چی دەزانیت لە بارەی پیاوی تاوردەوە؟

نیگار عومەر لەسنوری ئیدارەی گەرمیان كاركردن لە66 پرۆژەدا راگیراوەو شەش پرۆژەیان بەتەواوی هەڵوەشاوەتەوە كە بەزۆری پرۆژەی خزمەتگوزاری و تەندروستی و پەروەردەو گەشتیارییە. یەكێك لەگرنگترین ئەو پرۆژانەی كەهەڵوەشاوەتەوە پرۆژەی دروستكردنی نەخۆشخانەیەكی سەد قەرەوێڵەییە لەقەزای كەلار، لەنێو ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون نزیكەی  70% دەكەوێتە قەزای كەلارەوەو بەشەكەی دیكە دەكەونە قەزای كفری و قەزای خانەقینەوە كە 15پرۆژەی شارەوانی گەرمیانی تێدایە كەڕاگیراون. ئەمەش لەكاتێكدایە كەحكومەتی هەرێم  رایدەگەیەنێت كە 160پرۆژە لەگەرمیان جێبەجێكراوەو ئیدارەی گەرمیانیش رایدەگەیەنێت پرۆژەكان نەچوونەتە بواری جێبەجێكردنەوە و  تەنها بڕیاری لەسەر دراوە. دوو ساڵ پێش ئێستا لەسەردانێكیدا جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ گەرمیان بڕیاری دەركرد بۆ جێبەجێكردنی 19پرۆژە بەهەمان شێوەی پرۆژەكانی دیكە تەنها بڕیارە و كرداری بەدوادا نەهاتووە. چۆمان ئەحمەد، بەڕێوبەری راگەیاندن و پەیوەندیەكان  لەئیدارەی گەرمیان بەهاوڵاتی وت:» لەسنوری گەرمیان 66 پرۆژەی راگیراوە و شەش پرۆژەیان گرێبەستی كاركردن تێیدا هەڵوەشاوەتەوە كەیەكێك لەو پرۆژانە پرۆژەی دروستكردنی نەخۆشخانەی سەد قەرەوێڵەیی كەلارو راكێشانی ئاوی خواردنەوە بۆ گەڕەكانی كفریە». وتیشی:» ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون زیاتر پرۆژەی خزمەتگوزراین و پرۆژەی پەروەردەو بینای زانكۆو رێگەوبان و قیرتاوكردنی كۆڵان و شۆستەكان و پرۆژەی گەشتیارو تەندروستی و دروستكردنی بەنداوە كەپێویستەكی سەرەكین بۆ سنورەكە». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كۆی تێچووی ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون نزیكەی 438 ملیار دینار دەبێت و 95 ملیار دیناری وەرگیراوە، زیاتر ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون لەسەر بوجەی وەبەرهێنانن، وتیشی:» ئێمەش وەك ئیدارەی گەرمیان هەمیشە داوامانكردووە كە ئەم پرۆژانە كاركردن تێدا دەستپێبكاتەوە، داهاتی گەرمیان هیچی لەگەرمیاندا خەرج ناكرێت دەگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی». ئەوەشی وت،» ئەو 160پرۆژەیە هەمووی جەبەجێنەكراوە لەگەرمیاندا تەنها بڕیاری لەسەردراوە، بەهەمان شێوەی ئەو 19پرۆژەیەی كەسەرۆكی حكومەت بڕیاری لەسەرداوە، بەڵام هیچی نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە». هاوكات بەرزان فایەق بەڕێوەبەری پرۆژەكان لەشارەوانیی گەرمیان بۆ هاوڵاتی، ئەوەی خستەڕوو كە  ئەو پرۆژانەی كەڕاگیراون لەشارەوانییەكان 15پرۆژەیە، كە پێنج پرۆژەیان دەكەوێتە قەزای كەلارەوە، كە بەزۆری پرۆژەی قیرتاوو ئاوەڕۆو شۆستەكانن، بۆ نموونە یەكێك لەم پرۆژانەی كەلار كەڕاگیراوە پرۆژەی ئاوەڕۆو رێگاسازیە لەنێوان گەرەكی بنگردو گردە گزینەوەو دوو لەو پرۆژانە دەكەونە ناحیەی رزگارییەوە وەك پرۆژەی رێگاسازی گەڕەكەكانی ناحیەی رزگاری كەزۆربەی گەڕەكەكانی رزگاری دەگرێتەوە. راشیگەیاند:» ئەو پرۆژانەی كە لەشارەوانییەكان راگیراوە لەساڵی 2012 بڕیاری لەسەردراوەو لەسەر بوجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان كە بەپترۆدۆلار ناسرابوو، تائێستاش هیچ بڕە پارەیەك بۆ ئەم پرۆژانە تەرخاننەكراوە كە پێداویستی خەڵكی ناوچەكەن». ئەوەشی وت:» تێچووی پرۆژەكانی شارەوانی گەرمیان 62 ملیۆن دۆلار دەبێت، راگرتنی ئەم پرۆژانە زیاتر پەیوەندی بەقەیرانی داراییەوە هەیە». ئیدارەی گەرمیان: لە سنووری گەرمیان ٦٦ پڕۆژەی ڕاگیراوەو شەش پڕۆژەیان گرێبەستی کارکردن تێیدا هەڵوەشاوەتەوە چالاكوانێكی مەدەنی دەڵێت:» گەرمیان پشتگوێخراوە لەهەموو روویەكەوە، هۆكاری ئەمانەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كەحزب دەستی خستووەتە نێو هەموو كارەكانی حكومەتەوە». ئەیاد محەمەد، چالاكی مەدەنی دەشڵێت:» لەگەرمیاندا چەندین پرۆژەی گرنگ هەیە كەپێویستە جێبەجێ بكرێن و كاری تێدابكرێتەوە وەك پرۆژەی رێگای كەلار- سلێمانی و چەند ڕۆژێك كاری تێدادەكرێت و دووبارە ڕادەگیرێتەوەو پرۆژەی بەنداوی باوەنورو كە پێویستی سەرەكی ناوچەكەیەو  نەخۆشخانەی سەد قەرەوێڵەییەكەی كەلارە. ئەیاد محەمەد»پێویستە بەرپرسانی گەرمیان و ئیدارەی گەرمیان روونكردنەوە بدەن ئایا راستە ئەو 160پرۆژە جێبەجێكراوە لەسنورەكە ئەگەر راست نیە بۆچی خەڵك چەواشە دەكەن ئەگریش وایە كوان پرۆژەكان ئێمە بۆ نایبینین ئەو هەموو بڕە پارە ئایا هاتووە بۆ گەرمیان چی لێهاتوە هەموو ئەمانە گومانن لای خەڵك پێویستە روونكردنەوەی لەسەربدرێت».

هاوڵاتی بۆ جاری سێیەم لە دووهەفتەی رابردوودا ئەمریکا بڕیاریداوە لە سەر ناردنی هێز و فڕۆکە و کەشتی جەنگی بۆ کەنداو بۆ پاراستنی کەشتییە بازرگانییەکان لە دەست هێزەکانی ئێران، لە بەر ئەوەی ئێران هەوڵ دەدات دەست بە سەر کەشتییە بازرگانییەکاندا بگرێت. ئەمریکا و هێزی دەریایی ئەمریکا ئێران بەوە تاوانبار دەکەن هەوڵ ئەدات دەست بە سەر ئەو کەشتییە بارهەڵگرانەدا بگرێت کە لە گەرووی هۆرمۆز دەپەڕنەوەو کێشە بۆ سیستەمی بازرگانی لەو ناوچەیە دروست بکەن. ئێران لە چەن ساڵی رابردوودا هەوڵیداوە گەرووی هۆرمۆز وەک کارتێک بەکار بهێنێت بەرامبەر بە گەمارۆ ئابوورییەکان و گەمارۆکانی سەر نەوت. رۆژی ١٨ی حەوت " عەلیرەزا تەنگیسەری" بەرپرسێکی باڵای ئێران بە هەڕەشەکردن لە کۆمپانیا و کەشتییە نەوت هەڵگرەکان وتی :" ئەوانەی کە رێگری لە فرۆشی نەوتی ئێمە ئەکەن، لە لایەن ئێمەوە بێ وەڵام نابن". ئەم بەرپرسەی سوپای پاسداران  ئاماژەی بەوەشدا بە کەشتی نەوتهەڵگری "سۆئز راجان" کە لە لایەن ئەمریکاوە دەستی بەسەردا گیراوەو نەوتەکەی هەڕاج کراوە، بەڵام هیچ کەشتی و کۆمپانیایەک لەبەر هەڕەشەکانی سوپای پاسداران ناوێرن بارەکەی دابگرن. لێرەدا باس لە بەشێک لەو رووداوانە ئەکەین کە پەیوەندیدارن بە ناردنی هێزی ئەمریکا بۆ کەنداو. هاتنی ئەم هێزانەش ئەگەرەکانی توندتر بوونەوەی پەیوەندی نێوان ئێران و رۆژئاوا زیاتر ئەکەن.   ناردنی هێزی دەریایی – زەمینی بۆ کەنداو- پێنج شەممە ٢٠ ی تەمووز ناوەندی فەرماندەیی ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا- سەنتکام- رۆژی پێنجشەممە رایگەیاند، وەزیری بەرگری ئەمریکا بۆ وەستانەوە دژ بە هەوڵەکانی ئەم دواییانەی ئێران بۆ دەست بەسەرداگرتن و بە بارمتەگرتنی کەشتییە بارهەڵگر و بازرگانییەکان لە کەنداو و گەرووی هورمۆز، جگە لە ناردنی فڕۆکەی جەنگی (ئێف- ٣٥) و ( ئێف- ١٦) و پاپۆڕشکێنی جەنگی، بڕیاریداوە بەشێک لە هێزەکانی یەکەی دەریایی- زەمینی ئەرتەش بنێرێتە ئەو ناوچەیەی لە لایەن ( سێنتکام)ەوە بەڕێوە دەبرێت. لە راگەیاندنی سێنتکامدا هاتووە کە هەناردنی ئەم هێزانە توانای وەستانەوەی ئەمریکا بەرامبەر لە ناوچەکە ئەباتە سەرەوە. ئەمریکا دەڵێت :" ئێران لە دوو ساڵی رابردوودا کێشەی بۆ نزیک بە ٢٠ کەشتی بازرگانی کە ئاڵای وڵاتانی جیاوازیان لە سەر بووە دروستکردووە یان ئەوەی دەستی بە سەردا گرتوون. ژێنراڵ مایکل کۆریلا، فەرماندەی گشتی ( سێنتکام) لەم بارەوە وتوویەتی :" سێنتکام خۆی بە بەرپرس دەزانێت کە پارێزگاری بکات لە گواستنەوەو مامەڵەی بازرگانی لەو ناوچەیەی کە دەسەڵاتی تێیدا هەیە کە بەشێک لە رێگا ئاوییەکانی دونیا ئەگرێتەوە". ئەم ژونراڵەی ئەرتەشی ئەمریکا هەروەها وتوویەتی :" ئەو هێزانەی دەنێردرێن توانای تایبەتیان هەیە کە بە پشتبەستن بەو تواناییانە ئەتوانیان لەگەڵ هاوبەشەکانمان کە ناوچەکە، پارێزگاری بکەین لە رەوتی ئازادی بازرگانی نێونەتەوەیی ". بەرپرسانی ئەمریکایی لەم بارەوە بە ئەسۆشەیتێد پرێسیان وتووە:" لۆڤید ئەستین ، وەزیری بەرگری ئەمریکا رۆژی پێنج شەممە ، بڕیاری داوە بە ناردنی هێزی ئامادەی دەریایی – زەمینی ( یو، ئێس، ئێس، باتان) و یەکەی ٢٦ ی هێزی دەریایی بۆ ئەو ناوچەیەی لە لایەن سێنتکامەوە بەڕێوە دەبرێت". بە پێی ئەم راپۆرتە، ئەم هێزە ئامادەیە بریتین لە ٣ کەشتی جەنگی، لەوانە یەختێکی جەنگی هێرشبەر و هەر یەکەیەکی سەربازی بە زۆری بریتین لە ٢٥٠٠ چەکداری هێزی دەریایی. میوانداری کۆبوونەوەی رێکخراوی نێونەتەوەیی دەریاوانی لە ئێران وەرگیرایەوە – پێنج شەممە ٢٠ تەمووز رۆژی پێنجشەممە ، بە بۆنەی بەردەوامی هێرشەکانی ئێران بۆ سەر کەشتییە بارهەڵگرەکان لە کەنداو، میوانداری کۆبوونەوەی نیونەتەوەیی دەریاوانی لە ئێران وەرگیرایەوەو ئێران لەم دانیشتنە خرایە لاوە. هەواڵنێری رۆیتەرز رۆژی پێنج شەممە  رایگەیاند، پێشنیاری ئێران بۆ میوانداری رووداوێکی دەریایی لە مانگی ئۆکتۆبەر، دوای ئەوەی ئەمریکا داوای کرد ئەم کۆبوونەوەیە هەڵوەشیتەوە و داواکارییەکەی پەسەند کرا، لە لایەن شۆڕای ئاژانسی کەشتیوانی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە رەتکراوەتەوەو ئەو میواندارییە لە ئێران وەرگیراوەتەوە.   چەند ساڵ لەوە پێش ئێران داوای کردبوو میوانداری کۆبوونەوەی ساڵانەی نێونەتەوەیی کەشتیوانی بکات لە تاران بە بۆنەی رێزگرتن لە رۆژی جیهانی  دەریاوانی و ئەم پێشنیارە ساڵی ٢٠١٥ لە لایەن شۆڕای بەڕێوەبەری رێکخراوی نێونەتەوەیی دەریاوانیەوە پەسەند کرا. رۆیتەرز دەستی بە نامەکەی ئەمریکا بۆ شۆڕای بەڕیوەبەری رێکخراوی دەریاوانی گەیشتووەو لەم نامەیەدا هاتووە:" ئێران لە دوو ساڵی رابردوودا بە بێ هێچ پاساوێک، بە بێ هیچ ئاگادارکردنەوەیەکی پێشتر، هێرشی کردۆتە سەر کەشتییە بارهەڵگرەکان و کێشەی بۆ دروستکردوون یان ئەوەی دەستی بە سەردا گرتوون ". لەم نامەیەدا ئاماژە دراوە بە تەقەکردنی هێزە دەریاییەکانی سەر بە سپای پاسداران لە کەشتی بارهەڵگری " ریچمۆند ڤیجەر" و باس لەوە کراوە بەم کارەی کۆماری ئیسلامی مەترسی دروست کردووە بۆ کەشتیوان و مەلەوانەکان. وتەبێژی رێکخراوی نێونەتەوەیی دەریاوانی دەڵێت :" زۆرینەی ئەو ٤٠ وڵاتەی ئەندامی شۆڕای رێکخراوی نێونەتەوەیی دەریاوانی، رۆژی پێنجشەممە داواکارییەکەی ئەمریکایان پەسەند کرد و ئەمە بەو مانایەیە کە پێشنیاری ئێران بۆ میوانداری کردنی دانیشتنی نێونەتەوەیی ئەم رێکخراوەیە رەت کراوەتەوەو ئێران لەو دانیشتنە خراوەتە لاوە". هەر لەم پەیوەندەدا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رۆژی ٥ شەممە پێشوازی کرد لەو کۆدەنگییەی شۆرای نێونەتەوەیی دەریاوانی و بەوەی کە ئەو دانیشتنەیان هەڵوەشاندۆتەوە. میتۆ میلەر لەو بارەیەوە وتی :" ئێمە پێشوازی لە بڕیاری رێکخراوی نێونەتەوەیی دەریاوانی ئەکەین بەوەی کە بەرنامەکانی ئەو رووداوەی کە بڕیار بوو رۆژی جیهانی دەریاوانی لە ئێران بەڕێوە بچێتی، هەڵوەشاوەشاندۆتەوە". وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا هەروەها وتی :" لەم ماوەیەدا شاهیدی ئەوەین کە ئێران کێشەی بۆ ئازادی دەریاوانی دروستکردووە. کەوایە ئێمە لەسەر ئەو باوەڕەین نابێ ئێران ئەو مافەی ببێت کە ببێت بە میوانداری ئەو رووداوە گرینگە و رێکخراوی نێونەتەوەیی دەریاوانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکانیش بۆچوونەکەی ئێمەی پەسەند کرد". تا کاتی ئامادەکردنی ئەم راپۆرتە، هەواڵنێرییەکانی سەر بە کۆماری ئیسلامی لەم بارەوە بێدەنگەیان هەڵبژاردووەو ئاماژەیان بە هیچ شتێک نەکردووە.     ناردنی فڕۆکەی شەڕکەری (ئێف ٣٥) و پاپۆڕ شكێن بۆ کەنداو- دووشەممە ١٨ی تەمووز رۆژی دووشەممە ١٧ی جوولای پێنتاگۆن رایگەیاند  بە مەبەستی پاراستینی ئەمنیەتی کەشتییە بازرگانییەکان کە ئێران دەیهەوێ دەستیان بەسەردا بگرێت و رایان بگەیەنێت، جێت و کەشتنی جەنگی زیاتر دەنێرێتە گەرووی هۆرمۆز. بە وتەی پێنتاگۆن، بڕیار وایە ئەمریکا ژمارەیەک فڕۆکەی شەڕکەری (ئێف -٣٥) و پاپۆڕ شکێنی ( تۆماس هۆندەر) کە پێشتر لە دەریای سوور سەقامیان گرتبوو، بنێرێتە ئەو ناوچەیە.   ناردنی فڕۆکەی شەڕکەری ( ئیف -١٦ ) و ( ئێف – ١٠) بۆ کەنداو- ١٤ ی تەمووز رۆژی ١٤ی جوولای ٢٠٢٣، وەزارەتی بەرگری ئەمریکا رایگەیاند بە مەبەستی بەرگرتن لە هەوڵە تێکدەرانەکانی کۆماری ئیسلامی و هێزی دەریایی سپای پاسداران، لە گەرووی هۆرمۆز فڕۆکەی شەڕکەری (ئێف ١٦) و (ئیف -١٠) دەنێردرێنە سنوورە ئاوییەکانی کەنداو بە مەبەستی پارێزگاری کردن لەو کەشتی و بارهەڵگرانەی لە کەنداو خەریکی جووڵەی بازرگانین.      ٤ی تومووز - تەقە لە کەشتی بارهەڵگری ریچمۆند ڤیجەر رۆژی ٤ی جوولای- لە لایەن هێزی دەریایی سەر بە سپای پاسدارانەوە تەقە لە کەشتی بارهەڵگری (ریچمۆند ڤیجەر) کرا. هێزی دەریایی ئەمریکا رۆژی چوارشممە ٥ی جوولای رایگەیاند کۆماری ئیسلامی بەرەبەیانی ٤ شەممە هەوڵیداوا لە نزیک گەرووی هۆرمۆز دەست بە سەر دوو کەشتی نەوتهەڵگردا بگرێت. لە راگەیاندنەکەی هێزی دەریایی ئەمریکادا هاتووە لە هەردوو جارەکەدا، بەلەمە شەڕکەرەکانی هێزی دەریایی ئێران هەوڵیانداوە دەست بە سەر ئەو کەشتییانەدا بگرن، بەڵام دوای ئەوەی لە لایەن هێزی دەریایی ئەمریکاوە وەڵامیان دراویەوە پاشەکشەیان کرد و هەردوو کەشتییەکە بەردەوام بوون لە رێگاکەی خۆیان. تیم هاوکینز، وتەبێژی یەکەی پێنجەمی هێزی دەریایی ئەمریکا لەم بارەوە بە هەواڵنێرییەکانی وتووە:" کۆماری ئیسلامی هەوڵداوە دەست بە سەر ئەم کەشتییە نەوت هەڵگر و بازرگانیانەدا بگرێت، کە بە شێوەی یاسایی لە ئاوە نێونەتەوەییەکانەوە رەت دەبوون، بەڵام لە لایەن هێزی دەریایی ئەمریکاوە وەڵامیان درایەوەوبەر بەوە گیرا کە پلانەکەیان جێبەجێ بکەن." بە پێی راپۆرتەکان، تەقە لە کەشتی ریچمۆند ڤیجەر کراوە، بەڵام خەساری گیانی نەبووە. کەشتی ریچمۆند ڤیچەر کەشتییەکی یۆنانییە، ئاڵای (باهاس)ی لە سەرەوەو لە لایەن ئەمریکاوە بەڕێوە دەبرێت و نەوتی ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی بۆ سەنگاپوور دەگواستەوە.  

