چی دەزانیت لە بارەی پیاوی تاوردەوە؟

هاوڵاتی پێریل رامافۆسا، سەرۆک کۆماری ئەفریقای باشوور، لە دوایین رۆژی ١٥ هەمین کۆبوونەوەی وڵاتانی برێکس لە ژۆهانسبۆرگی پێتەختی ئەفریقای باشوور، رایگەیاند کە داواکاری ٦ وڵات بۆ ئەندامبوون لەم رێکخراوەیە پەسەند کراوە. بە پێی وتەکانی سەرۆککۆماری ئەفریقای باشوور داواکاری هەریەک لە وڵاتانی ئێران، سعوودیە، ئەرژەنتین، ئیمارات، ئەسیۆپیا، میسر لە لایەن پێنج ئەندامی فەرمی ئەو رێکخراوە پەسەند کراوەو بڕیار وایە لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٤ەوە  بەفەرمی بەئەندامبوونیان دەست پێ بکات. یەکێکیتر لە بڕیارە گرینگەکانی بەرپرسانی برێکس، دانانی پلاتفۆڕمێکە بۆ بازرگانی هاوبەش و سود وەرگرتن لەدراوە نێودەوڵەتییەکان بەم پێیە وەزیری ئابووری و بانکی ناوەندی وڵاتانی ئەندام راسپێردراو رێکاری گونجاو بۆ دانانی ئەم پلاتفۆرمە بدۆزنەوە. بەکار هێنانی دراوی نەتەوەیی وەستانەوەیە بەرامبەر بە ئەمریکا و ئابووری رۆژئاوا. ئەمریکا بە وردی چاودێری رووداوەکان ئەکات، لەبەر ئەوەی ئەزانێت رووسیا دەیەوێت کۆتایی بە باڵادەست بوونی دۆلار لە مامەڵە بازرگانییەکان نێودەوڵەتییەکان بهێنێت و سەرەتای ئەم خەونەشی لە برێکسەوە دەست پێکردووە. بەڕازیل، رووسیا، هندستان، چین و ئەفریقای باشوور پێنج وڵاتی دامەزرێنەری رێکخراوی برێکسن کە لە ئێستادا ئەفریقای باشوور سەرۆکایەتی ئەم خولەی کۆبوونەوەکان ئەکات. جگە لە رووسیا، هیچکام لە وڵاتانی ئەندام نایانەوێت دژایەتی دۆلار بکەن. وڵاتانیتر زیاتر بە شوێن ئەوەوەن کە رێگای جیاواز بدۆزنەوە بۆ سیستەمی پاکتاوی بازرگانی و مامەڵەی بازرگانی و سەربەخۆ لە  پێوەرە رۆژئاواییەکان. لە سەدا ٤٠ی دانیشتوای گۆی زەوی لە پێنج وڵاتی ئەندامی برێکسن ( بەڕازیل، رووسیا، هێندستان و چین و ئەفریقای باشوور) و ئەم ٥ وڵاتە ٢٥٪ ئابووری دونیایان بە دەستە. چین بە تەنها خۆی ٧٠ لەسەدی ئابووری ئەم جەمسەرە نوێیە ئابوورییە پێک دەهێنێت. هەر ئەمە بووە بە هۆی جێگەی نیگەرانی هێندستان چونکە پێی وایە گەورەکردنەوەی برێکس دەبێت بە هۆی بەهێزتربوونی چین لە باری ئابوورییەوە، بە تایبەت دوای پەیوەستبوونی ئەم ٦ وڵاتە نوێیە کە ئەندامییەتیان پەسەندکراوە. وڵاتانی ئەندامی برێکیس هاوئامانج نین لە پەرەپێدانی ئەم رێکخراوەو هەر وڵاتەی بۆ بەرژەوەندی خۆی دەیەوێت ئەم رێکخراوە گەورەتر بێت. لەکاتێکدا چین بە شوێن ئامانجی بازرگانی و ئابووری تایبەتی خۆیەوەیە لە پەرەپێدان و گەورەکردنەوەی برێکس، ڕووسیا دەیەوێت ئەم رێکخراوە ببێتە جێگرەوەیەک بۆ (جی ٧). گرووپێک کە پێشتر رووسیا ئەندامی بوو و بە (جی ٨) دەناسرا و دوای ئەو  رێفراندۆمەی لە  ( کریمیا) ئەنجامدارا بە مەبەستی بوون بە بەشێک لە ڕوسیا لە ٢٠١٤، ئەندامیەتی رووسیا هەڵپەسێردرا.   لە لایەکیترەوە بەڕازیل و هندستان دەیانەوێت هاوسەنگییەک دروست بێت و سەرۆک کۆماری بەڕازیل لە رۆژی یەکەمی کۆبوونەوەی ژۆهانسبۆرگدا بە ئاشکرا باسی لەوە کرد نایانەوێت دژ بە وڵاتانی پیشەیی بوەستنەوە کە مەبەستی (جی ٧ ) بوو. هێندستانیش خوازیاری دروستبوونی ئەم هاوسەنگیەیە نەک رقەبەرایەتی و ئەمەش پێچەوانەی هەڵوێستی رووسیایە. لۆلا داسیلڤا  سەرۆک کۆماری بەڕازیل لە قسەکانیدا وتی :" وڵاتەکەی لەم رێکخراوەیەدا مەبەستی نییە دژی (جی ٧) یان ( جی ٢٠) یان ئەمریکا بوەستێتەوە. ئێمە تەنها دەمانەوێ دۆخی ئابووری خۆمان باشتر بکەین. " پانزەهەمین کۆبوونەوەی برێکس رۆژانی ٢٢ و ٢٣و ٢٤ی ئاب، لە ئەفریقای باشوور بەڕێوەچوو و ٦٧ وڵاتی (باشوور) و ئەفریقا بۆ ئەم کۆبوونەوەیە بانگهێشت کرابوون.   برێکس و ئابووری ئێران ئاخۆ ئەندامبوون لە رێکخراوی برێکس ئەتوانێت یارمەتی ئابووری رووخاوی ئێران بدات؟ ئاخۆ ئەندامبوونی ئێران لەم رێکخراوە یارمەتیدەرە بۆ چالاکییەکانی ئەم رێکخراوە ئابوورییە؟ دەربارەی ئەوەی کە کۆماری ئیسلامی باس لە هاوکاری لەگەڵ گرووپی برێکس ئەکات، ژمارەیەک لە ئابووریناسەکان و شارەزایانی پرسی نێودەوڵەتی لەسەر ئەو بیروباوەڕەن هاوکاریکردنی گرووپی برێکس، بە هۆی گەمارۆ ئابوورییەکانەوە یارمەتی ئێران نادات و لەهەمانکاتدا بوونی ئێران لەو گرووپە جگەلەوە خزمەت بەو گرووپە ئابووری- سیاسیە ناکات، رێگرە لەبەردەمیان. شاهین مودەڕس پسپۆڕ و کارناسی پەیوەندییە نێونەتەوەییەکان لەم بارەوە بە بەشی فارسی دەنگی ئەمریکای وتووە :" برێکس هەوڵیداوە هاوتەریب لەگەڵ گرووپی ٧ بە دامەزراندنی بانکی گەشەی نوێ، مۆدێلێکی گەشەی خۆی پەیڕەو بکات. گەمارۆکان رێگرن لەوەی کە ئێران بتوانێت پەیوەندییە بازرگانییەکانی خۆی لەگەڵ وڵاتانی ئەندام لە "برێکس" پەرە پێ بدات، کەوایە لە ئەگەری ئەندامبوونی ئێران لەم گرووپە، جگە لەوەی نابێت بە هۆی باشتربوونی دۆخی ئەم گرووپە، بەڵکوو رێگرە لەوە بتوانێت کارەکانی بە باشی بباتە پێش ". هەر لەم پەیوەندەدا " مەجید گولپوور" کارناسی پەیوەندییە نێونەتەوەییەکان دەربارەی ئەگەری ئەندامبوونی ئێران لە برێکس بە دەنگی ئەمریکای وتووە:" پرسی سووود وەرگرتن لە بازاڕەکانی نزیک بە برێکس، وەهمێکە لە ناو بەرپرسانی کۆماری ئیسلامیدا دروستبووە. کۆماری ئیسلامی بە هۆی کێشە یاسایی و بانکییەکانەوە، لە برێکسیشدا هیچ دەستکەوت و پێگەیەکی نابێت".

دلێر عەبدوڵڵا ئەمریكا بۆ دوایین جار هۆشداریدا بەحكومەتی هەرێمی كوردستان و داوای ئەوە دەكات كەكەسێك دیاریبكرێت بۆ وەزیری پێشمەرگەو چاكسازییەكانیان بەپێی یاداشتی لێكگەیشتن لەنێو وەزارەتەكەدا دەستپێبكەن، بەپێچەوانەوە هاوكارییەكان دەبڕدرێت و چیدی هێزەكانی هاوپەیمانان پاڵپشتی دارایی پێشمەرگە ناكەن، چاودێرێكی سیاسیش رایدەگەیەنێت كە هیچ نیەتێك نییە بۆ ئەوەی هێزەكانی پێشمەرگە لەچوارچێوەی یەك دامەزراوەی نیشتمانیدا یەكبخرێتەوە. رۆژی یەك شەممەی رابردوو، ماتیۆ ماكفارلین فەرماندەی گشتی هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش، رایگەیاند كەپێویستە وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، هەنگاوەكانی چاكسازی لەوەزارەتەكە خێراتر بكەن، بەپێچەوانەوە ناچار دەبن هاوكارییەكانیان رابگرن. لەڕۆژی 21ی ئەیلولی ساڵی 2022 لەشاری هەولێر یاداشتی لێكگەیشتنی نێوان وەزارەتی بەرگری ئەمریكا (پیناتگۆن) و وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان واژۆكرا. بەپێی ئەو رێكەوتنە پێویستە حكومەتی هەرێمی كوردستان، چاكسازی لەبواری رێكخستن و دارایی پێشمەرگەدا بكات، كە خۆی لەیەكگرتنەوەی هێزەكانی پێشمەرگەدا دەبینێتەوە، لەبەرامبەردا ئەمریكا بەردەوام دەبێت لەپشتیوانیكردن و پاڵپشتی پێشمەرگە لەڕووی سەربازی و داراییەوە. بەپێی بڕگەیەكی رێكەوتنەكە، ئەگەر حكومەتی هەرێم پابەند بوو بەخاڵەكان و هەوڵی ئەنجامدانی چاكسازی بدات، ئەوا ساڵانە یاداشتەكە نوێدەكرێتەوە، لەوبارەوە جەبار یاوەر ئەمینداری گشتی پێشووی وەزارەتی پێشمەرگە بەهاوڵاتی وت «ساڵانە یاداشتەكە نوێدەكرێتەوە، بەو مەرجەی كەچاكسازییەكان وەك ئەوەی لە رێكەوتنەكە هاتووە ئەنجامبدرێت». لەگەڵ نزیكبوونەوە لەتێپەڕبوونی ساڵێك بەسەر یاداشتەكەدا، بەڵام هیچ بەرەوپێشچوونێك رووینەداوە، وەك ئەوەی ماكفارلین بەنیگەرانییەوە باسی كرد «نەبوونی وەزیرێك لەناو وەزارەتی پێشمەرگە بووەتە هۆی لاوازبوونی وەزارەتەكەو سستی لەئەنجامدانی چاكسازی، بۆیە هانی حكومەتی هەرێم دەدەین وەك بەڵگەیەك  لەسەر هەبوونی نیازپاكی بۆ ئەنجامدانی چاكسازی وەزیرێك بۆ وەزارەتی پێشمەرگە دیاری بكات». ساڵی رابردوو شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، دەستلەكاركێشانەوەی راگەیاند. هۆكاری ئەوەشی بۆ دەستوەردان لەكاروباری وەزارەتەكەی گەڕاندەوە، ئەگەرچی تائێستاش سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران واژی لەسەر دەستلەكاركێشانەكەی وەزیری پێشمەرگە نەكردووە. لەماوەی رابردوودا فەرماندەو بەرپرسانی سەربازی یەكێتی و پارتی، بەهەڵدانەوەی لاپەڕەی كۆنی مێژووی خوێناوی شاخیان، برینی ناكۆكی نێوانیان قوڵتر كردەوە، كەئەمەش لای چاودێرانی سیاسی ئاماژەی مەترسیداربوون بۆ پەكخستنی هەوڵەكان بەئاراستەی چاكسازی لەنێو وەزارەت، لەوبارەوە دكتۆر بەهرۆز