژێر شاری غەززەوە، کە سەربازانی ئیسرائیل پێی دەڵێن، «میترۆی غەززە». بەپێی قسەی شارەزایان، ئەگەر ئیسرائیل بیەوێت حەماس لەناوبەرێت ئەوا دەبێت لەناوی تونێلەکانی خۆیاندا ئەو کارە بکات. حەماس ئەمە دەزانێت و رەنگە تونێلەکانی مینڕێژ بکات. ئیسرائیل چەند بۆمبێکی GBU-28ی هەیە کە سوودیان هەیە بۆ تێکشکانی تونێلەکانی حەماس. ئەو بۆمبانە بۆ ئەوە دروستکراون کە ئەو ئامانجانە بپێکن کەزۆر لەژیر زەویدان و لەلایەن ئەمریکاەوە لەئۆپەراسیۆنەکاندا بەکارهێنراوە دژی قاعیدە لەئەفغانستان. «پیدەچێت حەماس بارمتەکان بەسەر تونێلەکاندا دابەشبکات و لەشوێنی ستراتیجی گرنگ دایانبنێت و وەک قەڵغانی مرۆیی بەکاریانبهێنێت»، هێڵیەر وای وت. دۆخەکە بەرەو چی دەچێت؟ تائێستا نزیکەی نۆ هەزار خەڵکی غەززە گیانیان لەدەستداوە بەهۆی بۆردومانی چڕی ئیسرائیلەوە کە دوای هێرشەکەی حەماس ئەنجامیدا لە ٧ی مانگی رابردوو. ئیسرائیل دەڵێت هەزارو ٤٠٠ کەس کەزۆربەیان هاووڵاتین لەهێرشەکەی حەماسدا کوژراون و زیاتر لە ٢٢٠ بارمتەش گیراون. بەناردنی سەرباز بۆ غەززە ناتەنیاهۆ پێیوایە ئیسرائیل دەتوانێت «حەماس ریشەکێش بکات و بارمتەکانیش بگەڕێنێتەوە ئیسرائیل. بەڵام ریشەکێشکردنی حەماس ئەگەرێکی لاوازەو رەنگە قوربانی زۆری مەدەنی و سەربازی ئیسرائیل زیاتر ئاگری ئەو رەخنانە خۆش بکات کەئێستا ئاراستەی حکومەتی وڵاتەکە دەکرێن. «باجی سەرکەوتن بەسەر حەماسدا زۆر گەورە دەبێت، هیچ بژاردەیەکی باش بۆ ئیسرائیل نییە جگە لەدەربڕینی توڕەیی»، هێڵیەر وات وت. ئیسرائیل بۆمبی هێشوویی هەیە کەزیانێکی زۆر بەمەدەنی دەگەیەنێت و تۆمەتبار کراوە بەوەی کەئەو بۆمبە، کەپێشی دەوترێت بۆمبی فسفۆڕی سپی، بەکارهێنابێت لەغەززە. ئەو بۆمبە لەزۆر وڵات قەدەغەیە و بەکارهێنانی دژی مەدەنی بەهیچ شێوەیەک رێگەپێدراو نییە کە بەپێی قسەی رێکخراوی هیومان رایتس وۆچ، «سووتانی ئازاربەخش و ئازاری درێژخایەن» دروستدەکات. ئیسرائیل رەتیکردووەتەوە کەئەو بۆمبەی بەکارهێنابێت و دەڵێت ئەو راپۆرتانەی باس لەوە دەکەن «هەڵەن». هێڵیەر دەڵێت، بەبێ گوێدانە ئەوەی چی لەو ئۆپەراسیۆنەدا بەکاردێت، لەناوچەیەکی بچووک کە جێی دانیشتوانی زیاترە لە دوو ملیۆن، «حەتمەن قوربانی زۆر گەورەی لێدەکەوێتەوە».

سەركۆ جەمال نەقیبی رۆژنامەنووسانی كوردستان دەڵێت «كاروان ئەنوەر، سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان بەكۆی دەنگی ئەنجوومەنی سەندیكا لەكارەكەی دوورخراوەتەوە»، سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكاش دەڵێت «بڕیارەكە حزبییە و نەقیبی سەندیكا شەڕ دەفرۆشێت»، جێگری نەقیبی رۆژنامەنووسانی كوردستانیش دەڵێت، «بەهیچ شێوەیەك وەكو لیستی سەوز لەسەندیكا، ناچنە ژێر بڕیاری لادانی سكرتێری لقی سلێمانی»، ڕێكخەری سەنتەری میترۆ پێی وایە «هەر سەندیكایەك حزب سواری سەری بوو بەلای خۆیدا ڕایكێشا ڕۆژێك هەر دەپچڕێت». نەقیبی رۆژنامەنووسانی كوردستان و جێگرەكەی دوو رای دژ بەیەكیان هەیە لەبارەی دوورخستنەوەی كاروان ئەنوەر، سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان،  بەوتەی نەقیبی سەندیكا، «سكرتێری لقی سلێمانی بەكۆی دەنگی ئەندامان لەكارەكەی دوورخراوەتەوە، بەڵام بەوتەی جێگرەكەی، «ئەوان وەكو لیستی سەوز لەسەندیكا ناچنە ژێر باری ئەو بڕیارە». ئازاد حەمەدەمین، نەقیبی رۆژنامەنووسانی كوردستان پێشتر ڕایگەیاندووە:» پێشتر هەموو دەزگاكانمان ئاگاداركردووەتەوە كەسكرتێری لقی سلێمانی لەمانگی 7ـی 2021ـەوە لەپۆستەكەی نەماوە، بەبرادەرانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانمان وتووە بەبڕیاری ئەنجوومەنی سەندیكا كەهەموومان واژۆمان كردووە دەركراوەو دەبێت ئەو پابەند بێت، بەڵام بەداخەوە یەكێتی رێگربوون لەجێبەجێكردنی بڕیارەكەو پێمانوایە ئەوە دەستتێوەردانە لەكاروباری ناوخۆی سەندیكا.» نەقیبی رۆژنامەنووسانی كوردستان داوا لە بافڵ تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەكات ئەو كێشەیە چارەسەربكات. دەشڵێت «حەوت لق و شەش نووسینگەمان هەیە، بەڵام هیچ لقێك و تەنانەت ئەنجوومەنیش راگەیەندراو دەرناكات، لیژنە هەیەو ئەوان راگەیەندراو دەردەكەن، لقی سلێمانی بۆچی راگەیەندراو دەردەكات؟» بەوتەی ئازاد حەمەدەمین ، سكرتێری لقی سلێمانی، «لەسەر ئیلتیزام نەكردن، ناپیشەییبوون و جێبەجێنەكردنی بڕیارەكانی ئەنجوومەنی سەندیكا دەركراوە، ئەویش ناهەقی نییە دەڵێت من كادری یەكێتیم و منیان لێرە داناوە، دەبێت یەكێك پێم بڵێت بڕۆ بۆ ئەوەی بڕۆم.»   جێگری نەقیبی ڕۆژنامەنوسان لەسەر دورخستنەوەی سكرتێری لقی سلێمانی قسەیەكی دیكەی هەیە   بژار حەكیم، جێگری نەقیبی رۆژنامەنووسانی كوردستان ڕاگەیەندراوێكدا وەڵامی نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسانی دایەوەو وتی:»پێش دەستبەكاربوونی ئێمە وەك جێگری نەقیبی رۆژنامەنووسان، ئەنجوومەنی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لەمانگی 7ـی ساڵی 2021 بڕیاری لادانی كاروان ئەنوەر، سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای دەركردبوو».  بژار حەكیم وتیشی: «دوای دەستبەكاربوونمان وەك جێگری نەقیب، لەمانگی 12ـی ساڵی 2021، تائێستاش ئێمە راشكاوانە بەنەقیب و ئەنجوومەنی سەندیكامان راگەیاندووە، بەهیچ شێوەیەك وەك لیستی سەوز لەسەندیكا، ناچینە ژێر بڕیاری لادانی سكرتێری لقی سلێمانی، بۆ هەمووان رایدەگەیەنین كەجێگری نەقیبی رۆژنامەنووسان و لیستی سەوزی سەندیكا، بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ بڕیاری لادانی سكرتێری لقی سلێمانی نییە». ناكۆكی و وتەی دژ بەیەكی نەقیب و جێگرەكەی سەبارەت بەبڕیاری لادانانی سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكا لەلایەن نەقیبی رۆژنامەنووسان لەكاتێكدایە،، رۆژی 24-10-2023 لەشاری سلێمانی دوو رۆژنامەنووس دەستگیركران، لەبارەی دەستگیركردنی ئەو دوو رۆژنامەڤانە لقی سلێمانیی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو لەبارەی یەكێك لەڕۆژنامەنووسە دەستگیركراوەكان رایگەیاند: «دەستگیركردنی عیماد بیلال بەهیچ جۆرێك پەیوەندیی بەئازادیی میدیاو رەخنەوە نییە، بەڵكو بابەتی نێوان دوو هاووڵاتییە، كە بەڕێكەوت هەردووكیان رۆژنامەنووسن.»  