عەمار عەزیز  ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم چاوەڕێی خەرجكردنی بودجەی پەرەپێدان و پتڕۆدولار دەكەن بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان، ئەم ساڵ ئیدارەی پارێزگای دهۆك 236 پرۆژەیان پێشكەشی وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی هەرێم كردووە تا دەست بەجێبەجێكردنی بكرێت. سێ جۆر بودجە هەیە بۆ پارێزگاكان، پەرەپێدانی پارێزگا، پترۆدۆلار، گشتی ، ئەم سێ بودجەیە لە 2014وە نەدراوە بەپارێزگاكانی هەرێم. عەبدولسەمەد تێلی ، سەرۆكی لیژنەی وزەو سامانە سروشتیەكان لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی ی وت: " پرۆژەكان راستەوخۆ لەپارێزگا رەوانەی وەزارەتەكان و ئەنجومەنی وەزیران دەكرێن، هەر لیژنەی پرۆژەكانمان نیە ئەگەر بودجە نەبێت چونكە پرۆژەكان دەنووسین و ئاراستەی حكومەت دەكەین ". سەرۆكی لیژنەی وزەو سامانە سروشتیەكان ئەوەشی دووپاتكردەوە كەهیچ ژمارەیەكی راست و وردیان لەبەردەست نیە بزانن رێژەی ئەو نەوتەی لەسنوری پارێزگای دهۆك دەردەهێنرێت چەندە،  وتیشی:" تەنها ئەوە دەزانین نیوەی نەوتی هەرێمی كوردستان لەپارێزگای دهۆكە، بەڵام ئێمە نازانین چەند بەرمیلە تابڵێین بەشی پارێزگای دهۆك لەبودجەی پەتڕۆدۆلار چەند دەبێت، حكومەتی عێراق بۆ هەر بەرمیلێك پێنج دۆلاری داناوە وەكو بودجەی پەتڕۆدۆلار، بەڵام مادەم نازانین چەند بەرمیلە بودجەكەشی نازانین ". جەمال كۆچەر، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لەلیژنەی دارایی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: "بودجەی پەتڕۆدۆلار هیچ پەیوەندی بەژمارەی دانیشتوان نیە، بەڵكو پەیوەیستە بەڕێژەی نەوت هەر بەرمیلیك پێنج دۆلاری بۆ دیاریكراوە". ئەوەشی باسكرد نازانرێت هەرێمی كوردستان بودجەی پەتڕۆدۆلاری هەیە یان نا، خۆی دەیدات بەپارێزگاكان، یان عێراق راستەوخۆ دەیداتە پارێزگاكانی هەرێم. بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان نزیكەی چوار ترلیۆن دینارە لەعێراقدا، كە رێژەی دانیشتوان 20%ی هەژارە بۆیە ئەو بڕە بودجەیە تەرخان كراوە. بۆ هەرێمی كوردستان رێژەی هەژاری بەگشتی 7%ە، لەسەر ئەو بنەمایە بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكانی بۆ رەوانە دەكرێت. "پارێزگای دهۆك هیچ جارێك بەشە بۆدجەی خۆی لە پەتڕودولارو پەرەپێدان و هەموو بودجەكان بەشی خۆی كەمتر وەرگرتووەو هەمیشە مەغدور بووە، كەس لەحساباتی بودجەی عێراقدا نیە، واتە هەموو تاكێكی عێراق بودجەی نیە، لەبیرش نەكەین بەشی زۆری بودجەی عێراق بۆ مووچەخۆران دەڕوات كە 74 ترلیۆن دینارە، ئەوەی تر بۆ پرۆژەو خزمەتگوزاری گشتییە، لەوانەیە هەر فەرمانبەر سوود لێیوەربگرێت، واتە زۆرینەی بودجەی عێراق هەر فەرمانبەر سوود لێیوەردەگرێت " جەمال كوچەر وای وت. ماجد سەید ساڵح ، جێگری پارێزگاری دهۆك بۆ كاروباری تەكنیكی بەهاوڵاتی وت: " هەموو ساڵێك ئێمە پلانی خۆمان پێشكیەش دەكەین، بەڵام بەپێی پلانەكەمان پارەمان بۆ خەرجناكرێت، واتە پێداویستی ئێمە زیاترە لەو بڕە پارەیەی بۆمان دابیندەكرێت". ماجد سەید ساڵح ئەوەشی روونكردەوە كەوەك پلان بۆ ئەمساڵ  236 پرۆژەیان ئاراستەی وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی  هەرێم كردووە  كەهەندێكیان پرۆژەی ساڵی رابردوون و تەواو نەكراون و پێویستیان بەپارەیە. هاوكات پێشیوابوو ئەگەر 276 ملیار دینار  بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكانی هەرێم بێت، لەم بڕە پارەیە نزیكەی 53 ملیار دیناری بەر پارێزگای دهۆك دەكەوێت.  