حەعفەر سەرۆكی پەیمانگای میدتریانە بۆ لێكۆڵینەوەی هەرێمایەتی بەهاوڵاتی وت: «باسكردنی كارەساتی هەكاری و هەڵدانەوەی لاپەڕەكانی مێژووی شەڕی نێوان جەلالی و مەلایی كەكاریگەری خراپی لەسەر نەوەكانی رابردوو و ئێستاو داهاتووش هەبووە، لەكاتێكدا دنیا لەقۆناغی پێشكەوتنی یەكجار گەورەدایە، ئەمە مانای وایە نیەتێك نییە بۆ ئەوەی هێزەكانی پێشمەرگە لەچوارچێوەی یەك دامەزراوەی نیشتمانیدا یەكبخرێتەوە». لەئەگەری بەدەمەوەنەچوونی داواكارییەكانی ئەمریكا، لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، پینتاگۆن بیر لەوە دەكاتەوە هاوكارییەكانی رابگرێت، لەوبارەوە جەبار یاوەر بەهاوڵاتی وت «ئێمە زۆرمان هاوار كرد، داوامان لەبەرپرسان كرد كە كاری جددی بۆ ئەوە بكەن كەئەمریكا داوای كردووە، بەڵام بەداخەوە كەس گوێی لێ نەگرتین، بۆیە ئەگەر هەیە یاداشتەكە نوێنەكرێتەوەو هاوكارییەكانیش ببڕدرێت، ئەمەش بۆ داهاتووی هەرێم پڕ مەترسیەو رەنگە رووبەڕووی گرفت و كێشەی گەورەمان بكاتەوە». بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، هەریەكە لەوڵاتانی ئەڵمانیاو هۆڵەنداو بەریتانیاش بەجیا هەرێمیان ئاگاداركردووەتەوەو لەبارەی پەكخستنی هەوڵەكانی چاكسازییەوە نیگەرانی خۆیان گەیاندووەتە حكومەتی هەرێم، لەوبارەوە ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە بەهاوڵاتی وت «بەجیاش ئەڵمانیاو هۆڵەندا بەریتانیاش هەمان داواكاری ماكفارلینیان پێشكەشی هەرێم كردووە، بەڵام دیارە نازانم هۆكار چییە كە وەك پێویست بەدەم داواكارییەكانەوە ناچین، ناتوانم كەس تۆمەتبار بكەم هەمووی لەزیانی كوردە». هێزەكانی حەفتای یەكێتی نیشتمانی كوردستان و هەشتای پارتی دیموكراتی كوردستان، تائێستاش بوونیان لەناو وەزارەتی پێشمەرگەدا ماوە، ژمارەیەكی زۆری پێشمەرگە لەناو ئەو دوو هێزەدا ماونەتەوەو لەدەرەوەی لیوا هاوبەشەكانی وەزارەتەوەن كەئەمریكا سەرپەرشتی دەكات، ئەمەش خاڵی سەرەكی نیگەرانی ئەمریكایە هەروەك ئەوەی ماكفارلین لەكۆنگرە رۆژنامەوانییەكەدا ئاماژەی پێدا كەویستی سیاسی زیاتر پێویستە بۆ ئەوەی چاكسازی لەناو وەزارەتی پێشمەرگەدا بكرێت. لەنێو یاداشتی لێكگەیشتنی نێوان پینتاگۆن و وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم، دوو خاڵی سەرەكی و گرنگ بووەتە جێی بایەخی هێزەكانی هاوپەیمانان، یەكەمیان پرسی یەكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگەیە لەچوارچێوەی لیوا هاوبەشەكانی وەزارەتی پێشمەرگەو هەڵوەشاندنەوەی هێزەكانی حەفتاو هەشتای یەكێتی و پارتی، دووەمیشیان پرسی جێبەجێكردنی پرۆژەی ریفۆرم كە خۆی لە 36 خاڵ دەبینێتەوە.

هاوڵاتی ئۆكرانیا نزیك دەبێتەوە لەبەدەستهێنانی فڕۆكەی شەڕكەری ئێف 16، ئەویش وەك هەنگاوێك بۆ بەرەنگاربوونەوەی توانا سەربازیەكانی رووسیا، بەڵام پسپۆڕان و هەواڵگری وڵاتان رایان جیاوازە لەسەر ئەوەی بەكاتێكی كەم یان درێژ كاریگەری دەردەكەوێت یاخود نا. مارك رووتە سەرۆكوەزیرانی هۆڵەندا رایگەیاند وڵاتەكەی و دانیمارك ژمارەیەك فڕۆكەی ئێف 16یان داوەتە ئۆكرانیا و ئەو وڵاتەش مەرجەكانی جێبەجێكردووە. وتەكانی رووتە لەمیانی سەردانێكی ڤۆلۆدیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكرانیا هات بۆ هۆڵەندا كەڕۆژی یەكشەممەی رابردوو بوو، ئەویش دوای دوو رۆژ بوو لەڕاگەیاندنی رەزامەندی ‌ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دێت بەپێدانی فڕۆكەی ئێف 16 بەهەریەك لەهۆڵەندا و دانیمارك تابیگەیەننە هێزە ئاسمانیەكانی ئۆكرانیا. رەزامەندیەكەی ئەمریكا دوای چەند هەفتەیەك دێت لەداواكاری ئۆكرانیا بەپێدانی فڕۆكەی شەڕكەری ئێف 16 بەهێزە ئاسمانیەكانی وڵاتەكەی و زیلینسكی لەبنكەیەكی سەربازی شاری ئایندهۆڤنی باشوری هۆڵەندا لەگەڵ مارك رووتە فڕۆكەكانی وەرگرت. سەرۆكی ئۆكرانیا باسی لەوەشكرد ژمارەیەك فڕۆكەیان بەدەست گەیشتووەو دوای راهێنانی چەند فڕۆكەوان و ئەندازیارێك هێزە ئاسمانیەكانی وڵاتەكەی لەشەڕی ئۆكرانیا دژ بەڕووسیا بەكاریدەهێنن. بەگوێرەی راپۆرتێكی رۆژنامەی واشنتۆن پۆستی