ئەو هەڵەیەی چینی کردە پێشەنگی بۆشایی ئاسمان!

ڤانە باهیر لەکارکەوتن و دروستبوونی بەرگری دەرمانە دژە زیندەییەکان کە بە  «ئەنتی بایۆتیک» ناسراون بووەتە مەترسییەکی گەورەی جیهانی، لەدوایین هەوڵدا بۆ رووبەڕوونەوەی ئەم کێشەیە وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان لەسەر داوای وەزارەتی تەندروستی عێراق لەسەرجەم نەخۆشخانە حکومی و تایبەتەکاندا بەشێکی تایبەتی كردووەتەوە.   لەسەرجەم نەخۆشخانەكانی هەرێم بەشێكی تایبەت دەكرێتەوە سەرچاوەیەک لەبەڕێوەبەرایەتی تەندروستی سلێمانی بەهاوڵاتی وت:  لەسەرجەم نەخۆشخانەکانی هەرێمی کوردستان سەنتەرێکی تایبەت دەکرێتەوە بۆ توویژینەوە لەسەر دەرمانە دژە زیندەییەکان، ئەمەش بۆ کەمکردنەوەی بەرگری میکرۆبەکان دژی دەرمانەکان، ئەو بەشە سێ کەسی پسپۆڕی تایبەتی بۆ دادەنرێت کە لەناویاندا دەرمانسازێک و کۆنترۆڵی نەخۆشیەکانیش هەیە. وتیشی: کردنەوەی ئەو بەشە تایبەتە لەسەر داوای وەزارەتی تەندروستی عێراق بووەو لەئێستادا وەزارەتی تەندروستی هەرێمیش کار لەسەر ئەو پرۆسەیە دەکات. مەترسی بەرگری دەرمانە دژە زیندەییەکان و لەکارکەوتنیان پرسێکی گرنگی جیهانیە، بەپێی راپۆرتیکی گۆڤاری لانسێت تاساڵی  ٢٠٥٠ ئەگەر بەم شێوەیە دەرمانە دژە زیندەییەکان بەکاربهێندرێت ئەوا ساڵانە زیاتر لە « 10 ملیۆن» کەس دەکوژێت، لەئێستاشدا ساڵانە هۆکاری مردنی زیاتر لە « ٧٠٠ هەزار کەسە». عێراق و هەرێمی کوردستان بەدورنین لەم مەترسییە، هەربۆیە عێراق بەپێی پلانێک کەماوەی جیبەجیکردنەکەی لەنێوان ساڵانی ٢٠١٨-٢٠٢٢یە  بەهەماهەنگی وەزارەتی تەندروستی و وەزارەتی کشتوکاڵ  هەوڵیداوە  رووبەڕووی ئەم کێشەیە ببێتەوە، بەڵام سەرەڕای ئەوەی یەکێک لەبەندەکانی پلانەکە کەمکردنەوەی بەکارهینانی دەرمانە دژە زیندەییەکانە  بۆ مرۆڤ و ئاژەڵیش، دەرمانەکان بەشێوەیەکی هەڕەمەکی و بەربڵاو لەسەرجەم دەرمانخانەکان دەتواندرێت مامەڵەی پێوەبکرێت. لەبارەی ئەو پلانە نیشتیمانیەی عێراقەوە لەسەر پرسی بەرگری دەرمانەکانی دژە زیندەییەکانەوە هاوڵاتی پەیوەندی کرد بە دکتۆر نەجمەدین حەسەن نوێنەری رێکخراوی تەندروستی جیهانی  لەپارێزگای سلێمانی، بەڵام رەتیکردەوە ئاگاداری ئەو پلانە بن. وتیشی: لەماوەی رابردوودا رێکخراوی تەندروستی جیهانی تەنها پاڵپشتی چوار رۆژ راهێنانی کرد لەسەر چاودێری و تاقیگەیی بۆ بەرگری دژی ئەنتی بایۆتیک» کە لەشاری هەولێر مانگی تەمموزی ئەمساڵ بەڕێوەچوو، چوار ستافی تەندروستیش لەپارێزگای سلێمانییەوە بەشداربوون.  محەمەد عەلی کەپزیشکێکی دەرمانسازە لەیەکێک لەدەرمانخانەکانی سلێمانی کاردەکات لەبارەی هەڵە بەکارهێنانی دەرمانە دژە زیندەییەکانەوە بەهاوڵاتی وت: ئێستا وایلێهاتووە نەخۆش خۆی دەرمان دیاریدەکات، ئێمە هەندێک جار وەک دوکانێکی ئاسایی مامەڵەمان لەگەڵ دەکرێت کەتەنها فرۆشتنی دەرمانمان لەسەرە،  چونکە هیچ چاودێریەکی جددی نیە لەسەر دەرمانخانەکان ئەگەر منیش دەرمانەکە نەفرۆشم بەنەخۆشەکە ئەوا یان خۆی توڕە دەکات یاخود  لەدەرمانخانەیەکی دیکە دەستیدەکەوێت. ئەو پزیشكە دەرمانسازە دەشڵێت: دژە زیندەییەکان  بەناڕێکی و نازانستی بەکاردەهێندرێت بەشێکیان لاوازبوون و تاڕادەیەک کاریگەریان نەماوە، کەیەکێک لەوانەش دەرمانی ئەمۆکسیسیلینە کە بۆ چارەسەری هەوکردنی سییەکان و کۆئەندامی میزو میزەڕۆ، هەروەها چەندین بەشی دیکەی لەش بەکاردەهێندرێت. هاوڵاتی لەبارەی رێنماییەکانی وەزارەتی تەندروستی بۆ پێدانی دەرمان بەنەخۆش پەیوەندی بە د.ئاسۆ حەوێزی وتەبیژی وەزارەتی تەندروستییەوە كرد، ناوبراو وتی: لەمیژە ئێمە رێنمایی تایبەتیمان دەرکردووە بۆ هەموو دەرمانخانەکان کە چۆن دەرمان بدەن بەنەخۆش ئەوەش لەڕێگەی سەندیکای دەرمانسازانەوە بۆ هەموو دەرمانخانەکان نێردراوە، لەئەگەری هەر سەرپێچیەکیش ئێمە لیژنەی چاودێریمان هەیە کە بەرپرسن لەو بابەتە. هاوکات د.هێرش سەلیم، جیگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی بەهاوڵاتی وت: کاتێک کەسێک دەرمانخانە دەکاتەوە هەموو رێنماییەکانی پێدەدرێت کەپێویستە کام دەرمانانە بەڕەچەتەی پزیشک بدرێتە نەخۆش لەناویشیاندا دژە زیندەییەکان، بەڵام کە جێبەجێ ناکرێت ئەوا سزای هەیە ئەگەر هاتوو ئاشکرابێت ئەو دەرمانخانەیە بەبێ رەچەتە دەرمانێکی بەنەخۆش داوە. لەبارەی رێنمایی و سزاکانی سەندیکاوە، رەنج محەمەد، سەرۆکی لقی هەولێری سەندیکای دەرمانسازانی کوردستان بەهاوڵاتی وت: ئێمە رێنمایی و سزامان هەیە بۆ سەرجەم دەرمانخانەکان کەپێویستە چۆن مامەڵە لەگەڵ دەرمانەکان بکەن، بەڵام بەڕاستی ئەوەش قورسە جێبەجێکردنی، چونکە ئێمە تەنها لایەنی پەیوەندیدار نین بەڵکو سەرجەم پزیشکان و وەزارەتی تەندروستیش بەرپرسیارن لەمە، ئەگەر دەرمانخانەکەش دەرمانەکە بەنەخۆش نەدات ئەوا نۆرینگەیەکی» لاکۆڵان» دەرمانەکە بەنەخۆش دەدات. رەنج محەمەد ئاماژەی بەوەشدا کەکەمتەرخەمیەکی زۆر هەیە لەچاودێریکردنی فرۆشتنی دەرمان بۆ ئەوەش داوامان لەوەزارەتی تەندروستی کردووە زیاتر وردبن لەسەر ئەم پرسە، باسیشی لەوەکرد پێویستە هاوڵاتی وەک لایەنیکی گرنگی ئەم کێشەیە زیاتر خەمی خۆی بێت. بەرگری دژی دەرمانەکانی ناسراو « ئەنتی بایۆتیک» چەندین هۆکاری سەرەکی هەیە کەدیارترینیان ئەمانەن: کاتیک نەخۆش بۆ ماوەی دیاریکراو کەپزیشک بۆی دیاریکردووە دەرمانەکە وەرنەگرێت، کاتێک بەناڕێکی دەرمانەکە وەربگرێت یاخود دەرمانەکانی خۆی بۆ کەسە نزیکەکانی بەکاربهێنێت یاخود بەبێ ئەوەی دڵنیابیتەوە ئەو دەرمانە بۆ نەخۆشیەکەی کاردەکات بەکاری بهێنیت. کاریگەرترین رێگاش بۆ کەمکردنەوەی ئەم مەترسییە ئەنجامدانی پشکنینی تایبەتی تاقیگەیی « ئەنتی بایۆتیک سێنستیڤیتی تێست»ە بۆ نەخۆش.

عەممار عەزیز «هەولێر و سلێمانی كێبڕكێی یەكتر دەكەن لەهەموو روویەكەوە، بەڵام دهۆك بەپێچەوانەوە ئەوەش لەبەر داخراوەیی  و بەهێزی لایەنی خێڵەکی»، ئەمە وتەی شارەزایەكی كۆمەڵگایە لەپارێزگای دهۆك، ئەو نیگەرانە لەوەی ئەو پارێزگایەی ئەوی تیدا دەژی لەڕووی هەژاری یەكەمە لەسەر ئاستی هەرێم و لەڕووی نەخوێندەواریش دووەمە لەسەر ئاستی عێراق. هەفتەی رابردوو وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی عێراق راگەیاند، پارێزگای موسەننا یەكەم و دهۆكیش دووەمە لەزۆری رێژەی نەخوێندەواری، لەبەرامبەریشدا وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی هەرێم دەڵێت «پێویست بوو شیكاری وردتر پێشكەش بكرایە». ساڵح زاهێر، کەمامۆستای ئامادەییە لەپارێزگای دهۆك، نیگەرانە لەو ئامارەو دەڵێت، یەکێک لەهۆکارەکانی بەرزی رێژەی نەخوێندەواری لەدهۆک دەگەڕێتەوە بۆ زری ئاستی هەژاری کە بەهۆیەوە منداڵان واز لەخوێندن دەهێنن. ساڵح زاهیر دەڵێت، « ئەم رێژەیە جێی داخەو ناكرێت هەروا بەئاسانی تێپەڕیت، بەبڕوای من هۆكاری سەرەكی بەرزبوونەوەی رێژەی نەخوێندەواری لەپارێزگای دهۆك دەگەڕێتەوە بۆ چەند هۆكارێك كە پێموایە هۆكارەكان گشتین و هەموو پارێزگاكانی عێراق دەگرێتەوە لەوهۆكارانە ، بەرزی رێژەی هەژاری كاریگەری لەسەر ئەوە كردووە كەزۆرێك لەمنداڵەكان واز لەخوێندن بهێنن و كاربكەن». ئەو مامۆستایە پێیوایە کە نەبوونی دامەزراندن بێهیوایی دروستکردووە و «سەرەڕای نەبوونی بنكەكانی نەهێشتنی نەخوێندەواری و رێگەنەگرتن لەمنداڵەكانیان بۆ ئەوەی بەردەوامبن لەخوێندن و واز لەخوێندن نەهێنن، زۆر ناوچەی دوورە دەست هەن كەخوێندنگای ناوەندی و دواناوەندییان نیە، دەبێت پلانێكی باش دابنرێت تائەم رێژەیە دابەزێنن». بەپێی دوایین ئامار كەدەست هاوڵاتی كەوتووە، لەسنوری پارێزگای دهۆك  37 هەزارو 589 مامۆستای هەمیشەیی هەن كە بەسەر 10 پەروەردەدا دابەشكراون، 18 خوێندنگا سێ‌ دەوامین و هەروەها 518 خوێندنگا دوو دەوامین. هاوکات 16 هەزارو 84 خوێندنگای سەرەتایی و ناوەندی و دواناوەندی و باخچەی منداڵان هەن و خوێندنگاكانی پیشەیی و ئیسلامی یەکی پەیمانگایەكان هەیە . شەهاب بۆتانی، شارەزای كۆمەڵگاو توێژەری کۆمەڵایەتییە لەپارێزگای دهۆک پێیوایە جوگرافیای دهۆک رێگر بووە لەوەی جموجوڵی بازرگانی دروست ببێت، ئەمەش کاریگەری لەسەر خوێندن تەواوکردن داناوەو بەپێی وتەی خۆی «کەمتر تێکەڵاوی دروست دەبێت». «پارێزگای دهۆك بەم دواییانە پلەی یەكەم و دووەمی گرتووە لەشتە گرنگەكان وەك رێژەی هەژاری و بژێوی ژیان و بێكاری و نەخوێندەواری دەستنیشان كراوە، هۆكارەكەشی ئەوەیە كەدهۆك پارێزگایەكی داخراوە بەراورد بەشارەكانی تری هەرێم، هەروەها لایەنی خێڵەكی زۆر زەقەو دیارە، ئەوەش وایكردووە كەمتر تێكەڵاوی دروست بێت و خوێندن تەواو بكەن، لەڕووی جوگرافیشەوە ناوچەكە نەبووەتە شوێنێكی بازرگانی  و پرۆژەی جۆراوجۆری كاركردن»، شەهاب بۆتانی وای وت. بۆتانی دەشڵێت پێیوایە کە هەولیرو سلێمانی هەمیشە لەکێبڕکیدان و دهۆک لەو کێبڕکییە لەدەرەوەیە چونکە «هەولێر وەك پایتەختی هەرێم و سلێمانی وەك پایتەختی رۆشنبیری بەردەوام كێبڕكێی یەكتر دەكەن لەهەموو روویەكەوە، بەڵام دهۆك لەنێو ئەو كێبڕكێیەدا نییەو ناشبێت، ئەوەی دهۆك لێی یەكەمە ملكەچبوون و پابەندبوونیەتی بۆ حزبایەتیەكی تۆخ، كەچی لەبەرامبەریشدا حزبەكەیان بەو رادەیە نەبووە بۆیان و تەواوی كەموكورتیەكانیان بۆ پڕبكاتەوە». وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێم رایگەیاندووە «رێژەی نەخوێندەواری لەپارێزگای دهۆك لەساڵی 2012 بریتی بۆ لە 27.2% لەساڵی 2018 دابەزیوە بۆ  23.2% دواتر لەساڵی 2021 بووە بە 18.7% ئەو داتایانە داتای فەرمی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان و دەستەی ئاماری عێراقن، كە لەساڵانی 2012و 2018و 2021 بەهاوبەشی ئەنجامیانداوە بەهاوكاری رێكخراوەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان، لەسەر ئەو كەسانەی تەمەنیان لەسەروو 10 ساڵە تادەگات بەوەی لەژیاندان بەگوێرەی چەندین سەرچاوەی روپێوی. هوشیارحەمەد حاجی ، بەرپرسی بەشی نەهێشتنی نەخوێندەواری لەوەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێم بەهاوڵاتی وت: «ئەو داتایانەی وەزارەتی پەروەردەی عێراق بڵاویكردووەتەوە پرس بەئێمە نەكراوەو بەهیچ شێوەیەك ئاگادارنین، ناكرێت هەروا داتا بڵاوبكرێنەوە دەبێت روپێوو سەرژمێری تازە بكرێت و بەهەماهەنگی لەگەڵ ئێمە بێت ئینجا داتا دیاریبكرێت». هۆشیار حەمەد حاجی دەشڵێت، « ئێمە لەوەزارەتی پەروەردە گرنگیەكی زۆر بەنەهێشتنی نەخوێندەواری دەدەین لەهەموو پارێزگاكان بنكەی جێگیرمان هەیە، ئەوەی كراوە دوورو نزیك پەیوەندی بەئێمەوە نیە، بۆ ئەمساڵیش چەندین بنكەی تازە دەكەینەوە هاوكات هەڵمەتی تایبەتیشمان دەبێت بۆ نەهێشتنی نەخوێندەواری لەسەرانسەری هەرێمی كوردستان».