سەركۆ جەمال حكومەتی هەرێم تەنها نرخی كارەبای ماڵانی زیادنەكردووە، بەڵكو لەماوەی هەشت ساڵی رابردوودا شەش هێندە نرخی كارەبای بازرگانی و پیشەسازیشی زیادكردووە. لەساڵی 2018 واتە پێنج ساڵ لەمەوبەر ژووری بازرگانی‌و پیشەسازی سلێمانی لە راگەیەندراوێكدا رایگەیاند: چاوەڕوانی ئەوە بووین حكومەتی هەرێم لەپێناو پاراستنی بەرهەمی ناوخۆو بووژاندنەوەو بەهێزكردنی كەرتی تایبەتدا چاو لەحكومەتی ناوەندی عێراق بكات كەنرخی یەكەی كارەبای لە 40% بۆ كارگە پیشەسازییەكان كەمكردووەتەوە. هەر لەڕاگەیەندراوەكەدا ژووری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی دەشڵێت: وەزارەتی كارەبای حكومەتی عێراق نرخی یەك كیلۆوات كارەبای لەسەر كارگە پیشەسازییەكان لە 100 دینارەوە كەمكردووەتەوە بۆ 60 دینار، بەڵام لەبەرامبەردا، حكومەتی هەرێمی كوردستان نرخی كارەبای بەڕێژەی 500% لەسەر كارگە پیشەسازییەكان بەرزكردووەتەوە، كەنرخی كارەبای بۆ یەك كیلۆوات لە 20 دینارەوە بەرزكردووەتەوە بۆ 120 دینار. ئەو راگەیەندراوەی ژووری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی بۆ پێنج ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە، بەڵام نەك هەر گوێ لەداواكارییەكەیان نەگیراوە، نرخی كارەبا بۆ هەر كیلۆواتێك بەرزتركراوەتەوەو كراوە بە 156 دینار. عەباس محەمەد، خاوەن دوكانە لەبازاڕی سلێمانی، بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد جگە لەوەی لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا پارەی كارەبایان چەند هێندە لەسەر زیادبووە، ئێستاش بۆیان كراوە بەپریپەیدو دەبێت كارتی تێبكەن ئەوكات كارەبایان كاردەكات، بەڵام هێشتا نازانن پریپەیدەكەش وەك پێشتر كارەبایان زۆر بۆ دێتەوە یاخود نا. هاوڵاتی قسەی لەگەڵ چەند كەسێكیش كرد، ئەوان باس لەوەدەكەن كارەبای ماڵەكانیان وەكو پێشتر پارەیان بۆ نایەتەوە بەڵكو زیاتریان بۆ دێتەوە، بەتایبەت دوای ئەوەی پێوەری زیرەك كەوتووەتەكار، بەڵام وتەبێژی كارەبای سلێمانی رەتیدەكاتەوە كارەبای ماڵان پارەكەی زیادبووبێت. سیروان محەمەد، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی كارەبای سلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی، ئاماژەی بەوەكرد جگە لەچەند پڕۆژەیەك كە كوالێتییان بەرزەو نرخەكەیان زیادكراوە، هیچ پڕۆژەیەكی دیكە نرخەكەی زیادنەكراوە كەئەوانیش پێنج پڕۆژەن لەسلێمانی كە بۆ هەر كیلۆواتێك نرخی كارەبا بۆیان بووەتە 156 دینار كەپێشتر 130 دیناربوو. هەروەها وتیشی:» نرخی كارەبای بازرگانی هەروەكو خۆیەتی و بۆ كیلۆواتێك 156 دینارەو لە2021 ەوە نرخی كارەبا دەستكاری نەكراوە». سەبارەت بەكارەبای ماڵانیش وتەبێژی كارەبای سلێمانی وتی: بۆ هەر كیلۆواتێك 18 دینارە بەڵام بۆ بەكارهێنانی كارەبا زیاتر بێت لە 450 كیلۆوات نرخەكەی دەبێتە دوو هێندە. لەساڵی 2015 نرخی كیلۆواتێك كارەبای بازرگانی و پیشەسازی 25 دیناربوو، پاشان بەبڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم لە 1-1-2017 نرخەكەی كرایە 130 دینار بۆ هەر كیلۆواتێك، جگە لەوەی هاوبەشە حكومییەكان نرخی یەك كیلۆواتیان بۆ كرایە 150 دینار. وتەبێژی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی زیادكردنی نرخی كارەباوە ئەوە دەخاتەڕوو كە ئەو شوێنانەی كارەبای موەلیدەان نەماوە نرخی كارەبایان لەسەر زیادكراوە. ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی وت: «نرخی كارەبا زیادنەكراوە، ئێستا كارەبا هەمان نرخی پێشووی هەیە كەهەر كیلۆواتێك 18 دینارەو بەپێی خەرجكردن زیاد دەبێت.» وتیشی: «ئەوەی هەیە تەنیا زیادكردنی نرخی كارەبای سیستییەكانە ئەوانەی پێیاندەوترێت (High Cost) كە بووەتە 156 دینار بۆ هەر كیلۆواتێك، ئەوەش بەهۆی ئەوەی موەلیدەیان نەماوەو تەنیا پارەی یەك كرێی كارەبا دەدەن لەبری ئەوەی دوو كرێ بدەن موەلیدەو كارەبای نیشتمانی.» ئەوەش لەكاتێكدایە عەلی حەمەساڵح، پەرلەمانتاری خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان لەپۆستێكدا لە فەیسبووك نووسیویەتی: «پێشتر نرخی كارەبا لە 18 دینارەوە دەستیپێدەكرد، ئێستا دەبێتە 60 دینار سیتییەكان دەكرێتە 24 كاتژمێری و تەساعودیش نییە!! لەسلێمانی 156 دینارو لەهەولێر 175 دینار، ئەمە بارگرانییەكی ئێجگار گەورەیە، من دژی زیادەڕۆییم، بەڵام ئەم زیادكردنە بەم بڕە زۆر خراپە خەڵك توانای نییە». عەلی حەمەساڵح لەگەڵ پۆستەكەیدا، نووسراوێكی وەزارەتی كارەبای بڵاوكردووەتەوە، كە لە 4-6-2023 دەرچووە و بەپێی رێنماییەك نرخی كارەبا زیاد بووە. وتەبێژی وەزارەتی كارەبا دەڵێت ئەو نووسراوەی بڵاوكراوەتەوە پەیوەندی بەپێشنیازێكەوە هەبووە بۆ نرخی كارەبا، بەڵام پێشنیازەكە پەسندنەكراوەو كاری پێنەكراوە، بۆیە نرخی كارەبا وەكو خۆیەتی. ئەوەش لەكاتێكدایە لەژمارە 306ــی رۆژنامەی وەقائیعی كوردستان، رۆژنامەی فەرمی هەرێمی كوردستان كە رۆژی 14ـی مانگی رابردوو بڵاوكراوەتەوە، رێنمایی ژمارەی یەكی ساڵی 2023 بڵاوكراوەتەوە، كەهەمواری یەكەمی رێنمایی ژمارە دووی ساڵی 2021، رێنمایی و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبایەو لە رۆژی چواری مانگی رابردوو وەزارەت دەریكردووە. لە رێنماییەكەدا هاتووە: «بەپێی ئەو دەسەڵاتەی پێماندراوە لەیاسای وەزارەتی كارەبای ژمارە شەشـی ساڵی 2021ـی هەمواركراو بەپێی نووسراوی نووسینگەی سەرۆكوەزیران ژمارە 765 لە 30-5-2023 و پەسەندی سەرۆكایەتی ئەنجوومەنی وەزیران و بەنووسراوی ژمارە 2254 لە 31-5-2023 بڕیارماندا بە: زیادكردنی بڕگەیەك بۆ خشتەی ژمارە پێنجـی تایبەت بەنرخەكانی یەكەی كارەبا لە رێنمایی و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبا ژمارە دووی ساڵی 2021 بەمشێوەیەی خوارەوە دەبێت: -نرخی كارەبای كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون (High Cost) بە 156 دینار بۆ یەك كاتژمێر. ئەم رێنماییە لە رۆژی 1-6-2023 جێبەجێ دەكرێت و لەڕۆژنامەی وەقائیعی كوردستان بڵاودەكرێتەوە.  پێشتر كەمال محەممەد، وەزیری كارەبای هەرێمی كوردستان لەبارەی نرخی كارەبا، رایگەیاندبوو: «نرخی 156 دینار بۆ هەر كیلۆواتێك بە بەراورد لەگەڵ كرێی ساڵی رابردووی هەمان هاوبەش بەدوو سەرچاوەی كارەباوە، 90 هەزار دینار كەمتر لەسەری دەوەستێت و كارەبایەكی 24 كاتژمێریش دەبێت.»  باسی لەوەشكردبوو « ماوەی دوو ساڵە كار لەسەر پڕۆژەی پریپەید دەكەین و بەهۆی سیستەمەكەوە كارەبای بەردەوام بۆ هەندێك شوێن لەپارێزگاكانی هەولێر، سلێمانی و دهۆك دابینكراوە، بەهۆیەوە هاووڵاتی تەنیا یەك گوژمە كرێی كارەبا دەدات، تاوەكو ئێستا زیاتر لە 185 موەلیدەی گەورەی یەك تا دوو مێگاواتی بەهۆی پرۆژەی پریپەیدەوە لەكار وەستاون».  ساڵی 2021 وەزارەتی كارەبا رێنمایی ژمارە دووی تایبەت بەكارەبای دەركرد، بەپێی خشتەی پێنجەمی رێنمایی ژمارە دووی ساڵی 2021ـی وەزارەتی كارەبا كە لەڕۆژی 24ـی تشرینی دووەمی ساڵی 2021 لەڕۆژنامەی وەقائیعی كوردستان بڵاوكراوەتەوە، كرێی كارەبا بەمجۆرە دیاریكراوە: -ماڵان: خەرجكردنی لەماوەی مانگێك: یەك بۆ 450 كیلۆوات: 18 دینار - 451 بۆ 900 كیلۆوات: 24 دینار - 901 بۆ 1500 كیلۆوات: 42 دینار - 1501 بۆ 2100 كیلۆوات: 72 دینار - 2101 بۆ 3000 كیلۆوات: 90 دینار - 3001 بۆ 5000 كیلۆوات: 180 دینار - 5001 بەسەرەوە: 240 دینار  - بازرگانی: 156 دینار بۆ هەر یەك كیلۆوات لەكاتژمێرێكدا. -پیشەسازی: خەرجكردنی لەماوەی مانگێك: - 0.4 كیلۆڤۆڵت: 144 دینار - 11 كیلۆڤۆڵت: 120 دینار - 33 كیلۆڤۆڵت: 120 دینار - 132 كیلۆڤۆڵت: 120 دینار  

سەركۆ جەمال بەپێی یاسای بودجەی عێراق كە 12-6-2023 پەسەندكراو هێشتا نەكەوتووەتە بواری جێبەجێكردنەوە، بڕی ٥۱۱ ملیۆن دۆلار وەكو پترۆدۆلاری هەرێم تەرخانكراوە كەدەكاتە پێنج لەسەدی پارەی فرۆشتنی ٤۰۰ هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ ماوەی ساڵێك ، لەو رێژەیەش تەنها 10% بۆ سلێمانی و گەرمیانە، بەپلەی یەكەم پارێزگای دهۆك و دواتر هەولێرو ئینجا سلێمانی و گەرمیان لەپارەی پتڕۆدۆلار سودمەند دەبن بەپێی بڕگەی (ێ‌) لەخاڵی پێنجی ماددەی دووی یاسای بودجە بڕی 5%ی داهاتی نەوت دەدرێت بەو پارێزگاو شوێنانەی كەبەرهەمهێنی نەوتن. لەهەرێمی كوردستان، بەپلەی یەكەم پارێزگای دهۆك لەپارەی پتڕۆدۆلار سودمەند دەبێت بەهۆی ئەوەی لەپێش هەموو پارێزگاكانە بۆ بەرهەمهێنانی نەوت، پاشان پارێزگای هەولێرو دواتر سلێمانی. لەكۆی ٤۰۰ هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەرێم بڕی ٤۰ هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە دەكەونە ناوچەكانی زۆنی سەوز كەپارێزگای سلێمانی و ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین دەكات. كێڵگەی كۆرمۆر لەچەمچەماڵ بە بەرهەمهێنانی ۲۱ هەزار بەرمیل كۆندێنسەیت لەپلەی یەكەمدایەو پاشان كێڵگەكانی حەسیرەو میل قاسم لەگەرمیان بەبەرهەمهێنانی ۱۳ هەزار بەرمیل و تەقتەق چوار هەزار بەرمیل و چیاسورخ دوو هەزار بەرمیل دێن. كۆی بەرهەمی ناوچەكانی زۆنی سەوز دەكاتە 10%ی بەرهەمی رۆژانەی هەرێم بەوپێیە نزیكەی ٥۱ ملیۆن دۆلاری لە پارەی پترۆدۆلار بەردەكەوێت . دیاریكردنی ئەو بڕە پارەیە لەسەر بنەمای ۷۰ دۆلارە بۆ هەر بەرمیلێك ئەگەر نرخی نەوت زیاتر بێت لەبازاڕی جیهانی پارەی پترۆدۆلاری پارێزگاكان زیاتر دەكات. نۆ ساڵ حكومەتی هەرێم سەربەخۆ نەوتی فرۆشت بەڵام پترۆدۆلاری نەدایە پارێزگاكان كەریم عەلی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: یاسایەك هەیە لەپەرلەمانی كوردستان كە یاسای ژمارە دووی ساڵی 2015 كەیاسای سندوقی داهاتە نەوتیەكانە بەپێی ئەو یاسایە هەر ناوچەیەك كەنەوتی لێدەربهێنرێت بڕی پێنج دۆلاری بۆ ناوچەكە خەرج بكرێتەوە وەك پڕۆژە. وتیشی: تائێستا ئەو یاسایە لەهەرێم كاری پێنەكراوەو جێبەجێ نەكراوە، تائێستاش سندوقەكە دروستنەكراوە هەرچەندە بڕیاربوو لەم كابینەیە سندوقەكە دروستبكرێت. بەوتەی ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی: تائێستا یەك دینار وەكو پترۆدۆلار نەدراوە بەهیچ ناوچەیەك. ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی: ساڵانی رابردوو بەهیچ شێوەیەك ئەو بڕگەیە جێبەجێنەكراوە لەكاتێكدا لەساڵی 2014ەوە حكومەتی هەرێم خۆی نەوتی فرۆشتووە كەریم عەلی ئەوەشی خستەڕوو كەچاوەڕوانی جێبەجێكردنی یاسای بودجەن كە جێبەجێكرا ئەو بڕگەیەش جێبەجێ بكرێت و حكومەتی عێراق پابەندبێت بەجێبەجێكردنی ئەو بڕگەیەوە. "ساڵانی رابردوو بەهیچ شێوەیەك ئەو بڕگەیە جێبەجێنەكراوە لەكاتێكدا لە ساڵی 2014ەوە حكومەتی هەرێم خۆی نەوتی فرۆشتووە، بۆیە چاوەڕوانی جێبەجێكردنین، هۆكاری ئەوەش كەپارێزگای سلێمانی كەمتر بودجەكەی بەركەوتووە پارێزگای سلێمانی نزیكەی 80 هەزار بەرمیل نەوتی تێدا دەردەهێنرێت". كەریم عەلی وای وت. دهۆك زۆرترین نەوتی لێدەرهێندراوە، بەڵام بەوتەی ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگاكە یەك دیناری بۆ خەرج نەكراوە عەبدولسەمەد تێلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: پارێزگای دهۆك زۆرترین دەرهێنانی نەوتی تێدایە، بەڵام تائێستا هیچ پارەیەكی بۆ خەرجنەكراوەو ئێمەش چاوەڕێی پەسەندكردنی بودجەین تا ئەو پارەیە بۆ پارێزگاكە خەرج بكرێت. نۆ ساڵ حكومەتی هەرێم سەربەخۆ نەوتی فرۆشت، بەڵام پترۆدۆلاری نەدایە پارێزگاكان هەروەها وتیشی:" لەبەرئەوەی لە 2014 ەوە بودجە لەپەرلەمانی كوردستان جێبەجێنەكراوە نە بودجەی پەرەپێدان نە پترۆدۆلار هیچ پارەیەك بۆ دهۆك خەرج نەكراوە. عەبدولسەمەد تیلی پێشیوابوو لەدهۆك دەرهێنانی نەوت زیاترە، بەڵام پاڵاوگەی نییە لەكۆتاییدا وەكو پارێزگای هەولێرو سلێمانی حسابی بۆ دەكرێت. وەك ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك دەڵێت: ئەو پترۆدۆلارە سێ بەشەو بەهەرسێ بەشەكە رەنگە هەروەكو یەك حساب بۆ هەرسێ پارێزگاكە بكرێت چونكە دەبێت غازیش حساب بكرێت. سەبارەت بەو بابەتە دكتۆرە نەرمین مەعروف ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت: تا رێنمایی بۆ جێبەجێكردنی بودجە دەرنەكرێت پشكی پارێزگاكان دیاری ناكرێت. هەروەها ئەوەشی باسكرد بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان جیاوازە لە پترۆدۆلار، بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان پشكی هەرێمی كوردستان 276 ملیارو 550 ملیۆن دینارە، ئەوەش بەپێی ژمارەی دانیشتوان و رێژەی هەژاری دیاریكراوە. پەرەپێدانی پارێزگاكان پشكی هەرێمی كوردستان 276 ملیارو 550 ملیۆن دینارە ئەوەش بەپێی ژمارەی دانیشتوان و رێژەی هەژاری دیاریكراوە ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ئەوەشی خستەڕوو: پترۆدۆلار دەبێت لەڕێنماییەكانی جێبەجێكردنی بودجەدا جێگە بكرێتەوە، كە بەكام پێوەر بەسەر پارێزگای بەرهەمهێندا دابەشدەكرێت كەنەوت و غازیان تێدایە یاخود پاڵاوگەیان تێدایە. "بەدڵنیاییەوە كەڕێنمایی بودجە جێبەجێكرا ئەوكات هەرێمی كوردستانیش سودمەند دەبێت لەو بڕە پارانە.