ئەمریكی، رەزامەندی پێدانی فڕۆكەی ئێف 16 بە ئۆكرانیا لەڕێگەی هۆڵەنداو دانیماركەوە گۆڕانكاری لەشەڕی ئۆكرانیا دروستدەكات و گۆڕانكارییەكەش بەكاتێكی كەم روودەدات، لەكاتێكدا هەژدە مانگە هێرشی رووسیا بۆسەر ئۆكرانیا درێژەی هەیە. ویستی پێدانی فڕۆكەی شەڕكەری ئێف 16 بەئۆكرانیا لەكاتێكدایە چەندین جار ئەو وڵاتە داوایكردووە هێزە ئاسمانیەكەی لەبەرامبەر رووسیا بەهێز بكرێت، لەمدواییەشدا بەبێ بوونی هێزێكی ئاسمانی كاریگەر بەرامبەر رووسیا، ئۆكرانیا توانیویەتی لەڕێگەی درۆنەوە چەند دژە هێرشێك دژ بەڕووسیا ئەنجام بدات، هەرچەندە بەدرێژایی جەنگی ئۆكرانیا هێزەكانی ئەو وڵاتە لەژێر رەحمی بۆمبهاوێژو فڕۆكە جەنگیەكانی رووسیادا بوون، بەڵام لەڕۆژی هەینی رابردووەوە بەپێدانی رەزامەندی لەلایەن ئەمریكاوە بەپێدانی ئەو فڕۆكەیە بەئۆكرانیا چاوەڕواندەكرێت مەیدانی جەنگ لەبەرژەوەندی ئۆكرانیەكان بێت. هەریەك لەحكومەتەكانی هۆڵەنداو دانیمارك لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتیەكدا كە لە 11 وڵات پێكهاتووە راهێنان بەهێزە ئۆكرانیەكان دەكەن لەو چوارچێوەیەشدا راهێنان بەچەند فڕۆكەوان و ئەندازیارێكی ئۆكرانی دەكەن بۆ كارپێكردنی فڕۆكەی پێشكەوتووی ئێف16ی دروستكراوی ئەمریكا كە تائێستا زۆر وڵات نەیانتوانیوە ئەمریكا رازی بكەن بەپێدانی ئەو فڕۆكەیە. پێشتر ئەمریكا رەزامەندی نیشاندابوو بەپێدانی چەند تانكێكی جۆری «ئەبرامز» راشیگەیاندبوو شان بەشانی فڕۆكەی ئێف 16 دەتوانێت گۆڕانكاری گەورە دروستبكات لەشەڕی دژ بەڕووسیا لەئۆكرانیا. پێدانی ئەو فڕۆكە پێشكەوتووانە بەئۆكرانیا لەلایەن ئەمریكاوە لەكاتێكدایە، ئەو وڵاتە پشتی بەفڕۆكەی كۆنی مێك 29 و سۆخۆی  رووسی دەبەست، بەڵام بەپێچەوانەوە وەك پسپۆڕان دەڵێن فڕۆكەی ئێف 16 جگە لەوەی پێشكەوتووترین تەكنەلۆجیای سەربازی تێدا بەكاهێنراوە توانایەكی وردی هەیە لەبەئامانجگرتنداو فرەجۆریشە. وەزارەتی دەرەوەی دانیمارك جەختیكردەوە رادەستكردنی فڕۆكەی ئێف 16 دوای جێبەجێكردنی مەرجەكان دێت كە لەگەڵ ئەمریكاو هاوبەشەكانیان دایان ناوە. بەشێك لەمەرجەكان كەئاشكراكراون تەنها راهێنانی فڕۆكەوان و ئەندازیارە ئۆكرانیەكان نییە، بەڵكو پێویستە ژێرخانی فڕۆكەكەو خزمەتگوزاری لۆجیستی بۆ دابین بكرێت. لەلایەن خۆیەوە، ئیرینا چۆكرمان پسپۆڕی ئەمنی و ستراتیژی بە سكای نیوزی وتووە: رەزامەندی ئەمریكا بەپێدانی فڕۆكەی ئێف 16 بەئۆكرانیا چاوەڕوانی ئەوەی لێدەكرێت گۆڕانكاری لەدرێژ مەودادا لەشەڕی ئۆكرانیا دروستبكات. چۆكرمان باس لەوەشدەكات هاوبەشانی یەكێتی ئەوروپا كە بەشدارییان لەبەرنامەی راهێنانی فڕۆكەوانە ئۆكرانیەكان بۆ ئێف 16 كردووە بەكرداری دەستیان بەڕاهێنان كردووە، بەبێ ئەوەی چاوەڕێی رەزامەندی ئەمریكا بكەن لەناردنی فڕۆكەكان. ئەو پسپۆڕە ستراتیژی و ئەمنییە جەختدەكاتەوە بەخستنەگەڕی فڕۆكەی ئێف 16 ئۆكرانیا دەتوانێت بەچەند رێگایەك توانای هێزە ئاسمانیەكانی زیاتر بكات بۆ بەرەنگاربوونەوەی سوپای رووسیا و لەو بنبەستیەی پێشوو تێیكەوتبوو دەربچێت. جگە لەو پسپۆڕە ئەمریكییە پسپۆڕانی سەربازی ئەوروپاو هەواڵگری سەربازی ئەو وڵاتانە باس لەوەدەكەن، رادەستكردنی فڕۆكەی ئێف 16 بەسوپای ئۆكرانیا دەتوانێت گۆڕانكاری لەسەر ئاستی مەیدانی دروستبكات و یارییەكە لەبەرژەوەندی كییڤ كۆتایی پێبهێنێت، چونكە وەك چاودێرانی سەربازی دەڵێن دەتوانێت كۆتایی بەو هێرشە بەردەوامانەی رووسیا بهێنێت كە لەڕێگەی ئاسمانییەوە دەیكاتە سەر هێزە سەربازیەكانی ئۆكرانیا لەشارو ناوچە جیاوازەكانی ئەو وڵاتە. هەرچەندە بەشێك لەپسپۆڕان باس لەوەدەكەن بەپێدانی فڕۆكەی ئێف 16 گۆڕانكاری لەمەیدانی شەڕی ئۆكرانیا و رووسیا روودەدات، بەڵام هەواڵگری بەریتانیاو وڵاتانی ئەوروپا ئاماژە بەوەدەكەن راهێنانی تەواوەتی فڕۆكەوان و ئەندازیارە ئۆكرانیەكان 18 مانگی پێدەچێت، بەوەش پێدانی فڕۆكەكان لەسەر ئاستی نزیك مەودا كاریگەری دروستناكات، لەكاتێكدا ئۆكرانیا هێرشی پێچەوانەی بۆ سەر سوپای رووسیا دەستپێكردووەو بەدرۆنیش هێرشی كردووەتە سەر چەند شارێكی.