نیگار عومەر بەشێک لەخۆبەخشانی نەخۆشخانەی قەڵا كەنزیکەی هەشت ساڵە خۆبەخشن ماوەی نزیکەی چوار مانگە هیچ جۆرە هاوکاری و موچەیەکیان پێنەدراوە لەكاتێكدا سەختی و ناڕەحەتیەکانی باری دارایی خۆبەخشان بەجۆرێکە کەچەندین گرفتی کۆمەڵایەتی بۆ دروستکردوون. سومەیە کەریم، تەمەنی 30 ساڵەو بۆ ماوەی هەشت ساڵە خۆبەخشە بۆ هاوڵاتی وتی: لەکاتی سەرهەڵدانی کۆرۆنادا ئێمە کۆمەڵێ خۆبەخش بووین لەنێو نەخۆشخانەکانی دیکەی سنوری گەرمیاندا درێژەمان بەکارەکانمان داو ژیانی خۆمان خستە مەترسییەوەو خزمەتی تووشبوانی کۆرۆنامان کرد. وتیشی: لەو کاتەدا کەهیچ کارمەندێکی تەندروستی ئامادەنەبوو لەوێ دەوام بکات، بەڵام ئێمەی خۆبەخشان ئەرکی ئەو نەخۆشخانەیەمان گرتە ئەستۆ، لەماوەی کۆرۆنادا من دووگیان بووم و بەزەحمەت دەوامم دەکرد، هەندێ کات ئەو ژنانەی کە تووشی ڤایرۆسەکە بوون پێیان دەوتم لێرە دەوام مەکە چۆن دەتوانی بەم دووگیانییەوە لێرە دەوام بکەی. سومەیە زیاتر باسی ژیانی خۆی دەكات و دەڵێت: من و مێردەکەم هەردووکمان لەوێ دەوام دەکەین دوو منداڵیشمان هەیە، ئەمە چەند مانگە ئێمە هیچ موچەو هاوکاریەکمان وەرنەگرتووەو لەتەنها ژوورێکدا دەژین ژیان و گوزەرانمان زۆر زەحمەتە کەناتوانین پێداویستییەکانی ژیانێکی ئاسایی بۆخۆمان دابین بکەین. خۆبەخشانی نێو نەخۆشخانەی قەڵا ژمارەیان نزیکەی  70 کارمەند دەبێت و ماوەی سێ ساڵە لەقەڵا دەوام دەکەن، چەندین جار گردبوونەوەتەوە بۆ ئەوەی دامەزراندیان بۆ بکرێت . سەنگەر عەلی، خۆبەخشێکی دیکەی نەخۆشخانەی قەڵایە بۆ ماوەی شەش ساڵە خۆبەخشە، تەمەنی 29ساڵە و خێزاندارە بۆ هاوڵاتی وتی: لەسەردەمی کۆرۆنادا کاتێک من بەخۆبەخشی دەوامم دەکرد کار گەیشتە ئەوەی خێزانم لێم بسێننەوە دەیان وت تۆ لەقەڵا دەوام دەکەیت و دوای دێنە ماڵ ئێمەو ئێمە تووشی نەخۆشیەکە دەکەیت بەزۆر قەناعەتم پێکردن کەبتوانم بەردەوام بم خزمەت بکەم، بەم شێوازە تائێستا بەردەوامین، بەڵام بۆ ماوەی چوار مانگە هیچ موچەیەکمان وەرنەگرتووە. ئەو خۆبەخشە وتیشی: من چوار مانگە کرێ خانوم نەداوە، کاتێک خاوەن خانوەکە دەبینم شەرم دەکەم سەیری بکەم و نازانم چی پێبڵێم بەبۆنەی ئەمەشەوە رێگری لەوە دەکەین کەمنداڵمان ببێت چونکە ناتوانم بەخێوی بکەم، ترسی ئەوەشمان هەیە ئەگەر رۆژێ تەعینات هەبێ خاوەن واستەکان پێش ئێمە دابمەزرێن. سەنگەر باس لەوەش دەکات هۆکاری دانەمەزراندنی ئەوان پشتگوێخستنی گەرمیان و کەرتی تەندروستیەو لاوازی تەندروستی گەرمیانەو ئەگینا هاوڕێکانیان لەهەموو شوێنەکانی دیكە دامەزراون. نەخۆشخانەی قەڵا لەسەردەمی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا لەلایەن خێرخوازانەوە دروستکراوه، ئەم نەخۆشخانەیە لەسەرشانی خۆبەخشان دەچێت بەڕێوەو لهئێستاشدا کارەکانی ئەم نەخۆشخانەیە بەردەوامە سەڕای سەختی ژیانی خۆبەخشان کاری تێدادەکەن.

دلێر عەبدوڵڵا خەریكە لەسەر گرفت و كێشەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، كۆدەنگی لەنێوان لایەنەكانی هەرێمی كوردستان دروست دەبێت و تاڕادەیەكی زۆر پەنجەی تۆمەت روو لەبەغدایەو زۆرینە لەهەرێمی كوردستانەوە پێیان وایە كە بەغدا بەخواست و ویستی هێزە ناوخۆیی و دەرەكییەكان سزای هەرێمی كوردستان دەدات، پەرلەمانتارێكیش پێی وایە كە ئەوەی روودەدات بەخواستی ئێرانەو گرفتەكان پەیوەندییان بەوڵاتانی دراوسێوە هەیە. نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، بووەتە سەرەكیترین كێشەو گرفتی نێوان بەغداو هەولێرو لەگەڵ ئەوەی لەپێشتردا بەشێك لەلایەنە سیاسییەكان، حكومەتی هەرێمیان تۆمەتبار دەكرد، بەڵام ئێستا پەنجەی تۆمەت روو لەبەغدایەو نەیارانی دوێنێی حكومەت پێیان وایە سزای حكومەتی هەرێم و خەڵكی كوردستان دەدرێت و ویستێك لەسەروو بەغداوە هەیە بۆ ئەوەی سزا بەسەر هەرێمدا بسەێنێت. ماوەی دوو مانگە فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان موچەیان وەرنەگرتووەو لەسەرەتای ئەم مانگەشدا حكومەتی عێراقی بڕیاریدا بەشێوەی قەرزو بۆ هەر مانگێك بڕی 500 ملیار دینار بدرێت بە حكومەتی هەرێم، بەڵام بەهۆی كورتهێنان لەپڕكردنەوەی شایستەی دارایی یەك مانگی موچەخۆرانی هەرێم كە بڕەكەی 940 ملیار دینارە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریدا ئەو پارەیە وەنەگرێت و هەوڵی زیاتر بدات بۆ ئەوەی بەغدا ناچاربكات بڕە پارەی پێویست بۆ دابەشكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دابین بكات. بەپێی بڕگەی دووەم لەماددەی هەشتەمی یاسای بودجەی عێراق، ئەگەر هاتوو حكومەتی هەرێمی نەیتوانی موچەی فەرمانبەران دابین بكات، پێویستە سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران رێوشوێنی پێویست بگرێتەبەر كە خۆی لەپارەداركردنی هەرێمدا دەبینێتەوە، بەڵام تائێستا سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەكاری خۆی هەڵنەستاوە، تەنها ئەوە نەبێت لیژنەیەكی بۆ بەدواداچوونی كێشەكان پێكهێناوەو بڕیاری لیژنەكەش بەدڵی شاندی حكومەتی هەرێم نییە، بۆیە جارێكی تر حكومەتی هەرێم بڕیاری ناردنی شاندەكەی داوەتەوە بۆ بەغدا. لەسەرەتای دروستبوونی گرفت و كێشەی مووچە، حكومەتی هەرێم بڵاویكردەوە كەهەموو مەرجەكانی بەغدایان جێبەجێكردووەو ئەوەی پابەند نییە حكومەتەكەی سۆدانییە نەك هەرێم، لەبەرامبەردا لایەنەكانی تر بەتایبەت بەرەی ئۆپۆزسیۆن حكومەتی هەرێمیان تۆمەتبار دەكرد بەوەی داهاتی نانەوتی رەوانەی بەغدا ناكات. بەڵام لەئێستادا هەست بەبوونی كۆدەنگییەكی زۆر دەكرێت دەربارەی ئەو پرسەو زۆرینە پێیان وایە ئەوەی دەگوزەرێت جۆرێكە لەسزا بەرامبەر هەرێمی كوردستان، لەوبارەیەوە سۆران عومەر پەرلەمانتاری عێراق لەسەر لیستی كۆمەڵی دادگەری بەهاوڵاتی وت «راستە ئەوەی دەرچووە یاسایە، بەهەموو كەموكوڕییەكانیشەوە ئەگەر جێبەجێ بكرێت دەبێت پشكی زیاتر بۆ هەرێم بێت، بەڵام جۆرێك لەمامەڵەی تۆڵە سەندنەوە لەهەرێم بەرچاودەكەوێت، هەندێك بەچاوێكی ترەوە سەیری هەرێم و كوردستان دەكات، پێیان وایە هەرچی بنێردرێت بۆ هەرێم نابێت و زیادەیە». لایەنەكانی دەرەوەی دەسەڵاتی یەكێتی و پارتی پێیان وایە كەئەوەی دەگوزەرێت، سزادانی خەڵكی هەرێمە نەك یەكێتی و پارتی، راگرتنی بوژانەوەی كوردستانە نەك تۆڵەكردنەوە لەدەسەڵاتی هەردوو حزب.  لەوبارەیەوە دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی لەسەر لیستی گۆڕان بەهاوڵاتی وت: «بەتێگەیشتنی من ئەوەی هەیە بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێتەوە، لەوانە خراپ ئیدارەدانی هەرێم لەلایەن خۆمانەوە، هەروەها ناكۆكی قووڵ و ناڕەوای حزبەكانە لەسەر دەسەڵات، كە بووەتەهۆی لاوازبوونی هەرێم. هەروەها لەبەغداوە هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی دیدی كورد بەئاراستەی عێراقدا ببەن نەك هەرێم، دەیانەوێت بمانكەن بەنموونەیەك كە ئایا تۆ بەغدایەكت دەوێت كەموچە لەكاتی خۆیدا دەدات و پێشینە دەدات و بەنزینی نەوت دابەشدەكات، یان هەرێمێك كە سێ مانگە موچەی نەداوە، واتە دەیانەوێت كورد بەئاراستەی حكومەتی ناوەندیدا بەرن تاپشتیان لەهەرێم و وڵاتی خۆیان بێت. پارێزگاری سلێمنای دەشڵێت، «كەواتە حكومەتی بەغدا سزای هاووڵاتیانی كوردستان دەدات نەك یەكێتی و پارتی. چونكە ئەو دوو حزبە بەشی ئەوە پێگەو دەسەڵاتیان هەیە خۆیان بهێڵنەوەو بەهێزبن، ئەوەی ئەمڕۆ زیانی بەركەوتووە كۆی هاووڵاتیانی هەرێمن، هەروەها موچەخۆران و بەڵێندەرو وەبەرهێنەران و هێزی كارو هێزی نیشتمانی ئەم وڵاتەن، كە ئەمەش بەشێكە لەجینۆسایدی ئابوری وڵاتەكەمان». وڵاتانی دەرەكی بەتایبەتی ئێران، رۆڵی لەم گرفتەدا هەیەو بەڕای چاودێران، رژێمی ئێران كاریگەری لەسەر بڕیارەكانی حكومەتی ناوەندی هەیە، لەوبارەیەوە كاروان صاڵح شارەزای ئابوری بەهاوڵاتی وت: «ئێران رۆڵ و كاریگەری لەسەر حكومەتی بەغدا هەیەو دواكەوتنی موچەو ئەو گرفتانەی كەهەیە، فشارێكە لەسەر هەرێم تا ناچاری بكات رێكەوتنی ئەمنی بۆ چەكداماڵینی حزبەكانی رۆژهەڵات بەسەر دەسەڵاتدارانی هەرێمدا جێبەجێ بكات». هەر لەوبارەیەوە سۆران عومەر بەهاوڵاتی وت: «بەشێكی تری ئەم گرفتانە سیاسییە، لەم كاتەدا پەیوەندی بەو داواكارییەوە هەیە بۆ دەركردنی حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێمی كوردستان، راستە یاسا بەركارەكان لەعێراقەوە دەدرێن، بەڵام هێندەی سیاسین، یاسایی نین». ئەوەی لەم نێوانەدا ماوەتەوە، هاووڵاتیان و موچەخۆرانی هەرێمن. كە متمانەیان بەقسەو بۆچوونی هەڵوێستی لایەنەكانی هەرێم نییە، هەربۆیە بایكۆت لەهەندێ فەرمانگە و بەڕێوبەرایەتی لەزۆنی سەوز راگەیەنراوەو تادێت هەڵوێستی موچەخۆرانیش توندتر دەبێت، بۆیە چاوەڕێ دەكرێت دۆخی هەرێم بەرەو قۆناغێكی مەترسیدار بڕوات، هەروەك ئەوەی دكتۆر فایەق گوڵپی سیاسەتمەداری كورد بەهاوڵاتی وت «ساڵی 1975 بەهۆی هەڵەی سیاسییەوە ئاشبەتاڵی یەكەمم دی، ساڵی 1988 بەهۆی هەڵەی سەربازییەوە ئاشبەتاڵی دووەمم دی، پێموایە بەهۆی هەڵەی ئابورییەوە ئاشبەتاڵی سێهەمیش لەساڵی 2023 بەچاوی خۆم دەبینم».