بەگوێرەی بڕیارێكی ژمارە 1349ی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان رۆژی 28-07-2021 كاروان ئەنوەر لەكارەكەی لابراوە، بڕیارەكە واژۆی ئازاد حەمەئەمین ، نەقیبی رۆژنامەنووسان، ئەنوەر حوسێن، جێگری نەقیب، هەندرێن ئەحمەد سكرتێرو چوار ئەندامی دیكەی ئەنجوومەنی لەسەرە. كاروان ئەنوەر سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسان دەڵێت «من فەرمانبەر نیم تا نەقیبی سەندیكا بتوانێت دەرم بكات و بەهەڵبژاردن هاتووم و پەیڕەوی ناوخۆش رێوشوێنی لابردنی هەر كەسێكی دیاریكردووە». لەبڕیارەكەدا هاتووە :»ئەنجوومەنی سەندیكا لەكۆبوونەوەی ئاسایی خۆیدا دوای گفتوگۆی كێشەو گرفتەكانی لقی سلێمانی و بڕیارو راسپاردەی كۆبوونەوەكانی پێشوو، تایبەت بەپابەندنەبوونی بەڕێز كاروان ئەنوەر وەك سكرتێری لقی سلێمانی بەڕێوشوێنی كاری سەندیكایی لەچوارچێوەی سەندیكای رۆژنامەنووسانی سلێمانی بەهۆی ئەم دۆسیانەوە: -پابەندنەبوونی ناوبراو بەبڕیارەكانی ئەنجوومەنی سەندیكاو سەرپێچی لەجێبەجێكردنی ئەركەكان. -ئاماژە بەكۆنووسی ئەنجوومەنی سەندیكا لە 28ـی نیسانی 2019، لەبارەی ئامادەبوونی ناوبراو بۆ پێڕاگەیاندنی بڕیارەكانی ئەنجوومەن لەبارەی پابەندنەبوونی بەبڕیارەكانی ئەنجوومەن كاركردن لەدژی سیاسەتی گشتی و بنەماو ئامانجەكانی سەندیكاو پێنەدانی زانیاری لەسەر چۆنیەتی خەرجكردنی ئەو پارەیەی كەبڕەكەی لە 50 ملیۆن دینار زیاترە وەك لقی سلێمانی وەریگرتووە لەچوارچێوەی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، لەدەرەوەی رێكارەكانی كارگێڕی خەرجكراوە، دواتر سەرپێچی لەبڕیارەكانی ئەنجوومەن. -ئاماژە بەكۆنووسی ئەنجوومەنی سەندیكا ژمارە (37) لە 02-06-2019 بڕیاری ئەنجوومەن كەدەبێت لقی سلێمانی هەموو مامەڵەیەكی دارایی لەڕێگەی سەرپەرشتیاری سلێمانی دەبێت و بەڕێز كاروان ئەنوەر ئەم بڕیارەی جێبەجێ نەكردووە. -ئاماژە بەكۆنووسی سكرتاریەتی ئەنجوومەن لە 22-01-2020 بۆ جێبەجێكردنی بڕیاری (پێڕاگەیاندنی هۆشداری) بەناوبراو لەبارەی كێشە داراییەكانی لقی سلێمانی و جێبەجێنەكردنی بڕیارەكانی ئەنجوومەن كەكۆنووسەكە لەكۆبوونەوەی ژمارە (39) لە 23-01-2020 پەسەندكراوە. - پابەندنەبوونی سكرتێری لقی سلێمانی بەگەڕاندنەوەی ئابوونەی ئەندامانی سەندیكاو دروستكردنی پێناسی سەندیكا بۆ ئەنجوومەن وەكو بڕیاری ئەنجوومەن ئاماژە بەكۆبوونەوەی سكرتاریەتی ئەنجوومەن لە 20-12-2020. -بەكرێدانی بەشێكی بارەگای سەندیكا بەبێ ئاگاداری ئەنجوومەن سەرەڕای بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی ئەم بەكرێدانە. -داخستنی بارەگای لقی سلێمانی بەبڕیاری تاكەكەسی سكرتێری لقی سلێمانی، سەرەڕای رێنمایی ئەنجوومەن بۆ بەردەوامبوونی كارەكانی لقەكە لەخزمەتی رۆژنامەنووساندا.  بڕیاردرا بە - لابردنی بەڕێز كاروان ئەنوەر لەئەركی سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان. -كۆبوونەوەی لقی سلێمانی بەسەرپەرشتی ئەنجوومەن سازبكرێت، بۆ راسپاردنی یەكێك لەئەندامانی لقی سلێمانی بۆ هەڵسوڕاندنی كاروباری لقی سلێمانی تاوەكو كۆنفرانسی داهاتووی لق. -ئەم بڕیارە لەڕۆژی پێڕاگەیاندن بەلقی سلێمانی، جێبەجێدەكرێت. كاروان ئەنوەر، سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «كێشەی نێوان من و نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسان شەڕ فرۆشتنی نەقیبی سەندیكایەو شتێكی یاسایی نییە ئەگەر یاسایی بوایە سكاڵای دەكرد بەڵام ئێمە بەنیازین سكاڵا تۆمار بكەین، چەند جارێك باسی ئێمەی كردووە گوایە سەرۆكی لقی سلێمانی سەندیكا دەركراوەو دەسەڵاتی نییە، ئەمانە هەر هەمووی دەكەین بەسكاڵایەك و تۆماری دەكەین بۆ ئەوەی بزانین یاسا چۆن مامەڵەمان لەگەڵ دەكات». وتیشی:»كاتێك پرسێكی حزبی دروستدەبێت نەقیبی سەندیكا فشار دەكات، بۆ نموونە ئەو دوو رۆژنامەنووسەی هەفتەی رابردوو دەستگیركران، ئێمە رای خۆمان بەڕوونی وت، بەڵام نەقیبی سەندیكا لەكەناڵێكەوە خراپی لەسەر ئێمە كردو بەیانێكیشیان بەناوی سەندیكاوە بڵاوكردەوە لەكاتێكدا لقی سلێمانی ئاگاداری وردەكاری رووداوەكەیە». بەوتەی كاروان ئەنوەر، «نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسان هەڕەشەی دەركردنی لێكردووە وەك ئەوەی فەرمانبەرێك دەربكات لەكاتێكدا سەندیكا نەقیب و سكرتێری لقەكان بەهەڵبژاردن دیاریدەكرێن، نەقیبی سەندیكاش چەند كەسێكی بەدەر لەپەیڕەوی ناوخۆی سەندیكای رۆژنامەنووسان داناوە، بۆیە ئەگەر شتێكی نایاساییمان كردووە با ئەو سكاڵا تۆماربكات». «لەساڵی 2014 ەوە نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسان یەك دیناری بۆ لقی سلێمانی نەناردووەو داوای ئابوونەش دەكات، لەكاتێكدا هەرچی چالاكییەك ئەنجامدراوە دینارێكمان لەهەولێر وەرنەگرتووە، ئێستاش بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەكە سكاڵامان تۆماركردووەو سەرجەم ئەو كارە نایاساییانەی ئەنجامیداون وەك بەڵگە پێشكەش دەكەین». سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان وادەڵێت. كاروان ئەنوەر دەشڵێـت:»دەمانەوێت سەرجەم ئەو تۆمەتانەی دروستیكردوون بیسەلمێنێت، مەسەلەكە بەس جیاوازی حزبییە نایانەوێت بڵێین ئازادی رۆژنامەنووسی لەمدواییەدا لەهەرێم پاشەكشەی كردووەو خۆشیان هیچ هەڵوێستێكیان نییە، بەئێمەش دەڵێن كە شتێك دەبێت بۆچی تەنها لقی سلێمانی بەیاننامەكە دەردەكات».   سەنتەری میترۆ، لەبارەی  ناكۆكییەكانی سەندیكا رایەكی جیاوازی هەیە رەحمان غەریب، رێكخەری سەنتەری میترۆ  بۆ داكۆكی لەمافی ڕۆژنامەنوسان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»هەر سەندیكایەك حزبایەتی سوار سەری بوو هەركەسەو بەلای خۆیدا رایكێشا لەشوێنێكدا هەر دەپچڕێت، بەڕای من چارەسەر بۆ سەندیكایەكی كارا ئەوەیە كە لیستێكی سەربەخۆ لەناو ئەو سەندیكایە دروست ببێت و رۆژنامەنووسان دەنگی پێبدەن». وتیشی:»هەندێك هەستیاری لەنێوان ئێمەو سەندیكا هەیەو زۆر سەرنجمان هەبوو، بەڵام لەبەرئەوەی نەڵێن پشتگیری لایەنێك دەكەن جارێ دوای دەخەین، دەبێت فشاربكرێت سەندیكا كۆنگرە بكات، میكانیزمی كۆنگرەكەش دەبێت شەفاف بێت، هەرچەندە ئەندامانی سەندیكا مافی خۆیانە ئایدیای خۆیان هەبێت، بەڵام نابێت حزبایەتی زاڵ بێ بەسەریاندا وەكو ئێستا بەڵكو دەبێت كار بۆ ئەندامەكانی خۆیان بكەن». سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان بەگوێرەی یاسای ژمارە (4) ساڵی 1998و هەمواری ژمارە (40)ی ساڵی 2004، پەرلەمانی كوردستان دامەزراوە، هەروا بەگوێرەی یاسای رۆژنامەگەریی ژمارە 35ی ساڵی 2007، سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان وەكو تاقە ئۆرگانی فەرمی میدیاییە لەهەرێمی كوردستان و ئەندامی فیدراسیۆنی رۆژنامەنووسانی نێودەوڵەتی (IFJ)یە. لەماوەی نزیكەی 20 ساڵی دامەزراندنیدا سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان سێ كۆنگرەی بەستووەو دوایین كۆنگرەی لەساڵی 2011 بووەو تائێستا نەیتوانیوە كۆنگرەی چوارەم ببەستێت.