هاوڵاتی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بەداعش بە سەرۆكایەتی ئەمریكا چەند ساڵێكە هاوكاری وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێمی كوردستان دەكات بۆ ئەوەی هێزەكانیان یەكبخەنەوە، جگە لەوەش مانگانە هاوكاری دارایی وەزارەتەكە دەكات و مەشقیش بە هێزەكانی پێشمەرگە دەكات. سەرەتای كێشەكانی نێوان پارتی و یەكێتی لەوەزارەتی پێشمەرگە ئەوكاتە دەستیپێكرد، كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕەزامەندی نەدا لەسەر پلە بەرزكردنەوەی لیوا بەختیار محەمەد ئەمینداری وەزارەتی پێشمەرگە كە تازە لەو پۆستەدا دەستبەكاربووە. بەپێی بەدواداچوونی هاوڵاتی و ئەو زانیاریانەی لەچەند سەرچاوەیەكی وەزارەتی پێشمەرگە دەستیكەوتوون، كێشەكانی نێوان پارتی و یەكێتی لەناو وەزارەتی پێشمەرگە تادێت توندتر دەبێتەوە، یەكێك لەهۆكارەكانیش ئاڵۆزبوونی پەیوەندیە سیاسیەكانی نێوان هەردوو حزبە. پێشتر پۆستەكانی وەزارەتی پێشمەرگە لەنێوان پارتی ویەكێتی پەنجا بە پەنجا لەنێوان هەردوولادا دابەشكرابوون، بەڵام لەنوێترین پێشهاتدا پارتی دەیەوێت %57 ی پۆستەكانی وەزارەتی پێشمەرگە لەدەستی خۆیدا بێت و %43 ی بداتە یەكێتی، ئەمەش تیمی یەكێتی توڕەكردووە. بەوتەی سەرچاوەیەك لە وەزارەتی پێشمەرگە بۆ هاوڵاتی "كێشەكانی نێوان یەكێتی و پارتی لە وەزارەتی پێشمەرگە توندبووەتەوە، تەنانەت گەیشتووەتە لێكترازان و پەیوەست نەبوون بە بڕیاری یەكترەوە، بەشێوەیەك ئەگەری كشانەوەی تیمی یەكێتی هەیە لە وەزارەتەكە". بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، وەزارەتی پێشمەرگە لە (41) یەكەو پۆست پێكهاتووەو بەرێژەی (50% بە 50%) دابەشبووە، بەڵام لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی شۆڕش ئیسماعیل  وەزیری پێشمەرگەو دەستبەكاربوونی بریكاری نوێی وەزارەتی پێشمەرگە پۆستەكان گۆرانكارییان بەسەردا دێت. بەپێی زانیاریەكان تیمی پارتی بڕیاریانداوە پۆستەكان دابەشبكرێتەوە بۆ (57%) بۆ پارتی و (43%) بۆ یەكێتی، لە چەند رۆژی رابردووشدا چەندین بڕیار لەوبارەیەوە دەكراوەو بۆ ئاڵوگۆڕی پۆستەكانی ناو وەزارەتی پێشمەرگە، بەڵام ئەو گۆرانكارییانە لەلایەن بەرپرسانی یەكێتی لەوەزارەتی پێشمەرگە رەتكراونەتەوە. ناكۆكیەكان ئێستا چیتر بەنهێنی نەماونەتەوە وئەمینداری وەزارەتی پێشمەرگەو بەرێوەبەری میرەی گشتی و ئیدارەی ئەفسەران بە نوسراو رایانگەیاند ئەو گۆڕانكارییانە بە بێ رەزامەندی ئەوان تێپەڕێندراوەو ناهاوسەنگە بۆیە پابەند نابن پێیەوە. بە پێی وتەی ئەو سەرچاوەیە، پارتی دەیەوێت چەند پۆستێك لە یەكێتی وەربگرێتەوە بۆ ئەوەی ببێتە (57%) بە (43%) بۆیە نزیكەی چوار پۆست لە بەرپرسانی یەكێتی وەردەگرێـتەوە. هەربەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی هەفتەی رابردوو تیمی یەكێتی لە وەزارەتی پێشمەرگە لەگەڵ مەكتەبی سیاسی و بەرپرسانی یەكێتی كۆبوونەتەوەو گفتوگۆیان لەسەر ئەو گۆڕانكارییانە كردووە، مەكتەبی سیاسی یەكێتی بە تیمی یەكێتیان لە وەزارەتی پێشمەرگە راگەیاندووە، ئەگەر پارتی سوور بێت لەسەر گۆڕانكارییەكان، ئەوا تیمی یەكێتی لە وەزارەتی پێشمەرگە دەكشێتەوە. هاوڵاتی زانیویەتی ئەم گۆڕانكاری و پێشهاتانەی ناو وەزارەتی پێشمەرگە گەیەندراوەتە هاوپەیمانان، بەتایبەت دوای ئەوەی چەند جارێك دەمەقاڵە لەنێوان بەرپرسانی پارتی و یەكێتی لەوەزارەتی پێشمەرگە دروستبووە. سەرچاوەكەی وەزارەتی پێشمەرگە بۆ هاوڵاتی ئەوەی ئاشكراكرد بەهۆی ئەو ناكۆكیانەوە هاوپەیمانان بێهیوا بوون لەوەی چاكسازی لەناو وەزارەتی پێشمەرگە بكرێت و دوا هۆشدارییان داوەتە پارتی و یەكێتی. ناكۆكی و گۆڕانكارییەكان لە كاتێكدایە لە مانگی ئابی 2022 ەوە شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگە دەستلەكاركێشانەوەی ئاراستەی سەرۆكوەزیرانی هەرێمی كوردستان كردووە، دواتر یەكێتی كاندیدی بۆ پۆستی وەزارەتی پێشمەرگە پێشكەشكرد و ئاراستەی پەرلەمانكرا، بەڵام دواتر گرژیەكانی نێوان پارتی و یەكێتی ئەو پرۆسەیەی پەكخست و لە ئێستاشدا وەزارەتی پێشمەرگە بێ وەزیرە. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، چەند جارێك هاوپەیمانان هەوڵی گەڕانەوەی وەزیری پێشمەرگەیانداوە، بەڵام لەدوای كۆبوونەوەی تیمی هاوپەیمانان لەگەڵ جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، قوباد تاڵەبانی رایگەیاند بە وەكالەت پۆستی وەزیری پێشمەرگە پڕدەكەنەوە، بەو واتایەی رازی نین بە گەڕانەوەی وەزیری پێشمەرگە و دەیانەوێت لەلایەن وەزیرێكی تری یەكێتیەوە بە وەكالەت بەڕێوەببرێت هاوشێوەی وەزارەتی سامانە سروشتیەكان كە لەلایەن پارتییەوە بەوەكالەت بەڕێوەدەبرێت. بۆ وەرگرتنی ڕای وەزارەتی پێشمەرگە، هاوڵاتی پەیوەندی بەچەند بەرپرسێكی وەزارەتەكە لەپشكی پارتی و یەكێتی كرد بەڵام هیچ یەكێكیان ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە قسە بكەن.  

هێڵەکانی ئینتەرنێتی ئێران دەبنە دووەم خراپترین هێڵەکانی جیهان لە روی کێشەی بڕان و سنوردارکردنەوە و وەزیرێکی وڵاتەکەش دەڵێت ژمارەی پێوانەییمان لە خێراییدا تۆمار کردوە. بە پێی زانیارییەکانی 300 پێگەی ئەلیکترۆنی بواری تەکنەلۆژیا لە 50 وڵاتی جیهان، ئێران دوای چین دووەم وڵاتە کە زیاترین فیلتەر و سنوردارکردن لە ‌هێڵەکانی ئینتەرنێت جێبەجێ دەکات و هاوکات زیاترین کێشەی بڕان و خاوەیی تۆمار کردوە. ئاماژە بەوە کراوە ئینتەرنێتی ئێران دوای وڵاتی میامنمار زیاترین کێشەی بڕین و خاویی تۆمار کردوە و بەوەش دووەمین وڵاتی جیهانە کە زیاترین کێشە لە هێڵەکانی ئینتەرنێتدا هەیە. لە کاردانەوەی ئەو هەواڵەدا عیسا زارعپور، وەزیری گواستنەوە و تەکنەلۆژیای زانیاریی کۆماری ئیسلامی ئێران لە پەرلەمانی وڵاتەکە رایگەیاند؛ 600 پێگەی نەوەی پێنجەمی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە وڵاتەکەدا دامەزراوە و ئینتەرنێتی وڵاتەکەش خێرایی 6.5 تێرابایت لە چرکەیەدا تۆمار دەکات. وتەکانی وەزیرەکەی ئێران لە کاتێکدا لە دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران قەدەغە و فیلتەرکردنی سەرهێڵەکانی ئینتەرنێت لە لایەن دەسەڵاتەوە زیادی کردوە و ئەوەش خەڵکی ناچار کردوە دژە فیلتەر و ڤی پی ئێن بەکاربهێنن. مەهدی ساڵحی، پسپۆری ئینتەرنێت ئاشکرای کردوە لە ساڵی 2018 مانگانە بە بڕی 50 ملیارد تمەن ئەپلیکەیشنی (VPN) لە ئێران بە مەبەستی دەربازبون لە فیلتەر و قەدەغەی هێڵەکانی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەکار هێنراوە بەڵام لە دوای ناڕەزایەتییەکانی ساڵی رابردوەوە ئەو بڕە بۆ مانگانە 500 ملیارد تمەن بەرز بوەتەوە. ئێران بۆ چاودێریی و سنوردارکردنی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە کاتی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگری ژینا قەدەغە و فیلتەری خستوەتە سەر زۆربەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و بەشداربوانی ئەو تۆڕانە ناچارن دژە فیلتەر (antifilter) و تۆڕی تایبەتی گریمانەیی (VPN) بکڕن. بە پێی ئامارەکان بڕین و چاودێریی ئینتەرنێت بەهۆی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران نزیکەی نۆ ملیارد دۆلار زیانی لێکەوتوتەوە. مەجید سەدری، سەرۆکی دەستەی ئابوریی بەشی داهێنان و گۆڕانکارییەکانی دیجیتاڵ لە ژوری بازرگانیی تاران، بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاندبو؛ زیانی راستەوخۆی بڕین و دروستبونی کێشە لە هێڵەکانی ئینتەرنێتی ئێران لە یەک مانگدا 770 ملیۆن دۆلار بوە و زیانی ناڕاستەوخۆشی نزیکەی یەک ملیارد دۆلار بوە. بە وتەی سەدری: زیانە گشتییەکانی بڕینی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە مانگێکدا یەک ملیارد و 760 ملیۆن دۆلار بوە و لە کاتێکدا بڕینی ئینتەرنێت لە دوای ناڕەزایەتییەکان دەستی پێکردوە لە رابردودا تەنها چاودێریی و سنورداکردنی لەسەر بوە. لە پێنج مانگی دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان کە دۆخی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئاسایی نەبوە، لانیکەم هەشت ملیارد و 800 ملیۆن دۆلار زیانی ئابوریی لێکەوتوەتەوە. پێشتر ناوەندی داتا و زانیاریی لە ئێران ئاشکرای کردبو زیانەکانی بڕینی ئینتەرنێت لە ماوەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکاندا 25٪ی ئابوریی ئێرانی گرتوەتەوە و بە زیاتر لە دو ملیارد و 574 ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت. لە ئامارەکانی ئەو ناوەندەدا ئاماژە بەوە کراوە ساڵی 2022 لانیکەم یەک ملیۆن و 700 هەزار پیشە لە رێگەی هێڵەکانی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە بەڕێوەچو و سەرچاوەی داهات و بژێویی نۆ ملیۆن کەس لە ئێران بوە.  لە کاتی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بۆ ئەوەی هەواڵ و وێنە و تۆماری ڤیدیۆیی خۆپیشاندان و دۆخی وڵاتەکە بڵاو نەکرێتەوە ، هێڵەکانی ئینتەرنێت روبەڕوی بڕان و سانسۆر کرایەوە و ئەوەش زیانی زۆری بە ئابوریی ئۆنلاین و فرۆشگا ئەلیکترۆنییەکان گەیاندوە.

هاوڵاتی نوێنەری پەیەدە لەهەرێمی کوردستان بۆ هاوڵاتی ئەوە ئاشکرادەکات، ئەو مەرجانەی لەلایەن ڕژێمی سوریاوە بەسەر نەتەوەیەکگرتوەکاندا سەپێندراوە هیچ لە شێوازی گەیشتنی هاوکاریەکان بۆ ڕۆژئاوای کوردستان ناگۆڕێت، چونکە هیچ ڕێکخراوێکی جیهانی بەڕەسمی مامەڵە لەگەڵ رۆژئاوا ناکات، دەشڵێت مامەڵەکان لەڕێگەی ڕژێمی سوریایە و ئەویش زۆرجار هاوکارییەکان وەک کارتی فشار لەدژی ڕۆژئاوا بەکاردەهێنێت. جاویدان کەمال، نوێنەری پەیەدە لەبارەی هاوکارییەکان بۆ ڕۆژئاوای کوردستان بەهاوڵاتی وت: زۆرترین هاوکاریەکان کە پێماندەگەن دەرمانن و ئەوانەش دەرمانی سەرەکیین وەک “ڤاکسین” کە” ناچارن” بەزوویی و بەمەرجی کەمتر پێمانی بدەن، ئەگینا زۆربەی پێداویستیەکان لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر دەکڕدرێت و دابین دەکرێت”. هەروەها ئاماژەی بەوەشدا کە ئەو هاوکاریانەی لە هەرێمی کوردستانەوە هاتوون دەرمانن و زۆربەیان لە سنوری پارێزگای سلێمانییەوە هاتوون. لە بەڵگەنامەیەکدا کە بۆ ئەنجومەنی ئاسایش نێردراوە، نوسینگەی هەماهەنگی کاروباری مرۆیی نەتەوەیەکگرتوەکان ئاماژە بەوە دەکات کە بەسام سەباغ، باڵیۆزی سوریا باسی لەوەکردووە کە حکومەتی سوریا ڕێگە بەدرێژکردنەوەی گەیشتنی هاوکاریە مرۆییەکان دەدات بۆ قوربانی و زیانلێکەوتوانی بومەلەرزەکە لە سوریا لەڕێگەی دەروازەی باب-ئەلهەوا، ئەویش بە دوو مەرج، بەڵام ئەو مەرجانە بوونەتە هۆی نیگەرانی نەتەوەیەکگرتوەکان و ڕێکخراوە مرۆییەکانی دیکە. وەک لە بەڵگەنامەکەی “OCHA “هاتووە: حکومەتی سوریا بەمەرجێک ڕێگە بە درێژکردنەوەی هاوکاریەکان دەدات کە لەژێر چاودێری و بەهاوکاری لیژنەی نێودەوڵەتی خاچی سور و مانگی سوری عەرەبی لەناوچەکانی باکوری ڕۆژئاوای سوریا دابەش بکرێت، هەروەها جەختی لەوەش کردۆتەوە کە نەتەوەیەکگرتوەکان نابێت پەیوەندی لەگەڵ ئەو لایانەندا هەبێت کە بە “تیرۆریست”دەستنیشان کراون. لەگەڵ ئەوەشدا لەبارەی ئەو ناوچانەی کەزۆرترین هاوکاریان پێویستە دکتۆر جاویدان کەمال وتی: ناوچەی شێخ مەقسود کەسەر بەپارێزگای حەلەبە و لەژێر دەسەڵاتی خۆسەرە،لەگەڵ شەهبا کەزۆربەی ئاوارەکانی عەفرینیشی تێدایە” زۆترین هاوکاریان پێویستە؛ بەڵام ئەوانە لەلایەن ڕژێمەوە جیاکراونەتەوە و دەوریان گیراوە، ڕێگری دەکرێت لەگەیشتنی هاوکاریەکان بۆیان لەلایەن ڕێکخراوەکان و بەڕێوەبەرایەتی خۆسەرەوە. ئەمەش لەکاتێکدایە، کە ڕۆژی سێشەممە ڕوسیا، کە هاوپەیمانێکی سەرەکی سوریایە ڤیتۆی خۆی بەکارهێنا لە ئەنجومەنی ئاسایش بۆ ڕێگریکردن لە درێژکردنەوەی ماوەی نۆ مانگ کە بەنێوەندگیری نەتەوەیەکگرتوەکان ڕێگە بە گەیاندن و بەردەوامکردنی هاوکارییەکان بدات لە دەروازەی باب-ئەلهەوا، بەڵام نەیتوانی دەنگی پێویست بەدەست بهێنیت و هەر بەوهۆیەوە حکومەتی سوریا بۆ بەردەوامی هاوکاریەکان ئەو مەرجانەی دانا بۆ نەتەوەیەکگرتوەکان و ڕێکخراوە مرۆییەکانی دیکە.