هاوڵاتی  حکومەتی ئێران لەساتەوەختی نزیکبوونەوەی یەکەمین ساڵیادی گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی و خۆپیشاندانەکانی ساڵی رابردوو، فشارەکانی زیاتر کردووە بۆ سەر خەڵک و چالاکوانانی مەدەنی، تەنانەت لەهەندێک شار سیمای بەسەربازگەکردنی پێوە دیارە. ئەو فشارانە زیاتر بۆ سەر بنەماڵەی کوژراوانی خۆپیشاندانەکان و بەتایبەتتر بۆ سەر بنەماڵەی ژینا ئەمینییە کەهەڕەشە لەباوکی کراوە رێوڕەسم بۆ گیانلەدەستدانی کچەکەی نەگێڕێت. فشار بۆ سەر بنەماڵەکان رۆژی 13ی ئەیلولی 2022، ژینا ئەمینی تەمەن 22 ساڵان خەڵکی سەقزی رۆژهەڵاتی کوردستان، لەگەڵ بنەماڵەکەی بۆ گەشت سەردانی تارانیان کرد. ژینا لەو رۆژەدا بەهۆی «رەچاونەکردنی باڵاپۆشی»، لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقی تاران دەستگیرکراو دوای تێکچوونی باری تەندروستی لەبنکەی پۆلیس، رەوانەی نەخۆشخانە کرا. ژینا، دوای سی رۆژ مانەوەی لەنەخۆشخانە، گیانی لەدەستدا و رۆژی 17ی هەمان مانگ لەگۆڕستانی ئایچی سەقز لەناو ئاپۆڕای خەڵکدا بەخاکسپێدرا. دوای گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی لە 16ی ئەیلولی 2022، خۆپیشاندانی فراوان لەئێران دەستیپێکرد کە تێیدا داوای رووخانی رژێمی ئێران دەکراو بەپێی ئاماری رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ، هێزە ئەمنییەکان بەتوندترین شێوە وەڵامی خۆپیشاندەرانیان دایەوەو لەئەنجامدا 500 کەس کوژران کە 71 کەسیان خوار 18 ساڵ بوون. ئەم خۆپیشاندانانە دواتر لەنێو خەڵکی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان بە «شۆڕشی ژینا» ناسرا. بەپێی ئەو زانیارییانەی لەمیدیا جیهانییەکان و ناوخۆی ئێراندا بڵاوکراونەتەوە، زیاتر لە ٢٣ بنەماڵە، لەبنەماڵەی کوژراوانی شۆڕشی ژینا لەدوو مانگی رابردوودا بانگ کراونەتە ناوەندە ئەمنییەکان، هەڕەشەیان لێکراوە یان دەستگیرکراون. ئاژانسی رادیۆ فەردا، لەڕاپۆرتێکدا باس لەوە دەکات کە ٢٣ بنەماڵەی کوژراوان بانگکراونەتە بنکە ئەمنییەکان و دەستگیرکراون. لەمانگی رابردوو رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی راپۆرتێکی بڵاوکردەوەو دەڵێت، بەرپرسانی ئێران «خێزانی قوربانییەکانیان رووبەڕووی رەشبگیری و دەستگیرکردن کردووەتەوەو سنوردارییەتی توندیان چەسپاندووە کەنابێت لەسەر گۆرەکانیان گردبوونەوە سازبکرێت و هەندێکجاریش گۆڕی قوربانییەکانیان شێواندووە». ئەم فشارانە زیاتر بۆ بنەماڵەی ژینا ئەمینییە کە بەردەوام لەژێر چاودێریدان و هەڕەشەیان لەسەرە. کەسێکی نزیک لەبنەماڵەی ژینا ئەمینی لەسەر ئەو دۆخەی بنەماڵەکەی قسەی بۆ هاوڵاتی کرد بەڵام نەیویست لەبەر دۆخی ئەمنی خۆی ناوی ببرێت. ئەو دەڵێت، تەلەفۆن و هاتووچۆی بنەماڵەی ئەمجەد ئەمینی، باوکی ژینا ئەمینی کۆنتڕۆڵ دەکرێت و لەژێر چاودێریدایە. «چەندجار بەفەرمی بەبنەماڵەکەیان راگەیاندووە کە نابێت رێوڕەسمی ساڵیادی کۆچی دوایی ژینا ئەمینی بەڕێوە ببەن، بەڵام بنەماڵەی ئەمینی بەبێ گوێدانە هەڕەشەکان رایانگەیاندووە کە رۆژی ١٦ی ئەیلوول، لەگۆڕستانی ئایچی و لەسەر گڵکۆی ژینا رێورەسمی نەریتی، ئایینی بەڕێوە دەبەن». لەهەفتەی رابردوودا ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە کەهێزە ئەمنییەکانی ئێران خاڵی ژینا ئەمینییان دەستگیرکردووەو بەبێ فەرمانی دادگا ماڵ و ئۆتۆمبێلەکەی گەڕاون، دەستیشیان گرتووە بەسەر چەند بەڵگەنامەیەکی کەسی خاڵی ژینا ئەمینیدا. ئەو کەسەی نزیکی بنەماڵەی ژینا پشتڕاستیکردەوە کە سەفا عائلی، خاڵی ژینا، ئەمینی دەستگیرکراوە. هەروەها رۆژی ٦ی ئەیلول، ئومێد قەدیمی، برای فوئاد قەدیمی یەکێک لەکوژراوانی «شۆڕشی ژینا»، لەشاری دیواندەرە دەستگیرکرا. کەسێکی نزیک بەبنەماڵەی ئومێد قەدیمی بەهاوڵاتی وت، «فشارەکان بۆ سەر بنەماڵەی قەدیمی هەر لە رۆژی یەکەمەوە بەردەوام بوو. سەرەتا لەژێر گوشاردا باوکی  فوئاد قەدیم»یان ناچارکرد بڵێت فوئاد قەدیمی بەدەستی حزبە کوردییەکان کوژراوە. پاشان فشاریان بۆ بنەماڵەکەی دەهێنا بەوەی ملکەچی خواستەکانیان بن. دەستگیرکردنی ئومید قەدیمی بەمەبەستی ئەوەیە بنەماڵەکە بیدەنگ بکەن، بەڵام بنەماڵەی قەدیمی بڕیاریانداوە بێدەنگ نەبن». فشار بۆ سەر چالاکانی مەدەنی و کۆمەڵایەتی فشارەکان بۆ سەر چاکوانانیش دەستپێکردووەو هەر چالاکییەک سازبکەن یان دەوەستێندرێت یان سنوردار دەکرێت. ئەفخەم مورادیان چالاکی مەدەنی شاری سەقز، لەکۆتاییەکانی مانگی ٦ی ٢٠٢٣ەوە دەستبەسەرە. کەسێکی نزیک لەبنەماڵەی  ئەفخەم مورادیان بەهاوڵاتی وت، «ئەفخەم بەبێ هیچ بەڵگەیەکی یاسایی دەستگیرکراوە. تائێستاش ئەو تۆمەتانەی دراوەتە پاڵی روون نییە. ماوەی نزیک بەسێ مانگە لەگرتووخانەی شاری سنەیە. تەنها دوو خولەک توانیویەتی بنەماڵەکەی ببینێت. ئاسەواری ئەشکەنجە و ئازار بەڕوخسارییەوە دیار بووە. مافی بوونی پارێزەری نییە. هەوڵی بنەماڵەکەشی بۆ ئازادکردنی بێئەنجام بووە. نازیلا مەعرووفیان، رۆژنامەنووس و خوێندکاری زانکۆی تەباتەبایی شاری تاران، ئەو کچە رۆژنامەنووسەی کە بۆ یەکەمجار لەگەڵ ئەمجەد ئەمینی باوکی ژینا ئەمینی وتووێژی کرد، لەمانگی شەشەوە تائێستا دوو جار دەستگیرکراوە. بەگشتی لەماوەی ساڵێکدا چوار جار دەستگیرکراوە. دوایین جار رۆژی ٣٠ی ئاب ٢٠٢٣ لەماڵەکەی خۆی و بەجلی خەوەوە دەستگیرکرا. دوایین جار، لەگرتووخانە دەستدرێژی سێکسی کرایەسەری. نازیلا لەپەیامێکی دەنگی لەزیندانی ئیڤینەوە رایگەیاند :» لەحاڵێکدا دۆخی تەندروستی زۆر خراپ بووە لەگرتووخانە  دەستدرێژی کراوەتە سەری. مەعرووفیان رۆژی ١٠ی ئەیلوول، بەدانانی بارمتە بەشێوەی کاتی ئازادکرا. هەر لەدرێژەی فشار بۆ سەر چالاکانی مەدەنی و کۆمەڵایەتی ئێوارەی رۆژی یەکشەممە ١٠ی ئەیلوول، ٣٥ کەس لەئەندامانی چیای سەوزی مەریوان، لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستگیرکران و دواتر ٣٢ کەسیان ئازادکران بەڵام تائێستا سێ کەسیان چیا بەناوەکانی مادێح خۆشنەواز، کاوە کەریمیان، کاوە دەستان دەستبەسەرن. یەکێک لەئەندامانی چیای سەوزی مەریوان لەمبارەیەوە بەهاوڵاتی راگەیاند:» رۆژی یەکشەممە  کۆبوونەوەیەکی ئاسایی ئەنجومەن دەربارەی کارو چالاکییەکانمان، ژینگەو کوژاندنەوەی ئاگرەکان و بەرینی ئاگرەکان بەڕێوەچوو. لەکاتی کۆبوونەوەکەدا هێزە ئەمنیەتییەکان  بەبێ هیچ بەڵگەیەکی یاسایی هەڵیانکوتاوەتە سەر کۆبوونەوەکەو ٣٥ کەسیان دەستگیرکردووە». چالاکێکی مەدەنی شاری مەریوان هەر لەمبارەوە بەهاوڵاتی وت:» ئەنجومەنی سەوزی چیا چەن ساڵە لەبواری ژینگە کاردەکات، کاری ئەوان خزمەتە بەژینگە. ئەوەی کە بەم شێوەیە ئەم ژمارە زۆرە لە ئەندامانی چیا دەستگیرکراون، پەیوەندی هەیە بەنزیکبوونەوە لە ١٦ی ئەیلوول، ساڵڕۆژی مەرگی ژینا ئەمینی و دەستپێکی شۆڕشی ژینا». بەسەربازگەکردنی شارەکان لەسەرەتای مانگی ٩وە، بەشێکی زۆر لەشارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران سیمایەکی سەربازگە بوویان پێوە دیارە. خاڵی پشکنین لەزۆربەی زۆری شارەکان دانراوە. لێکۆڵینەوە توند بووە. لەسەر ئەم دۆخە سەربازییە مامۆستایەکی زانکۆی مەریوان، بەهاوڵاتی وت:» شار سیمایەکی سەربازی پێوە دیارە. ژمارەی ئەو کامێرایانەی جێگیرکراون لەناوشار زیاتر بووە. دەیانەوێ بەر بەهەرچەشنە جووڵەیەک بگرن». هاووڵاتییەکی شاری جوانڕۆ بەهاوڵاتی راگەیاند کەخاڵە پشکنینەکان زیادیان کردووەو لێکۆڵینەوەکان تووند کراونەتەوە، جگەلەوەی «پشکنین  وسووکایەتی بەو کەسانە دەکەن دەیانەوێ بچنە ناوشار». دەرکردنی مامۆستایانی زانکۆ بەپێی راپۆرتێک کە رۆژنامەی اعتمادی ئێران بڵاوی کردووەتەوە ، لەسەرەتای دەستبەکاربوونی  ئیبراهیم رەئیسی وەک سەرۆککۆماری ئێران، ١١٠ مامۆستای زانکۆو ئەندامی لێژنەی زانستی زانکۆکان لەسەر کار دەرکراون. بەپێی زانیارییەکان، لەسەرەتای دەستپێکی شۆڕشی ژیناوە ٥٢ مامۆستای زانکۆو ئەندامی لێژنەی زانستی، بەتاوانی پشتیوانیکردن لەشۆڕشی ژیناو پشتیوانیکردن لەمانگرتن و خواستی خوێندکاران لەسەرکار دەرکراون. لەڕۆژهەڵاتی کوردستان، هاوشێوەی شوێنەکانی تری ئێران، دەرکردنی مامۆستایانی زانکۆ بەشێک بووە لەو فشارەی کە بۆ سەر کۆمەڵگا بوونی هەیە. رۆژی ٤ی ئەیلوول، بەهرۆز چەمەن ئارا، مامۆستای بەشی کوردی زانکۆی سنەو ئەندامی لێژنەی زانستی ئەو بەشە، لەئەژمارەی تایبەتی خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس (تویتەر) رایگەیاند کە لەسەر کار دەکراوە. چەمەن ئارا نووسیویەتی، « لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئیتلاعاتی پارێزگای سنەوە پێیان راگەیاندووم کەشیاوی وانەوتنەوە نیەو ناتوانێت لەلیژنەی زانستیدا بمێنێتەوە. دکتۆر سامان پاشایی، مامۆستای زانکۆی و ئەندامی لێژنەی زانستی زانکۆی ئازادی سەقز لەسەرەتای مانگی تەمموزەوە لەگرتووخانەی شاری سنە دەستبەسەرە. پاشایی تائێستا لەمافی پارێزەر بێبەرییە. سەردار پاشایی،  برای سامان پاشایی، لەهەژماری تایبەتی خۆی لەفەیسبووک نووسیویەتی: هەڕەشەکان بۆ سەر سامان بەردەوامە، دەیانەوێت بەزۆری دان بەهەندێ شتدا بنێت کە نەیکردووە. فشار بۆ سەر حزبە کوردییەکانی هەرێمی کوردستان لەساڵی رابردووداو لەگەڵ دەستپێکی «شۆڕشی ژینا»، فشار بۆ سەر حزبە کوردییەکانی هەرێمی کوردستان زیادی کردووە، هەر لەبۆردومانکردنی کەمپەکانیانەوە بگرە تا تیرۆری ناو شارەکان. ئێران ١٩ی ئەیلوولی وەک دوایین مۆڵەت بۆ چەککردنی حزبەکان دیاریکردووە. هەڕەشەی هێرشی سەربازی بۆ سەر باشووری کوردستان دەکات لەئەگەری چەک نەکردنیان. عەبدوڵڵا ئازەربا، ئەندامی مەکتەبی سیاسی کۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران، پرسی چەککردنی حزبەکانی بەهێڵی سوور ناوبرد، بەڵام باسی لەوەکرد کەهێزەکانیان لەسەر سنوور کێشاوەتەوەو هەندێ ئاڵوگۆڕی شوێنی نێشتەجێبوون هەیە. دەربارەی ئەگەری هێرشی زەمینی ئێران، ئازەربا ئەو ئەگەرەی بەلاواز زانی، لەهەمانکاتدا وتی هیچ شتێک «سەدا سەد نییە، ئێمە بۆ هەر ئەگەرێک ئامادەین، ئەو چەکانەی پێمانە بۆ پاراستنی خۆمانەو ئامادە نین بەهیچ شێوەیەک دای بنێن، ئەگەری ئەوەی کۆماری ئیسلامی  بەدرۆن یان مووشەک هێرش بکات بۆ سەر کەمپەکان زۆر زیاترە لەوەی هێرشی سەربازی و زەمینی بکات».

دلێر عەبدوڵڵا مۆڵەتەكەی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ چەككردنی حزبەكانی كوردستانی رۆژهەڵات، لەكۆتایی نزیكەو بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش لەتاران و لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە کۆبویەوە بۆ درێژكردنەوەی مۆڵەتەكە. بەپێی وتەی سەرچاوەیەکی سەربازی ناو یەکێتی، چەند هێزێکی تایبەتی یەکێتی دیاریکراون تا لەشوێنی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان جێگیر بکرێن. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، ئێران لەهەوڵی ئەوەدایە كەهێزەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەو كەمپ و سەربازگانە جێگیر بكات كە لەئێستادا هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵات تێیدان، ئەمەش لەپێناو كۆنتڕۆڵكردنی تەواوەتی ناوچەكەو دوركەوتنەوەی مەترسی لەسەر ئێران، لەوبارەیەوە سەرچاوەیەكی سەربازی یەكێتی بەهاوڵاتی وت، «چەند هێزێكی تایبەت دیاریكراون بۆ ئەوەی لەبنەكەو بارەگا سەربازییەكانی حزبەكانی رۆژهەڵات جێگیربكرێن، بۆ ئەوەش بەرپرسانی ئەو حزبانە ئاگاداركراونەتەوە». لەسەر داوای سەرۆكی ئەنجومەنی بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران، بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەتارانەو لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە کۆبویەوە دەربارەی میكانیزمی جێبەجێكردنی رێكەوتننامەی ئێران لەگەڵ حكومەتی بەغداو هەرێمی كوردستان، بۆ داماڵینی چەك لەحزبە نەیارەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران كە لەخاكی هەرێمی كوردستاندا بارەگاو جموجۆڵی سەربازییان دژی ئەو رژێمە هەیە. رێكەوتنی ئەمنی نێوان ئێران و حكومەتی هەرێم و بەغدا، لەڕۆژی 19ی ئازاری ئەمساڵدا لەشاری بەغدا واژۆكرا. عێراق بەنوێنەرایەتی قاسم ئەعرەجی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی عێراق و ئێرانیش بەنوێنەرایەتی عەلی شەمخانی سەرۆكی پێشووی ئەنجومەنی باڵای بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران رێكەوتنەكەیان واژۆكرد. تێیدا بڕیار لەسەر ئەوە درا كەپێویستە تا 19ی مانگی ئەیلول سەرجەم خاڵەكانی ئەو رێكەوتنە جێبەجێ بكرێت و ئەو رۆژە وەك دوا وادەی جێبەجێكردنی رێكەوتنەكە دیاریكرا. بەپێی رێكەوتنەكە، كۆماری ئیسلامی ئێران هەریەكە لەحكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستانی پابەند كردووە بەچەكداماڵینی هێزە نەیارەكانی ئێران و داخستنی سەربازگەو كەمپ و بنكەكانی ئەو هێزانە لەعێراق و كۆكردنەوەیان لەناوچەیەكدا كەحكومەتی عێراقی چاودێری و سەرپەرشتی بكات. بەجۆرێك دووربێت لەناوچە سنورییەكانی ئێران. جگەلەوەش راسپاردنی ئەو دوو لایەنە بۆ دەستگیركردنی داواكراوان و رادەستكردنیان بەحكومەتی تاران. لەئێستادا بارەگای حزبەكانی دیموكراتی كوردستانی ئێران و كۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتكێشان كە دوو هێزی سەرەكی و كاریگەری رۆژهەڵاتی كوردستانن، دەكەوێتە سنووری زۆنی سەوزی یەكێتی و بارەگاو بنكەی سەربازی پارتی ئازادی كوردستانیش كە لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە پاڵپشتی دارایی و لۆجستی دەكرێت، لەزۆنی زەردە كە دەكەوێتە ژێر سنوری قەڵەمڕەوی پارتییەوە. حزبەكانی رۆژهەڵات، لەئامادەكاری تەواودان بۆ هەر ئاڵنگارییەك و بەنیازنین بچنە ژێر ركێفی داواكارییەكانی ئێرانەوە، لەوبارەوە سۆران ساڵحی بەرپرسی پەیوەندییە گشتییەكانی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران بەهاوڵاتی وت: «ئێمە ئامادەین بۆ هەر ئاڵنگارییەك و لەخەبات و تێكۆشانی خۆمان بەردەوام دەبین. لەڕوونكردنەوەی حزبەكەشماندا ئەوەمان بەڕوونی باسكردووە». حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران، لەبەیانێكدا بڵاویكردەوە كەهەوڵەكانی ئێران بەرپەرچدەدەنەوەو بۆ ئەوەش كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئاگادار كردەوە، هەروەك ئەوەی لەبەیانەكەدا هاتووە «پێداگری لەسەر سیاسەتە دروست و ئوسولییەكانی خۆمان دەكەینەوە كە تەبایە لەگەڵ هەموو بەهاو بایەخە نێونەتەوەییەكان. هەروەها تەبلیغاتی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ پاساودانی دەستدرێژییەكانی لەوڵاتی دراوسێی و جینایەتە یەك لەدوا یەكەكانی لەدژی پەنابەرانی سیاسی بەرپەرچ دەدەینەوەو رەتیدەكەینەوە». كاریگەری حزبەكانی رۆژهەڵات لەسنووری سلێمانی، ئێرانی ناچاركردووە كە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بانگهێشتی تاران بكات، تا لەنزیكەوە رێنمایی و راسپاردەی نوێ لەبارەی ئەم پرسەوە بدرێت بەناوبراو. لەوبارەوە دكتۆر كاروان حەمەساڵح چاودێری سیاسی بەڕۆژنامەی هاوڵاتی وت «ئەم سەردانە بۆ نیشاندانی جدییەتی خودی خۆیەتی بەرامبەر داواكەی ئێران، لەلایەكی ترەوە ئێران بۆ ئێستا یەكێك لەو دۆسیانەی كەگرنگی پێدەدات، پرسی هێزە كوردییەكانە كە هەمیشە مەترسی بوون لەسەر ئێران بەتایبەت لەم دواییانەدا لەخۆپیشاندانەكاندا گرفتیان بۆ دەسەڵاتی ئێران دروستكردبوو». میدیاكانی ئێرانیش بەگرنگییەوە باسی ئەم سەردانەی تاڵەبانی دەكەن و لەدوایین لێدوانیشیدا ناسر كەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند كەبەرپرسانی هەرێم و حكومەتی عێراق بەڵێنیان بەتاران داوەو هیواشی خواست كەشاهیدی جێبەجێكردنی ئەو بەڵێنانە بن كەهەردوو لایەن بەكۆماری ئیسلامی ئێرانیان داوە، بەڵام ناوبراو رەتیكردەوە كەسەردانەكەی تاڵەبانی پەیوەندی بەپرسی رێكەوتنی داماڵینی چەكی هێزە نەیارەكانی ئێرانەوە هەبێت. هاوڵاتی لەسەر سەردانەکەی بافڵ تاڵەبانی بۆ ئێران پەیوەندی بەوتەبێژی یەکێتی و چەند بەرپرسێکی مەکتەب سیاسی حزبەکەوە کرد، بەڵام ئامادەنەبوون قسە لەسەر بابەتەکە بکەن. هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كەسەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەكۆبوونەوەیدا لەگەڵ بەرپرسانی ئێرانی داوای درێژكردنەوەی وادەی چەكداماڵینی هێزەكانی رۆژهەڵاتی كردووە تا كاتی زیاتر لەبەردەست بێت بۆ ئەوەی بەشێوازو میكانیزمی تر ئەو پرسە چارەسەر بكرێت، بەڵام ئێرانییەكان ئەوەیان رەتكردووەتەوەو بە تاڵەبانی-یان وتووە كە ئامادەنین ئەو وادەیە درێژبكەنەوە، لەوبارەوە دكتۆر كاروان حەمەصاڵج بەهاوڵاتی وت «رەنگە بەشێكی سەردانەكەی سەرۆكی یەكێتی بۆ درێژكردنەوەی ئەو وادەیە بێت، تا كاتی زیاتر لەبەردەستبێت بۆ چارەسەركردنی ئەو پرسە بەشێوازو میكانیزمی تر، بەڵام ئایا لەلایەن ئێرانییەكانەوە گوێی لێدەگیرێت یان نا ئەوە بابەتێكی ترە، بۆ هەر ئەگەرێكیش ئێران سورە لەسەر جێبەجێكردنی رێكەوتنەكەو لەو رووەشەوە فشاری بۆ هەردوو هەرێم و بەغدا زیاتر كردووە.» رۆژی سێشەممەش فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ وەزیری دەرەوەی نەمسا سەبارەت بەچەکداماڵینی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لەهەرێمی کوردستان رایگەیاند، «عێراق دەستیکردووە بەجێبەجێکردنی رێککەوتننامەکەی لەگەڵ ئێران و پابەندە بەو رێککەوتنەوە». وەزیری دەرەوەی عێراق باسی لەوەکرد، «رێوشوێنی پێویستمان گرتووەتەبەر بۆ دوورخستنەوەی بنکە و بارەگای لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان لەسنورەکانی عێراق-ئێران و ئێران ناکرێت لەڕێی بەزاندنی سەرەوەری عێراق هەوڵی توندوتیژی و هەڕەشە بدات»، ئەو هێزانە ئێستا لەهەرێمی کوردستان کەمپیان بۆ دروستکراوەو بەشێکیان لەو کەمپانە نیشتەجێکراون و لەسنوری ئێران دوورن، بۆیە بەو شێوازەیە کەئێران داوای دەکات. پارتی دیموكراتی كوردستان، بەنوێنەرایەتی رێبەر ئەحمەد لەكۆبوونەوەو دانیشتنەكانی تایبەت بەو پرسە ئامادەیی هەبووەو بۆ ئەوەش بەرپرسانی ئێران داوای هاوكارییان لەبارزانی كردووە، بەڵام رەنگە پارتی مەرجی هەبێت و پێچەوانەی یەكێتی بەئاسانی نەچێتە ژێر ركێفی ئێرانەوە، لەوبارەوە دكتۆر كاروان حەمەصاڵح بەهاوڵاتی وت «رەنگە پارتی كارتی فشاری خۆی بەكاربهێنێت و بەرامبەر ئەو داواكارییەی ئێران چەند مەرجێكی هەبێت، لەوانە پرسی موچەو ناچاركردنی ئێران بەفشار خستنەسەر بەغدا بۆ ناردنی مووچەو پرسی نەوت و هەندێ بابەتی تر». ئەمە یەكەمین جار نییە حزبەكانی رۆژهەڵات دەكەونە بەر هێرش و پەلاماری كۆماری ئیسلامی ئێران، لەماوەی 32 ساڵی رابردووی تەمەنی حكومەتی هەرێمدا بەشێوازو میكانیزمی جیاواز مەترسی لەسەر ئەو حزبانە دروستبووە، هەر لەتیرۆركردنی سەركردە دیارەكانیانەوە تادەگاتە بۆردومانی بەردەوام و هەمیشەیی بۆسەر بنكەو بارەگاو كەمپی نیشتەجێبوونیان. دیارترین هێرش و پەلاماریش ئەو پرۆسەیە بوو كەپاش 31ی ئابی ساڵی 1996 و بەڕێبەری یەكێتی كرایەسەر بارەگاكانی دیموكرات و كۆمەڵە كە بەهۆیەوە گورزێكی كوشندەو كاریگەر بەر ئەو حزبانە كەوتن.