ڤانە باهیر داهاتووی بەرهەمهێنانی نەوت لەهەرێمی کوردستان ناڕوونە و کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی نەوت چیتر ناتوانن بەبێ خەرجی بەردەوام بن لەکارەکانیان بۆیە یەک بەیەک گرێبەستەکانیان لەگەڵ حکومەتی هەرێم هەڵدەوەشێننەوە، بەوپێیەی ناتوانێت شایستە داراییەکانیان بۆ خەرج بکات. رۆژنامەی «ئینێرجی ڤۆیس»ی بەریتانی لەڕاپۆرتیکیدا بەناونیشانی «بەرهەمهێنەرانی نەوت لەهەرێمی کوردستان بەهۆی وەستانی هەناردەی نەوتەوە رووبەڕووی کێشە دەبنەوە» دەڵێت، داهاتووی بەرهەمهێنانی نەوت لەهەریمی کوردستان تاریکەو بەشێک لەکۆمپانیاکانی نەوت مۆڵەتەکانیان هەڵوەشاندووەتەوە کە یەکێکیان کۆمپانیای «گەنەڵ ئینیرجی»ە. لەڕاپۆرتێکەی ئینێرجی ڤۆیسدا، کەتایبەتە بە بواری وزەدا، ئەوە هاتووە کەئەو کۆمپانیا نەوتیانەی لەهەرێمی کوردستان کاردەکەن باسیان لەوە کردووە گومانیان هەیە کوردستان بتوانێت قەرزەکانیان بداتەوە. کۆمەڵەی ئاپیکور کە لەمانگی شوباتی ئەمساڵدا دروستکراو تێیدا هەریەک لەکۆماپنیاکانی دی ئێن ئۆ، گەنەڵ ئینێرجی، گەڵف کیستۆن پترۆلیۆم، ئێچ کەی ئێن و شامارانن داوای قەرزەکانیان و شایستەکانیان دەکەن و نائومێدن لەوەی لەماوەیەکی نزیکدا بەرهەمهێنانی نەوت دەستپێبکاتەوە. لەڕاپۆرتەکەدا کۆمپانیای ئێچ کەی ئین وتوویەتی» روون نیە کەکوردستان بتوانێت دڵنیایی بدات بە بەرهەمهینەرانی نەوت لەهەرێمی کوردستان». کۆمپانیای گەنەڵ ئینێرجیش لەماوەی رابردوودا رایگەیاندووە کە دەستبەرداری پشکەکانی دەبێت لەکێلگەی سارتا. ئەم کۆماپنیایە لەساڵی ٢٠٢٢ شدا وازی لەمۆڵەتەکەی لەقەرەداغ هێنا. هاوپێچ لەگەڵ نائومێدبوونی کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنان و دەرهێنانی نەوت لەهەریمی کوردستان، لەبارەی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتەوە گرفتی پێدانەوەی قەرزەکانیان هەیە بەجۆرێک وەک لەو راپۆرتەی ڤۆیس ئینیرجیدا هاتووە کەکۆمپانیای ئێچ کەی ئێن دەڵێت، «بودجەی عێراق پارەی نەختینەی پێویست بۆ کوردستان دابین ناکات بۆ جێبەجێکردنی پابەندبوونەکانی گرێبەستی هاوبەشی بەرهەمهێنان و دانەوەی قەرزەکانی کۆماپانیاکان». هاوڵاتی لەبارەی قەرزی کۆماپنیاکانەوە پەیوەندی بە هونەر جەمال، وتەبێژی وەزارەتی دارییەوە کرد، بەڵام ئامادەنەبوو هیچ زانیاریەک لەو بارەیەوە بدات و وتی، «پەیوەندی بەئێمەوە نییە».هاوکات پەیوەندیکردن بەوەزارەتی سامانە سروستیەکانیشەوە بی ئەنجام بوو. هەر بۆ ئەو مەبەستە هاوڵاتی پەیوەندی بەدکتۆر نەرمین مەعروف، پەرلەمانتاری عێراق لە لیژنەی داراییەوە کردو وتی»وەک لیژنەی دارایی تەنها ئەوەم لایە  نزیکەی دوو ترلیۆن و ٤٠٠ ملیار دینار بۆ پرۆسەی بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی نەوتی هەرێم (کە٤٠٠ هەزار بەرمیلە) دیاریکراوە لەبودجە  لەگەڵ یەک ترلیۆن و ٤٠٠  ملیاریش بۆ کرێی گواستنەوەکەی». هاوکات لەوەڵامی پرسیاریکی دیکەی هاوڵاتیدا سەبارەت بەنیگەرانی و فشاری کۆمپانیاکانی نەوتی هەریمی کوردستان کە شاندی هەریمی کوردستان بەحکومەتی ناوەندی گەیاندبێت وتی، «ئێمە ئاگادار نین، چونکە شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی ئەو کۆبوونەوانەوە هیچ بەپەرلەمانتاران ناڵێت». لەبارەی چارەنووسی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم و هاتنی وەزیری دەرەوەی تورکیاش بۆ عێراق نەرمین مەعروف وتی، وەزارەتی نەوتی عێراق لەهەوڵدایە بۆ ئەو مەبەستە، هەروەها وتیشی درەنگکەوتنی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم مەترسی دروستناکات لەناردنی شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان و موچە. ئەمەش لەکاتێکدایە کەهەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان بەبڕیاریکی دادگای ناوبژیوانی پاریس راگیرا، لەدوای ئەوەشەوە چەندین کۆمپانیا کارەکانیان راگرت یاخود بەرهەمهێنان و خەرجیەکانیان کەمکردەوە کەدواینیان کۆمپانیای « پێتۆیلە»ی تورکییە لەناحیەی قۆرەتووی سەر بە قەزای خانەقین لەئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان   کەکارمەندانی ئاگادارکردەوە لە رابردوودا  بەهۆی پێنەدانی شایستە داراییەکانی لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە، لەهەفتەی داهاتووەوە کارەکانی بەرهەمهێنان لە کێڵگەی چیاسورخ رادەگرێت  کەبەرهەمی رۆژانەی هەزارو ٥٠٠ بۆ ٢٠٠٠ بەرمیلە.