دلێر عەبدوڵا هەوڵی ئەنجامدانی رێكەوتنێكی نوێ لەنێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان دەستیپێكردووەو بەپێی زانیارییەكانی هاووڵاتی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆكی پارتی، دەستپێشخەری كردووە. سەركردەیەكی پارتی بڵاویكردەوە كەهیوایان بەیەكێتی نوێ هەیەو چاوەڕوانی ئەوەیان لێدەكەن بەڵێنەكانیان بەرامبەر پارتی ببەنەسەر، سەركردەیەكی یەكێتیش ئاشكرایكرد كەویستی سەرۆكی حزبەكەیان بۆ ئەوەیە كەكۆدەنگی لەنێوان هەموو لایەنەكان دروستببێت. پاش ئەنجامدانی پێنجەمین كۆنگرەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، سەرۆكی ئەو حزبە لەهەوڵی رێكخستنەوەی پەیوەندییەكاندایەو دەیەوێت پەڕەیەكی نوێی دۆستایەتی لەگەڵ تەواوی حزبەكانی هەرێمدا هەڵبداتەوە، بەتایبەت لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان كە بەهۆی رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری ساڵی 2017 درزو كەلەبەرێكی گەورە لەپەیوەندییەكانی نێوان هەردوو حزب دروستبووە. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، یەكێتی نیشتمانی كوردستان، پاش ئاشتكردنەوەی سەركردە دابڕاوەكان، دەیەوێت بەپەیوەندییەكانیدا بچێتەوە لەگەڵ حزبەكانی هەرێمدا، بەتایبەت پارتی دیموكراتی كوردستان، بۆ ئەوەش هەنگاوی پێویستی ناوەو بەڵێنی بەپارتی دیموكراتی كوردستان داوە كاری جددی و پێویست لەو رووەوە بكات. لەوبارەیەوە فازیل بەشارەتی بەرپرسی پێشووی لقی پارتی دیموكراتی كوردستان لەهەڵەبجە بەهاوڵاتی وت: «یەكێتی ئەو وەعدەیان داوەو هیوادارین لەگەڵ ئەو وەعدەی خۆیاندا راستگۆ بن. ئەگەر ئەوە بكەن كارێكی زۆر باش دەكەن، چونكە تەنها رێگەو باشترین كار بۆ ئەمڕۆی ئەزموونی هەرێمی كوردستان و پارێزگاریكردن لەدەستكەوتەكانمان رێكەوتنی پارتی و یەكێتییەو راستگۆیانە لەگەڵ یەكتری. لەڕاستیشدا بەشێكی زۆری ئەو بەرپرسیارێتیە دەكەوێتە ئەستۆی یەكێتی». یەكێتی و پارتی لەساڵی 2005و بەواژۆی جەلال تاڵەبانی و مەسعود بارزانی، رێكەوتنی ستراتیژییان ئەنجامدا، بەوەش هاوبەشی لەئیدارەدان و داهاتی هەرێم، كرایە پێوەرو بنەمای پەیوەندییەكانیان. بەڵام بەهۆی گۆڕانكارییەكان و فرە جەمسەری لەڕیزەكانی یەكێتیدا، رێكەوتنەكە وەكخۆی جێبەجێ نەكراوەو پارتی هەمیشە داوای پێداچوونەوەو رێكەوتنی نوێ دەكات كە لەگەڵ قۆناغ و دۆخەكەو قەبارەی هەردوو حزب یەكبگرێتەوە. هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆكی پارتی، لەهەوڵی ئەوەدایە كە رێكەوتنێكی نوێی ستراتیژی لەنێوان هەردوو حزب واژۆبكرێت و دواتریش كۆدەنگییەكی نیشتیمانی لەنێوان حزبەكانی تردا دروستبكرێت، لەوبارەیەوە دكتۆر عومەر عەلی چاودێری سیاسی بەهاوڵاتی وت :»نێچیرڤان بارزانی دەیەوێت رێكەوتنی نوێ لەنێوان پارتی و یەكێتی ئەنجامبدرێت، ئەوان دەیانەوێت وەك هەمیشە خێروبێری ئەم وڵاتە بۆ خۆیان دابەشبكەن و كۆتایی بەو كەمە ناكۆكییە كاتییانەش بهێنن كە لەنێوانیاندا دروستدەبێت و زیاتر مەبەست لێی ختوكەدانی سۆزی هاووڵاتیان و لایەنگرانیانە بەتایبەت لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا تا زیاتر هانی خەڵك بدەن دەنگیان پێبدەن». لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا پارتی پێشنیارو داواكاری ئاراستەی یەكێتی كردووە تا بەپەیوەندییەكاندا بچنەوە، بەڵام بەپێی وتەی فازیل بەشارەتی یەكێتی خواستی ئەوەی نەبووە. لەوبارەیەوە ناوبراو بەهاوڵاتی وت: «ئەوەی كە من بزانم، پارتی هەوڵی زۆریداوە بەڵام نەیتوانیوە یەكێتی بهێنێتە ئەو رێگەیەی كە رێكەوتنی لەگەڵ واژۆ بكرێت و بەرژەوەندییە باڵاكانی گەلەكەمانی تێدا پارێزراو بێت، چونكە یەكێتی فرە جەمسەر بووە، كێشەی نێوخۆیی هەبووەو لەژێر كاریگەری خەڵكی تردا بووە، نەیتوانیوە خۆی بریاری موتڵەق بدات، ئەمانە وایكردووە كە پارتی نەتوانێت رێكەوتنی لەگەڵ بكات. بۆیە تەمەننا دەكەین ئەم یەكێتییە نوێیە لەئاستی قۆناغەكەدا بێت و بتوانێت بەرپرسیارێتی دۆخەكە هەڵبگرێت». لەلایەكی ترەوە یەكێتی پێی وایە كەویستی بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی حزبەكەیان، بۆ ئەنجامدانی رێكەوتنە لەگەڵ تەواوی حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان، بەتایبەت پارتی دیموكراتی كوردستان. لەوبارەیەوە لەتیف نێروەیی ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی بەهاوڵاتی وت:»لەكۆنگرەی پێنجەمدا سەرۆك بافڵ تاڵەبانی دووپاتی لەوە كردەوە كەپێویستە پەیوەندییەكان لەگەڵ هەموو هێزو لایەنە سیاسییەكاندا بەهێزتر بكرێت و لەپێناوی بەرژەوەندییەكانی كوردستاندا كۆدەنگی نیشتمانی لەنێوان لایەنەكاندا هەبێت، چونكە قۆناغەكە پێویستی بەوەیەو كوردستان بەرگەی ئەوە ناگرێت ناكۆكی و گرژی لەنێوان حزبەكاندا بمێنێت». لەئێستادا پارتی چاوەڕوانی سەرانی یەكێتی دەكات تا سەردانە فەرمییەكەی دوای كۆنگرە ئەنجامبدەن، لەوبارەیەوە عیسمەت رەجەب ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان بەهاوڵاتی وت: «ئێمە ئێستا چاوەڕوانی یەكێتی دەكەین سەردانمان بكات، قسەو باسی نوێمان دەبێت لەبارەی دۆخی كوردستان و گۆڕانكارییەكان و چاوەڕێی ئەوەین بڕیاری گونجاو لەسەر قۆناغی ئێستا بدرێت». لەپاش رووداوەكانی حەوتی تەمموزی ساڵی 2021و دوورخستنەوەی بەشێكی زۆری سەركردایەتی یەكێتی لەلایەن بافڵ تاڵەبانی. پەیوەندییەكانی نێوان یەكێتی و پارتی گرژی تێكەوتووەو لەچەندین كۆبوونەوەی باڵادا كەسی یەكەمی پارتی ئامادە نەبووە، ئەمەش بووەتە مایەی نیگەرانی یەكێتی و خودی بافڵ تاڵەبانی. بۆیە چاوەڕێ دەكرێت لەكۆبوونەوەی چاوەڕوانكراوی نێوان هەردوو حزب، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی ئامادە ببێت و ئەوەش ببێتە سەرەتایەك بۆ دروستكردنی پەیوەندیەكی بەهێزو توندوتۆڵی نێوان هەردوولا، هاوشێوەی ئەو پەیوەندیەی كە جەلال تاڵەبانی و مەسعود بارزانی كردیانە بناغەی ئەنجامدانی رێكەوتنی ستراتیژی نێوانیان.

هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی لوبنان لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی بی بی سی ڕایگەیاند، حیزبوڵڵا لوبنانییە و لایەنێکی کاریگەری ڕوداوەکانی ئەم دواییەیە و هیچ کات  هەڕەشەی لە ئیسرائیل نەکردووە "ئەوە ئیسرائیلە دەیەوێت ئێمە لە شەڕ تێوەبگلێنێت" و باس لە پەیوەندییەکانی ئێران بە حیزبوڵڵاو حەماسەوە دەکات. لەدوای هێرشەکەی حەوتی مانگی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل هێرشی پێچەوانە لە لایەن ئەو وڵاتەوە دەستی پێکرد و بە گوێرەی وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین زیاتر لە هەشت هەزار کەس گیانیان لەدەست داوە، بۆردومانەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە کاردانەوەی چیاوازی لێکەوتۆتەوە. لەم پەیوەندەدا ئیسرائیل ئێران تاوانبار دەکات بە پڕچەککردنی حەماس و حیزبووڵای لوبنانیش بە هێرشکردنە سەریان. لەم بارەیەوە عەبدوڵلا بووحەبیب وەزیری دەرەوەی لوبنان لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ پڕۆگرامی "Hard Talk " لە کەناڵی BBC باس لە پەیوەندییەکانی ئێران و حەماس لەگەڵ بەشداریکردنی حیزبووڵڵای لوبنان لە جەنگەکەدا دەکات. لە چاوپێکەوتنەکەدا وەزیری دەرەوەی لوبنان دەڵێت، " حیزبوڵڵا هیچکات هەڕەشەی لە ئیسرائیل نەکردووە" و حەسەن نەسروڵڵا رێبەری حیزبوڵڵا دوای زیاتر لە ٣ هەفتە لە دەستپێکی جەنگ، لە ٧ی تشرینی یەکەمەوە، تا ئێستە هیچی نەوتووە، رێبەرانیتری حیزبوڵڵا ئارام قسە ئەکەن، ئێمە لەسەر ئەو باوەڕەین ئەوە ئیسرائیلە کۆمەڵێک کێشە و ئاژاوەی لە سنوورەکانی خۆی لەگەڵ ئێمە دروستکردووە".  وتیشی، "حیزبوڵڵا جەنگی ناوێت و نایەوێت بچێتە جەنگەوە، مەگەر ئەوەی غەزە بچێتە دۆخێکی تراژیک و زۆر خراپەوە، یان ئەوەی ئیسرائیل لە دۆخێکی خراپدا هێرش بکاتە سەرمان". سەبارەت بەو ناوچانەی لەم ماوەیەدا لە لایەن حیزبوڵڵاوە هێرشدەکرێتە سەریان عەبدوڵڵا بوو حەبیب دەڵێت،"کۆمەلێک ناوچە لە باشووری رۆژئاوای لوبنان لە لایەن ئیسرائیلەوە داگیرکراوە. حیزبوڵڵا ئەم ناوچانەی کردۆتە ئامانج." دەشڵێت، "بەو شێوەیە نییە خاکی ئیسرائیلی کردبێتە ئامانج. کەوایە خاکەکەی ئێمە داگیرکراوە. ئەو دەمەی ساڵی ٢٠٠٠ ئیسرائیل کشایەوە، ئەو ناوچەیە وەک ناوچەی کێشەلەسەر مایەوەو ئێمە لەسەر ئەو باوەڕەین داگیرکراوەو ئیسرائیل ئەبێ ئەو ناوچەیە بەجێ بهێڵێت.زۆرجار داوامان لێکردوون لەو ناوچەیە بچنە دەرەوە."   پەیوەندییەکانی ئێران لەگەڵ حیزبوڵڵا و حەماس:   وەزیری دەرەوەی لوبنان بە ئاماژە بە دیداری خۆی لەگەڵ حسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران، دەربارەی جەنگی حەماس و ئیسرائیل دەکات و دەڵێت:" ئێرانییەکان ئاگادار نەبوون حەماس دەیەوێت هێرش بکات، بەڵام تاران لەگەڵ حەماس لە پەیوەندیدایە و وەزیری دەرەوەی ئێران وتوویەتی حەماس ئەتوانێت بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ، بۆ چەند مانگ بەرامبەر بە هێرشەکانی ئیسرائیل بوەستێتەوە. ئەمە ئەو شتەیە کە وەزیری دەرەوەی ئێران پێی وتم و ئەمە بەو مانایە کەس نایەوێت بەرەیەکیتری جەنگ لە باشووری لوبنان بکرێتەوە." دەربارەی پەیوەندی و یارمەتی گەیاندنی ئێرانییەکان بە حیزبوڵڵای لوبنان، وەزیری دەرەوەی لوبنان لە وتووێژ لەگەڵ بەرنامەی Hard talk وتی :" بەڵێ، ئێرانییەکان یارمەتی حیزبوڵڵا ئەدەن و چەک و چۆڵیان پێئەدەن، ئێمە ئاگاداری ئەم بابەتەین. کۆمەڵێک وڵات هەن دژی ئیسرائیلن. بەڵام سەرەنجام پرسی سەرەکی ئەو فەلەستینیانەن کە ٧٥ ساڵە چاوەڕێن رێگەچارەیەکی سیاسی بۆ دۆزەکەیان بدۆزرێتەوەو نەدۆزراوەتەوە یان ئەوەیە جێبەجێ نەکراوە. ئێمە ئەبێ رەگی کێشەکان ببینین. کێشەکە لە رەگەوە ئەو دەمە چارەسەر ئەبێت وڵاتی فەلەستی بە پێێ بڕیاری ساڵی ١٩٤٧ی نەتەوە یەکگرتووەکان دابمەزرێت". وەزیری دەرەوەی لوبنان باس لەوە ئەکات کە حیزبوڵڵا، حێزبێکی سیاسیە لە لوبنان، بەڵام لقی سەربازییەکەی کێشەیەکی گەورەیە لە ناوچەکە و گومان لەوەدا نییە. ئەم بابەتە تەنها ناگەڕێتەوە بۆ سەر ئێران، بەڵکوو بەشێکی گەورەی ئەم بابەتە ئەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی لە کەرتی رۆژئاوای غەزە روو ئەدات. هەروەها بۆ ژمارەی زۆری ئەو پەناخوازە فەلەستینیانەی کە لە وڵاتە عەرەبییەکان ئاوارەن و ٧٥ ساڵە چاوەڕێن رێگاچارەیەک بدۆزرێتەوە. چاو لێ بکەن دونیای رۆژئاوا چۆن دەربارەی پرسی ئۆکراین هەڵوێستی گرت.   کاریگەری ئەمریکا لە ناوچەکە: وەزیری دەرەوەی لوبنان دەربارەی ئەمریکا و پلانەکانی لە ناوچەکەو رووداوەکانی ئەم دواییانە ئەڵێت:" پێم وایە ئەمریکا نایەوێت بێتە جەنگەوە لە ناوچەکە. ئەمریکا تەنها وڵاتێکە لە دونیا دەتوانێت نێوانگیری بکات لەم جەنگەدا. سەرەنجام هەموومان پێویستمان بە ئاشتییە. ئەمریکا تەنها وڵاتێکە ئەتوانێت ئاشتی لە ناوچەکە جێگیربکات. ئەگەر ئەوان ئەو پێگەیە لە دەست بدەن خوا خۆی ئەزانێت چی روو ئەدات". وەزیری دەرەوەی لوبنان دەربارەی ناوچەکە ئەڵێت :" ئەبێ واقعی ناوچەکە بەوەی هەیە لەبەرچاو بگرین. ئاخۆ ئیسرائیل ئەیهەوێت تا هەتایە بەم شێوەیە بمێنێتەوەو بژی؟ تا چەند ساڵ ئەتوانیت بەم شێوەیە درێژەی پێ بدات. سەرەڕای هەموو ئەو کێشانەی کە وڵاتانی دراوسێ هەیانە، ئێمە وڵاتێکی ئاشتیخوازین. ئێمە جەنگمان ناوێت. هیچکات هەڕەشەمان لە ئیسرائیل نەکردووە. بەڵێ ئێمە حیزبوڵڵامان هەیە و حیزبوڵڵا کێشەیە بۆ ئەوان. بۆ بەشێکی زۆر لە لوبنانییەکانیش حیزبوڵڵا کێشەو سەرئێشەیە، بەڵام ئەمە ئەو راستیەیە کە هەیە و ئەبێ وەری بگرین".    