سەركۆ جەمال بەوتەی سەرچاوەیەكی ئاگادار لەگفتوگۆكانی هەرێم و بەغدا، زمانی ژمارە لەنێوان هەرێم و بەغدا كۆتایی هاتووەو هەرێم هەموو شتێكی رادەستی بەغدا كردووە، ئەندامێكی لیژنەی داراییش دەڵێت بەدواداچوون دەكەن بۆ ئەو جیاوازیەی هەیە لەداتاكان، بەڵام پەرلەمانتارێكی دیكە رەتیدەكاتەوە هیچ جیاوازییەك هەبێت و نەناردنی شایستەكانی هەرێم بەفشاری شۆڤێنیەكان ناودەبات بۆ سەر هەرێمی كوردستان. نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی: لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەبەدواداچووندایە بۆ ئەوەی راستی ئەو بابەتە بزانن كە بۆچی جیاوازی هەیە لەزانیاری و ژمارەكانی نێوان هەرێم و بەغدا. ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق وتیشی: هێشتا بابەتی شایستە داراییەكان و مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم یەكلایی نەبووەتەوە، بەدواداچوون بۆ ئەو مەبەستە بەردەوامە لەلایەن لیژنەی داراییەوە، لیژنەكە دەیەوێت ئەو وەفدە بانگهێشت بكات كەپەیوەستە بەدانوستان لەگەڵ هەرێمی كوردستان». بەوتەی نەرمین مەعروف»پێدەچێت تا ئەوكاتەی هەردوو وەزیری دارایی هەرێم و فیدراڵ لەپەرلەمانی عێراق ئامادە دەبن ئەم كێشەیە بەردەوام بێت، دواتر لیژنەی دارایی راپۆرتی خۆی پێشكەشی پەرلەمان دەكات و پێشنیازەكانی خۆی دەخاتەڕوو كەدەكرێت لەئێستادا كاری لەسەربكرێت، نوێنەرانی كوردیش واژۆمان كۆكردووەتەوە بۆ ئەوەی پەلەبەكرێت لەچارەسەركردنی ئەو قەیرانەی دروستبووە». لێدوانی ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق كە لەفراكسیۆنی یەكێتییە لەكاتێكدایە، ئەندامێكی پەرلەمانی عێراق لەفراكسیۆنی پارتی رەتیدەكاتەوە هیچ جیاوازییەك لەنێوان داتای هەرێم و بەغدا هەبووبێت و دەڵێت تەنها هەندێك تێبینی لەمیكانیزمی كۆكردنەوەی داهاتەكان هەبووەو ئەویش هاوتاكراون. شوان محەمەد ئەندامی پەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت: ئەوەی ئێستا لەنێوان هەرێم و بەغدا دروستبووەو بەهۆیەوە رێككەوتنی نێوانیان جێبەجێناكرێت لەسەر بودجە تێڕوانینێكی شۆڤێنیانەیەو هیچ پاساوێك نەماوە بۆ رادەست نەكردنی شایستە داراییەكانی هەرێم لەلایەن بەغداوە. سەبارەت بەهەڵوێستی فراكسیۆنە كوردییەكان لەپەرلەمانی عێراق شوان محەمەد وتی: وەكو پەرلەمانتارانی كورد جگە لەپەرلەمانتارانی نەوەی نوێ هەموومان یەكدەنگین كە فشار دروستبكەین بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە وەك خۆی، هەموو ئەگەرێكیش كراوەیە، لەپێناو ئەوەی چیتر مووچەخۆرانی هەرێم لەچاوەڕوانیدا نەبن. وەك ئەو پەرلەمانتارەی پارتی لەپەرلەمانی عێراق دەڵێت «ناكرێت دەوڵەتێكی فیدراڵی پارە بۆ فەرمانبەرانی نەنێرێت لەكاتێكدا هەموو شتێك رادەست كراوە». شوان محەمەد باس لەوەشدەكات چاودێری دارایی عێراق بۆ ماوەی 20 رۆژ لەهەرێمی كوردستان ماونەتەوەو هیچ تێبینییەكیان نەبووە لەسەر داهاتی ناوخۆی هەرێم، تەنها تێبینییان لەسەر میكانیزمی كۆكردنەوەی داهات لەهەرێم هەبووە كە جیاوازبووە لەبەغداو ئەوەش لەلایەن هەرێمەوە چارەسەركراوە. بەوتەی سەرچاوەیەكی ئاگادار لەگفتوگۆكانی نێوان هەرێم و بەغدا، ئێستا بابەتی ژمارە لەنێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵی عێراق تەواو بووەو ئەوەی هەبووە وەفدی هەرێم رادەستی كردووە. سەرچاوە ئاگادارەكە بۆ هاوڵاتی ئەوەی ئاشكراكرد « بەغدا دەیەوێت تەنها 18%ی شایستە داراییەكانی هەرێم رادەست بكات، ئەوەشی ناردوویەتی خێرە نەك شایستەو دوایین قسەی ئێمە ئەوەبوو كەپێویستە نۆ ترلیۆن و 299 ملیارو 513 ملیۆن دینار تاكۆتایی ئەمساڵ بۆ هەرێمی كوردستان بنێردرێت كەئەویش تەنها بۆ مووچەیە». وتیشی: پێویستە خەرجیەكانی دیكە لە (ئەنفاقی تەشغیلی) بێت نەك ئەوەی ئەوان دەیڵێن كە دەبێت مووچەشی لەسەربێت، بۆ ئەو مەبەستەش گفتوگۆ لەنێوان هەرێم و بەغدا بەردەوامەو ئەوەی لەسەر وەفدی هەرێم بووە جێبەجێی كردووە، ماوەتەوە فشاری سەركردایەتی كورد بۆ ئەوەی شایستە داراییەكان وەك خۆی بنێردرێت كە لەڕێككەوتنەكەی مانگی چواری ئەمساڵ جێگیركراوە، جگە لەوەش ئەوەی دەمێنێتەوە دەكەوێتە سەرشانی پەرلەمانتارانی كورد لەبەغدا». بەوتەی ئەو سەرچاوە ئاگادارە «ئەو پارەیەی بۆ حەشدی شەعبی خەرجكراوە لەشایستە داراییەكانی هەرێم زیاترە، ئەمەش دەریدەخات بەغدا سیاسەتێكی شۆڤێنی و برسیكردن بەرامبەر هەرێم پەیڕەو دەكات، لەكاتێكدا هەرێم هەموو داهاتی ناوخۆو داتاكان و نەوتیشی رادەستی بەغدا كردووەو هیچ بیانویەك نەماوە تا شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان نەنێردرێت». بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، ئێستا كێشەی سەرەكی كە بۆ رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا دروستبووە، لەسەر جیاوازی ژمارەكانە لەنێوان هەرێم و بەغداو تێچووی دەرهێنانی نەوت لەهەرێم و تێچووی دەرهێنانی نەوت لەبەغدا كە جیاوازیەكەی زۆرە، هەرچەندە ئەو سەرچاوە ئاگادارەی هاوڵاتی قسەی لەگەڵ كرد رەتیكردەوە بەهیچ شێوەیەك جیاوازی لەداتاكان هەبێت بەڵام رەتینەكردەوە كەتێچووی نەوتی هەرێم كێشەی دروستكردبێت، باسی لەوەشكرد «كاتێك هەرێم نەوتی رادەست كردووە تێچووی دەرهێنانەكەشی دەكەوێتە ئەستۆی عێراق». لەدوایین لێدوانیدا لەسەر جێبەجێنەكردنی رێككەوتنی هەرێم و بەغدا، وتەبێژی حكومەتی هەرێم رایگەیاند وەڵامی سەرجەم پرسیارەكانی بەغدامان داوەتەوەو وروژاندنی هەر پرسێكی دیكە كات كوشتنە. پێشەوا هەورامانی، وتیشی: 906 ملیار دینارمان بۆ مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان پێویستەو نەدەبوو حكومەتی فیدراڵی ئەو بابەتە تێكەڵی هیچ بابەتێكی دیكە بكات، دەبوو وەكو ناوچەكانی دیكەی عێراق كە ئێستا مووچەی مانگی ئەیلول وەردەگرن مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بنێردرێت. سەبارەت بەو 500 ملیارەی بەغدا ناردوویەتی، وتەبێژی حكومەتی هەرێم دەڵێت:حكومەتی فیدراڵ چەندین مانگی دیكەی ئەمساڵیان لەنێو پلانەكانیان لاداوەو باسیان نەكردووە، هەروەها نەشیان وتووە بۆ ئەو چەند مانگە مافی هەرێمی كوردستان چەند بووە. وەك پێشەوا هەورامی دەڵێت: لەپێناو دابینكردنی شایستە داراییەكانی هاووڵاتیان حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ گفتوگۆكردن و دانوستان لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی ئامادەیە، لەبارەی نەوت و داهاتی ناوخۆشەوە وردەكاری تەواوی داوەتە حكومەتی فیدراڵی. رۆژی حەوتی ئەیلولی 2023 مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند: نەناردنی شایستە داراییەكانمان وەك لەبودجەی فیدراڵدا هاتووە لەلایەن بەغداوە زیان بەهاووڵاتیانمان دەگەیەنێت. رۆژێك پێش پەیامەكەی مەسرور بارزانی، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم كۆبووەوەو لەڕاگەیەندراوێكدا رایگەیاند: پێویستە كۆی گشتی شایستە داراییەكانی هەرێم خەرج بكرێت، كە بەگوێرەی خشتەكانی یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی 2023 دەكاتە 16 ترلیۆن و 498 ملیار دینار، كە مانگانە بەگوێرەی ژمارەكانی بودجە دەكاتە یەك ترلیۆن و 375 ملیار دینار. جێبەجێنەكردنی رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا لەكاتێكدایە، بەپێی زانیاریەكان فشاری نێودەوڵەتی بۆ نزیكبوونەوەی هەرێم و بەغدا دەستیپێكردووەو باڵیۆزی ئەمریكا لەبەغدا بەجیا سەردانی بەرپرسانی هەرێم و بەغدای كردووەو داوای كردووە بەپێی دەستور كێشەكان چارەسەر بكرێن، هاوكات باڵیۆزی ئێران لەعێراق چاوی بەبەرپرسانی هەرێم و بەغدا كەوتووە و مەبەستی سەردانەكەش جگە لەدۆسیەی ئەمنیی بەشێكی پەیوەست بووە بەڕێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا. پێشتریش شاخەوان عەبدوڵا جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق كە لەپشكی پارتییە بەناوی هەموو فراكسیۆنە كوردییەكان جگە لەنەوەی نوێ رایگەیاند: تا كۆتایی ئەم هەفتەیە چاوەڕوان دەكەن بۆ چارەسەركردنی پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم و دوای ئەوە هەموو ئەگەرێك كراوە دەبێت. تائێستا روون نییە چارەنووسی رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا چی دەبێت، بەڵام ئەوەی روونە رێككەوتنەكە شكستی هێناوە، ئەوەش لەكاتێكدایە 26ی حوزەیرانی ئەمساڵ یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵانی 2023 و 2024 و 2025 كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەویش لەدوای چەند مانگێك لەگفتوگۆكردنی لەپەرلەمانی عێراق. لەوكاتەوە نوێنەرانی هەردوو حكومەتی عێراق و هەرێم چوونە ناو زنجیرەیەك دانوستان، بەڵام هەردوولا یەكتر تۆمەتبار دەكەن بەوەی پابەندیەكانیان لەبودجەدا جێبەجێنەكردووە، ئێستاش هەردوولا لەبارەی خەرجی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت، خەرجی نانەوتی و پاكتاوكردنی حسابانی ساڵانی رابردوو ناكۆكن. ناكۆكیەكان لەكاتێكدایە مووچەخۆرانی هەرێم هێشتا مووچەی مانگەكانی تەمموزو ئابیان پێنەدراوە، لەكاتێكدا بەغدا دەستدەكات بەدابەشكردنی مووچەی ئەیلول، ئەمەش فشارێكی زۆری لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان دروستكردووە، هەرچەندە حكومەتی عێراق بۆ مانگەكانی 9-10-11 ی ئەمساڵ بڕیاریداوە 500 ملیار دینار مانگانە بەقەرز بداتە هەرێم تا ناكۆكییەكان چارەسەر دەبن، بەڵام حكومەتی هەرێم رایگەیاندووە ئەو پارەیە بەشی دابەشكردنی مووچە ناكات كەمانگانە 944 ملیار دینارە. لەساڵی 2014ەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئابوری سەربەخۆی راگەیاند، تامانگی ئاداری 2023 بەهۆی دۆڕاندنی دۆسیەیەك لەدادگای ناوبژیوانی پاریس هەرێمی كوردستان ناچاربوو فرۆشتنی نەوتەكەی بەشێوەی سەربەخۆ رابگرێت، لەوكاتەشەوە هەناردەی نەوتەكەی بەهۆی ئەو قەرەبووەی عێراق لەتوركیای داوادەكات دەستیپێنەكردووەتەوە.

شەنای فاتیح وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێم ئەو شوێنانەی مەترسی خنکانی هاووڵاتیانی هەیە دادەخات و شریتی سوریان لێدەدات بەهۆی زۆری رووداوەکانی خنکانی گەشتیاران و هاووڵاتیان، لەمساڵدا تەنها لەسنووری پارێزگای هەولێردا ١٨ کەس خنکاون. وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکرد کە بەهۆی زیادبوونی رووداوەکانی خنکانی هاووڵاتیان و گەشتیاران لەڕووبار، دەریاچە، زێ و چەمەکان لەوەرزی هاویندا بەفەرمانی وەزیری ناوخۆ بەڕێوەبەرایەتییەکانی بەرگری شارستانی و پۆلیس ئەو شوێنە گەشتیاریانە دادەخرێن کە لەماوەی رابردوودا هاووڵاتیان و گەشتیاران تێیاندا خنکاون و مەترسیدارن بۆ مەلەکردن، هەروەها شریتی سوور لەو شوێنانە دراوە کەمەترسین بۆ خنکان  بەئامانجی کەمکردنەوەی قوربانی زیاتر. سەرکەوت کاڕەش، وتەبێژی بەرگری شارستانی هەولێر لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەسەرەتای ساڵەوە تائێستا ١٨ کەس لەسنووری پارێزگای هەولێر خنکاون و ٥٠ کەسیش رزگارکراون. سەرکەوت کاڕەش پێیوایە زۆرینەی حاڵەتەکان نەشارەازیی و مەلەکردنە لەشوێنی قەدەغەکراودا. «زۆرینەی هۆکاری خنکانەکان بەهۆی مەلەکردن و ناشارەزایی لەسنووری ئەو ناوچەیەدا، هەروەها گوێنەدان بەڕێنماییەکانی بەرگری شارستانی و مەلەکردن لەشوێنی قەدەغەکراوو مەترسیداردا، هاوکات بەشێکی زۆری ئەو هاووڵاتی و گەشتیارانە  جلوبەرگ و ئامرازی تایبەت بەمەلەکردن و سەلامەتی بەکارناهێنن»،  سەرکەوت کاڕەش وای وت. بێوار عەبدولعەزیز، وتەبێژی بەرگری شارستانی دهۆک لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەمساڵدا لەسنووری پارێزگای دهۆک سێ کەس خنکاون، هەروەها ١٢ کەسیش لەخنکان رزگارکراون. رۆژنامەی هاوڵاتی چەند جارێک پەیوەندی بەبەرگری شارستانی سلێمانییەوە کرد بۆ وەرگرتنی ژمارەی ئەو هاووڵاتی و گەشتیارانەی کە لەمساڵدا لەسنووری پارێزگای سلێمانیدا خنکاون، بەڵام ئامادەنەبوون وەڵامبدەنەوە. هاوکات بەپێی سەرچاوە ناوخۆییەکان لەمساڵدا لەسنوری پارێزگای سلێمانیدا ١٤ کەس خنکاون. ئەمە لەکاتێکدایە راهێنەرێکی مەلەوانی داوا دەکات هاووڵاتیان و گەشتیاران وردبن لەهەڵبژاردنی ئەو جێگایەی سەردانی دەکەن بۆ مەلەوانی. باخان عوسمان، راهێنەری مەلەوانی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت:  پێویستە ئەو کەسانەی سەردانی رووبارو چەمەکان دەکەن زۆر وردبن لەهەڵبژاردنی ئەو شوێنەی سەردانی دەکەن، چونکە ئاوی مەلەوانگەکان لەگەڵ ئاوی رووبارو چەمەکان جیاوازی هەیە. «گرنگترینیان ئاستی قووڵییە، کەهی مەلەوانگە دیاریکراوە، ئەمەش بۆ کەسی مەلەوان دڵنیایی و کارئاسانییە، هەروەها توانای بینین لەمەلەوانگەدا زۆرترەو بەپێچەوانەی چەم و رووبارەکان، جیاوازییەکی دیکەش ئەوەیە کە لەمەلەوانگەدا راهێنەرو چاودێر یاخود رزگارکەری ژیان  هەمووکات ئامادەن بۆ هەر یارمەتیدانێک کەپێویست بێت، بەڵام لەچەم و رووبارەکاندا کەمتر ئەم حاڵەتە هەیە»، باخان عوسمان وای وت. ئەو راهێنەرە ئەوەشی خستەڕوو، «یەکێک لەهەرە هۆکارە گرنگەکانی زۆربوونی رووداوەکانی خنکان ناشارەزایی و نەزانینی مەلەکردن و هەڵبژاردنی شوێنی مەلەکردنە، دواتریش بەداخەوە لەهەرێمی کوردستاندا بەشێوەیەکی گشتی سود وەرنەگیراوە لەچەم و رووبارەکان و نەبوونەتە پرۆژەی تایبەت بەو بوارەو هیچ کەسێکی تایبەت وەك چاودێر لەو شوێنانەدا نین و هیچ جۆرە رێنماییەك کە گەشتیارو هاووڵاتیان سودی پێویستی لێوەربگرن بوونی نییە. سەبارەت بەچارەسەرو هەوڵدان بۆ کەمکردنەوەی رووداوەکانی خنکان باخان عوسمان باسی لەوەکرد کەئەم رێنماییانە جێبەجێبکرێن رووداوەکان و قوربانییەکان کەمدەبنەوە، ئەوانیش: دیاریکردنی جێگەو شوێنی تایبەت بەمەلەکردن، دانانی رێنمایی و تابلۆی ئاگاداری لەو شوێنانەدا، دابینکردنی کەلوپەل و پێداویستی خۆپاراستن و رزگارکردن و هەروەها دانانی کەسی لێهاتوو بۆ ئەو بوارە لەشوێنە گەشتیارییەکاندا.