دلێر عەبدوڵڵا بزوتنەوەی گۆڕان بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك ناكات و ئەندامێكی چڤاتیش رایدەگەیەنێت كە نە خەڵك متمانەی بەدەنگدان ماوەو نە ئەوانیش متمانەیان هەیە خەڵك دەنگیان پێبدات، رۆژنامەنووسێكیش پێی وایە كەگۆڕان بەم هەڵوێستەی خزمەت بەپارتی دەكات. بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، كە بڕیارە رۆژی 18ی مانگی كانونی دووەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، بزووتنەوەی گۆڕان بەشداری ناكات و بایكۆتی ئەو هەڵبژاردنە دەكات لەپارێزگای كەركوك. لەوبارەوە خەلیل سەركانی ئەندامی چڤاتی گشتی بزووتنەوەی گۆڕان بەهاوڵاتی وت «بەڵێ بەشداری ناكەین و بڕیارمان داوە بایكۆتی هەڵبژاردن بكەین، بۆچی بەشداری هەڵبژاردنێك بكەین كە لێمان دیارە ئەنجامەكەی چۆنەو كێ براوە دەبێت». بزوتنەوەی گۆڕان كە لەهەڵبژاردنی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق نەیتوانی هیچ كورسییەكی نوێنەرایەتی بەدەستبهێنێت و ئاست و پێگەی جەماوەری دابەزی، لەهەڵبژاردنی ئەمجارەشدا ترسی هەیە كەدەنگی پێویست نەهێنێت، بۆیە بڕیاری بایكۆتی داوە، ئەندامەكەی چڤات بەهاوڵاتی وت، «خەڵك بێهیوا بووە لەگۆڕان و هەموو هێزەكانی تر، لەیەكێتی و لەپارتی و لەهەموو هێزەكان، خەڵك موچەی نییە ئیتر بەشداری هەڵبژاردنی چی بكات، متمانەمان بەدەنگدەر نەماوەو لەهەموو لایەكەوە ئێمە دژایەتی دەكرێین، وەك ئەوەی ئێمە مووچەو بودجەو قوتی خەڵكمان بڕیبێت، وەك ئەوەی ئێمە بین هۆكاری تەسلیمكردنەوەی نیوەی خاكی هەرێم بەناوەند». ئەگەرچی بزووتنەوەی گۆڕان ئەم بڕیارەی بەشێوەیەكی فەرمی رانەگەیاندووەو لەهیچ ئۆرگان و دەزگایەكی فەرمیەوە بڵاوینەكردووەتەوە، بەڵام زۆرینەی ئەندامانی چڤات تەئكید لەوە دەكەنەوەو پێیان وایە كەئەوە بڕیاری بزووتنەوەی گۆڕانە. ئاراس وەلی ئەندامی چڤاتی نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان بەهاوڵاتی وت، «گۆڕان بەفەرمی ئەوەی رانەگەیاندووە كەبایكۆت دەكات، تائێستاش كۆبوونەوە لەوبارەوە نەكراوەو بڕیارەكە رانەگەیەنراوە». لەماوەی رابردوودا بزووتنەوەی گۆڕان بانگەشەی ئەوەی دەكرد كەئامادەكاری بۆ هەڵبژاردنەكانی داهاتوو دەكەن و بەڵێنی ئەوەی بەجەماوەرەكەیدا كە بەشێوازی نوێ و گوڕوتینێكی بەهێزەوە دەگەڕێنەوە بۆ گۆڕەپانی سیاسی و بزووتنەوەكە بۆ دۆخی رابردوو دەگەڕێننەوە، بەڵام بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو بڕیاری ئەوە دراوە كە بایكۆتی گرنگترین هەڵبژاردنی داهاتوو بكات، بۆ ئەوە خەلیل سەركانی بەهاوڵاتی وت: «راستە ئێمە پێشتر بانگەشەی ئەوەمان كردووە، بەڵام ئەوەی كەركوك جیاوازە، خۆی باشتربوو كورد لەوێ بەیەك لیست بەشداری بكات و هەموو لایەنەكان لەخەمی كوردا بوونایە، بەڵام كەئەوە نەكرا ئیتر گرنگ نییە ئێمە بەشداری بكەین». بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، پارتی دیموكراتی كوردستان داوای لەگۆڕان كردووە كە لەهاوپەیمانێتیەكەیدا بەشداری بكات، بەڵام گۆڕان ئەوەی رەتكردووەتەوە، بۆ ئەوەش خەلیل سەركانی وتی «پارتی داوای لێمان كرد كەبچینە هاوپەیمانێتیەكەیان، بەڵام ئێمە پێمان باشبوو كەهەموو هێزەكان لەژێر چەتری یەك بەرەدا بەشداری بكەن، نەك بەو پەرش و بڵاوییە كە پێمان وایە دواجار كورد زیانی گەورەی بەردەكەوێت». لەگەڵ ئەوەی بڕیاری بایكۆتی هەڵبژاردن دراوە، بەڵام تائێستا گۆڕان بڕیاری نەداوە دەنگیان بۆ كام لیست و هاوپەیمانێتی كوردی دەبێت لەهەڵبژاردنەكەدا، هۆشیار عومەر عەلی رێكخەری ژووری پەیوەندی دیپلۆماسی بزووتنەوەی گۆڕان بەهاوڵاتی وت: «تائێستا هیچ بڕیارێكمان نەداوەو لەبارەی هەڵبژاردنەوە قسە نەكراوە، هەر بڕیارێكیش هەبێت بزووتنەوەكە بەشێوەیەكی فەرمی بڵاویدەكاتەوە». گۆڕان كە لەئێستادا نزیكایەتی لەپارتی هەیەو لەحكومەتی سێقۆڵیدا بەشدارە، گومانی ئەوەی لێدەكرێت بۆ ئەو هەڵبژاردنەی كەركوك دەنگی بۆ پارتی بێت، هێمن مامەند رۆژنامەنووس و چاودێری سیاسی بەهاوڵاتی وت: «گۆڕان بەحكومی نزیكایەتی لەپارتی، لەو هەڵبژاردنە دەنگی بۆ پارتی دەبێت، ئەم بایكۆتەی بەسودو قازانجی