نیگار عومەر  زانكۆی گەرمیان بەهۆی ئەوەی كە باوەڕپێكراو نیە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە دانیپێدا نەنراوە وای كردوە گرفت بۆ سەدان دەرچووی ئەو زانكۆیە دروست بكات، لە ڕوی دامەزراندن و داواكاری بۆ خوێندنی باڵای ماستەر و دكتۆرا. لە ئێستادا ژمارەیەك دەرچووی زانكۆی گەرمیان دەرفەتی دامەزراندنیان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە لەدەست دەرچووە، كە دانیشتوی ناوچە كێشەلەسەرەكان بە هۆی ئەوەی  زانكۆی گەرمیان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە دانپێنراو نییە. دەرچوان نیگەرانن لەوەی كە ئەوان دەبنە قوربانی نێوان سیاسەتی حكومەتی هەرێم و عێراق و باس لەوە دەكەن گەر زانكۆیەك دانیپێدا نەنراوە بۆ خوێندكار وەردەگرێت. زانكۆی گەرمیان لە هەشت كۆلێژ پێك هاتووە سێ كۆلێژی لە قەزای خانەقین دروست كراوە و ئەمەش یەكێكە لەهۆكارە سەرەكیەكانی ئەم كێشەیە و  نزیكەی هەزارو 200 خوێندكاری هەیە. حكومەتی عێراق لە ماوەی رابردوو بڕیاریدا بەدامەزراندنی سەرجەم ئەو دەرچوانەی زانكۆ كە لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٣-٢٠٢١دا لە كۆلێژ و بەشەكانیان دا یەكەم بوون، بەڵام بەهۆی ئەوەی زانكۆی گەرمیان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە دانپێنراو نیە، ئەو دەرچوانەی زانكۆكە كە نفوسیان لە ناوچە جێناكۆكەكانە، بێبەش بون لە دامەزراندن. راژان ماجد، دەرچووی زانكۆی گەرمیان لە كۆلێجی زمان و زانستە مرۆڤایەتیەكانی خانەقین تەمەنی 27 ساڵە و لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد كە  ژمارەیان ١٥٢ دەرچووە كە یەكەمی كولێژەكانی خانەقین و دەرچووی ساڵانی ٢٠١٧ تا ٢٠٢٢ن ، وتیشی:» بڕیاربوو كە ئێمەش ئەو دامەزراندنە بمانگرێتەوەو فۆرمان پڕكردنەوە، بەڵام دواتر فۆرمەكانمان ڕەت كرایەوە و ئەو  دامەزراندنە حكومەتی عێراق ئێمەی نەگرتەوە». «ئێمە بوینەتە قوربانی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێم و عێراق سەردانی زۆر شوێنمان كردوە بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتە ئەوەی بەئێمەی دەڵێن حكومەتی عێراق دەڵێن نابێت زانكۆ هەبێت لە نێو دوو پارێزگای جیاوازدا واتا نابێت كولێژی هەبێت لەخانەقین ئەمە هۆكارێكی سەرەكی كێشەكەیە». راژان پێشیوابوو كە هەموویان پێویستیان بە دامەزراندنە دوای چوار ساڵ لەچاوەڕوانی و هیچ هەوڵێكی جدی نابینن لەسەر ئاستی زانكۆی گەرمیان بۆ چارەسەركردنی گرفتەكەیان كە دانبنرێت بە زانكۆكەیاندا تا سودمەندبن لە دامەزراندنی كەرتی گشتی. هەروەها نیان ئەحمەد، یەكێكی دیكەیە لە دەرچوانی زانكۆی گەرمیان لە قەزای كەلار، بۆ هاوڵاتی وتی،» دوو ساڵە بۆ خوێندنی ماستەر داواكاری پێشكەش دەكەم لە پارێزگای سەلاحەدین و كەركوك بەڵام بەهۆی ئەوەی كە زانكۆی گەرمیان دانپێنراو نیە فورمی پێشكەش كردنەكەم ڕەت دەكرێتەوە». ئەوەشی وت «ئەگەر زانكۆی گەرمیان دانپێنراو نیە هەر لەسەرتاوە ژیانی ئەوەندە خوێندكار نەسوتێنن و بۆ زانكۆ دەكەنەوە ئەوتا ئێمە نە دەتوانین بخوێنین نە دامەزراندنیش دەمانگرێتەوە لە ناوچەكانی دیكەی عێراق وەك ئەوە وایە ئەو چوار ساڵە بەبەلاش چووبێت». «زانكۆی گەرمیان نەك لەعێراق بەڵكو لەهەندێ لە وڵاتانی دیكەشدا باوەڕپێكراو نیە و دەرچوانی ناتوانن بچن بۆ خوێندنی باڵا، پرسیاری توركیام كرد پێیان وتم ناتوانی بچیت بۆ خوێندن، چونكە زانكۆی گەرمیان باوەڕپێكراو نیە»، نیان ئەحمەد وای وت. سەرۆكی زانكۆی گەرمیان دڵنیایی دەدات كە لەرێگەی فراكسیۆنی یەكێتی لەعێراق هەوڵیان داوەو هەفتەی داهاتوو سەردانی بەغداد دەكەن بۆ چارەسەركردنی. دكتۆر فەرهاد قادر، سەرۆكی زانكۆی گەرمیان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بۆ ئەم گرفتەی كە ڕوبەڕوی خوێندكارەكانمان بوەتەوە ئێمە لە ڕێگەی فراكسوێنی سەوزەوە هەوڵی جدیمان داوە بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتە و لەڕۆژانی داهاتوشدا وەفدێكمان بۆ ئەم بابەتە سەردانی بەغدا دەكەین». هەروەها باسی لەوەشكرد كە چەند گرفتێك هەبوو بابەتی دانپێدانانی زانكۆی گەرمیان لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە زۆرێك لە كێشەكانیان چارەسەركردووە تەنها ئەو كێشەیە ماوە كەسێ كۆلێژیان لە قەزای خانەقینە كەسەر بەدیالەیە لە هەوڵدان ئەو كێشەش چارەسەربكەن.  سەرۆكی زانكۆی گەرمیان پێشیوابوو كە «ئەمە بیانوە حكومەتی عێراق دەیگرێت»، وتیشی:» لەماوەی ڕابردو خوێندكاری ئێمە دامەزراوە لەناوچەكانی دیكەی عێراق و گرفتی نەبوە، بەڵام ئێستا ئەم گرفتەیان بۆ دروست كردووین، ئێمە لەهەوڵداین ئەم گرفتە چارەسەبكرێت». لەبارەی ئەو دەرچوانەی زانكۆی گەرمیان كەدەیانەوێت بۆ ماستەر و دكتۆرا بخوێنن، سەرۆكی زانكۆی گەرمیان ئەوەی روونكردەوە كە  ئەو گرفتە هەبوە بەهەمان شێوەی دامەزراندنەكان، بۆ دەرەوەی وڵاتیش لەهەندێ لەوڵاتان زانكۆكە دانپێدراو نیە بەتایبەت ئەو وڵاتانەی كە مامەڵە لە ڕێگەی بەغداوە دەكەن. وەزارەتی خوێندنی باڵای هەرێمی كوردستان ئەوە دەخەنەروو كە لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی باڵای عێراق لە هەوڵی چارەسەركردنی كێشەی زانكۆی گەرمیاندان. عەباس ئەكرەم وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی باڵای هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» ئێمە وەك وەزارەت لەسەر خەتین بۆ ئەوەی ئەم گرفتەی زانكۆی گەرمیان چارەسەربكەین و لیژنەی تایبەت دانراوە بۆ ئەوەی كێشەكان چارەسەر بكرێت «. وتەبێژی خوێندنی باڵا بێ ئاگایی خۆی دەربری لەوەی كە لەسەرەتاوە چۆن سێ كۆلێژ لەخانەقین كراوەتەوە و كە سەر بەپارێزگای دیالەیە، وتیشی:» وەزارەتی خوێندنی باڵا هەمو هەوڵێك دەدات بۆ ئەم كێشەیە بەهیواین زوو چارەسەربكرێتخوێندكارە یەكەمەكان مافی دامەزراندنیان بۆ بگەڕێتەوە و ئەوانەشی دەیانەوێت بۆ ماستەر بخوێنن هەمان دەرفەتی زانكۆكانی دیكەیان هەبێت».

هاوڵاتی ئێران بووەتە دەروازەیەكی گرنگ بۆ گەشتیارانی عێراق و هەرێمی كوردستان كە بەشێك لە گەشتیاران بۆ چارەسەری پزیشكی روو لەو وڵاتە دەكەن، هۆكارەكەشی بۆ خراپی كەرتی تەندروستی عێراق و هەرێم دەگەرێتەوە. لە ساڵێكدا زیاتر لە یەك ملیۆن و 200 هەزار كەس بۆ چارەسەری تەندروستیی دەچنە ئێران و لەو ژمارەیەش  زۆربەیان خەڵكی عێراقین كە بووەتە هۆی ئەوەی داهاتی گەشتیاری وڵاتەكە بەرز بكەنەوە. ماوەی چەند ساڵێكە هاوڵاتییانی عێراق و دانیشتوانی هەرێمی كوردستان بە مەبەستی گەشت و چارەسەری تەندروستی بەشێوەیەكی بەرچاو سەردانی ئێران و ناوچەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكەن و كرماشان بە سەرەكیترین شاری ئەو بەشە لە كوردستان ئەژمار دەكرێت كە زۆرترین خەڵك لە هەرێمەوە بە مەبەستی چارەسەری پزیشكی روی تێدەكەن. لە دوایین ئاماری ناوەندێكدا دەركەوتوە خەڵكی عێراق و هەرێم پشكی سەرەكییان بەردەكەوێت لە گەشت بۆ ئێران و زیاتر لە نیوەی گەشتیارانی وڵاتەكە پێكدەهێنن كە زیاتر لە یەك ملیار دۆلاریان بە داهاتەكەی زیاد كردووە. ئامانجی بەشێكی بەرچاوی گەشتیارانی هەرێم و عێراق بۆ ئێران بە مەبەستی تەندروستی و جوانكاریی پزیشكی بووە لە كاتێكدا دانیشتوانی ناوخۆی ئێران گیرۆدەی كەمی دەرمان و بەرزی نرخی چارەسەری پزیشكی و تەنانەت جوانكارییەكانیشن.   زیاتر لە نیوەی گەشتیارانی ئێران هاووڵاتیانی عێراقن ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری بڵاوی كردەوە؛ رێژەی سەردانی گەشتیاران بۆ ئێران لە ساڵی 2022 زیاتر لە 39% بەرز بووەتەوە و داهاتەكەشی نزیكەی یەك ملیار دۆلار بووە. بە پێی ئامارەكانی ئەنجومەنەكە 55%ی سەرجەم ئەو كەسانەی گەشتییان بۆ ئێران كردوە لە عێراقەوە بوون و بەوەش لە ریزبەندنی یەكەم وڵاتدا بون كە زۆرترین خەڵك بە مەبەستی گەشت رویان لە ئێران كردووە. ئەنجومەنەكە ژمارەی گەشتیارانی عێراقی بۆ ئێران بڵاو نەكردوەتەوە، بەڵام هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەریی وەزارەتی تەندروستی ئێران رایگەیاندبوو؛ لە ساڵی 2022 یەك ملیۆن و 223 هەزار و 896 كەس بۆ چارەسەری تەندروستی روویان لە ناوەندە پزیشكی و نەخۆشخانەكانی ئێران كردووە. ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری ئاماژەی بەوە كردوە؛ ساڵی رابردوو گەشتیارانی بیانی لە ئێران زیاتر لە شەش ملیار دۆلاریان خەرج كردوە كە 97.9%ی بە مەبەستی بەسەربردنی كات و گەشتیاریی بوە و 2.2%ی مەبەستی گەشتەكان بازرگانیی بووە. دوای عێراق 12% گەشتیارانی ئێران خەڵكی توركیا و ئازەربایجان بون و هاوڵاتییانی پاكستان بە 5% و كوەیت بە 2% زۆرترین گەشتیاریان رویان لەو وڵاتە كردوە.   هەرزانی نرخ؛ نەخۆشەكان بەرەو ئێران دەبات محەمەد حسێن نیكنام، راوێژكاری وەزیری تەندروستی ئێران رایگەیاندوە ساڵانە زیاتر لە یەك ملیۆن كەس لە وڵاتانی جیهانەوە سەردانی ئێران دەكەن بە مەبەستی چارەسەری تەندروستی كە زۆربەیان لە وڵاتانی دراوسێن. ئەنجومەنێكی گەشتیاریی ئاشكرای دەكات زۆرترین گەشتیار لە عێراقەوە سەردانی ئێرانی كردوە و رێژەی گەشتیش بۆ ئەو وڵاتە بەرز بوەتەوە. بە وتەی راوێژكاری وەزیری تەندروستی ئێران بەهۆی كەمیی نرخەكان و ئاستی گونجاوی خزمەتگوزارییە تەندروستی و پزیشكییەكان، ژمارەیەكی زۆر لە خەڵكی وڵاتانی دراوسێ وەك گەشتی تەندروستیی روو لە ئێران دەكەن بۆیە پلان هەیە ئاسانكاریی بكرێت بۆ ئەوەی لانیكەم لە ساڵێكدا شەش ملیۆن كەس بە مەبەستی چارەسەریی تەندروستی ورو لە وڵاتەكە بكەن. هەروەها دیاكۆ عەباسی، سەرۆكی ئەنجومەنی گەشتیاریی تەندروستیی رایگەیاند؛ ژمارەی ئەو گەشتیارانەی كە پێش سەردەمی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا رویان لە ئێران كردوە زۆر زیاتر بوە لە ئێستا و داهاتی ساڵانەشی یەك ملیار و 100 ملیۆن دۆلار بوە كە بۆ 700 ملیۆن تا 800 ملیۆن دۆلار كەمی كردووە. عەباسی ئەوەشی دووپاتكردووەتەوە كە زۆربەی ئەو كەسانەی بە مەبەستی تەندروستی روو لە ئێران دەكەن خەڵكی عێراق، ئەفغانستان و عومان بوون.   خەڵكی عێراق لە ریزبەندی دووەمی سەردانی نەخۆشخانەكانی ئێراندا ژمارەی ئەو كەسانەی بە مەبەستی چارەسەری تەندروستی و جوانكاریی پزیشكی دەچنە وڵاتی ئێران بەرزدەبێتەوە كە خەڵكی عێراق دووەم گەشتیاری بیانین كە بە مەبەستی چارەسەریی سەردانی ئەو وڵاتە دەكەن. هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەری وەزارەتی تەندروستی ئێران رایگەیاند؛ ژمارەی ئەو گەشتیارانەی بە مەبەستی چارەسەریی و جوانكاریی پزیشكی رو لە وڵاتەكە دەكەن بەرز بوەتەوە و لە سێ مانگی ئەمساڵیشدا 247 ناوەندی تەندروستی تایبەت كراوە بە گەشتیاران.      بە پێی زانیارییەكانی ناوەندی چاودێریی دەرمان سەر بە وەزارەتی تەندروستیی ئێران زۆربەی ئەو كەسانە بە مەبەستی چارەسەریی رویان لە وڵاتەكە كردوە تایبەت بون بە بوارەكانی ژنان و منداڵبون، نەشتەرگەرییەكانی چاو، جوانكاریی ، دڵ و دەمار، شێرپەنجە، چارەسەری سروشتی و نەشتەرگەریی گشتیی. ئێران لە رووی سەردانی گەشتیاری تەندروستییەوە دەكەوێتە ریزبەندی 46-ەمین وڵاتی جیهان كە زۆرترین گەشتیار بە مەبەستی چارەسەری تەندروستی و جوانكاری رووی تێدەكەن.   دەرمانی گەشتیاران و دەردی  دانیشتوانی ئێران بە پێی راپۆرتێكی ئەنجومەنی پسپۆڕانی پزیشكیی ئێران؛ هەرزانبونی دەرمان لە ئێران بەراورد بە وڵاتانی دراوسێی وەك عێراق و پاكستان و ئەفغانستان وای كردوە ساڵانە 300 بۆ 400 ملیۆن دۆلار دەرمان كە 80%ی هاوردەی دەرمانە بۆ ئێران، بە قاچاخ رەوانەی وڵاتانی دراوسێ بكرێتەوە بۆیە دەبێت نرخی دەرمانەكان لە ناوخۆی وڵاتەكە بەرز بكرێتەوە تا هەناردەی ئەو وڵاتە نەكرێت. لە راپۆرتەكەدا رون كراوەتەوە ئەو دەرمانانەی كە لە وڵاتانی جیهانەوە هاوردەی ئێران دەكرێن بە دۆلاری حكومی و هەرزان دەكڕدرێن و بە نرخی هەر دۆلارێك بۆ 50 هەزار تمەن رادەستی خەڵكی وڵاتەكە و گەشتیاران دەكرێت و هاوكات بەشێكیشی رەوانەی وڵاتانی دراوسێ دەكرێن كە بەهۆیەوە قەیرانی كەمی دەرمان رو دەدات و زیانمەندی سەرەكی ئەو حاڵەتەش دانیشتونی ئێران. دابەزینی بەهای تمەن بەرامبەر دۆلار وای كردووە زۆربەی نرخی دەرمان و چارەسەرە پزیشكییەكانی لە ئێران بەرز ببێتەوە و ئەوەش بووەتە هۆی گرنگیدانی زیاتر بە گەشتیارانی تەندروستی كە لە دەرەوەی وڵاتەكە روو لە ناوەندە پزیشكی و تەندروستیەكان دەكەن.      