عەممار عەزیز ئەو 30 پردەی كە دەكەونە سەر رووباری هشكەڕوو لە سنوری پارێزگای دهۆک و بۆ پەڕینەوەی هاووڵاتیان دروستكراون ، نزیكەی 20 یان مەترسی رووخانیان لەسەرە، چەند جارێك هاووڵاتیان داوای نۆژەنكردنەوەیان كردووە بەڵام بێسوودبووە. ئاشتی جوبرائیل، خوێندنكاری قۆناغی ئامادەیییە ، ماڵیان نزیكی رووبارەكەیە بەهاوڵاتی وت، « چەند رۆژێكی تر دەرگای خوێندنگاكان دەكرێنەوە ، رۆژانە دوو جار بەسەر ئەو پردە هاتۆچوو دەكەین كەنزیكی ماڵمانە، ئەو پردانە هەموو شتێكن تەنها پرد نین، چونكە زۆر بەناڕێكوپێكی دروستكراون لەمەش خراپتر دەمێكە نۆژەن نەكراون». ئاشتی جوبرائیل دەشڵێت «ساڵی  2022 كەسێك لەیەكێك لەپردەكان كەوتووەتە خوارەوەو گیانی لەدەستدا، ئەمساڵ هیچ حاڵەتی مردن  نەبووە ، بەڵام زیاد لە سێ‌ كەس كەوتوونەتە ناو رووبارەكەو لەلایەن خەڵكەوە رزگاركراون، كێشەی سەرەكی ئەو پردانە زۆرینەی هیچ راگرێكیان نییە، بۆیە بەپێی تێپەڕبوونی كات و بوونی باران ئەملاو ئەولایان داڕووخاون ، مەترسی رووخانیان لەسەرە». رووباری هشكەڕوو كەدرێژییەكەی 15 كێلومەترە، بەشی زۆری ئاوی باران و  ئاوەڕۆی دانیشتووانی ناوشاری دهۆك پێیدا تێدەپەڕێت و دەچێتە دەرەوەی شار .  پرۆژەی دروستكردنی ئاوەڕۆ بۆ چەمی هشكەڕوو بڕی 90 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخانكرا بەڵام ماوەی 10 ساڵە پرۆژەكە تەواونەكراوەو پارەكەشی دیار نەماوە، پرۆژەكە درا بەكۆمپانیایەك و لەسەردەمی تەمەر كۆچەر، پارێزگاری پێشووتری دهۆك جێبەجێ‌كراوە، تەنیا لەسەدا 11ی تەواوكرا دوای ماوەیەك پرۆژەكە راگیرا. تائێستا هیچ وادەیەك دیارینەكراوە بۆ دووبارە دەستپێكردنەوەی پرۆژەكە.  بەڕۆژ بەرواری، ماڵەكەی تەنها 200 مەترێك لەڕووباری هشكەڕوو دوورە بەهاوڵاتی وت، «من لەناو خانوویەكی بەكرێ‌دام كەزۆر نزیكە لەرووباری هشكەڕوو، رۆژانە بەلایەنی كەمی دوو بۆ سێ‌ جار لەسەر ئەو پردانە هاتوچۆ دەكەین كە لەسەر رووبارەكە دروستكراون ، من باسی ئەوانە دەكەم كە لەدەوروبەری ئێمەن بەڕاستی مەترسی رووخانیان لەسەرە چەندینجار داوامانكردوە نۆژەنبكرێنەوە، بەڵام بێسوود بووە، لەوەرزی باران كاتێك ئاوێكی زۆری پێدا دەڕوات زۆر بەزەحمەت هاتوچۆی لەسەر دەكەین«. بەرۆژ بەرواری دەشڵێت «جگە لەمەش پردەكان لەڕووی پانتاییەوە زۆر تەسكن ئەگەر پێنج بۆ شەش كەس هاتوچۆی لەسەر بكەن دەبێت ئەوانەی لەلەلای تری پردەكە چاوەڕێ‌ بكەن تا ئەوان دەرباز بن ئینجا ئەوان بێن، خەڵك هەبووە كەوتوونەتە ناو رووبارەكە دڵنیام ئەگەر نۆژەن نەكرێنەوە رووداوی ناخۆشتر روودەدەن». شارەوانی دهۆك بەشێك لەو پردانەی نۆژەنكردوەتەوە بەڵام پارەی تەواو لەبەردەست نیە هەموویان نۆژەن بكاتەوە، لەبەرنامەیاندایە هەموو پردەكان نۆژەن بكاتەوە، بەڵام چاوەرێی‌ پارە دەكەن. ئیسماعیل مستەفا، بەرپرسی راگەیاندنی سەرۆكایەتی شارەوانی دهۆك بەهاوڵاتی وت، «بەشێك لەو پردانە شارەوانی دهۆك نۆژەنی كردووەتەوە، هەروەها لەچەند شوێنێكی سەر رووبارەكە دیواری پاڵپشتمان دروستكردوە بەدرێژایی زیاتر لە 500 مەتر، جگە لەمەش شارەوانی دهۆك هەموو ساڵێك پێش دەستپێكردنەوەی وەرزی سەرماو باران بارین رووباری هشكەڕوو پاكدەكاتەوە ئەمەش بۆ ئەوەی لەكاتی دروستبوونی لافاو زیان نەگاتە هاووڵاتیان». ئیسماعیل مستەفا دەشڵێت، «بۆ نۆژەنكردنەوەی هەموو پردەكان پێویستی بەپارەیە هەركاتێك بودجەی پێویستمان بۆ دابینكرا ئەوا بەدڵنیایەوە ئەو پردانەی مەترسی رووخانیان لەسەرە نۆژەنی دەكەینەوە». بێوار عەبدولعەزیز، بەرپرسی راگەیاندنی بەرگری شارستانی دهۆك بەهاوڵاتی وت» لەوەرزی هاوین ئەو ئاوەی پێیدا دەڕوات كەمە بەڵام لەوەرزی زستان ئاستی ئاوەكە بەرز دەبێتەوە، بۆیە لەكاتی راگەیاندنی شەپۆلێكی باران بارین لەلایەن كەشناسیەوە ئێمە دەكەوینە حاڵەتی ئامادەباشی و تیمەكانمان بڵاوە دەبن بەتایبەت لەدەوروبەری رووباری هشكەڕوو، ئێمەش پاڵپشتی ئەوەدەكەین كەهەر پردێك مەترسی لەسەربێت نۆژەن بكرێتەوە باشترە پێش ئەوەی رووداوێكی نەخوازراو لێی رووبدات.

نیگار عومەر ماوەی نۆ مانگە کێشەی کەمی پاسپۆرتی خام بۆ تازەکردنەوەو دەرهێنانی پاسپۆرتی نوێ لەگەرمیان دروست بووە، ئەمەش کێشەو گرفتی بۆ هاووڵاتیانی سنورەکە دروستکردووە و بووەتە رێگر لەئەنجامدانی گەشت و ناتوانن لەکاتی خۆیدا ئەنجامی بدەن، هاووڵاتیان بەنیگەرانیەوە لەبابەتەکە دەڕوانن و حکومەت بەوە تۆمەتبار دەکەن کەکارئاسانییان بۆ ناکات بەڵکو گرفت بۆ کارەکانیان دروست نەکات. بەڕێوەبەری پاسۆرتی گەرمیانیش هۆکاری کەمی بڕی ناردنی پاسپۆرتی خام دەگەڕێنێتەوە بۆ کەمی ناردنی پاسپۆرت لەلایەن پاسپۆرتی بەغدادەوەو بەهۆی ئەوەی دەیانەوێ سیستەمەکە بکەن بەئەلکترۆنی. هەر هاووڵاتیەکی سنورەکە داواکاری ئەوە بکات کەڕێکاری ئەنجامدانی پاسپۆرتی بۆ بکرێت دەبێت نزیکەی ساڵێک چاوەڕێی ئەوە بکات کەکارەکەی بۆ تەواوبکرێت، تەنها بۆ حاڵەتی نەخۆشی کەڕاپۆرتی پزیشکی پێ بێت لەگەڵ ئەو کەسانەی کە بۆ خوێندن دەچنە دەرەوەی وڵات قبوڵیان بۆ هاتووەتەوە کارئاسانی دەکرێت زووتر پاسپۆرتی نوێی بۆ دەگەڕێتەوە. مقەدەم ریاز محەمەد بەڕێوەبەری نووسینگەی پاسپۆرتی گەرمیان بۆ هاوڵاتی وتی، «هۆکاری ئەم گرفتە بۆ چەند شتێک دەگەڕێتەوە بەڵام هۆکارە سەرەکیەکەی ئەوەیە کە لەلایەن پاسپۆرتی بەغدادەوە رێژەیەکی کەمی دەفتەری خامی پاسپۆرت بۆ تازەکردنەوەو دەرهێنانی پاسپۆرتی نوێ دێتە گەرمیانەوە، هۆکارێکی دیکە ئەوەیە کەپەیوەندی بەڕێژەی زۆری داواکاریەوە هەیە لەلایەن هاووڵاتیانەوە چونکە وەرزی هاوین داواکاری پاسپۆرت زۆر دەبێت بەحوکمی ئەوەی وەرزی پشووەو هۆکاری دیکەی ئەوەیە خەڵک دەیەوێت پاسپۆرتەکەی زووتر بگۆڕێت چونکە نرخی ئەم پاسپۆرتە ئێستا هەرزان ترە لەپاسپۆرتی ئەلکترۆنی هەربۆیە ئەو رێژەیەی دەنێردرێت بەشی داخوازی سنورەکە ناکات، بۆیە گرفتی بۆ دروستکردووین». سیستەمی ئەلکترۆنی پاسپۆرت بووەتە هۆی ئەوەی کەکارەکانی هاووڵاتیان ماوەیەکی زۆر بخایەنێت لەکاتێکدا ئەو سیستەمە لەگەرمیان بەگەڕ نەکەوتووە. مقەدەم ریاز محەمەد دەڵێت، « کەمی ناردنی پاسپۆرتی خام لەلایەن بەغدادەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە  کەدەیانەوێ سیستەمەکە بکرێت بەئەلکترۆنی ئەگەرچی هێشتا لەگەرمیان سیستەمەکە بەکار نەکەوتوەو دەستبەکاربوونی سیستەمەلە وادەکات ئەم لۆدە لەسەر ئێمە کەمبێتەوە بەڵام دیار نیە کەی دەستبەکاردەبێت «. ئەوەش دەڵێت،» بۆ نموونە ئێمە لەمانگێکدا 500 پاسپۆرتمان بۆ دێت بەڵام لەڕۆژێکدا 500 کەس زیاتردێن بۆ داواکاری پاسپۆرت، بۆیە ناچارین تەنها پێویستیەکان جێبەجێ بکەین وەک کەسێک کە نەخۆش بێت و زۆر زەزور بێت یان کەسێک مۆڵەتی خوێندنی هەبێ لەدەرەوەی وڵات جگە لەو حاڵەتانە ناتوانین بۆ کەس پاسپۆرت دەربکەین هاووڵاتیانی دیکە دەبێت چاوەڕێ بن». کاروان محەمەد کە هاووڵاتییەکی سنوری گەرمیانە دەڵێت بەهۆی مامەڵەی پاسپۆرتەوە گەشتی عومرەی بۆ نەکراوەو نەیتوانیوە لەکاتی خۆیدا ئەنجامی بدات. کاروان محەمەد دەڵێت،» ماوەی نزیکەی هەشت مانگ دەبێت مامەڵەی پاسپۆرتمان کردووە بۆ تازەکردنەوەی، بەڵام هەتاوەکو ئێستاش بۆمان دەرنەچوە، کاتێک کە مامەڵەکەم دا بەناو من دەرفەتێکی عەمرەم بەهەدیە وەرگرتبو پێویست بوو لەماوەی دوو مانگدا سەفەرەکەم ئەنجامبدەم، بەڵام بەهۆی ئەوەی پاسپۆرتەکەم بۆ تازە نەکرایەوە بۆیە سەفەری عەمرەکەم ئەنجام نەداو ئەو دەرفەتەشم لەدەستدەرچوو کە بەهەدیە بۆم دەرچوبوو «. ئەوەشی وت،» من پێم سەیرە تازەکردنەوەی پاسپۆرتێک ئەوندە کاتی بوێت یان بۆمان بکەن بەئەلکترۆنی بۆ ئەوەی زووتر کارەکانمان تەواو بکەین نەک بەم شێوازە بێت و هیچ کەسێک بۆ خۆشی نایەت پاسپۆرت دەربکات، بۆیە کاری گرنگی پێیەتی ناکرێت بۆ هەموو شتێک چاوەڕێی دەستی بەغدا بیت تاوەکو بەدڵی خۆی کەی بیەوێ پاسپۆرت بنێریت کەی نەبێت بڵێت نیە پێویستە لایەنی پەیوەندیدار فشاریان هەبێت و دەنگی هاووڵاتی بگەیەنن بەم شێوازە چۆن دەبێت». هاووڵاتیانی گەرمیان بۆ مامەڵەی نەخۆشیش کیشەیان بۆ دروست دەبێت لەوەرگرتنی پاسپۆرت و ناتوانن وەک هاوەڵی نەخۆش بەشیوەیەکی خێرا پاسپۆرتەکانیان وەربگرنەوە. سومەیە رەزا هاووڵاتی گەرمیان بۆ هاوڵاتی وتی،» من دایکم نەخۆش بوو پێویست بوو بیبەینە ئێران خۆم و برایەکم و دایکم داوای پاسپۆرتمان کرد کە بۆمان دەرچێت ئەوەی دایکم تەواو کرا، چونکە راپۆرتی پزیشکی هەبوو زۆر بەزەحمەت ئەوەی براکەمیان بۆ تەواوکرد منیش دەمویست لەگەڵ دایکم بم و ئاگام لێی بێت بەڵام ئەوەی من تەواو نەکرا». ئەوەش دەڵێ،» پێمانیان وتووە لەبەڕێوبەرایەتی پاسپۆرت تەنها دەتوانین هی دوو کەس تەواو بکەین، چونکە پاسپۆرتمان کەمە، ئێمە داوا دەکەین ئەم گرفتە چارەسەر بکرێت و خەڵک بەئاسانتر بتوانێت کارەکانی بکات نەک ماوەی نزیکەی ساڵێ چاوەڕێ بکات «. ئەندامێکی پەرلەمانی عێراق باس لەوە دەکات هەوڵیانداوە رێژەی دەفتەری پاسپۆرت زیاتر بکەن تاوەکو ئەو کێشەیە کەمێک چارەسەربکرێت. سروە محەمەد ئەندام پەرلەمانی بەغداد بۆ هاوڵاتی وتی،» ئێمە بەدواداچوونمان کردووە بۆ ئەم گرفتە، لەبەغدادەوە ئەو رێژەیەی دێتە گەرمیانەوە زۆر کەمەو بەشی داواکاری هاووڵاتیانی سنورەکە ناکات، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە ئەو کۆمپانیایەی کە کاری دەرکردنی دەفتەری خامە ئێستا ناتوانێت ئەو رێژە دەفتەرە دەبکات، حکومەتی عێراق دەیەوێ بیکات بەئەلکترۆنی کە دەبی لە 2024  ئەو سیستەمە جێبەجێ بکرێت «. ئەوەشی وت،»ئێمە هەوڵمانداوە کە بتوانین ئەو رێژەیەی دێتە گەرمیان زیاتر بکرێت و بتوانرێت حاڵەتی زەرورەکان کارەکانیان بەڕێ بکریت، بۆ ئەم مەبەستەش من قسەم لەگەڵ لایەنی پەیوەندیداری بەغدادا کردووەو هەوڵدەدەین ئەو گرفتە گەر چارەسەریش نەبێت کەمتر بێتەوە تاوەکو پاسپۆرتە ئەلکترۆنیەکە دەکەوێتە کار».