ئەوانە». هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە بڕیاری بایكۆتی هەڵبژاردنی كەركوك، بڕیاری چڤات نییەو تائێستا بەشێوەیەكی فەرمی كۆبوونەوە لەوبارەوە نەكراوە، ئەوەی هەیە تەنها بڕیاری كوڕانی نەوشیروان مستەفایە، هەربۆیە بزووتنەوەكە تائێستا بەفەرمی بڕیاری بایكۆتی رانەگەیاندووە، لەوبارەوە هۆشیار عومەر بەهاوڵاتی وت: «ئاگادارنیم كە بڕیاری بایكۆت درابێت، دوورو نزیك ئاگاداری ئەو بڕیارە نیم، سیاسەتی بزووتنەوەی گۆڕان روونەو هەر بڕیارێك هەبێت بەفەرمی بۆ رای گشتی رادەگەیەنێت». بەڕای چاودێرانی سیاسی، بزووتنەوەی گۆڕان لەپاشەكشەی بەردەوامدایە، بۆیە ترسی لەهەڵبژاردن هەیەو نایەوێت جارێكی تر ئەزموونی شكست بكات. لەوبارەوە هێمن مامەند رۆژنامەنووس و چاودێری سیاسی بەهاوڵاتی وت: «بزووتنەوەی گۆڕان كۆتایی هاتووە، باش دەزانن كە دەنگ ناهێنن، بۆیە نایانەوێت خەرجی بانگەشە بكەن و دووبارە شكستێكی تر ببینن، تازە ئەوان مردوون، سەردەمی عیساش نەماوە تا بەموعجیزە گۆڕان زیندو ببێتەوە». لەقۆناغی ئێستادا، گۆڕان سەرقاڵە بەخۆڕێكخستنەوەو ئەنجامدانی كۆنفرانس بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی پەیكەری حزب، چونكە لەئێستادا بەشێك لەئەندامانی چڤات وازیانهێناوەو دەستیان لەكاركێشاوەتەوە، لەوبارەوە خەلیل سەركانی وتی: «گۆڕان لەئێستادا هەوڵ بۆ ئەوە دەدات كۆنفرانس رێكبخات، سەرلەنوێ حزب رێكبخرێتەوە، تا بۆ هەڵبژاردنی كوردستان بەشێوەیەكی باش خۆمان ئامادەبكەین». بزووتنەوەی گۆڕان وەك هێزێكی سیاسی جەماوەری لە 25ی تەمموزی ساڵی 2009 بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی كردو توانی لەیەكەمین بەشداری خۆیدا لەپرۆسەی هەڵبژاردن 25 كورسی بەدەستبهێنێت، بەڵام بەهۆی گۆڕانكاری لەسیاسەتی حزبەكەو پەیوەندیكردنی چەندان سەركردەو پەرلەمانتاری ئەو حزبەوە بەپارتی دیموكراتی كوردستان و حزبەكانی ترەوە، متمانەی بزووتنەوەی گۆڕان كەمیكردو لەدوایین هەڵبژاردنی عێراقیشدا نەیتوانی هیچ كورسییەكی ئەنجومەنی نوێنەران بەدەستبهێنێت.

شەنای فاتیح بەرزکردنەوەی نرخی کارەبای نیشتمانی لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە هەرایەکی گەورەی لەنێو خەڵکی هەرێمی کوردستان ناوەتەوە، رۆژ لەدوای رۆژ نارەزایەتییەکان زیاتر دەبن و حکومەتیش هیچ وەڵامێکی بۆ خەڵک نییە. ئەو خەونەی کە هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان ماوەی سێ دەیەیە هەیانەو بەئاواتەوەن ٢٤ کاتژمیر کارەبایان پێبدرێت، ئێستا لێی رادەکەن. سیستەمی پریپەید کە سیستەمێکی نوێیەو سەرەتا بۆ سیتییەکان داندراوە، وەک تاقیکردنەوەیەک بۆ پیدانی کارەبا تا بکرێت بە ٢٤ کاتژمێری، بەڵام کێشەکە کاتێک دروست دەبێت کە بەچەند پێوەرێک نرخی ئەم جۆرە کارەبایە زیادکراوە. دارا عەبدوڵا، نوێنەری سیتییەکانی هەولێر لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت، «ئەم سیستەمی پریپێدە 24 کاتژمێریە نرخەکەی زۆر گرانەو هاووڵاتی پێینادرێت، کێشەکە ئەوەیە سیتیەکانیان بەهای کۆست داناوە». پێوەری های کۆست یەکێک لەو پێوارانەی حکومەتی هەرێم دیاریکردووە بۆ سیتییەکان و مەەبست لێی شوێنە دەوڵەمەندنشینەکانە. دارا عەبدوڵا لەسەر ئەم پێوەرە دەڵێت، «های کۆست هیچ بنەمایەکی نیە خۆیان بەپێوەری خۆیان ئەمەیان کردووە نەک بێن لێکۆڵینەوە بکەن، مەرج نیە ئەوەی لەسیتیا بژی دەوڵەمەند بێت و ژیانی های کوالێتی بێت، نەخێر خەڵکی فەرمانبەری تێدایە کە شوقەی کڕیوە یان خانووی کڕیوە بەقیستی ساڵانە و مانگانە ئێستا قیستی لەسەرە دەبێت بیداتەوە». لەماوەی رابردوودا دانیشتوانانی سیتییەکانی هەولێرو سلێمانی بەهۆی بەرزکردنەوەی نرخی کارەبای نیشتیمانی ناڕەزایەتییان ئەنجامداو داوای کەمکردنەوەی نرخەکەیان کرد، بەڵام لەلایەن حکومەتەوە هیچ وەڵامێکیان نەدراوەتەوە. سیستەمە کۆنەکە پێشتر بۆ کارەبای نیشتیمانی یەک کیلۆوات نرخەکەی ١٨ دیناربوو، ئێستا حکومەت کردوویەتی بەسیستەمی پریپەیدی ٢٤ کاتژمێری کە بۆ هەولێربە ١٧٥ دینارو  بۆ سلێمانی ١٥٦دینارە. پیشتر بەسیتسەمە کۆنەکە  ماڵێکی ئاسایی بەهەردوو کارەبای نیشتمانی و مۆلیدە ٨٠ هەزار دیناری خەرجی بوو بەڵام