سەركۆ جەمال وەزارەتی دارایی عێراق داوای كردووە وەفدەكەی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدا نەكات، بۆیە چوونی وەفدەكە بۆ بەغدا شكستیهێناوە، وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دەڵێت «لەم هەفتەیەدا هەرێم داواكاریەكانی بەغدا جێبەجێ دەكات لەبەر ئەوەش چوونی وەفدەكە دواكەوتووە»، پەرلەمانتارێكی پارتیش لەپەرلەمانی عێراق پێی وایە «حكومەتی عێراق حسابی داعشیش بۆ هەرێمی كوردستان ناكات، چونكە لەكاتی شەڕی داعشدا بەهێلیكۆپتەر مووچەی بۆ موسڵ و ئەو ناوچانە دەنارد كە لەژێر دەسەڵاتیاندا نەبوون». بڕیاربوو رۆژی دووشەممە 30-10-2023 وەفدێكی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدا بكاتەوە، دوای ئەوەی ناردنی 700 ملیارە قەرزەكە لەلایەن بەغداوە دواكەوت. سەبارەت بەدواكەوتنی ئەو قەرزە، پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» وەفدەكە نەچوونەتە بەغدا هەندێك داواكارییان هەبووە ناردوویانە بۆ وەفدی هەرێم بەپێی بڕیارەكەشیان دەبێت لەم هەفتەیەدا داواكاریەكانیان لەلایەن وەفدی هەرێمەوە جێبەجێ بكرێت و بنێردرێتەوە بۆ بەغدا». وتیشی:» ئەگەر بیانوویەكی دیكەی بۆ نەدۆزرێتەوە، ئەم هەفتەیە 700 ملیار دینار بۆ هەرێمی كوردستان دەنێردرێت». سەرچاوەیەك لە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم بۆ هاوڵاتی ئەوەی ئاشكراكرد «ئەو وەفدەی بڕیاربوو سەردانی بەغدا بكەن، سەردانەكەیان هەڵوەشاوەتەوەو سەردانەكە ئەنجامنادەن». سەرچاوەكە وتیشی «وەزارەتی دارایی بە بەرپرسانی هەرێمیان راگەیاندووە، پێویست بەچوونی وەفد بۆ بەغداد ناكات، چونكە ئەوان داوای راپۆرتی خەرجی مانگەكانی حەوت و هەشت و نۆ-یان كردووەو ئێوەش ناردووتانە، بۆیە پێویست ناكات سەردانی بەغدا بكەن». سەرچاوەكە لەبارەی 700 ملیارەكە وتی:» رێكارەكانی ناردنی پارەكە لە وەزارەتی دارایی تەواو بووەو بانكەكانیش لە 31-10-2023 ەوە دەست بەناردنی دەكەن، كە رەنگە ئەمڕۆ یان سبەی، یەكێك لەبانكەكانی رەشیدو رافیدەین گوژمەی یەكەمی پارەكە بنێرن». هاوكات سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم ئەوەی بۆ هاوڵاتی ئاشكراكرد «هەركات 700 ملیارەكەی بەغدا بگاتە دەست وەزارەتی دارایی لیستی مووچە رادەگەیەنرێت و دەست بەدابەشكردنی مووچەی مانگی ئاب دەكرێت». پەرلەمانتارێكی پارتی لەپەرلەمانی عێراق پێی وایە حكومەتی هەرێم هەموو داواكاریەكانی جێبەجێكردووەو لەڕووی یاساییەوە هیچ پاساوێك نییە بۆ نەناردنی پارە بۆ هەرێمی كوردستان. شوان محەمەد پەرلەمانتاری كورد لەپەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت:»ئەوەی من زانیاریم هەبێت شتێك نییە بەغدا داوای كردبێت و هەرێمی كوردستان جێبەجێی نەكردبێت، تەسفیەی حساباتی ئەم سێ مانگەی دوایشیان كردووەو چاودێری دارایی عێراق رەزامەندی لەسەر داوە». وتیشی:»نەوت رادەست كراوەو چۆن دەیبەن یاخودنا ئەوە كێشەی هەرێم نییە، ئەوە پەیوەندی بەدەوڵەتی عێراقەوە هەیەو بودجەش پەسەندكراوەو رێنمایی بۆ دەرچووە، بەوتەی هەموو پسپۆڕان ساڵی 16 ترلیۆن و نیو بۆ هەرێمی كوردستان دەمێنێتەوە، بەڵام تائێستا بەو قەرزانەی كە داویشیانە چوار ترلیۆنمان وەرنەگرتووە، ئێستا 12 ترلیۆنمان لای عێراقە». ئەو پەرلەمانتارە دەشڵێت:»ئەمانە هەر مەبەستیان ماندووكردنی خەڵكی كوردستانەو بەهانەیەكی یاساییان نەماوە بۆ نەناردنی پارە بۆ هەرێمی كوردستان چییان وتووە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەنجامیداوە رێككەوتنی سیاسیش كراوەو هەردوو حكومەتیش رێككەوتنیان هەیە، لەهەموو جیهان دەوڵەتێك نییە مووچەی فەرمانبەرەكانی لەسەر «نەفەقاتی فیعلی» بدات بەڵام ئیتر ئەمە عێراقەو وڵاتێكی گەندەڵە دەیان پرۆژە هەیە هەر نەكراوەو پارەكەشی خوراوە». سەبارەت بەناردنی قەرز لەلایەن عێراقەوە بۆ هەرێم شوان محەمەد دەڵێت:»ئەو پارەیەی بەغدا دەینێرێت قەرزەو گرەنتییە كەدەدرێتەوە چونكە پارەیەكی زۆرمان لای عێراقە كە ناشیدەن ئەوەیە دەیانەوێت لەنێوان حكومەتی هەرێم و فەرمانبەراندا كێشە دروست ببێت دەشیانەوێت پرۆسەی خوێندن پەكبخەن و پێشمەرگە و ئاسایش و فەرمانبەران بێ مووچەبن و حزبەكان لەناوخۆیاندا یەك نەبن ئەمەش دەستی دەرەكی تێدایە». «ئەوان دەزانن كەمووچەیان نەدا پرۆسەی خوێندن و ئیدارەدان پەكی دەكەوێت و خەڵك دێتە سەرشەقام و ئەوكاتەش كێشە دروست دەبێت، بۆ بودجەی 2024 یش دەبێت دیسان رێككەوتنی سیاسی بكرێت چونكە بەزۆرینە و كەمینە هەموو فراكسیۆنە كوردییەكانیش 63 ئەندامیان هەیە و ناتوانین هیچ پرۆژەیەك تێپەڕێنین، ئەوان لەسەرەتاوە ئێمە بەكەسی پلە دوو دەبینن ئەگەرنا ناوێرن 10 رۆژ مووچەی فەرمانبەرانی خۆیان نەدەن، كاتی شەڕی داعش موسڵ لەژێر دەسەڵاتی ئەواندا نەبوو بەڵام مووچەیان بۆ دەنارد بەهێلیكۆپتەر و داعش دەیپاراست، كەواتە حسابی داعشیش بۆ هەرێمی كوردستان ناكەن». حكومەتی هەرێم باس لەوەدەكات ئەوكاتی نەوتیان سەربەخۆ فرۆشتووە مانگانە لەكاتی خۆیدا مووچەیان دابەشكردووە، بەڵام داتاكان شتێكی دیكە دەڵێن رۆژی 30-10-2023 جوتیار عادل سەرۆكی فەرمانگەی میدیاو زانیاری هەرێم رایگەیاند: كاتێك نەوت هەناردە دەكرا حكومەتی هەرێمی كوردستان مانگانە لەكاتی خۆیدا مووچەی دابەش دەكرد. وتەكانی جوتیار عادل لەكاتێكدایە، رۆژی ٣ی شوباتی ٢٠١٦، ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی كورستان بڕیاری لەپاشەكەوتكردنی مووچەی فەرمانبەران دا، كەپاشەكەوتكردنەكە لە ١٥% دەستی پێدەكرد تاوەكو ٧٥%، بەڵام لە ئاداری ٢٠١٨دا حكومەت رایگەیاند پاشەكەوتی مووچەی فەرمانبەرانی بەڕێژەیەكی زۆر، كەمكردووەتەوە. دوای ھەڵگرتنی  پاشەكەوتیش حكومەتی هەرێم رایگەیاند، وەزارەتی دارایی مانگانە ٧٢٥ ملیار دینار بۆ مووچە خەرج دەكات، لەكاتێكدا دوای راگەیاندنی پرۆژەی چاكسازی لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە خەرجی