ڤانە حەمە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان ماوەی ٢١ مانگە هیچ ئامارێکی لەسەر ئەو توندوتیژیانە بڵاونەکردۆتەوە کە بەرامبەر ژنان دەکرێن، ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی باڵای کاروباری خانمانیش لەسەر ئەو پرسە داوادەکات راستەوخۆ تەلەفۆنی بۆ نەکرێت، چاودرێرانیش دەڵێن پاشەکشەی ئاشکرا لەپرسی ژندا دەبینرێت لەم کابینەیەداو «گومانیان» هەیە لەوەی حکومەت خۆی بێدەنگ کردووە. میدیاکانی هەرێمی کوردستان پڕن لەو هەواڵانەی کەتاوان و توندوتیژیان تێدایە کە بەشێکیان پەیوەندیان بەژنانەوە هەیە، بەڵام کابینەی نۆیەمی حکومەت ماوەی نزیکەی دوو ساڵە هیچ ئامێرێکی فەرمی ناخاتە بەردەست، ئەوەش لەکاتێکدایە لەپیشتردا هەموو مانگێک ئامارەکان بەشێوەیەکی فەرمی بڵاودەکرانەوە لەسەر ماڵپەڕی تایبەت بە بەرێوەبەرایەتی بەرەنگاری توندوتیژیی  دژی ژنان. لەماوەکانی ردابردوودا خوێنەران چەندین هەواڵی تاساویان بەرچاوکەوتووە لەماڵپەڕو کەناڵەکانی راگەیاندن، هەندێک لەو هەواڵانە جەرگبڕن. بۆ نموونە؛ هەواڵی کوشتنی ژنێک بە ١٧ فیشەک، هەواڵی کوشتنی ژنێکی تر بەچەقۆ، یەکێکی تر بەخنکاندن لەشوقەیەکدا، لەگەڵ جۆرەکانی تری کوشتن و ئازاردانی جەستەیی و دەرونی، بەبێ ئەوەی هیچ کام لەو کوشتنانە لەو ٢١ مانگەی رابردوودا لەلایەن حکومەتەوە تۆمارکرابن و بڵاویبکەنەوە. لەوبارەیەوە هاوڵاتی پەیوەندی کرد بە خانزاد ئەحمەد ئەمینداری گشتیی ئەنجومەنی باڵای خانمان و گەشەپێدان بەڵام بەتوڕەییەوە وتی کەدەبێت «پێشوەخت» تەلەفون بۆ ئۆفیسەکەی بکرێت و داوای مۆڵەت بکرێت هەرەوەها وتی کەڕۆژنامەنوس نابێت راستەوخۆ تەلەفۆن بۆ خۆی بکات لەسەر پرسەکانی ژنان. تەنیا وتی رای «زۆرباشە» لەسەر کابینەی نۆیەم سەبارەت بەپرسەکانی ژنان، بەبێ ئەوەی هۆکاری نەبوونی ئامارەکانی توندوتیژیی بەرامبەر بەژنان بەشێوەی فەرمی روونبکاتەوە. خانزاد ئەحمەد رۆژانە ئەو هەواڵ و چالاکیانەی خۆی لەپەیجی فەیسبوکی ئەنجومەنی باڵای خانمان بڵاودەکاتەوە کەچۆن بۆ شاندە بیانەکانی رووندەکاتەوە کەپرسەکانی ژنان «پێشکەوتوون »لەهەرێمی کوردستان، بەڵام ریکخراوەکانی ژنان بەپێچەوانەوە پێیان وایە پاشەکشەی کردووە. بەپێی یەکێک لەو هەواڵانەی کە لەپەیجی ئەنجومەنەکە هەفتەی رابردوو بڵاوبووەتەوە، خانزاد ئه‌حمه‌د له‌گەڵ شاندێكی باڵای كه‌نه‌دا کۆبووەتەوە، كه‌پێكهاتووە له‌ ژماره‌یه‌ك په‌رله‌مانتار و سیاسه‌تمه‌دارو نوێنه‌ری پارته‌ سیاسییه‌كانی كه‌نه‌دا. لەهەواڵەکەدا هاتووە کەوا باسیان «لەو پێشکەوتنانە» کردوە حکوومەتی هەرێمی کوردستان بە هاوکاری لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ تاکەکانی کۆمەڵگا و بەتایبەت بۆ ئافرەتانی رەخساندوویەتی. بەڵام چاودێرانی مافەکانی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم «کەمتەرخەمە» لەوەی کەتوندوتیژیی بەرامبەر ژنان کەمبکاتەوە بەوپێیەی نەیتوانیوە بازرگانیکردن بەچەکی بێمۆڵەت کۆنترۆڵ بکات کەئەو چەکانە هۆکارێکی دیاری کوشتنی ژنانن. شەدە بەشیر، چالاکوانی بواری ژنان و راگەیاندکار، بڵاونەکردنەوەی ئامارەکانی کوشتنی لەلایەن حکومەتەوە بە «جێگەی گومان» ناوبرد، هەروەها وتی بەپێی بەدواداچوونی ئەوان ئامارەکانی کوشتنی ژنان لەم کابینەیەدا روو لەبەرزبوونەوەیە. شەدە بەشیر  بەهاوڵاتی وت «بۆ ئێمە وەک چالاکوانی بواری ژنان پرسیارە کە بۆچی  حکومەتی هەرێم ئامارەکان بڵاوناکاتەوە، لەگەڵ ئەوەی لەساڵانی رابردووشدا کە حکومەت بڵاویان دەکردەوە رەخنەمان لەسەر ئەو ژمارەیەش هەبوو چونکە ئەگەر تەنها بەراوردێکی ئەو ئامارەت بکردایە لەگەڵ هەموو ئەو ژمارەیەی کە لەتۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و هەواڵەکان دەمانبیست، ئەوا جیاوازیەکەی زۆر بوو». وتیشی «حکومەت بۆیە ئامارەکان بڵاوناکاتەوە، چونکە حکومەت خۆی بەرپرسە لەوەی کەتاوەکو ئێستا دیاردەی بازرگانیکردن بەچەکی بێمۆڵەت هەیە، لەبەر کەمتەرخەمی خۆیەتی». جگە لەوەی نزیکەی دوو ساڵە حکومەت هیچ ئامارێکی بڵاو نەکردووەتەوە، هەروەها لەڕابردووشدا زۆرجار بەرپرسانی دازمەزراوە فەرمیەکانی حکومەت دوو داتای جیاوازیان بڵاوکردووەتەوە بۆ میدیا ناوخۆییەکان و میدیا جیهانییەکان. بەپێی دواین ئاماری حکومەت کە بۆ ساڵی ٢٠٢١ بڵاویکردووەتەوە لەماڵپەڕی  بەڕێوبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان، تەنها «١٢» ژنکوشتن و خۆسوتاندن لەسەرجەم هەرێمی کوردستان تۆماکراون، بەڵام هەر بۆ هەمان ساڵ بەپێی لێدوانی هیوا کەریم جوامێر لەهەمان بەڕێوەبەرایەتی بۆ ئاژانسی فرانس پرێس کەئاژانسیکی جیهانیە تەنها « ٤٥ « ژن کوژراون. لەم بارەیەشەوە ئاری رەفیق، جێگری بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ژنان، ئاگاداری لێدوانی ئەو بەڕێزە نیم و نازانم لەسەر چ بنەمایەکیش ئەو قسەیەی کردووە. هاوڵاتی لەبارەی بڵاونەکردنەوەی ئامارەکانی توندوتیژی دژ بەژنان  و حاڵەتەکانی کوشتنی ژنانەوە ئاری رەفیق وتی» ئەو ئامارانە لای ئێمە نەماون و لەلایەن ئێمەوە بڵاو ناکرێنەوە». بەڵام بەپێی لێدوانی ئاڤان جاف، چالاکوانی بواری ژنان بۆ دەنگی ئەمریکا لەساڵی ٢٠٢٢ دا ٤٤ ژن کوژراون، لەبەرامبەردا ئاژانسی هەواڵی ژن، کە تایبەتە بەکێشەکانی ژنان لەساڵی ٢٠٢٢دا ٢٩ ژن کوژراون کە پشکی شێر بەر هەولێرو دهۆک کەوتووە. هاوکات لەبارەی کارەکانی کابینەی نۆ بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان  و گۆڕانکاری لەبەرزبوونەوەی حاڵەتەکانی کوشتنی ژنان ئاری رەفیق وتیشی، بابەتی بەردەوامی حاڵەتەکانی توندوتیژی و تاوانەکان و تاوانی کوشتنیش لەپاڵیدا پەیوەندی بەکابینەیەک و کابینەکانی رابردوو نیە، بەڵکو پەیوەندی بەبارودۆخ و رەوشی کۆمەڵایەتی و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان، ئەو گۆڕانکاریە کۆمەڵایەتیەوە هەیە کە لەکوردستان هاتووەتە ئاراوە. ئاماژەی بەوەشکرد کە بابەتی کوشتنی ژنان لەهەموو ساڵەکان وەک یەک نیە، هەر ساڵێک بەجۆرێکە، گەر لە ٢0١٠ تاوەکو ساڵەکانی دواتر سەیری بکەیت، بەوجۆرە نیە کە بڵێی ساڵ بە ساڵ بەرزبووەتەوە. ساڵی وا هەبووە ٥٠ حاڵەتی کوشتنی ژنان هەبووە، بەڵام ساڵی واش هەبووە ٣٣-٣٤ حاڵەتی کوشتنی ژنان هەبووە. ژمارەکان بەرزونزمی دەکەن، پێموایە هەڵەیەکی داتاییە کە بڵێی ساڵ بەساڵ زیادی کردووە، حاڵەتەکانی کوشتنی ژنان ساڵ بەساڵ زیاد ناکات، بەڵکو لەساڵێک بۆ ساڵێكی دیکە بەرزونزم دەبنەوەو جیاوازە. لەبەرامبەریشدا شەدە بەشیر، چالاکوانی بواری ژنان و راگەیاندکار، لەبارەی بڵاونەکردنەوەی  ئامارەکانی کوشتن لەم ماوەی ئەم دوو ساڵەدا وتی «خۆی لەخۆیدا جێگای گومانە بۆ ئێمەش وەک چالاکوانی بواری ژنان پرسیارە کە بۆچی  حکومەتی هەرێم ئامارەکان بڵاوناکاتەوە ...  بەڕای من وەک چالاکوانێک، ئامارەکانی کوشتنی ژنان بەپێی ئەو بەدواداچوونانەی ئێمە کردوومانە ئامارەکە لە بەرزبوونەوەدایە.»  

دلێر عەبدوڵڵا لەگەڵ دروستبوونی هەر گرژی و ئاڵۆزییەك لەگەڵ بەغدا، دەسەڵاتدارانی هەرێم باسی ریفراندۆم و گرتنەوەی ئاوی بەنداوەكان دەهێننە ئاراوەو دەیانەوێت وەك كارتی فشار بەكاریبهێنن، سەركردەیەكی یەكێتیش پێی وایە كە ئەو دوو بابەتە هیچ بەهایەكی نییەو راشیگەیاند كەكورد لەئێستادا هیچ كارتێكی فشاری نییە، بەرپرسێكی باڵای پارتیش ئاماژە بەوە دەكات كە ئەوانە كارتی فشاری بەهێزن و لەكات و ساتی خۆیدا بەكاریدەهێنن. لەپاش ئەنجامدانی ریفراندۆمەكەی هەرێمەوە، هەر گرژی و ئاڵۆزییەك لەنێوان بەغداو هەولێر دروست ببێت، دەسەڵاتدارانی كورد باسی ریفراندۆم و پرسی گرتنەوەی ئاوی بەنداوەكان دەهێننە ئاراوەو دەیانەوێت وەك كارتی فشار لەسەر بەغدا بەكاریبهێنن، كە بەڕای چاودێرانی سیاسی، ئەم هەوڵ و باسانە عەیبەیەو لەسەر كورد دەكەوێت، هەروەك ئەوەی مەسعود عەبدولخالق چاودێری سیاسی بەهاوڵاتی وت «بەڕاستی زۆر ناشرینە سەركردەكانی كورد باسی ئەم ریفراندۆم و گرتنەوەی ئاو دەكەن، ئەسڵەن ریفراندۆم سوتاوەو ئاویش نازانم لەكێی ئەگرنەوەو چۆن ئەو كارە دەكەن؟ شەرمە بۆ سیاسیەكانی كورد ئەم باسانە دەوروژێنن. وەڵامی ئەوانە نە كارتی فشارن نە هەڕەشەن.» ریفراندۆم كە لەڕۆژی 25ی ئەیلولی ساڵی 2017 ئەنجامدرا، كاردانەوەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی لێكەوتەوەو هەرزوو مەسعود بارزانی سەرۆكی ئەوكاتی هەرێمی كوردستان، لەژێر فشاردا داوای دانوستاندنی لەگەڵ حكومەتی عێراقیدا كرد. بەڵام پارتی و چەند حزبێكی تر پێیان وایە ریفراندۆم كاریگەری ماوەو تاپۆیەكە لەگیرڤانی كورد دەمێنێتەوە. لەوبارەوە فازیل بەشارەتی بەرپرسی پێشووی لقی دوانزەی پارتی دیموكراتی كوردستان بەهاوڵاتی وت «ریفراندۆم كاریگەری خۆی هەیەو تاپۆیەكە لەگیرڤانی كوردایە، ئێمە شانازی پێوە دەكەین و لەهەر كات و ساتێكدا بێت توانامان هەیە وەك كارتی فشاری گەورە دژی بەغدا بەكاریبهێنین، ئاویش لای خۆمانەو ئەوەش دیسانەوە كارتێكی ترە، بەڵام نامانەوێت لەئێستادا بەكاریانبهێنین.»  پارتی و یەكێتی كە لەزۆر پرسی نەتەوەییدا ناكۆكن، لەم بابەتەشدا جیاوازییان هەیەو بۆچونیان لەوبارەوە دژبەیەكە، سەركردەیەكی یەكێتی پێی وایە كەكورد كارتی فشاری نییەو ئەوەی پارتی باسی دەكات تەنها بۆ جوڵاندنی سۆزی خەڵكە، دڵپاك تاهیر ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت «ریفراندۆممان تاقیكردەوە، هێزی سەربازیشمان تاقیكردەوە، ئاوی خواردنەوەشمان نییە تا ئەوەش تاقی بكەینەوە، بۆیە من پێموایە مادام ئێمە یەكدەنگ و یەكڕیز نین، بۆیە هیچمان پێناكرێت بەرامبەر بەغدا. ئەسڵەن ئێمە كارتی فشارمان نییە تا بەكاریبهێنین. ئەوقسانە هەمووی بۆ وروژاندنی سۆزی خەڵكەو هەندێكیشیان لەگەڵ رێزما لەنەزانی خۆیاندا ئەو قسانە ئەكەن.» لەكاتی دروستبوونی گرژییەكانی ئەم دواییەی كەركوك، كە بووە هۆی كوژرانی چوار كوردو برینداربوونی دەیانی تر، دوبارە بابەتی ریفراندۆم و گرتنەوەی ئاوەكە، باسكرایەوەو بەشێك لەسەركردەكانی پارتی و سەرۆكی چەندین حزبی تر بانگەشەی ئەوەیان كردەوە كە دژی حكومەتی ناوەند ئەو دوو رێگەیە بگیرێتەبەر، بەڵام سەركردەكەی یەكێتی پێی وایە «ئەوەی لەكەركوك روویداوە هیچ پەیوەندی بەكوردەوە نیەو هەوڵی پارتیە بۆ نانەوەی ئاژاوەو تێكدانی ئارامی شارەكە بۆ مەبەستی سیاسی.» لەماوەی چەند رۆژی رابردوداشدا وەزارەتی كشتوكاڵی حكومەتی هەرێم راگەیەنراوێكی بلاوكردەوە كە تێیدا هاتبوو «مەلەفی ئاو بەپێی دەستوور رێكخراوە لەنێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی، بۆ ئەم مەبەستەش هەردوو وەزارەتی كشتوكاڵی حكومەتی هەرێم و وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكانی عێراق پەیوەندییە هاوبەشەكانیان رێكخستووەو لەسەر بنەمای پێكەوە كاركردن بەردەوام دەبن.» سەرەڕای ئەم روونكردنەوەیەی وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێم، بەڵام سەركردەكەی پارتی پێی وایە «پرسی ئاو، كارتێكی فشاری بەهێزەو لەئان و ساتی خۆیدا بەكاریدەهێنین، ئەگەر زۆرمان بۆ بێت و حكومەتی عێراقی تەنگەتاومان بكات ناچارین پەنا بۆ ئەوە بەرین و ئێمەش فشاریان لەسەر دروست بكەین.» ئەگەرچی بەپێی رێكەوتنە نێودەوڵەتییەكان بەكارهێنانی ئاو بۆ دروستكردنی فشار رێگەپێدراو نییەو بەدژی بنەماو پرەنسیبەكانی مافی مرۆڤ لەقەڵەم دەدرێت، بەڵام لای سەركردایەتی سیاسی كورد هیچ رێگرییەك نییە ئەگەر بێتو فشارەكانی ناوەند بەردەوام بن لەسەریان، لەوبارەوە فازیل بەشارەتی بەهاوڵاتی وت «كاتی خۆی لەشۆڕشی ئەیلول، كۆمەڵێك كۆنگرێسمانی ئەمریكی بە كیسنجەریان وت كارێكی زۆر بێ رەوشتیتان كرد بەرامبەر بەگەلی كورد كە ئەو شكستەتان بەسەردا هێنان، ئەویش لەوەڵامدا وتی ئێمە پێغەمبەرەكان نین بەدوای ویژدانا بگەڕێین، ئێمە سیاسیەت ئەكەین. جا ئێستاش بۆ ئێمە وەهایە. ئێمە سیاسیەت دەكەین. ئەوەتا ئێران ئاومان لێ دەگرێتەوەو خۆیشی ناوناوە كۆماری ئیسلامی، توركیاش بەهەمان شێوە ئاو لەعێراق دەگرێتەوە.» لاوازی ئێستای كورد بەرامبەر حكومەتی ناوەندی، نەبووەتە هۆكارێك بۆ ئەوەی سەركردایەتی سیاسی كورد بیر لە رێگاچارەی جددی بكەنەوە تا بتوانرێت بەرامبەر حكومەتی ناوەندی خواستی كورد بسەپێنرێت، لەوبارەوە دڵپاك تاهیر بەهاوڵاتی وت «بەداخەوە ئێمە تائێستا نەمانتوانیوە هەنگاوی پێویست بنێین، ناكۆكییەكانمان هۆكار بوە بۆ فەرامۆشكردنی پرسە نەتەوایەتییەكان، چەندین جار ئێمە دەستمان درێژكردووەو داوای یەكڕیزیمان كردووە، بەڵام بەداخەوە كەس بەدەممانەوە نایەت و هەوڵ نادرێت بۆ ئەوەی بەكۆدەنگی كردارو گفتارمان یەكبخەین و رووبەڕووی دوژمنی كورد بوەستینەوە.» تاپۆكەی ریفراندۆم و گرتنەوەی ئاو، كە لای بەشێك لەدەسەڵاتدارانی هەرێم ناونراون كارتی فشار. بەڵام تەنها لەچوارچێوەی قسەدایەو كاری پێناكرێت. ئەمەش لای تاكی كوردی بوەتە پرسیارو ئاخۆ كەی ئەم تاپۆ رەشە لەگیرڤانی كورد دەردەهێنرێت، بۆ ئەوە فازیل بەشارەتی دەڵێت «ئێمە نامانەوێت ئەو كارتە فشارە گەورانە بەرامبەر حكومەتی عێراق بەكاربهێنین، چونكە بەتەمای ئەوەین هەروەك جەنابی سەرۆك بارزانی فەرموی ئەگەر دەوڵەتیش پێكبهێنین دراوسێیەكی باشبین لەگەڵ یەكا نەك دوژمنی سەرسەخت بین لەگەڵ یەكا، بۆیە ئەو كاراتەو كۆمەڵێك كارتی تر لەگەڵ عێراقدا دەبێتە بێئومێد بوون و نەمانی هیوا لەهەموو دەرگاكانی وتووێژ، ئەگەر هەموو ئەو دەرگایانەمان لێداخرا ئەوكات بەدڵنیاییەوە ئێمە ئەو كارتانە بەكاردەهێنین و تاپۆكە لەگیرفانمان دەردەهێنین.