هاوڵاتی بەغدادو تاران بازرگانییەكانی وزەی نێوانیان بەرز دەكەنەوە ئاڵوگۆڕی نەوتی كەركوك و گرێبەستی فرۆشتنی غاز بەعێراق درێژ دەكرێتەوەو زیادكردنی بەرهەمهێنان لەكێڵگە هاوبەشەكانیاندا بەرز دەكرێتەوە. ئێران و عێراق كە چەند كێڵگەی هاوبەشی نەوتیان لە سنوری رۆژئاوای روباری كارون لە باشوری ئێران هەیە بڕیاریان داوە بەرهەمهێنانەكانیان زیاد بكەن. ئێران كە لە ساڵی 2016 و بە پێی دوو گرێبەست غاز بە عێراق دەفرۆشێت، لە پەراوێزی هەشتەمین كۆبونەوەی وڵاتانی هەناردەكاری نەوت (ئۆپیك) قسەیان لەسەر پێشخستن و زیادكردنی بەرهەمهێنان لە كێڵگە هاوبەشەكانیان كردوە و بە وتەی وەزیری نەوتی ئێران بەغداد و تاران رێككەوتن بۆ ئەوەی هەنگاوەكانیان لە بواری نەوت و غازدا پێش بخەن. ئەگەرچی ئێران نوێكردنەوەی سەرجەم گرێبەستەكانی فرۆشی غازی بە عێراق پەیوەست كردوە بە دانەوەی قەرزەكان، بەڵام بەرپرسانی هەردولا دانیان بەوەدا ناوە هیچ قەرزێكی غاز نەماوە تەنها بەهۆی سزاكانی ئەمریكا ناتوانرێت مامەڵە بەو پارانەوە بكرێت كە عێراق وەك پێدانەوەی قەرزەكانی خستویەتیە سەر ئەژمارێكی بانكی ئێران لە بانكی بازرگانیی عێراق.   گرێبەستەكانی ئێران و عێراق لەكەركوكەوە تا ئیلام لە ساڵی 2013 لە بەغداد و ساڵی 2016 لە بەسڕە دوو گرێبەستی كڕینی غاز لە ئێران لە نێوان تاران و بەغدا كراوە كە بە پێی گرێبەستەكەی بەسڕە كە بۆ ماوەی شەش ساڵە، رۆژانە 35 ملیۆن مەتر سێجا غاز لە ئێرانەوە رەوانەی عێراق دەكرێت، بەڵام هەر بە پێی ئەو گرێبەستە لە وەرزی سەرمادا هەناردەی رۆژانەی غازەكە بۆ 20 ملیۆن مەتر سێجا كەم دەكات. گرێبەستی بەغداد كە ساڵی 2013 واژۆ كراوە لە پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی كوردستانە غاز هەناردەی بەغدادی پایتەختی عێراق دەكرێت. تەنها لە ساڵی 2022 ئێران 17 ملیار مەتر سێجا غازی بە عێراق فرۆشتوە، بە وتەی بەرپرسانی ئێران لە ئێستادا ئاستی هەناردەی رۆژانەی غاز بۆ عێراق 35 ملیۆن مەتر سێجایە كە پارەكەشی مانگانە دەخرێتە سەر ئەژمارێكی بانكی بۆ ئێران. ژوری هاوبەشی بازرگانیی ئێران و عێراق ئاشكرای كردوە جگە لە گرێبەستەكانی غاز ئامادەكاریی كراوە بۆ گرێبەستێكی پیشەسازیی غاز لەگەڵ تاران كە داهاتەكەی بۆ ئێران دەبێتە زیاتر لە پێنج ملیار دۆلار و كەمبونەوەی هەناردەی غازی ئێران بۆ عێراق قەرەبو دەكرێتەوە. ئەو هەنگاوەی ئێران لە كاتێكدایە وڵاتی فەڕەنسا گرێبەستێكی پیشەسازیی بواری غازی لەگەڵ عێراق كردوە كە بەهاكەی 27 ملیار دۆلارە، بەڵام بەرپرسانی تاران بانگەشەی ئەوەیان كردوە كە دەتوانن لەو بوارەدا هاوكارییە پیشەسازییەكانی غازیان تا 50 ملیار دۆلار لەگەل عێراق. یەكێتی هەناردەكانی نەوت و غازی ئێران رایگەیاندوە قۆناغی ئاڵوگۆڕی نەوتی كەركوك دەستی پێكردوە و لەو چوارچێوەیەشدا رۆژانە 80 تەنكەر نەوتی خاو لە كەركوكەوە رەوانەی سنورەكانی ئێران دەكرێت و بڕیارە لە بەرامبەردا ئێران لە روی پیشەسازیی بواری غازی شلەوە هاوكاریی عێراق بكات. لە ساڵی 2016 دوای كۆنتڕۆڵی كەركوك لە لاین حەشدی شەعبی-یەوە هەناردەكردنی نەوتی خاوی كەركوك رەوانەی ئێران كراو و لە بەرامبەردا بەنزین لەو وڵاتەوە رەوانەی شارەكانی عێراق كراوە بەڵام وردەكارییەكانی ئەو ئاڵگۆڕەی نەوتی كەركوك كە بە سیستمی (SWAP) ناو دەهێنرێت رون نییە، بەڵام چەند جارێك رەوانەكردنی نەوتی خاو بەهۆی ناڕەزایەتییەكانی توركیا راگیراوە.   كەچەڵ تیماری سەر خۆی پێناكرێت پێشتر جواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران لە لێدوانێكدا لە بەغداد بە ئامادەبونی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیانبدو رێككەوتنێك لە نێوان تاران و بەغداد واژۆ كراوە بە مەبەستی پەرەپێدانی ئەو كێلگە غازی و نەوتانەی كە لە نێوان دوو وڵاتەكەدا بە هاوبەشی بەڕێوەدەچن. وەزیری نەوتی ئێران وتویەتی: لە چوارچێوەی ئەو رێككەوتنەدا جگە لە دروستكردنی هێڵی بۆڕی نەوت و غاز لە نێوان دوو وڵاتەكەدا، ئێران كار دەكات بۆ نۆژەنكردنەوەی ژمارەیەك لە پاڵاوگەكانی عێراق. بەهۆی بەرزبونەوەی خواست لەسەر غاز و نەبونی بودجە بۆ چاكسازیی لە سیستمی بەرهەمهێنان و بەكارهێناندا، ئێران روبەڕوی قەیرانی غاز دەبێتەوە و بەڵگەكانیش ئاشكرای دەكەن ئەگەر ئەو وڵاتە چاكسازیی نەكات ناچارە غاز هاوردە بكات. بە پێی ئەو بەڵگە نهێنییانەی كە گروپێكی هاككەر لە پێگەی ئەلیكترۆنی سەرۆكایەتی كۆماری لە ئێران دزەیان پێكردوە، نۆژەنكردنەوە ئامێرەكانی كێلگە و پاڵاوگەكانی نەوت و غازی وڵاتەكە پێویستی بە 25 بۆ 30 ملیار دۆلار هەیە و هەر بەو هۆیەوە چەند ساڵێكە بەرهەمهێنانی غاز زیادی نەكردوە. لەو بەڵگانەدا دەركەوتوە؛ ناهاوسەنگیی لە بەرهەمهێنان و بەكارهێنانی غازی رۆژانە لە ئێران گەیشتوەتە 350 ملیۆن مەترسێجا و ئەگەر تا سێ ساڵی داهاتوو ئاستی بەرهەمهێنانی غاز بەرز نەكرێتەوە و چاكسازیی لە شێوازی بەكارهێنانی ئەو سوتەمەنییەدا نەكرێت، وڵاتەكە ناچارە غاز لە دەرەوە هاوردە بكات. غاز سەرچاوەیەكی سەرەكی سوتەمەنیی بزوێنەری كارگە و ئۆتۆمبێلەكانە لە ئێران و زۆرینەی هاوڵاتییانی ئەو وڵاتەش بە مەبەستی گرمكردنەوە لە وەرزی زستاندا سودی لێوەردەگرن. بڵاوبونەوەی ئەو بەڵگانە لە كاتێكدایە ئێران خاوەنی 44 تریلیۆن سێجا غازە و وەك دووەم وڵات دوای روسیا  ئەژمار دەكرێت كە خاوەنی 21%ی یەدەگی غازی جیهانە.