مووچە بۆ زیاتر لە 900 ملیار بەرزبووەوە. لەھەرێمی كوردستان، نزیكەی یەك ملیۆن و 300 ھەزار كەس مووچە وەردەگرن، كە ٦٨٣ ھەزاریان فەرمانبەرن. هاوڵاتی بەداتا قۆناغەكانی لێبڕین و پاشەكەوت و نەدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەخاتەڕوو: یەكەم:  پاشەکەوتی مووچە، ئەم قۆناغە لەسەردەمی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەسەرۆکایەتی نێچیرڤان بارزانی بەڕێوەچوو، لەماوەی نێوان ساڵانی (2015 - 2018) مووچەخۆران (5) موچەی تەواویان پێنەدراوە (23) مانگیش چارەکە مووچەو (11) مانگیش بەشێک لەم موچەکانیان پاشەکەوت کرا، ئەوكات نێچیرڤان بارزانی بەموچەخۆرانی راگەیاند کەئەوە قەرزەو لەکاتێکدا کە باردۆخی ئابووری هەرێم باش بوو دەدرێتەوە. دووەم: لێبڕینی موچە  ئەم قۆناغە لەسەردەمی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان  داهێنرا، لەم قۆناغەدا لەماوەی ساڵی (2020 - 2021) موچەخۆران (8) موچەی تەواویان بڕاو (10) موچەشیان بەلێبڕینی (18%) و (21%) بۆ خەرجکراوە،  بەڵگەش بۆ ئەوە  سەرۆکی حکومەتی هەرێم (مەسرور بارزانی) لەدانیشتنی رۆژی 5/10/2020 لەپەرلەمان ئەم لێبڕینانەی بەقەرز لەسەر حکومەتەکەی هەژمار نەکردووە. بەشێوەیەكی گشتی  لەکابینەی هەشتەم و نۆیەم) 10 مووچەی بەلێبرینەوە داوەو 12 مووچەی هەر نەداوەو 34 مووچەی فەرمانبەرانیش لێی پاشەكەوت كراوە. حكومەتی هەرێم زیاتر لە (23 ترلیۆن و 209 ملیارو 502 ملیۆن ) دینار قەرزاری موچەی فەرمانبەرانە بەڵام قەرزەكەی خستووەتە سەر حكومەتی عێراق، لەكاتێكدا لەپەرلەمانی عێراقیش پرۆژەیاسای پێدانەوەی پاشەكەوتی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەشێوەیەكی مانگانە شكستیهێنا. بەهۆی ناكۆكی و رێكنەكەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا لەسەر بەشە بودجەی هەرێم و حساباتی نێوانیان، فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان تائێستا مووچەی مانگی هەشتیان وەرنەگرتووە، لەكاتێكدا ئەمڕۆ چوارشەممە 1-11-20-2023 یە، واتە فەرمانبەرانی هەرێم مووچەی سێ مانگیان پێنەدراوە. حكومەتی هەرێمی كوردستان لەكۆتایی ساڵی 2013ەوە بەشێوەیەكی فەرمی ئابوری سەربەخۆی راگەیاندو دەستی بەفرۆشتنی نەوت كرد، سەرئەنجام لەساڵی 2014 حكومەتی عێراق بەشە بودجەی هەرێمی كوردستانی بڕی، بەڵام دوای زیاتر لە10 ساڵ لەئابوری سەربەخۆ سەرئەنجام بەهۆی بڕیارێكی دادگای ناوبژیوانی پاریس لە 25-3-2023 هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان راگیراو حكومەتی هەرێم دەستیكرد بەدانوستان بۆ ناردنی بەشە بودجەی هەرێم لەلایەن حكومەتی عێراقەوە، هەرچەندە لە 4-4-2023 حكومەتی عێراق و هەرێم رێككەوتن لەسەر دووبارە هەناردەكردنەوەی 400 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەرێم، بەڵام تائێستا هەناردەی نەوتی هەرێم دەستیپێنەكردووەتەوە، هەرچەندە حكومەتی توركیا رایگەیاندووە بۆرییەكان كە نەوت بۆ بەندەری جەیهان دەگوازنەوە نۆژەنكراونەتەوەو ئامادەن بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم.

شەنای فاتیح- عەممار عەزیز خانمان لەڕۆژی هاوسەرگیرییاندا خوازیاری ئەوەن بەجوانترین شێوە دەربكەون بۆ ئەم مەبەستەش باشترین ئارایشتگاكان هەڵدەبژێرن، ئەوەی جێگای پرسیارە ئارایشتگاكانی هەولێرو دهۆك نرخێكی خەیاڵییان هەیە بەپێچەوانەی شاری سلێمانی كەهەزارو 200 دۆلار گرانترین نرخە. بەشێوەیەكی گشتی لەئارایشتگاكاندا پاكێج هەیەو بەپێی داواكاری بووكەكە نرخەكانیش دەگۆڕێن، تا داواكاری و پێداویستییەكانی زیاتر بێت نرخی چاككردنەكەشی زۆرتر دەبێت. نرخی چاككردنی بووك لە 100 دۆلارەوە دەستپێدەكات و گرانترین نرخیش  لەئارایشتگاكانی هەرێمی كوردستاندا تۆماركرابێت 5 هەزار دۆلارە. خاوەنی یەكێك لەئارایشتگاكانی شاری هەولێر كەنەیویست ناوی ئاشكرابكرێت و ماوەی زیاتر لەپێنج ساڵە كاری ئارایشتكردن دەكەن بەهاوڵاتی وت:» لەئارایشتگاكەی ئێمەدا نرخی چاككردنی بووكێك بەپێی ئەو پاكێجەكەی داوای دەكات دەگۆڕێت، ستافی ئارایشتگاكەش چەند بەناوبانگتربێت نرخەكەی گرانتر دەبێت». وتیشی:» بەشێوەیەكی گشتی بووك لەو رۆژەدا تەنها قژو نینۆك و میكیاجی پێویستە، بەڵام هەندێكجار هەیە بووك قژی چاكدەكات، لێزەر دەكات، پیدیكیۆر مینیكیۆر دەكات، ئەمانە بەشێك نین لەپاكێجی بووك بێگومان لەو كاتەدا نرخەكەی زیاتر دەبێت». خاوەنی ئەو ئارایشتگایە باسی لەوەشكرد  چاككردنی بووك لای ئەوان لە 500 دۆلارەوە دەستپێدەكات تا 1000 دۆلار،  نرخی بەشی ڤی ئای پیش لەهەزار و 200 تا هەزارو 500 دۆلاردایە. «هەندێكجاریش  بووك هەیە لەسلێمانی یان لەدهۆكە رۆژی پێنجشەممەو هەینی حیجز كردووە 3 هەزار تا 5 هەزار دۆلاری داوە، چونكە ستافی ئارایشتگاكەی بردووە بۆ شارێكی دیكە ئەوكاتە ئیشەكە جیاوازە». خاوەنی ئەو ئارایشتگایە وای وت. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی لەشاری سلێمانی نرخی چاككردنی بووك تاڕادەیەك جێگیرەو لە 100 دۆلارەوە دەستپێدەكات تا 700 دۆلار. هاوڵاتی لەگەڵ چەند ئارایشتگایەكی شاری سلێمانیدا گفتوگۆی كردو خاوەنی یەكێك لەئارایشتگاكانی گەڕەكی بەختیاری ئەوەی بەهاوڵاتی وت: « نرخەكانیان تاڕادەیەك جێگیرن و نرخی چاككردنی بووك لای ئێمە لە 200 دۆلارەوە دەستپێدەكات تا 300 دۆلار، بەشی ڤی ئای پی-شمان هەیە ستاف دەچێتە دەرەوەی ئارایشتگاو نرخەكەی 500 دۆلارە». هاوكات یەكێكی دیكە لەئارایشتگاكانی شاری سلێمانی بەهاوڵاتی وت:»  لەئارایشتگاكەی ئێمەدا نرخی چاككردنی بووكی مارەبڕین و گواستنەوە جیاوازە، بووكی مارەبڕین لە 300 هەزارەوە دەستپێدەكات تا 750 هەزار دینار، بووك گواستنەوەش لە 450 هەزارەوە تا 750هەزار دینارە». وتیشی: «بەشی «ڤی ئای پی» یشمان هەیە كە ستافەكەمان دەچنە لای بووكەكەو هەندێكجاریش دەچنە دەرەوەی شاری سلێمانی كە لەم كاتەدا نرخەكە زۆرتر دەبێت و دەگاتە هەزارو 200 دۆلار».   