شەنای فاتیح بەهۆی دواکەوتنی مووچەکانیان و نزیکبوونەوەی ساڵی نوێی خوێندنی ٢٠٢٣-٢٠٢٤ مامۆستایان هەڕەشەی بایکۆتکردنی هۆڵەکانی خوێندن دەکەن لەئەگەری ئەوەی لایەنی پەیوەندیدار بەدەم داواکارییەکانیانەوە نەچێت. وەزارەتی پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستان رۆژی ١٣ی ئەیلوولی بەیەکەم رۆژی دەستپێکردنی وەرزی نوێی خوێندنی ٢٠٢٣-٢٠٢٤ دەستنیشانکردووە، هەروەها لەمساڵی خوێندندا رۆژانی هەینی و شەممە پشوو دەبێت. ئەمە لەکاتێکدایە شەش رۆژ لەمانگی ئەیلوول تێپەڕیووە بەڵام تائێستا مامۆستایان و فەرمانبەرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان مووچەی مانگی تەمموزیان  وەرنەگرتووە، بۆیە فەرمانبەران بەگشتی و مامۆستایان  بەتایبەتی لەئەگەری دواکەوتنی مووچەدا هەڕەشەی بایکۆتکردنی هۆڵەکانی خوێندن دەکەن، جێگری سەرۆکی یەکێتی مامۆستایان دەڵێت:» بارودۆخ بەم شێوەیە بڕوات ئەمساڵی خوێندن دڵخۆشکەر نییە». عەتا ئەحمەد، جێگری سەرۆکی یەکێتی مامۆستایانی کوردستان لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: بەشیوەیەکی گشتی بارودۆخێکی نەخوازراو هاتووەتە پێشەوە، ماوەی دوو مانگە مامۆستا مووچەی وەرنەگرتووەو چارەسەری کێشەکانیش تائێستا دیار نییە، بۆیە مامۆستایان دڵەڕاوکێیان بۆ ساڵی نوێی خوێندن هەیە بەڵام هێستا زووە بڕیار لەسەر بایکۆت بدرێت. وتیشی: بەبڕوای ئێمە ئەگەر بێت و بارودۆخ بەم شێوەیە بڕوات و دواکەوتنی مووچە بەردەوام بێت  مامۆستایان خۆڕسکانە خۆپیشاندان ئەنجامدەدەن و بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندن دەکەن و ناڕەزایەتی دەردەبڕن، چونکە ئەوە مافێکی رەوای خۆیانە  لەکاتێکدا کەدەزانن لەهەرێمی کوردستاندا داهاتێکی باش هەیەو بەرپرسان بارودۆخیان باشەو داهاتیان هەیەو سامانی ئەم وڵاتە خەڵکانێک دەیبەن کەهیچ خزمەتێکیش ناکەن، ئەمانە وایانکردووە کەهیچ کەس دڵخۆشنەبیت بەپەروەردەو مامۆستایەتی. بەڵام ئێمە هانی کەس نادەین بۆ ئەم پڕۆسەیەو ئومێدەوارین کەحکومەت بەرپرسانە مامەڵە لەگەڵ ئەم بارودۆخەدا بکات، لەهەمان کاتدا دانانی پشووی شەممان و کەمبوونەوەی بەشە وانەکانی  بەشێک لەوانەبێژانی لەجیاتی گرێبەستکردن  بۆیان خستووەتە بەر لادان و دەرکردن. عەتا ئەحمەد وای وت. جێگری سەرۆکی یەکێتی مامۆستایان باسی لەوەشکرد کە ئەگەر بارودۆخ بەم شێوەیە بڕوات ئەمساڵی خوێندن دڵخۆشی نییە و ئەگەر لایەنی پەیوەندیدار بەدەم داواکاری مامۆستایانەوە نەیەت مەترسی بۆ سەر پڕۆسەی خوێندن دروستدەبێت. بەپێی ئامارێکی بەڕێوبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی کەدەست رۆژنامەی هاوڵاتی کەوتووە لەسنووری بەڕێوبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی  هەزارو ٣٩٠ ناوەندی خوێندن هەن بەم شێوەیەی خوارەوە: ١٠٦ باخچەو هەزار قوتابخانەی بنەڕەتی و ٢١ دواناوەندی و ٢١٧ ئامادەیی و ٢٣ ناوەندی فێرکردنی خێراو ١٦ ناوەندی پیشەیی و دوو کۆمەڵگەو پێنج ناوەندی نەهێشتنی نەخوێندەواری. ئەحمەد فازیل، کەپیشەی مامۆستایە لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: مامۆستایان رێککەوتوون لەسەر ئەوەی  کە ئەگەربێت و مووچە نەدرێت ئەوا بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندن دەکەن چونکە مووچە مافێکی رەوای مامۆستیانەو بژێوی ژیانیان لەسەر ئەو مووچەیە. وتیشی: چەندین مامۆستای وانەبێژ لادراوە بەهۆی ئەوەی کەڕۆژانی شەممە بووەتە پشوو و بەشە وانە کەمدەکات، ئەوەش بەنسبەت مامۆستایانی وانەبێژەوە شتێکی باش نییە چونکە مامۆستایانی وانەبێژ رەوشێکی ناخۆشیان هەیەو چەندین ساڵە خزمەت دەکەن و چاوەڕێی دامەزراندنن، بەڵام ئێستا بەسوپرایز لادەدرێن. هەر بەپێی ئەو ئامارەی بەڕێوبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی، ٣٧٩ هەزارو ٨٠٧ قوتابی لەناوەندەکانی سنووری پەروەردەی سلێمانیدا دەخوێنن بەم شێوەیە: ١٦ هەزارو ٤٠٦ قوتابی باخچە، ٢٨٤ هەزارو ١٥٤ قوتابی بنەڕەتی، چوار هەزارو ٨٦٦ قوتابی دواناوەندی، ٦٨ هەزارو ٨٦٧ قوتابی ئامادەیی، ٩٥١ قوتابی فێرکردنی خێرا، سێ هەزارو ٦٣١ قوتابی پیشەیی، ٥٤٥ قوتابی کۆمەڵگەکان و ٣٨٧ قوتابی نەهێشتنی نەخوێندەواری. هاوکات ژمارەی قوتابیانی پۆلی ١٢ لەسنووری بەڕێوبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی  ٢٨ هەزارو ٧٣١ قوتابییە کە دەکاتە نزیکەی ١٠%ی هەموو قوتابیانی سنوری پەروەردەی سلێمانی بەم شێوەیە: ٢١ هەزار و ٩٦ قوتابی پۆلی دوانزەی زانستی، شەش هەزار و ١٨٧ قوتابی دوانزەی وێژەیی، هەزار و ٤٤٨ قوتابی پیشەیی. بەگوێرەی ساڵنامەی خوێندن کە لەلایەن وەزارەتی پەروەردەی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بڵاوکراوەتەوە  رۆژی ١٣ی ئەیلوول یەکەم رۆژی دەستپێکردنی دەوام دەبێت و هەفتەی یەکەمیش تایبەت دەبێت بەئامادەکاری و رێنوێنی بۆ دەستپێکردنی خوێندن. بۆ ساڵی خوێندنی ٢٠٢٣- ٢٠٢٤  پێنج رۆژ لەهەفتەیەکدا وانە دەخوێندرێت و رۆژانی شەممە لەناوەندەکانی خوێندن کراوەتە پشوو. هەروەها کۆی گشتی رۆژەکانی خوێندن لەوەرزی یەکەمدا ٨٣ رۆژە کە لە ١٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ دەستپێدەکات وتاقیکردنەوەی کۆتایی وەرزەکەش لە٣-١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ئەنجامدەدرێت، پاش کۆتایهاتنی تاقیکردنەوەکان رۆژانی ١٦-٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ پشووی وەرزی یەکەم دەبێت. سەبارەت بەوەرزی دووەمیش بەپێی ساڵنامەی وەزارەتی پەروەردە وەرزی دووەمی خوێندن ٨١ رۆژە و لە ٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ یەکەم رۆژی دەستپێکی وەرزی دووەم دەستپێدەکات و رۆژانی ١٤-٢٣ی ئایاری ٢٠٢٤ تاقیکردنەوەکانی کۆتایی وەرزی دووەمی پۆلە ناکۆتاکان و تاقیکردنەوەی نیشتیمانی پۆلی نۆی بنەڕەتی ئەنجامدەدرێن. هەروەها ٣ی حوزەیران تا یەکی تەمموزی ٢٠٢٤ خولی یەکەمی تاقیکردنەوە گشتییەکانی پۆلی ١٢ی ئامادەیی (زانستی-وێژەیی-پیشەیی) ئەنجامدەدرێن.

هاوڵاتی  وتەبێژی بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لەدووشەممەی رابردوو دۆسیەیەکی هەستیاری ئاشکراکرد سەبارەت بەبارمتەگرتنی هاووڵاتییەکی سویدی لەلایەن ئێرانەوە، بەڵام ناوی ئەو کەسەی نەهێنا کەدەستگیرکراوە. پیتەر ستانۆ، وتەبێژی بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا، رۆژی دووشەممە ٤ی ئەیلوول، دەربارەی دۆخی یەکێک لەفەرمانبەرەکانی یەکێتییەکە کە زیاتر لەساڵێکە،  لەلایەن ئێرانەوە دەستگیرکراوە بەدەنگی ئەمریکای راگەیاند، «ئاگاداری دۆسیەی هاووڵاتییەکی سویدی هەین کە لەئێران دەستبەسەرەو لەنزیکەوە چاودێری دۆسیەکەی دەکەین». ئەم دیپلۆماتە پلەباڵایەی یەکێتی ئەوروپا، بەجەختکردنەوە لەسەر ئەوەی نایەوێ دەربارەی وردەکاری بابەتەکە قسە بکات، بەدەنگی ئەمریکای راگەیاندووە:» پەیوەندییەکی نزیکمان لەگەڵ بەرپرسانی سویدی و کۆنسوڵگەرییەکانی سوید هەیە لەم بارەیەوە». بەڵام لەبەر باری ئەمنی و دۆخی تایبەتی کەسەکە زانیارییەکی زیاتری نەخستەڕوو. بەڵام باسی لەوە کرد دەستبەسەرکردنی ئەم کەسە بەشێکە لەو دەستبەسەرکردن و قۆڵبەستکردنە سەرەڕۆییانەیەی هاووڵاتیانی یەکێتی ئەوروپا کەئێران دەیکات. ستانۆ باسی لەوەکرد، «بەڕاوێژو هاوکاری لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپی، لەهەموو دەرفەتێک کەڵک وەردەگرین بەوەی ئەم بابەتە لەگەڵ بەرپرسانی ئێرانی بدەینە بەرباس بەمەبەستی ئازادکردنی سەرجەم هاووڵاتیانی ئەوروپی کە لەئێران بەبێ هۆ دەستگیرکراون». ئەوەی ناوی کەسەکەی بۆ یەکەمجار ئاشکراکرد رۆژنامەی نیویۆرک تایمزی ئەمریکی بوو. رۆژنامەکە رۆژی دووشەممە ٤ی ئەیلوول بڵاویکردەوە «یۆهان فلۆدرۆس» فەرمانبەری یەکێتی ئەوروپا، زیاتر لە ٥٠٠ رۆژە لەئێران دەستبەسەرە، بەڵام تا ئێستا سویدو یەکێتی ئەوروپا بێدەنگیان بەرامبەر دۆسییەکەی هەڵبژاردووە».   هەڵوێستی سوید وەزارەتی دەرەوەی سوید، لەئیمەیلێکدا بۆ نیۆیۆرک تایمز لەم بارەوە نووسیویەتی:» هاووڵاتییەکی سویدی کە لەدەیەی چوارەمی تەمەنیدایە، لەنیسانی ٢٠٢٢ەوە لەئێران دەستبەسەرەو وەزارەتی دەرەوەی سویدو  باڵیۆزخانەی سوید لەتاران لەم دۆسیەیە دەکۆڵنەوەو خەریکی تاوتوێکردنی دۆسیەکەن». وەزارەتی دەرەوەی سوید لە ئیمەیلەکەیدا ئاماژەی بەوردەکاری رووداوەکە نەداوەو خۆی بواردووە بەوەی لەمبارەوە قسە بکات، بەڵام هەر لەم پەیوەندەدا نووسیویانە:» لەگرنگی بابەتەکە تێئەگەین، بەڵام ئێمە لامان وایە ئەگەر ئەم وەزارەتە بەئاشکرا دەربارەی دۆسیەکەی قسە بکات، تاوتوێکردن و کارکردن لەسەر دۆسیەکە ئاڵۆز ئەکات».   یۆهان فلۆدرۆس کێیە؟ بەپێی ئەو زانیارییانەی رۆژنامەی نیۆیۆرک تایمز دەربارەی یوهان فلۆدرۆس بڵاویکردووەتەوە، یۆهان فلۆدرۆس، تەمەن ٣٣ ساڵ و هاوڵاتی سویدی، بەهاری ٢٠٢٢ لەگەڵ چەند هاوڕێیەکی بەمەبەستی گەشتکردن سەردانی ئێرانیان کردووە، رۆژی ١٧ نیسان، کاتێک ویستوویانە لەئێران بێنە دەرەوە لەفڕۆکەخانەی (ئیمام خومەینی) لەتاران دەستگیرکراوەو دوو مانگ دواترو مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢، لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە تۆمەتی سیخوڕی درایە پاڵ و ئێستا لەزیندانی ئێڤین دەستبەسەرە. ئەم هاووڵاتییە سویدییە پێشتر کۆمەڵێک ئەرک و بەرپرسایەتی لەدامەزراوەکانی سەر بەیەکێتی ئەوروپا پێسپێردراوە. فلۆدرۆس لەساڵی ٢٠١٩ەوە، وەک یاریدەدەری ئیلڤا یۆهانسۆن، کۆمیسیاری یەکێتی ئەوروپا بۆ کۆچ و کۆچبەران کاری کردووە. ساڵی ٢٠٢١ تایبەت بووە بە «خزمەتگوزاری کارلێکی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا»وە. ئەم دامەزراوەیە تێکەڵەیەکە لەوەزارەتی دەرەوەو وەزارەتی بەرگری یەکێتی ئەوروپا، لەئێستادا جۆزێپ بۆرل، بەپرسایەتی دەکات.   هەڵوێستی یەکێتی ئەوروپا بەشی «خزمەتگوزاری کارلێکی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا» دەربارەی دەستگیرکردنی ئەم هاووڵاتییە سویدیە نووسیویەتی:» لەنزیکەوە چاودێری دۆسیەکەین، بەڵام ئاماژەی بەوە نەداوە کە فلۆدرۆس لەم بەشە کاردەکات یان ئەوەی پێشتر بەهۆی کاروباری یەکێتی ئەوروپاوە سەردانی ئێرانی کردبێت». نەبیلە مێسرالی، یەکێک لەوتەبێژەکانی ئەم دامەزراوەکە، بە ئاماژە بەزیاتربوونی ئەو هاووڵاتییە ئەوروپاییانەی کە لەئێران دەستگیردەکرێن وتی:» لەهەموو دەرفەتێک کەڵک وەردەگرین بۆ هێنانە بەرباسی ئەم بابەتە بەبەمەبەستی ئازادکردنی ئەو هاووڵاتییە ئەوروپیانەی کە سەرەڕۆیانەو بێ هۆکار لەئێران دەستگیرکراون.» جۆزب بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا دەستگیرکردنی ئەم دیپلۆماتە سویدیەی بەناڕەواو سەرەڕۆیانە ناوبرد  کە ٥٠٠ رۆژە لەئێران دەستبەسەرە. کەسانی نزیک بە فلۆدرۆس چی ئەڵێن؟ باوکی فلۆدرۆس لەوەڵامی نیۆیۆرک تایمز دەربارەی کوڕەکەی، لەگەڵ ئەوەی نیگەرانی خۆی دەربارەی دۆخی کوڕەکەی دەربڕیوە، ئامادە نەبووە لەم بارەوە هیچ بڵێت و تەنها ئەوەندە بووە باسی لەوە کردووە نیگەرانی دۆخی کوڕەکەیەتی. کەسانی نزیک و ئاگادار بەنیۆیۆرک تایمزیان راگەیاندوە ئەم هاووڵاتییە سویدیە پێشتر لەچوارچێوەی بەرنامەو پلانی گەشەی یەکێتی ئەوروپا سەردانی ئێرانی کردووەو هیچ کێشەیەکی بۆ دروست نەبووە. نیۆیۆرک تایمز لەگەڵ شەش کەسی ئاگادار و نزیک لە فلۆدرۆس، لەمبارەوە قسەی کردووە. هەموویان لەترسی دەرئەنجامەکان و هەڕەشەکان، داوایان کردووە کە نەناسراو بمێننەوە ناویان نەبرێت. هەر هەموویان تۆمەتی سیخوڕیکردنی ئەم فەرمانبەرەی یەکێتی ئەوروپایان بەبێ بنەماو ناڕاست زانیوە. ئێران چی دەڵێت؟ ئێران تائێستا سوورە لەسەر ئەوەی ئەم هاووڵاتییە سویدیەی بەتاوانی سیخوڕیکردن دەستگیرکردووە، بەڵام رۆژی دووشەممە لەم بارەوە پرسیار لەناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران کراو بێئاگایی خۆی لەدۆسیەکە راگەیاند.  مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ئێران رایگەیاند هاووڵاتییەکی سویدی کەپێشتر چەند جار سەردانی ئێرانی کردووەو بەتۆمەتی «چالاکی تێکدەرانە» دەستگیرکراوە. هەر ئەوکات رۆژنامەی سویدی «ئافتۆنبلادێت» لە راپۆرتێکدا نووسی، دەستگیرکردنی ئەم کەسە تەمەن نزیک ٣٠ ساڵەیە، پەیوەندی هەیە بەدۆسیەی دادگایی کردنی «حەمید نووری» یەکێک لەتاوانبارەکانی لەسیدارەداناکانی دەیەی ١٩٨٠ی ئێران. نیۆیۆرک تایمز لەم بارەوە نووسیویەتی: »تاران هاووڵاتییانی بیانی دەستگیردەکات بەمەبەستی مامەڵەکردن پێیانەوە بۆ ئەوەی ئەو ئێرانیانەی لەئەوروپاو ئەمریکا دەستبەسەرن ئازادیان بکات یان ئەوەیە بەمەبەستی ئازادکردنی پارەیەک کە بە هۆی گەمارۆ ئابوورییەکانەوە دەستی بەسەرداگیراوە.»   پەیوەندیی نێوان ئێران و سوید لەچەندساڵی رابردوودا پەیوەندی نێوان ئێران و سوید پەیوەندییەکی ساردو سڕە. لەتەمموزی ٢٠٢٢ دا، دادگاییەک لەسوید، سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەر حەمید نووری سەپاند کەیەکێکە لەبەرپرسانی پێشتری سیستەمی دادوەری ئێران. حەمید نووری دەستی هەبووە لەقەتڵ و عامی زیندانییە سیاسییەکان لە ١٩٨٨. لەم ساڵەدا نزیکەی ١٥ هەزار کەس لەزیندانەکانی ئێران لەسێدارەدران. رۆژی ٦ی ئایاری ٢٠٢٢، یانی کەمتر لەمانگێک دوای دەستگیرکردنی یۆهان فلۆدرۆس، ئەحمەد رەزا جەلالی، پزیشک و لێکۆڵەری ئێرانی- سویدی بەتۆمەتی سیخوڕی کردن و هاوکاریکردن بۆ تیرۆری زانا ناوکییەکانی ئێران لەلایەن ئیسرائیلەوە، سزای لەسیدارەدانی بەسەردا سەپا. ئەحمەد رەزا جەلالی، ٢٤ی نیسانی ٢٠١٦، لەسەر بانگهێشتی زانکۆکانی تاران و شیراز سەردانی ئێرانی کردو سێ رۆژ پێش گەڕانەوە لەکاتی ئۆتۆمبێل لێخوڕین لەڕێگای کەرەج دەستگیرکرا. هەر لەم مانگەدا ئێران حەبیب ئەسیوەد، هاووڵاتی ئێرانی – سویدی لەسێدارەدا. حەبیب ئەسیوەد ساڵی ٢٠٢٠ لە تورکیا لەلایەن ئیتلاعات و ئیتلاعاتی سوپای پاسدارانەوە رفێنرا. ئێران، سوید بەوە تاوانبار ئەکات کە لەژێر کاریگەری لۆبی موجاهیدین خەڵقدا، حەمید نووری دادگایی کردووە. شارەزایان لەسەر ئەو باوەڕەن سەپاندنی سزای لەسیدارە بەسەر ئەحمەد رەزا جەلالی و لەسێدارەدانی حەبیب ئەسیوەد، وەڵامدانەوەی ئێران بووە بە رەوتی دادگایی کردنی حەمید نووری، کەئەو دەم نزیک پێنج مانگ بوو بەڕێوە ئەچوو و سەرەنجام لەمانگی تەمموزی ٢٠٢٢دا سزای  زیندانی هەتاهەتایی بەسەردا سەپا.   ئێران و بەبارمتەگرتنی هاووڵاتیانی ئەوروپی و ئەمریکی ئەوروپاو ئەمریکا، ئێران بەوە تۆمەتبار دەکەن کەهاووڵاتییەکانیان بەبارمتە دەگرێت بەمەبەستی دەستکەوتی سیاسی یان ئابووری. تاران لەساڵانی رابردوودا زۆرجار ئەم سیاسەتەی پەیڕەو کردووە. موحسێن رەزایی، جێگری ئابووری سەرۆککۆماری ئێران، لەگەڵ دیاریکردنی گەمارۆکان بۆ سەر ئێران لەسەردەمی «دۆناڵد ترەمپ» باسی لەوەکرد دەتوانن هاووڵاتیانی ئەوروپی و ئەمریکی «دەستگیر بکەین و بەملیۆنان دۆلار پێیان بفرۆشینەوە.» مانگی ئابی ٢٠٢٣ ئەمریکاو ئێران رێککەوتن لەبەرامبەر شەش ملیار دۆلار سەرمایەی ئێران لەبانکەکانی کۆریای باشوور، پێنج هاووڵاتی ئەمریکی، کە لەئێران دەستبەسەرن، ئازاد بکرێن.