کاکەلاو عەبدوڵا ماوەی نزیکەی هەفتەیەکە رفاندنی ئافرەتێکی ئیسرائیلی لە عێراق بووەتە جێی سەرنجی میدیا جیهانییەکان، بەڵام هێشتا زانیارییەکان بەتەواوی لەسەری نازانرێت و تەمومژاویین. دەوترێت ئێران رەنگە دەستی تێیدا هەبێت بۆ گۆڕینەوەی دیلێکی ئێرانی لەگەڵ ئیسرائیل، بەشێک لە سەرچاوەکانی تریش دەڵێن چەند لایەنێکی حەشدی شەعبی گومانی ئەوەیان بۆ دروست بووە کە سیخوڕی ئیسرائیل بوبێت. ئیلزابێس تسورکۆڤی تەمەن 36 ساڵ ئەو ئافرەتە ئیسرائیلییە-رووسیەیە کە ماوەی زیاتر لە سێ مانگە لە عێراق دیارنەماوە و ئیسرائیل کەتائیبی حیزبوڵا تۆمەتبار دەکات بە رفاندنی و دەڵێت، عێراق بەتەواوی «بەرپرسیارە» لەو بابەتە. بەپێی چەند سەرچاوەیەک، ئێران بەنیازە دیل بە دیلی پێ بکات لەگەڵ کەسێکی ئێرانی کە دەوترێت کارمەندێکی سوپای پاسداران بووە و بەنیازبووە هێرش بکاتەسەر ئامانجی ئیسرائیلی لە قوبرس. ئیلیزابێس چەند جارێک سەردانی عێراقی کردووە و هەرزوو دەزگای هەواڵگری عێراق هۆشداری بە روسیا و ئەمریکا داوە کە ئیلیزابێس لە وڵاتەکە بڕواتە دەرەوە، بەڵام ئەو ئاگادارکردنەوەیە پشتگوێخراوە. ئیلیزابێس کە خوێندکاری دکتۆرایە لە زانکۆی پرینستنی ئەمریکی، چەند ساڵێک لەمەوبەر لە تویتێکیدا باسی لەوە کردووە کە دژی گۆڕینی دیل بە دیلە و تەنانەت ئەگەر خۆشی بێت نایەوێت دیل بە دیلی پێ بکرێت ئەگەر سەردانی سوریا یان عێراق بکات.   ئێران دەیەوێت دیل بە دیلی پێ بکات بەپێی راپۆرتێکی شەرقلئەوسەتی بەریتانی، ئیلیزابێس تسورکۆڤ بەهۆکاری ئەوە رفێندراوە کە ئێران دەیەوێت فشار لە ئیسرائیل بکات تا هاوڵاتییەکی ئێرانی ئازاد بکات. بەپێی وتەی چەند سەرچاوەیەک لە ناو حکومەتی عێراقی و رێکخراوێکی چەکداری میلیشیا شیعەکان، ئەو کەسەی ئێران دەیەوێت یوسف شەهبازییە کە ئیرسرائیل لە مانگی حوزەیراندا رایگەیاند لەنێو خاکی ئێراندا دەستگیریکردووە بەهۆکاری ئەوەی پلانی هەبووە هێرش بکاتەسەر ئامانجی ئیسرائیل لە قوبرس. ئیسرائیل باسی لەوە نەکردووە کە ئاخۆ کەی شەهبازی دەستگیرکردووە یان ئاخۆ پێش رفاندنی تسورکۆڤ بووە یان دواتر. شەرقلئەوسەت باسی لەوەش کردووە کە دانوستانەکان بۆ دیل بە دیل کردنەکە لەلایەن رووسیاوە نێوەندگیری دەکرێت و رەنگە لە چەند رۆژی داهاتوودا ئەنجامی هەبێت. هێشتا دیار نییە کە ئیلیزابێس لەکوێیە و بەپێی سەرچاوەکانی سەرقلئەوسەت هێشتا لە عێراق دەستبەسەرە، بەڵام بەشێک لە سەرچاوەکانی تری رۆژنامەکە دەڵێن گوازراوەتەوە بۆ ئێران. بەپێی راپۆرتێکی میدیای ئەمواج، رفاندنی هاوڵاتییە ئیسرائیلییەکە وای لە هەندێک چاودێر کردووە بگەنە ئەو بڕوایەی بابەتەکە دەستێکی ئێرانی تێدایە و فەرمانی رفاندنەکە لە تارانەوە دراوە وەک بەشێک لە شەڕی شاراوەی ئێران بەرامبەر ئیسرائیل. بەڵام میدیای ئەمواج باس لەوەش دەکات، ئەمە رەنگە کیشەیەکی ناوخۆیی لایەنە شیعییەکان بێت و بەپێی وتەی سەرچاوەیەکی گروپەکانی ناو حەشدی شەعبی، بەتایبەت کەتائیبی حیزبوڵا، گومانی ئەوەیان کردووە ئیلیزابێس سیخوڕێکی ئیسرائیلی بوبێت بۆ دروستکردنی پەیوەندی لەگەڵ سەدرییەکان، کە سەدرییەکان نەیارێکی سەرسەختی گروپە شیعەییەکانن لە عێراق. بەڵام بەپێی وتەی بەرپرسێکی ئیسرائیلی کە قسەی بۆ پێگەی هەواڵی نیشتمانی ئیسرائیل کردووە، تسورکۆڤ سیخوڕ نییە و «هاوڵاتییەکی ئاسایی ئیسرائیلییە کە بۆ توێژینەوەی دکتۆراکەی سەردانی عێراقی کردووە و پەیوەندی بە بەرپرسانی ئیسرائیلییەوە نییە.» هاوکات، هاوڕێیان و هاوکارانی ئیلیزابێس بە پێگەی دەیڵی بیستی ئەمریکییان راگەیاندووە کە هەموو ئەو دەنگۆیانە رەتدەکەنەوە باس لەوە دەکەن ئیلیزابێس سیخوڕ بێت و دەڵێن، «ئەو قسانە بەتەواوەتی دوورە لەراستییەوە و ئەو هەواڵانە وادەکات کە کارە ناوازەکانی وەک کەسێکی ئەکادیمی ناشرین بکرێت.»   لە کوردستانەوە هاتووەتە نێو عێراق بەهۆی ئەوەی هاوڵاتیانی ئیسرائیلی لێیان قەدەغەیە بێنە نیو خاکی عێراقەوە، ئیلیزابێس سەرەتا لە هەرێمی کوردستانەوە هاتووەتە نێو خاکی عێراق و سێ جار سەردانی کردووە. توێژینەوەی دکتۆراکەی لەسەر بزوتنەوەی سەدرە لە عێراق و بەپێی سەرچاوەکان ویستوویەتی لەنزیکەوە کەسانی سەر بە سەدر بدوێنێت بۆ دەوڵەمەندکردنی توێژینەوەکەی. سمادەر پێری، رۆژنامەونسێکی ئیسرائیلییە و باس لەوە دەکات کە چەند ساڵێک لەمەوبەر لەگەڵ ئیلیزابێس کە هاوڕێیەتی، پێکەوە بوون. لە دانیشتنێکدا ئیلیزابێس پێی وتووە کە ناتوانێت بچیت بۆ عێراق بەڵام بە پاسپۆرتە روسیەکەی دەچێتە کوردستان و لەوێشەوە بە ئۆتۆمبێل دەڕوات بۆ بەغداد. چەند سەرچاوەیەک بە ئەمواج میدیایان راگەیاندووە، ئیلیزابێس چەند جارێک سەردانی هەرێمی کوردستان دەکات بە پاسپۆرتە رووسیەکەی و لە سەرەتایی 2022 بڕیاری ئەوە دەدات بۆ یەکەمجار  بچێتە بەغداد و لەوێ لە ئاپارتمانێکدا لە ناوچەی کەرادە دەمێنێتەوە. لەوسەروبەندەدا، دەزگای هەواڵگری عێراق ئاگادارییەک دەنێرێت بۆ روسیا و ئەمریکا و تێیدا دەڵێت: باشترە تسورکۆڤ عێراق بەجێبهێڵیت. ئەم ئاگادارکردنەوەیەی دەزگای هەواڵگری عێراق پشتگوێخراوە و رووسیا بە هەندی وەرنەگرتووە، بەڵام نازانرێت وەڵامی ئەمریکا چیبووە. دواتر لە تشرینی دووەمی 2022، جارێکی تر تسورکۆڤ بە ڤیزایەکی دوو مانگی دێتەوە بۆ عێراق تا بتوانێت چەند چاوپێکەوتنێک ئەنجام بدات لەگەڵ هەندێک کادری ئاسایی سەدرییەکان. دوای ئەوەی لە مانگی کانونی دووەمی ئەمساڵ ڤیزاکەی بەسەردەچێت، تسورکۆڤ دەچێتە ئیمارات بۆ تازەکردنەوەی ڤیزاکەی. لەناوەراوستی مانگی ئازاری ئەمساڵ، تسورکۆڤ توانیویەتی چاوپێکەوتنێک لەگەڵ فەرماندەیەکی باڵای سەدرییەکان رێکبخات، بەڵام تەنها دوای چەند رۆژێک و لە 21ی ئازار دیار نامینێت. هەندێک راپۆرت ئاماژە بەوە دەکەن تسورکۆڤ کاتێک رفێندراوە کە گەڕاوەتەوە ماڵەوە دوای سەردانکردنی کافێیەک لە نزیک ئەپارتمانەکەی. سابرین نیوز، کە میدیایەکی نزیکە لە سوپای پاسداران، باس لەوە دەکات گروپێک کە پێکهاتوون لە سێ ئافرەت لە هۆڵێکی لەشجوانی رفاندوویانە.   ‹دیل بە دیلم پێ مەکەن› هەرچەندە ماوەی زیاتر لە سێ مانگە رفێندراوە، بەڵام خانەوادەی ئیلیزابێس دەڵێن خۆیان نەیانویستووە هەواڵەکە بڵاوببێتەوە و فشاری حکومەتی ئیسرائیلییان لەسەر نەبووە. بەپێی وتەی ئێما تسورکۆڤ کە قسەی بۆ پێگەی ئەلمۆنیتەی ئەمریکی کردووە، بڵاونەبوونەوەی هەواڵەکە پەیوەندی بەوانە هەبووە و «بڕیاری خۆمان بووە، ئێمە هیوامان وابوو کارەکە بە زوویی کۆتایی بێت و چارەسەرێکی خێرای بۆ بدۆزرێتەوە بەبێ ئەوەی ببێتە بابەتێکی جیهانی، ئێمە بێدەنگ نەکرابوین بەڵکو ئەوە بڕیاری خۆمان بوو.» رفاندنەکە هەر بەشارەواەیی مایەوە تا ئەوەی لە 5ی ئەم مانگە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، هەواڵەکەی ئاشکراکرد و رایگەیاند، کەتائیبی حیزبوڵا ئیلیزابێسیان رفاندووە و حکومەتی عێراقی «بەرپرسیارە» لە سەلامەتی هاوڵاتییە ئیسرائیلییەکە. لەدوای قسەکانی ناتانیاهۆ، ئەبو عەلی عەسکەری، یەکێک لە بەرپرسانی کەتائیبەکانی حیزبوڵلا لە تویتێکدا نووسی، «سەرۆکوەزیرانی قەوارەی زایۆنی دانی بەوەدانا کە ئەندامی ئەمنی ئیسرائیلی لە عێراق هەیە کە ئەمەش ئاماژەیەکی زۆر مەترسیدارە، پێویستە هەڵوەستەی لەسەر بکرێت، بە وردی و تووندی مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت». بەپێی وتەی سەرچاوەکانی ئەلمۆنیتەر، کە لە چەند راپۆرتێکی تردا هاتووە و دەڵێن، ئەم کارە دەستی ئێرانی تێدا بووە بۆ چەند ئامانجێکی کە یەکێک لەوانە گۆڕینەوەی دیلە لەگەڵ ئیسرائیل. دوای رفاندنەکە، کەناڵی فەرمی سابرین نیوز لە تیلیگرام، پۆستێکی کردوو و تێیدا وێنەیەکی بڵاوکردەوە کە نوسینێکی ئیلیزابێسی تێدایە لە تویتەر. وێنەکە نوسینێکە بە زمانی عیبری و وا دەردەکەوێت ئیلیزابێس لە 21ی شوباتی 2021 نوسیبێتی و تێیدا دەڵێت: من دژی پرۆسەی دیل بە دیلم، هەتا ئەگەر کێشە بۆ خۆشم دروست بکات ئەگەر لە داهاتوودا سەردانی سوریا یان عێراق بکەم. هاوڵاتی بەدواداچوونی بۆ تویتەکەی ئیلیزابێس کرد، بەڵام نەیتوانی ئەو تویتە بدۆزێتەوە کە دوو ساڵ لەمەوبەر هاوڵاتییە ئیسرائیلییە-رووسییەکە کردبووی.

شەنای فاتیح- عەمار عەزیز لەكۆی 30 خوێندكاری یەكەم لەسەر ئاستی هەرێم تەنها دوو خوێندكاری خوێندنگا تایبەتەكان یەكەم بوون و لەبەرامبەردا 28 خوێندكاری خوێندگا حكومییەكان لە پلەی یەكەمدابوون. لەهەرێمی كوردستاندا 117 هەزارو 364 خوێندكاری قۆناغی ئامادەیی و پیشەیی لەهەرێمی كوردستاندا بۆ ساڵی خوێندنی 2022-2023 بەشداری ئەزموونەكانی پۆلی 12یان ئەنجامدا، بەشێككی كەم لە خوێندكارانی خوێندنگا ئەهلی و تایبەتەكان توانیان بگەنە پەلەی یەكەم. یەكێك لەچیرۆكە جیاوازەكانی ئەمساڵ، خوێندكارێكی پۆلی 12ی وێژەییە كەتوانی ببێتە یەكەم لەسەر ئاستی هەرێم كە لەخانوویەكی سەقف چینكۆدا كۆششی ئەمساڵی خوێندنی بەكۆنمرەی 97.43 تەواوكرد. هەنار تەها، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: خانوو و ئۆتۆمبێل و پارەشم وەرگرتووە، هەروەها پێیان ڕاگەیاندین لەهەر زانكۆیەكی هەرێم بتانەوێت دەتوانن بخوێنن لەسەر خەرجی حكومەت، بەڵام باسی خوێندنیان لەزانكۆكانی دەرەوەی هەرێمدا بۆ نەكردین». هاوكات، ڕۆزی یەحیا، یەكەمی بەشی زانستی لەسەر ئاستی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بەڵێنی سكووڵەرشیبێكمان لەلایەن نێچیرڤان بارزانییەوە پێدراوە بۆ زانكۆكانی كورستان، بەڵام باسی زانكۆكانی دەرەوە نەكراوە، تائێستا لەلایەن كاك بافڵ و شاناز خان و كاك نێچیرڤان و زانكۆی نۆڵجەوە خەڵاتی ڕەسمی و ماددیشمان پێدراوە. یەكێكی دیكە لەیەكەمەكان، شاد شوان، یەكەمی بەشی زانستییە لەسەر ئاستی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» پێیان ڕاگەیاندین یارمەتیمان دەدەن لەتەواوكردنی خوێندندا، تەنها سكووڵەرشیپی زانكۆی كوردستان و زانكۆی نۆڵیجمان پێگەیشتووە، خەڵاتی یەكەمەكان وەك یەك بووە». هەروەها نمە محەمەد، یەكەمی بەشی زانستی لەسەر ئاستی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: خەڵاتەكانمان وەك یەك بوون و جیاواز نەبوون، جگە لەحكومەتیش لەلایەن سەرۆكی هەرێم و بەشێك لەپەرلەمانتاران و كاك بافڵ و حاجی كاروانەوە خەڵاتكراوین، وتیشی دۆخی دارایی خانەوادەكەم مام ناوەندەو پێیان ڕاگەیاندین لەهەر زانكۆیەكدا بخوێنن خەرجیتان دابین دەكەین. بۆ ساڵی خوێندنی 2022-2023 لەكۆی نزیكەی 120 هەزار خوێندكاری 12 ی ئامادەیی، 30 خوێندكار پلەكانی یەكەم و دووەم و سێیەمیان بەدەستهێناو لەو ژمارەیەش 23 خوێندكاریان لەپارێزگای سلێمانی بوون و لەكۆی ئەو 30 خوێندكارەش 19 یان لەڕەگەزی مێ بوون. بوشرا بایەر باوكی پیشەی كرێكارەو لەخانوویەكی حكومیدان ئەو بووە یەكێك لەچیرۆكەكانی دیكەی سەركەوتنی خوێندكاران، بەو بارودۆخەوە توانی پلەی چوارەم لەسەر ئاستی پارێزگای هەڵەبجە بەدەستبێنێت، بە كۆنمرەی 95.6 لەبەشی زانستی. بوشرا بەهاوڵاتی وت: پاش ڕاگەیاندنی ئەنجامەكان قوباد تاڵەبانی خانوویەكی بۆ كردینە دیاری و لەلایەن سەرۆكی زانكۆی هەڵەبجەوە خەرجی ساڵێكی خوێندن و لەلایەن حاجی كاروانەوە بەڵێنی كرێی خوێندنم پێدراوە. بۆ ئەمساڵی خوێندن ژمارەی خوێندكارە یەكەمەكانی 12ی ئامادەیی 30 كەس بوون لەو ژمارەیەش 19 خوێندكاریان كچ بوون و 11 خوێندكاریشیان كوڕ بوون. ئەنجامەكانی دهۆك كە تەنها یەكێك لەیەكەمەكان لەو پارێزگایەبووە بووەتە جێگەی نیگەرانی كەسوكاری خوێندكاران و بەشێكیان پەروەردە بە هۆكار دەزانن، پەروەردەش كەسوكاری خوێندكاران بەهۆكار دەزانن لەكاتێكدا تەنها (كریستیان راجی) تاقانەكەی یەكەمەی دهۆك و سێیەمی سەر ئاستی هەرێم بووە. وەلید سلیڤانەیی، بەڕێوەبەری قوتابخانەی دەلیڤە لەسنوری پەروەردەی قەزای سێمێل لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی، ئاماژەی بەوەكرد كەمیی ژمارەی یەكەمەكانی سەر ئاستی هەرێم لەدهۆك بۆ چەند هۆكارێك دەگەرێتەوە، كە»هەندێك مامۆستا كراون بە بەرێوەبەر ئامادەیی لەسەر بنەمای خزمایەتی و واستە و هاورێیەت». وەلید سلیڤانەیی وتیشی:» ئاستی رۆشنبیری كەسوكاری خوێندكاران لە دهۆك بەراورد بەشارەكانی تر زۆر كەمترە، جگە لەوەش بێ هیوابوونی خوێندكار لە نەبوونی هەلی كار و دامەزراندن». هەروەها حەسەن چەلەبی، بەرێوەبەری پەروەردەی قەزای سێمێل بە هاوڵاتی وت:» هەندێك بەرێوەبەری خوێندنگا هەیە لەئاستێكی باشدا نین، بەدڵنیاییەوە پەروەردەی دهۆك لێكۆڵینەوە لەم بابەتە دەكات».