لە دهۆك تێچوووی رازاندنەوەی بووك لەنێوان 800 بۆ 2 هەزارو 500 دۆلارە. لەدهۆك خاوەن ئارایشتگاكان بەئارەزووی خۆیان پارە لەبووك و زاوا وەردەگرن، نرخەكانیان وەكو یەك نین، لە 800 دۆلارەوە دەستپێدەكات تا دەگاتە 2 هەزارو 500 دۆلار، تائێستا لیژنەكانی چاودێری و قایمقامیەت لەسەر ئەم بابەتە هیچ كەسێكیان سزا نەداوە. زانا سەعید، دانیشتووی گەرەكی بەرۆشكێ-یە، زیاتر لەساڵێكە هاوسەرگیری كردووە، خێزانەكەی لەڕۆژی زەماوەندەكەی بە 1000 دولار كاری جوانكاری بۆ كراوە، بە هاوڵاتی وت «خاوەن ئارایشتگاكان بووك و زاوا ( ئیستغیلال ) دەكەن بەئارەزوی خۆیان نرخ دادەنێن، زاواكەش ئەو رۆژە لەوانەیە شەرم بكات بڵێت كەمێك هاوكاریم بكە یان بەئەوەندە گرانە ناچاردەبێت پارەكە بدات «. «خاوەن ئارایشتگاكان رەچاوی دۆخی زاوا ناكەن بەتایبەت لەم بارودۆخەدا، لەلایەك دۆلار زۆر بەرزبووەتەوە بەرامبەر نرخی دینار لەلایەكی تر كێشەی مووچەو نەبوونی هەلیكارو دەیان كێشەی تر، لایەنی پەیوەندیداریش خۆیان بێدەنگ كردووە، چۆن دەكرێت هەركەسێك بەئارەزوی خۆی پارە لەزاوا وەربگرێت یەكێك هەزارو 500 دۆلار یان كەسێكی تر 2 هەزار دولار، هەمووشی بۆ چەند كاتژمێرێك « زانا سەعید وای وت. عومەر كەریم ، خاوەنی ئارایشتگای ئاریسایە لەشاری دهۆك تایبەت بەبووك و زاوا بەهاوڵاتی وت: «نزیكەی دوو ساڵە ئارایشتگایەكی تایبەت بەجوانكاری بووكمان كردووەتەوە، لای ئێمە هەموو جۆرە جوانكارییەك بۆ ژنان و بووكەكان دەكرێت،  حەمامی مەغریبیمان هەیە كەتایبەتە بەخۆشوشتنی بووك پێش ئەوەی جوانكاری بۆ بكرێت، دواتر لەلایەن ستافێكی راهێنراوو شارەزا كاری جوانكاری بۆ دەكرێت». «بۆ جوانكاری هەر بوكێك ئێمە تەنها 800 دۆلار وەردەگرین، ئەمە نرخی ئێمەیەو جێگیرە كەم و زیاد ناكرێت، بەڵام لەئارایشتگاكانی تر تا 2 هەزارو 500 دۆلاریش وەردەگرن كە رەنگە هەمان ئەو شتە بێ كەئێمە بۆیان دەكەین، ئێمە دەزانین لەو رۆژە كەسوكاری زاوا زۆر پارە خەرج دەكەن، بۆیە نامانەوێت زیاتر باری ئەوان گرانتر بكەین»عومەر كەریم وای وت. شوكری شەفیق، بەرپرسی راگەیاندنی فەرمانگەی چاودێری بازرگانی لەشاری دهۆك بەهاوڵاتی  وت: «لیژنەكانمان بەردەوام سەردانی ئارایشتگاكان و سەنتەرەكانی جوانكاری دەكەن، بەشێكیان سزادراون بەگوژمەیەك پارە، بەڵام بۆچەند رۆژێك یان هەفتەیەك دانەخراون تەنها سزاكەیان پارە بووە، هەندێكیان دوو تا سێجار سزادراون «. لەبارەی دەركردنی هەندێك رێنمایی تایبەت بۆ نرخی ئارایشتگاكانی تایبەت بەبووك و زاوا، شوكری شەفیق دەڵێت: « گفتوگۆو دانیشتنمان لەسەر ئەم بابەتە كردووە، كارێكی ورد لەسەر ئەم پرسە دەكرێت، چاوەڕێی ئەوەدەكەین كۆمەڵێك رێنمایی دەربكرێن دواتر ئەم رێنماییانە لەسەر خاوەن ئارایشتگاكان دابەشدەكرێت تاوەكو وەك خۆی جێبەجێی بكەن». لەسنوری پارێزگای دهۆك تائێستا ژمارەیەكی دروست لەسەر ئارایشتگاكان و سەنتەرەكانی جوانكاری نیە، بەڵام بەقسەی چاودێری بازرگانی دهۆك ژمارەیان سەرووی 150 شوێنە . میللەت ئەمین، سەرۆكی لیژنەكانی چاودێری بازاڕ لەقایمقامیەتی قەزای دهۆك بەهاوڵاتی  وت: « پێش دوو ساڵ لیژنەیەكی تایبەتمان هەبوو لەسەر ئارایشتگاكان، بەڵام ئێستا ئەوە نەماوە ئەمە زیاتر كاری چاودێری بازرگانی و تەندروستییە، وەكو بازاڕ ئێمە سەردانی هەموو شوێنەكان دەكەین بەئارایشتگاو سەنتەرەكانی جوانكاری، لەسەر ئارایشتگاكان سكاڵامان بۆ هاتووەو بەدواداچوونیشمان كردووە». وتیشی: « تائێستا هیچ رێنماییەكی تایبەت بەكاری ئارایشتگاكان و سەنتەرەكانی جوانكاری دەرنەچووە، بۆیە هەر كەسێك بەئارەزوی خۆی نرخ دادەنێت لە 800 دۆلارەوە دەستپێدەكات تا 2 هەزارو 200 دۆلار، بەمدواییە ڤی ئای پی-ش پەیدابووە».

ئیمان زەندی «وانەبێژی بۆ کەسێکی خێزاندار نەگونجاوە، دوای پێنج مانگ مووچە دەهات، خێزانەکەشم وانەبێژەو ئەوکاتەی دووگیان بوو نەڕۆیشتەوەو وازیهێنا لەوانەبێژی»، ئەمە وتەی مامۆستایایەکی وانەبێژە بەناوی ئالان کەئێستا وازی لەپیشەکەی هێناوە بەهۆی کەمی مووچەو مافەکانییەوە. رێزان و ئالان ناوی خوازراوی دوو هاوسەرن کە بۆ ماوەی ساڵێک پیشەی مامۆستای وانەبێژییان کردووە، ئالان تەمەنی ٣١ ساڵەو رێزانیش ٣٠ ساڵ، ئەوان خاوەنی سێ منداڵن و دانیشتووی پارێزگای هەولێرن. ئالان بۆ هاوڵاتی قسەی کردووەو دەڵێت، ئەوان ئەو ساڵەی دەوامیان کردووە دوای ساڵێک مووچەی تەواوەتیان پێدراوە، هەربۆیە وازیان لەکاری مامۆستایی وانەبێژی هێناوە، چونکە «وانەبێژ بەگوێرەی وانەکانی مووچەی وەردەگرت، مووچەش لەکاتی خۆیدا نەدەهات و ئێمە لەبواری خۆمان وانەمان پێنەدەدرا بەزۆر وانە بەتاڵەکانمان دەوتەوەو ئەرکێکی قورستر بوو». ئالان حەزی بەپیشەی مامۆستایەتی نەبووە، بەڵام رێزانی خێزانی حەزی پێی هەبووە، بەهۆی ئەوەی خێزانەکەی وازی لەپیشەکە هێناوە ئالان پێی وایە «سەختە وەربگیرێتەوە». «خۆم کۆمەڵناسییم تەواوکردووە، بەڵام چونکە مامۆستای بیرکاری نەبوو و لەبیرکاری زۆر باشبووم، بیرکاریم دەوتەوە لەپۆلی یەک تاوەکو نۆ، خێزانیشم دەرچووی جوگرافیا بوو، بەڵام وانەکانی کوردی و عەرەبی و ئینگلیزی سەرەتایی دەوتەوە»، ئالان وای وت لەبارەی کاری ئێستاشیەوە ناوبراو ئاشکرایکرد، ئەو پیشەی ئێستای کاسبییە لەکۆمپانیایەک، «مامۆستای وانەبێژی بۆ پیاوێک خانوو و ئۆتۆمبێلی نەبێت، نەخێر باش نییە». جیاوازی ئەرک و مافی مامۆستایانی وانەبێژو مامۆستایانی هەمیشەیی (میلاک) لەبەرنامەی کاری وەزارەتی پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستان جیاوازییان زۆرە، لێرەدا هاوڵاتی هەندێک لەجیاوازییەکان دەخاتەڕوو کە لەچەند سەرچاوەیەکەوە وەریگرتووە: -مامۆستایانی هەمیشەیی (میلاک) پێش قەیرانی دارایی ساڵانە مووچەی زیاد دەکراو پلەی بەرزدەکرایەوە چوار ساڵ جارێک، ئەمەش پێیدەوترێت (تەرفیعی)، بەڵام مامۆستایانی وانەبێژان نییەتی. -میلاک خزمەتی ساڵانەی بۆ هەژماردەکرێت و منداڵی هەبێت ١٠ هەزار بۆ هەر منداڵێکی زیاددەکرێت، بەڵام وانەبێژان نییەتی. -میلاک ساڵێک مۆڵەتی دایکایەتی هەیە، بەڵام وانەبێژان تەنیا ٢١ رۆژە. -میلاک بەشەوانەی زۆر بێت یاخود کەم هەمان مووچەی هەیە، بەڵام وانەبێژ بەپارچەیە واتە بەشەوانەی کەم بێت موچەی کەم دەبێت و زۆر بێت زۆرە. -وانەبێژان ئەگەر کەمی مامۆستا نەبێت داینانێن لەقوتابخانەیەک، بەڵام میلاک وانییەو کەمی مامۆستاش زۆر کەم بێت دادەنرێت. -مامۆستایانی وانەبێژ مانگانە بڕێک پارەیان بۆ دیاریکراوە بەناوی شایستەی دارایی، بەپێی خشتەیەکی وەزارەتی پەروەردە کەدەست هاوڵاتی کەوتووە، بڕی شایستەی مانگانەی مامۆستایانی وانەبێژ بەپێی پلەی خوێندن جیاکراوەتەوە، ئەوانیش (دیبلۆم، بەکالۆریۆس و ماستەر)ە، لەگەڵ بەشەوانەکان کەپێکهاتوون لە ١٢ بۆ ١٩ بەشەوانەو سەرووتر، بەمەش بڕی شایستەکەیان بۆ سەنتەری شار لەنێوان ٢٠٠ بۆ ٣٧٥ هەزار دیناردایە، بۆ ناحیەکان و لادێکانیش لەنێوان ٢٥٠ بۆ ٤٢٥ هەزار دینارە، بەڵام لەپشووەکانی هاوین نیوەی ئەو بڕە وەردەگرن. پەیوەست بەوەوە تاوەکو ئێستا وانەبێژان شایستەی مانگی تەمموز/٧ـیان وەرنەگرتووە. رۆژان ئەبوبەکر مامۆستایەکی تری وانەبێژە کەماوەی هەشت ساڵە بەردەوامە لەپیشەی وانەبێژی و لەپارێزگای سلێمانی دادەنیشێت، ئەو تائێستا هیوای هەیە بکرێت بەمامۆستای هەمیشەیی، لەبەرئەوەی «وانەبێژ زۆرجار لەمیلاك ئەركی قورسترەو بەشەوانە بووەتە مەرج بۆ مانەوەمان و ناتوانین گواستنەوە بکەین بۆ قوتابخانەیەکی دیکە». ئەو وانەبێژە کەتەمەنی ٣١ ساڵەو خاوەنی کچ و کوڕێکە لەسەر مووچەی وانەبێژان دەڵێت، وانەبێژ پارەیەکی وای پێنادرێت تاوەکو بەشی مانگێکی بکات، «دەگاتە دوو مانگ پارەت نادەنێ، بەڕاستی هەرگیز وانەبێژ پارەی لەگیرفاندا نییە وەكو میلاك هەرچەندە راستە ئەوانیش بێ مووچەن، بەڵام هەرنەبێت بۆ خۆیان دەتوانن بایكۆت بكەن و كەس شوێنیان ناگرێت، بەڵام وانەبێژ هەر بایكۆتی كرد یەكسەر هەڕەشەی لێدەكرێت بەوەی یەكێكی دیکە دەچێتە شوێنی، هەبووە لابراوە هەر لەبەلاش بیانوی پێگیراوەو خزمی خۆی كردووەتە شوێنی». رۆژان سەبارەت بەدۆخی ژیانی باس لەوە دەکات، شایستەی وانەبێژان ناتوانرێت پشتی پێ ببەسترێت بۆ خەرجی خێزان و ماڵ و منداڵ، چونکە «دەبێت یان قەرزی پێ بدەیتەوە یاخود دەبێت بۆ خەرجی هاتوچۆی قوتابخانەکە دایبنێیت، لەبەرئەوەی زۆرترین وانەبێژ لەدەرەوەی شارە، ئەگەر بێتو پشت بەپارەی وانەبێژی ببەستم لەبرسان ماڵ و منداڵ و خۆشم دەمرین». «کۆرپەیەکم هەیە، خەسووم بەخێوی نەکات، ناچارم وازبهێنم لەوانەبێژی، چونکە یەکسەر وانەبێژێکی دیکە دەهێننە شوێنت»، رۆژان وادەڵێت. لەساڵی ٢٠١٤ەوە حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕیاری راگرتنی دامەزراندنی بەناچاری بۆ وەزارتی پەروەردەکەی دەکردو لەئەنجامدا ئەو بۆشاییەی کەدروستبوو لەخانەنیشی مامۆستاو مامۆستای هەمیشەیی (میلاک) بەمامۆستای وانەبێژ پڕی کردەوە، هاوکات مامۆستایانی وانەبێژی کوردستان تەمەنیان لەنێوان ٢٦ بۆ ٣٥ ساڵدایە. بەپێی چەند ئامارێک، ژمارەی مامۆستایانی وانەبێژ لەهەرێمی کوردستان زیاترە لە ٣٠ هەزار کەس. مەجید محەمەد مامۆستایەکی دیکەی وانەبێژەو پێنج ساڵە وەکو وانەبێژ وانەی وەرزش دەڵێتەوەو تەمەنی ٣٥ ساڵەو دانیشتوی قەزای کەلارە، مەجید پڕۆژەیاسایەکی حکومەت ئاشکرا دەکات بۆ هاوڵاتی کەوەزارەتی پەروەردەو وەزارەتی دارایی هەرێم بەڕاپۆرتێک ئاراستەی سەرۆک وەزیرانی هەرێمیان کردووە تاوەکو بڕە پارەیەک بەشێوەی گرێبەست بۆ وانەبێژان دابینبکرێت، ناوبراو لەوبارەیەوە دەڵێت: «هەردوو وەزارەتی پەروەردەو وەزارەتی دارایی پڕۆژەیاسایەکیان ئامادەکردووەو راپۆرتەکەشیان پێشکەش بەسەرۆک وەزیرانی هەرێم کردووە، تیایدا لەو راپۆرتەدا ژمارەی وانەبێژان بەوردی و بڕی ئەو شایستەی وەریدەگرن و بڕی ئەو شایستەی کەبڕیارە بکرێن بەگرێبەست کەخۆی لەچوار ملیار دەبینێتەوە دابینی بکەن، بەڵام حکومەت ئەو چوار ملیارەش بەشایەنمان نازانێت». ناوبراو لەسەر جیاوازی ئەرک و مافی میلاک و وانەبێژان زیاتر دواو جەختیکردەوە، ئەوان خانەنشین ناکرێن و مافی ئەوەیان نییە، هەروەها وانەبێژێکی خانم هاوسەرگیری بکات و بچێت بۆ شارێکی دیکە ناتوانێت بگوازرێتەوە، چونکە رێگەپێدراو نییە بۆ وانەبێژ لەپەروەردەیەکەوە بۆ پەروردەیەکی تر بچێت، یاخود «ئەگەر من تووشی رووداوی هاتوچۆ ببم وەکو نەخۆشێک مۆڵەتم نییە وەکو میلاکەکە، بەڵکو راستەوخۆ لەوانەبێژی دەردەکرێم». سەبارەت بەهاوسەرگیری وانەبێژێکی زگورد، مەجید محەمەد ئاشکرایکرد، «زۆربەی وانەبێژان بەهۆی ئەوەی باری داراییان بەپێی پێویست نییە ناتوان هاوسەرگیری بکەن، پشتم بەم شایستەیە نەبەستووەو مارکێتم هەیەو بژێوی ژیانم بەو مارکێتە بەڕێوە دەبەم». وانەبێژەکەی کەلار دەڵێت، وانەبێژان لەساڵێکدا تەنیا حەوت رۆژ پشوویان هەیە، بەڵام زۆرێک لەبەڕێوەبەری پەروەردەکان ئەوەش جێبەجێ ناکات، چونکە «حکومەت پێی خۆشە وانەبێژی بەردەوام بێت، لەبەرئەوەی ئەو مووچەیەی بەمیلاکێک دەدات سێ وانەبێژی پێ بەڕێوەدەبات». هاوڵاتی بۆ زانیاری زیاتر ویستی بپرسێت ئایا چەند جیاوازی دیکە هەیە لەئەرک و مافی مامۆستایانی وانەبێژ و میلاک؟، ئایا بڕیار نەبوو وانەبێژی کاتی بێت، بۆچی تاوەکو ئێستا بەردەوامە؟، پرسیارێکی دیکە سەبارەت بەو پڕۆژەیاسایەیە کە بەکوێ گەیشتووەو بۆچی ئەو چوار ملیار دینارە دابین نەکراوە، کۆتا پرسیاریش لەسەر ئەوەیە چ دەنگۆیەک ھەیە بۆ بەھەمیشەییکردنی مامۆستایانی وانەبێژ؟، بەڵام لەوەڵامدا سامان سیوەیلی، وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی هەرێم رایگەیاند، «ببوورە لەسەر ئەو تەوەرانە ناتوانم هیچ قسەیەک بکەم». هاوکات هاوڵاتی هەر سەبارەت بەو پرسیارانە، چەندینجار پەیوەندی بە ئالان حەمەسەعید، وەزیری پەروەردەی هەرێمی کوردستان و سەیوان عەلی، بریکاری وەزارەتی پەروەردەوە کرد، بەڵام ناوبراوان وەڵامی پەیوەندییەکەیان نەدایەوە.