هاوڵاتی نزیکەی دوو هەفتەیە شەڕو پێکدادان لەنێوان هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) و شەڕکەرە ناوخۆییەکان، کەزۆرینەیان پێکهاتەی عەرەبن، دروستبووە ئەمەش دۆخی پاریزگای دێرەزووی تێکداوەو بووەتە هەڕەشە لەسەر دۆخی ناسکی ناوچەیەکی ستراتیجی. هەسەدە کەزۆرینە کوردەو لەلایەن ئەمریکاوە پشتیوانی دەکرێت لەساڵی ٢٠١٩دا خەلافەتی داعشی لەسوریا رووخاند. پارێزگای دێرەزور زۆرینەی عەرەبە، کە ناوچەیەکی پڕ لەسەرچاوەی سروشتییەو سنوری لەگەڵ عێراق هەیە، دابەشبووە بەسەر چەند یەکەیەکی کۆمەڵایەتی هۆزەکانداو بەشێکیان لەکاتی شەڕی داعشدا چوونە نێو ریزەکانی هەسەدە بۆ شەڕکردن دژی داعش.   کێ لەدێرەزوورە؟ کۆنترۆڵی دێرەزوور دابەشبووە بەسەر دوو بەرەدا کە لەڕۆژهەڵاتی دەریای فوراتەوە بەدەست هەسەدەوەیە، بەڵام هێزەکانی رژێمی سوریا هاوپەیمانە میلیشیاکانی بەشی رۆژئاوای پارێزگاکەیان بەدەستەوەیە. ناوچەی سنوری دێرەزوور بەسێکە لە رێگایەکی سەرەکی قاچاخ بۆ شەڕکەران، چەک و ماددە هۆشبەرەکان و کەلوپەلی تر. هەسەدە کەکوردو عەرەب و ئەرمەنی و چەکداری تری لەنەژادەکانی تری تێدایە لەکاتی شەڕی داعشدا بەشێکی زۆری پارێزگای دێرەزوویان کۆنترۆڵکرد. بەڕێوبەری خۆسەری کۆنترۆڵی ئەو ناوچانە دەکات کە کەوتوونەتە باکورو باکوری رۆژهەڵاتی سوریا لەڕێی ئەنجومەنی سەربازی و مەدەنی ئەمەش بۆ ئەوەی رێگری بکەن لە بێزاری عەرەبەکان و زۆرجاریش کۆبوونەوە لەگەڵ سەرکردەی هۆزە عەرەبەکاندا دەکەن. هێزەکانی هاوپەیمانان بەسەرکردایەتی ئەمریکا، بنکەیان لەبەشی رۆژهەڵاتی روباری فوراتدا هەیە. شانە نوستووەکانی داعش لەپارێزگاکەدا زۆرجار دژی هەسەدەو هیزەکانی رژێمی سوریا هێرش ئەنجامدەدەن، بەتایبەتی لەناوچە بیابانەکاندا.   چی بووە هۆی هەڵگیرسانی شەڕ؟ لە ٢٧ی ئابی ٢٠٢٣، هەسەدە ئەحمەد ئەل خەبیلیان دەستگیرکرد کەناسراوە بە ئەبو خەولە کەسەرکردەی سەربازی ئەنجومەنی دێرەزوور بوو، کە ئەم ئەنجومەنە بەشێکە لەهەسەدە. هەسەدە ئەبو خەولەی بەوە تۆمەتبار کردووە کە پەیوەندی لەگەڵ رژێمی سوریا دروستکردووەو گومان دەکرێت کە ماددەی هۆشبەری بەقاچاخ بردبێت، ئەمە جگە لەتۆمەتی خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات کە بووەتە هۆی سەرهەڵدانەوەی چالاکییەکانی داعش. ئەو چەکدارە توڕانەی دڵسۆزی ئەبو خەولە بوون، هێرشیان کردەسەر هەسەدە کە بووە هۆی شەڕو پێکدادان لەچەند گوندو شارۆچکەیەکی پارێزگاکە. بەپێی راپۆرتی روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ، دۆخەکە کاتێک تەقییەوە کە هەندێک چەکداری رژێمی سوریا رووباری فوراتیان تێپەڕاند و بەشداریان لەشەڕەکە کرد. زیاتر لە ١٧٠ کەس لەشەڕەکەدا تائێستا کوژراون کەزۆربەیان چەکدارانی نزیک ئەبو خەولەن. پیش ئەوەی هەسەدە ئۆپەراسیۆنێکی گەورە رابگەیەنێت، هێزەکانی نزیک لە ئەبو خەولە چەندین شارۆچکەو گوندیان داگیرکرد، بەڵام دوای ناردنی هێز و راگەیاندنی ئۆپەراسیۆنێکی گەورە بەناوی «توندوتۆڵکردنەوەی ئاسایش»، هەسەدە توانی چەندین شارۆچکەو گوند بگرێتەوە. لەدوایین پێشهاتدا هەسەدە چوونە نێو شارۆچکەی زیبان لەرۆژهەڵاتی دێرەزوور، کە بەمەڵبەندی هێزە یاخییەکان دادەنرێت و ئەمە دوایین ناوچەیە کە بەدەستی ئەو هێزانەوە بێت. رۆژی دووشەممە، 4ی ئەیلولی 2023، مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی گشتی هەسەدە، لەپۆستێکی تۆڕی ئێکس لەبارەی دۆخی دێرەزوور رایگەیاند، «سەقامگیریمان گەڕاندووەتەوەو ئاشتیی کۆمەڵایەتی پارێزراوە». فەرماندەی گشتی هەسەدە وتیشی، هێشتا تورکیاو هێزە چەکدارەکانی هێرش دەکەنەسەر تەل تەمرو مەنبج بە مەبەستی «شکاندنی ویستی گەلەکەمان و دروستکردنی پشێوی».   ناکۆکی لەگەڵ هۆزە عەرەبەکان؟ هەسەدە رەتیدەکاتەوە کە ناکۆکی لەگەڵ هۆزە عەرەبەکان هەبێت و دەڵێت کە پێکدادانەکان لەگەڵ بەشێک لەشەڕکەرانی رژێمی سوریا و سوودمەندەکانی ئەبوخەولەن. هەسەدە داوای لەدانیشتوانی ناوچەکان کردووە کە «پەلکێش نەکرێن بۆ ململانێ و شەڕ» بەهۆی ئەو دەنگۆیانەوە. بەڵام میدیاکانی نزیک لەرژێمی سوریا شەڕەکەیان بەشەڕی هەسەدە دژی هۆزە عەرەبەکان ناوزەند کردووەو رۆژنامەی ئەلوەتەنی سەر بەحکومەتی سوریا باس لەوە دەکات کەشەڕکەرە یاخیبووەکان لە «هێزی هۆزە عەرەبەکانن». بەهیچ شێوەیەک هیچ هێزێک نییە بەناوی هێزی هۆزە عەرەبەکان»، ئەمە وتەی عومەر ئەبو لەیلایە کە چالاکوانێکە و لەبەرپرسی میدیای دێرەزوور ٢٤-ە بۆ رۆژنامەی «نیو عەرەب» قسەی کردووە. عومەر ئەبو لەیلا دەڵێت هەندێ سەرکردەی هۆزە عەرەبەکان لەگەڵ هەسەدە کاردەکەن و هەندێکی تریشیان هاوبەشی حکومەتی سوریان. «ئەو بەرپرسانەی نزیکن لە ئەبو خەولە، بەتایبەتی ئەوانەی کەڵکیان لەقاچاغ وەرگرتووە، شەڕەکەیان دەستپێکرد»، ئەبو لەیلا وای وت. ئەبو لەیلا دەشڵێت، «ئەوەی روودەدات دروستکردنی بێسەروبەرەییە لەلایەن چەند لایەنێکی ناوەکی و دەرەکییەوە، ئەگەر هەموو هۆزە عەرەبەکان رازیبوونایە لەسەر ئەوەی دژی هەسەدە بوەستنەوە، ئەوا ئێستا هەسەدە لەدێرەزوور نەدەما». کێ قازانج دەکات؟ ئارۆن لەند، بەرپرسی ناوەندی توێژینەوەی شێنچری ئینتەرناشناڵ بە ئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاندووە، «گوند، خێزان، هۆز، بازرگانی، قاچاغیکردن هەموو ئەمانە هێندەی رەهەندی نەژادی کورد-عەرەب یان ململانێی سیاسی گرنگن». لەند دەڵێن، بەڵام «ئەگەر شەڕ تەشەنە بکات و پەیوەندی کورد-عەرەب ژەهراوی ببێت، ئەوا لایەنی زۆر دەبێت کە بەتامەزرۆییەوە حەزدەکەن کە بیسەروبەرەییەکە زیاد بکەن». لەیەکشەممەی رابردوودا شەڕ گەیشتە پارێزگای حەسەکە دوای ئەوەی هەندێک شەڕکەری ئەو ناوچانەی بەدەست تورکیاوەیە پاڵپشتی ئەوانەیان دەکرد کەدژی هەسەدەن لەدێرەزوور. ماوەی ١٢ رۆژە هەسەدە رووبەڕووی ئەم چەکدارانە دژی ئەبو خەولە دەبێتەوەو لەو ماوەیە هێزەکانی تورکیا و سوریا تۆپبارانکردنی گوندەکانی نزیک شاری مەنبجیان زیادکردووە، کەشارێکە بەدەست هەسەدەوەیە، جگە لەوەی هەمان کاریش دەکەن لە تەلتەمەر و عەین عیسا. ئەنجومەنی سەربازی تەلتەمەر کە سەر بەهەسەدەیە دەڵێت، تورکیا وادەریدەخات ئەوەی هەسەدە دەیکات دژی هۆزە عەرەبەکانە و شەڕی نیوان کوردو عەرەبە ئەمەش بۆ ئەوەی ئەم بیانووە وەک پاساوێک بەکاربهێنێت تا هێرش بکاتەسەر هەسەدە. هاوکات لیندزی سنێڵ، رۆژنامەنوسی ئەمریکی کە بێلایەنە، ڤیدیۆیەکی پۆست کرد لە لەهەژماری خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس و رایگەیاند کە حەیات تەحریر شام چووەتە نێو شاری عەزازەوە کە بەدەست تورکیاوەیەو بەرەو مەنبج دەچن بۆ شەڕکردن دژی هەسەدە. لیندزی سنێڵ نوسیویشیەتی: هاوبەشی حەیات تەحریر شام، کە تورکیای ئەندامی ناتۆیە، رێکخەری ئەمەیە. تەنها تورکیا نییە کە دەیەوێت هەسەدە لاواز بکات و دژی شەڕ بکات، بەڵکو روسیاو ئێرانیش ئەم هەلەیان قۆستووەتەوە و هەریەک بەجۆرێک کار لەسەر ئەوە دەکات. هەرچەندە هەرسێ وڵاتەکە جیاوازی و ناکۆکییان هەیە لەسوریادا بەڵام هەرسێکیان یەکگرتوون لەوەی کەدەیانەوێت واشنتن لەپارێزگای دێرەزووی دەوڵەمەند بەنەوت دەربکەن. سەرچاوەیەک کە قسەی بۆ رۆژنامەی ناشناڵی ئیماراتی کردووە دەڵێت، «روسیا دەیەوێت هێزەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) لەباکوری سوریا بمێنێتەوە نەک ئەوەی تورکیا ببینێت ناوچەی ژێر دەسەڵاتی فراوانتر بکات لەسوریا. ئەو سەرچاوەیە کە ناوی نەهاتووە باس لەوەش دەکات، «دێرەزوور لەوەدا جیاوازە کە ئەمریکا لەوێ لاوازە چونکە کورد لەوێ دانیشتوانێکی زۆری نییە».