کاکەلاو عەبدوڵا دواجار سەرۆککۆماری تورکیا گڵۆپی سەوزی بۆ سوید هەڵکرد کە ببێتە ئەندامی رێکخراوی ناتۆ، بەڵام دوای چەندین داواکاری و چەند و چوون لە سوید کە تێیدا گەورەترین زەرەرمەند کورد دەبێت. رۆژی دووشەممەی رابردوو، پیش کۆبونەوەی رێکخراوی ناتۆ لە لیتوانیا، یانس ستۆڵتنبێرگ، سەرۆکی رێکخراوەکە، هەواڵێکی ئاشکراکرد، ئەویش ئەوە بوو کە رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا، رازیبووە داواکاری سوید بنێرێتە پەرلەمانی وڵاتەکەی تا ئەوەی پەسەندی بکات و سوید ببێتە ئەندامێکی ناتۆ. ئەم هەواڵە هەواڵێکی کتوپڕ بوو چونکە تەنها چەند کارتژمێرێک پێشتر، ئەردۆغان داوای ئەوەی کرد تەنها کاتێک رازیدەبن سوید ببێتە ئەندامی ناتۆ ئەگەر وڵاتانی ئەوروپا تورکیا وەک ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا وەربگرن. دوای کۆبونەوەی لەگەڵ ئەردۆغان و ئۆڵف کریستەرسن، سەرۆکوەزیرانی سوید، لە شاری ڤیڵینیەسی پایتەختی لیتوانیا ستۆڵتنبێرگ وتی، سەرۆککۆماری تورکیا «رازیبووە  بەزووترین کات داواکاری سوید پێشکەشی پەرلەمانی تورکیا بکات و لەنزیکەوە کار لە گەڵ پەرلەمان بکات بۆ پەسەندکردنی داواکارییەکە.» رازیبوونی ئەردۆغان پێشهاتێکی گەورەیە دوای ئەوەی ساڵێکە سوید داوای لێدەکات رازی ببێت بە ئەندام بوونی وڵاتەکەی. لە ئایاری 2022ەوە سوید و فینلەندا داواکاری فەرمیان پێشکەش کردووە ببنە بەشێک لە ناتۆ، ئەوەش دوای ئەوەی کە روسیا لە مانگی شوباتی 2022 لەشکرکێشی بۆ سەر ئۆکرانیا دەستپێکرد. تورکیا وەک هەر 31 ئەندامەکەی تری ناتۆ مافی ئەوەی هەیە ئەندامێتی وڵاتی نوێ رەتبکاتەوە. هەرچەندە ئەنقەرە بە داواکارییەکە رازیبووە، بەڵام مانای ئەوەی نییە سوید راستەوخۆ دەبێتە ئەندامی ناتۆ. ستۆڵتنبێرگ باسی کاتێکی دیاریکراوی نەکرد لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەیدا. سەرۆکی ناتۆ رایگەیاند کە ئەو بڕیارە دەکەوێتەوە سەر تورکیا و دەبێت لەلایەن پەرلەمانی تورکیاوە رابگەیەنرێت. پێشتر پەرلەمانی تورکیا ماوەی دوو هەفتەی ویست بۆ پەسەندنکردنی داواکاری فینلەندا کە لە مانگی نیساندا گفتوگۆی لەسەرکرا. ئەم هەنگاوەی ستۆکهۆڵم  دوای چەندین داواکاری دێت لە ئەنقەرە، بەڵام ماوەی ساڵێکە تورکیا دوای دەخاتە بە بیانوی ئەوەی سوید «پەناگەیەکی ئارامە» بۆ ئەندامانی پەکەکە و پێوستە لەسەر حکومەتی سوید ئەندامانی پەکەکە رادەست بکاتەوە. لەو بارەیەوە ستۆڵتنبێرگ وتی، سوید و تورکیا «لەنزیکەوە کاریان کردووە بۆ چارەسەرکردنی نیگەرانییە ئەمنییەکانی تورکیا، وەک بەشێک لەو پرۆسەیە، سوید دەستوری هەموار کردووەتەوە و هەندێ یاساشی گۆڕیووە، ئەمەش هەماهەنگەییە دژە تیرۆرییەکانی دژ بە پەکەکە فراوان کردووە.» هاوکات کریستەرسن، بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاند کە «کاری جدی»یان کردووە بۆ چارەسەرکردنی نیگەرانییەانی تورکیا. «پێموایە چانسی ئەوەمان هەیە کە ئەوەی کردوومانە بە بەڵگەوە بیخەینەڕوو و هەروەها بەرهەمیشی هەبووە، پێموایە بە یارمەتی هەموو وڵاتەکان ئەوەمان بەدەستهێنا،» سەرۆکوەزیرانی سوید وای وت. دۆخی کورد لە سوید چی لێ دێت؟ لە مانگی رابردوو سوید کۆمەڵێک یاسای توندی دەرکرد بۆ بەنایاسایی کردنی پێدانی هاوکاری ماددی بۆ گروپە قەدەغەکراو و «تیرۆرستییەکان» کە تێیدا ئەوەی سەرنجی خراوەتەسەر پەکەکە، یەپەگە، پەیەدە، هەروەها رێکخراوی فەتۆیە. لەنێو سویدا ژمارەی کورد لەنێوان 150 هەزار بۆ 200 هەزار کوردایە و بەشێکی زۆریان چالاکوانن، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە کە سەر بە پەکەکە بن. لە سەرەتادا تورکیا تەنها داوای 33 کەسی دەکرد لە سوید کە تۆمەتبار بوون بە پەیوەندی بە «ڕێکخراوی تیرۆرستی» بەڵام لە سەرەتای ئەم ساڵەوە داواکارییەکەی ئەنقەرە بەرزبوویەوە بۆ 130 کەس. لە هەفتەی رابردوودا، دادگای ستۆکهۆڵم کوردێکی بەناوی یەحیا گونگۆر بە چوار ساڵ و  شەش مانگ سزادا بە تۆمەتی ئەوەی هاوکاری دارایی پەکەکەی کردووە لە سوید. بەپێی بڕیاری داداگەکە یەحیای تەمەن 41 ساڵ دوای تەواوکردنی سزاکەی دیپۆرت دەکرێتەوە بۆ سوید. یەحیا تەنها کورد نییە کە یاسا نوێیەکانی سوید بەسەریدا بسەپێنرێت. پێشتر و لە مانگی کانونی یەکەمی 2022، مەحمود تات لەلایەن سویدەوە گەڕێندرایەوە بۆ تورکیا. مەحمود تات پیشەی شۆفێری پاس بوو لە شاری دەرسیم و بەتۆمەتی هەبوونی پەیوەندی بە پەکەکەوە نزیکەی حەوت ساڵ لەلایەن تورکیاوە بە غیابی سزادرا. مەحمود تات لەساڵی 2015 گەشتە سوید و داوای مافی پەنابەرێتی کرد. بەهۆی فشارەکانی تورکیاوە، ژیانی کوردانی تاراوگە لە سوید زۆر سەختتر بووە. جەلیل توران کوردێکە کە ماوەی هەشت ساڵە لە سوید دەژی و بۆ گۆڤاری فۆرن پۆلەسی ئەمریکی قسەی کردووە و دەڵێت: بەهۆی ئەوەی تۆمەتی پەیوەندی بە پەکەکەوە بۆ دروستکراوە، مافی پەنابەرێتی لەلایەن سویدەوە رەتکراوەتەوە. جەلیل توران بە گۆڤارەکەی راگەیاندووە کە ئەو بەشداری لە هیچ چالاکییەکی چەکداری نەکردووە بەڵام تەنها لە شەڕی داعشدا وەک کەسێکی پزیشکی یارمەتی کەسانی برینداری داوە لە رۆژاڤا. توران باسی لەوەشکردووە، کە دووجار ویستویەتی خۆی بکوژێت بەهۆی ترسی ناردنەوەی بۆ تورکیا. زنار بۆزکورت یەکێکی ترە لەو کوردانەی لە سوید کێشەی بۆ دروست دەکرێت و لە ئابی 2022 لە ماڵەکەی خۆیدا گیرا و فەرمانی رادەستکردنەوەی بۆ تورکیای بۆ دەرچوو، بەڵام بەهۆی چەند هەڵمەتێکی رێخکراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بڕیارەکە هەڵوەشایەوە. هەرزوو میدیاکانی تورکیا باسیان لەوەکرد کە سوید زنار بۆزکورتی تەمەن 26 ساڵ بەتۆمەتی هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ پەکەکە دەستگیرکراوە. زنار لە ئێستادا خاوەنی رەگەزنامە و مۆڵەتی مانەوە نییە لە سوید و داواکەی لە ساڵی رابردوودا رەتکرایەوە، ئەوەش لەسەر داواکاری ئاژانسی ئاسایشی نیشتمانی سوید. زنار بە فۆرن پۆلەسی راگەیاندووە کە پێش ئەوەی داواکەی رەتبکرێتەوە لەلایەن ئاژانسەکەی سویدەوە بانگێشتی چاوپێکەوتنێک کراوە و لەوێ پێیانوتووە لە هەژماری ئینستاگرامەکەیدا چەند وێنەیەکی ئەویان لە خۆپیشاندانێکدا بینیووە کە ئاڵای پەکەکەی تێدا هەڵکراوە.

سەركۆ جەمال لایەنە كوردستانیەكان لەكەركوك و ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق دوورن لەوەی بەیەك لیست بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك بكەن و تا ئێستا چوار لیست بوونی هەیە. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق بڕیارە لە 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵدا ئەنجام بدرێت و كورد كێبڕكێی زۆرترین كورسی دەكات بۆ ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كە 16 كورسیە و ئەگەر كورد نۆ كورسیی كەمتر بەدەستبێنێت ناتوانێت پۆستی پارێزگار لەبەرژەوەندی خۆی یەكلایبكاتەوە. خەلیل ئیبراهیم، وتەبێژی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « یەكێتی و پارتی ململانێكانی هەرێمیان بردووەتە كەركوك، بەڵام زۆر گرنگە كورد یەك لیست بێت، هەرچەندە پارتی و یەكێتی هەڵەی زۆریان كردووە». وتەبێژی یەكگرتوو پێشیوابوو سەرەڕای هەڵەكان دەبێت پارتی و یەكێتی وانە وەربگرن و ببنە یەك لیست، وتیشی:» وا دەردەكەوێت یەك لیست نەبن هەرچەندە هەوڵەكان بەردەوامە، لەنێوان یەكگرتوو ولایەنەكانی دیكە گفتوگۆ هەیە بەتایبەتیش لەگەڵ ئیسلامیەكان». خەلیل ئیبراهیم باسی لەوەشكرد ئەگەر لەگەڵ پارتی و یەكێتی و لایەنەكانی دیكەش نەگەنە ڕێككەوتن ئەگەری ئەوەی لەگەڵ لایەنە ئیسلامیەكان و چەند لایەنێكی دیكە بگەنە ڕێككەوتن دوور نییە». پارتی پێشتر ڕایگەیاندبوو كە لەگەڵ یەكێتی بە یەك لیست لەكەركوك و ناوچەكانی دەرەوەی هەرێم بە یەك لیست دانابەزن، بەڵام بەرپرسی پەیوەندییەكانی پارتی دەڵێت گفتوگۆ بۆ یەك لیستی بەردەوامە. مەسعود مەلا پەروێز، بەرپرسی پەیوەندیەكانی پارتی لەكەركوك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «لەگەڵ هەموو لایەنەكان گفتوگۆ بەردەوامە بۆ ئەوەی بەیەك لیست دابەزین، بەڵام ئەوە قورسە لەبەر ئەوەی ئامادە نین لەگەڵ یەكێتی یەك لیست بین». كۆمەڵی دادگەری پێیوایە بۆ ئەوەی پێگەی كورد پارێزراو بێت دەبێت كورد بەیەك لیست دابەزێت رێباز سابیر بەرپرسی مەڵبەندی كۆمەڵی دادگەری لەكەركوك لەلێدوانێكدا بۆ ئاماژەی بەوەكرد پڕۆژەیەكیان ڕاگەیاندووە كە هەموو حزبەكان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەعێراق لەكەركوك بە یەك لیست دابەزن و هەندێك كۆبوونەوەشیان ئەنجامداوە. بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكی كۆمەڵی دادگەری دەشڵێت:» تائێستا كورد بەداخەوە پێناچێت یەك لیست بێت لەكەركوك و بگرە نزیك دەبێتەوە لەچوار لیست و زیاتریش». بەپێی بەدواداچونەكانی هاوڵاتی، پارتی لەگەڵ هەندێك لایەن و یەكێتی لەگەڵ هەندێكی دیكە لە گفتوگۆدان و ئیسلامییەكانیش پێكەوە لەگەڵ لایەنی دیكە خەریكن بۆ ئەوەی لیستێكیان هەبێت، بێجگە لە چەند لیستێكی دیكە. لەسەر پرسی یەك لیستی لایەنە كوردیەكان لەكەركوك، هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە ڕزگار حاجی حەمە بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی ڕەتیكردەوە تا یەكلابوونەوەی گفتوگۆكان لەوبارەیەوە هیچ لێدوانێك بدەن. پێشتر ڕزگار حاجی حەمە بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی یەكێتی بەهاوڵاتی وتبوو: «جارێ چاوەڕێی وەڵامی لایەنە سیاسیەكانین، یەكێتی پێی باشە هەموو لایەنە كوردستانیەكان بەیەك لیست بەشداری بكەن لەو ناوچانە و ڤیتۆشمان لەسەر هیچ لایەنێك نیە». « لەگەڵ هەموو لایەنەكان گفتوگۆ كراوە تا یەك لیست بین، بەڵام تائێستا قسەی كۆتایی لەسەر نەكراوە، ئەگەر یەك لیست بین كوردستانی دەبێت و هەر لایەنە و بانگەشە بۆ كاندیدی خۆی دەكات»، ڕزگارحاجی حەمە وای وت. كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق تا كۆتایی مانگی تەموزی دیاریكردووە تا لیست و قەوارەكان ناوی خۆیان تۆماربكەن. بەپێی یاسای ژمارە چواری ساڵی 2023ی هەمواری سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاكانی ژمارە (12)ی ساڵی 2018، ژمارەی كورسی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە ژمارەیان (15) پارێزگایە جگە لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان. هیچ پارێزگایەك نابێت كورسییەكانی لە (12) كورسی كەمتربێت و هەر پارێزگایەك ژمارەی دانیشتوانی بۆ هەر كورسییەك زیاتر بوو لە (200 هەزار) كەس ئەوا بەپێی یاساكە كورسییەكانی بۆ زیاد دەكرێت لەسەر بنەمای ئاماری وەزارەتی پلاندانی عێراق لە ساڵی (2019).