ئێستا نزیکەی ٢٥٠ هەزار مانگانە خەرجی کارەبایە. لەماوەی رابردوودا گردبوونەوەکانی خەڵکی ناڕازی ئەنجامی نەبووە و  بەپێی قسەی دارا عەبدوڵا وەزیری کارەبا تەنها پێی وتوون، «ئەمە تێست لەسەر سیتیەکان دەکرێت گەر زانیمان کێشەی بۆ دروست دەبێت بەنرخەکەیدا دەچینەوە». لەسلێمانیس دۆخەکە بەهەمانشێوەیە و نرخ زیادکردن سەرەتا لە سیتییەکاندایە و هاووڵاتیانی ئەو سیتیانە دەڵێن مانگانە بەبێ هەڵکردنی ئامارە قورسەکان نزیکەی ٢٠٠ هەزار دینار خەرجیانە. ئازاد عەلی، نوێنەری سیتییەکانی سلێمانی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت، «ئەم حاڵەتە بۆ خەڵک بارگرانییە چونکە ئەگەر بێت و هاووڵاتی بەلایەنی کەمەوەو کەمترین کارەبا سەرف بکەیت ٩٠٠ کیلۆوات کارەبا سەرفدەکرێت، ٩٠٠ لێکدانی١٥٦ دەکاتە ١٥٠ هەزار دینار، بەبێ بەکارهێنانی بۆیلەرو سپلیت و غەسالە، کە ئەمە بۆ سیتییەکان نییەو بۆ دەرەوەی سیتییەکانیشەو سبەی و دوو سبەی لەوێش جێبەجێدەکرێت». سیستەمی پریپەید بەجۆرێکە کە لەپێشدا پیویستە پارەکە بدەیت بەپێچەوانەی پێشوو کە کارەبات سەرف دەکردو دواتر پارەی کارەبات دەدا. ئێستا لەڕێگەی کڕینی یەکەوە پارەی کارەبا دەدەیت کە لەڕێگەی مۆبایلەوە ئەنجامدەدرێت، ئەمەش تا زیاتر کارەبا سەرف بکەیت دەبێت یەکەی زیاتر بکڕیت. کێشەیەکی سیستەمە نوێیەکە ئەوەیە کە کارەبای هاووڵاتیان بەگشتی کەمدەکرێتەوە تا کارەبای ٢٤ کاتژمیری سیتییەکان دابین بکرێت. «ئەو کارەبا ٢٤ کاتژمێریەی دەدرێتە ئێمە لەکارەبای نیشتیمانی هاووڵاتیانی دەرەوەی سیتییەکان دەدرێتە ئێمە، واتە کارەبای نیشتیمانی ئەوان دەفرۆشنە ئێـمە و زیاتر مۆلیدە بۆ ئەوان ئیشپێدەکەن و پارەی زیاتری مۆلیدە بۆ ئەوان دێتەوە،» ئازاد عەلی وای وت. رۆژنامەی هاوڵاتی لەسەر ئەم پرسە پەیوەندی بەبەرپرسانی وەزارەتی کارەباوە کرد بەڵام وەڵامی پەیوەندییەکانیان نەدایەوە. لەچەندڕۆژی رابردوودا ئەنجومەنی پارێزگای سلێـمانی لەبارەی کارەبای کۆمەڵگەکانی نیشتەجێبوون یاداشتێکیان ئاڕاستەی ئەنجومەنی پارێزگاکان کردو سکاڵای یاساییان لە دادگا تۆمارکردووەو راشیانگەیاند کە لەهەوڵدان بۆ پێکهێنانی لیژنەیەک لەگەڵ قایمقامییەت و لیژنەکانی دیکە تاکو دەنگی نیشتەجێبووانی سیتییەکان بەحکومەت بگەیەنین. نوێنەرانی سیتییەکانی هەولێرو سلێمانی باس لەوە دەکەن ئەم سیستەمە کارێکی باشە هەم بۆ پاراستنی ژینگە و هەم بۆ نەهێشتنی مۆلیدەکان و هەبوونی کارەبای ٢٤ کاتژمێری، کارکردنی سیستەمکە بەم جۆرە ئێستا رەتدەکەنەوەو «کۆڵنادەن» هەتا  سیتەمەکە چالکسازی تێدا نەکرێت و نرخەکان کەمنەکرێنەوە کە تاکۆتایی ئەم مانگە مۆڵەتیان داوەتە حکومەت.

نیگار عومەر لەچەند رۆژی داهاتوودا حکومەتی عێراق دەستدەکات بەدەرهێنانی نەوت لەناوچە جێناکۆکەکان و هیچ پرسێکی بەهەرێمی کوردستان نەکردووە و لایەنی پەیەندیداریش لەسەر بابەتەکە بێگایی خۆیان دەربڕی و دەڵێن، «هیچیان پێ رانەگەیەندراوە و زانیارییان نییە». باسم محەمەد، بریکاری وەزیری نەوت بۆ دەرهێنانی نەوت و گاز، لە راگەیەنراوێکدا رایگەیاند، وەزارەت کار بۆ بەهێزکردنی یەدەگی سامانی نەوت و گاز دەکات، بۆ ئەم مەبەستەش لەچەندڕۆژی داهاتوودا چەند بیرە نەوتێک لەقەزای کفری لێدەدرێت. لایەنی ئیداری قەزای کفری بێئاگایە لەبابەتەکە و حکومەتی عێراق قەزای کفری وەک قەزایەکی دیالە ناودەبات، ئەگەرچی ئەو ناحیەی کەکاری دەرهێنانی نەوتی تێدا دەکرێت لەئێستادا لەڕووی ئیدارییەوە سەر بەقەزای خانەقینە، بەڵام حکومەتی عێراق ناحیەی قەرەتەپە وەک ناحیەیەکی سەر بەقەزای کفری ناودەبات. بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی، ئەو پێنج گوندەی کەکاری  دەرهێنانی نەوتی تێدادەکرێت  دوو لەو گوندانە کوردنشینن. وەسفی عەلوان بەڕێوەبەری ناحیەی قەرەتەپە بۆ هاوڵاتی وتی،» لەچەندڕۆژی داهاتوودا کارەکانی لێدانی چەند بیرە نەوتێک لە ناحیەی قەرەتەپە دەستپێدەکات و کارەکانی دەرهێنانی نەوت دراون بەکۆمپانیایەکی ئیماراتی، لەپێنج گوندی ناحیەکە کارەکان دەستپێدەکات ئەوانیش ئەبوعەلەک، گڵابات، چاڵەوخاڵد،حوزەیفە، شۆکە، لەم پێنج گوندە دوو گوندیان کوردنشین». جگە لەو گوندانە، ناحیەی قەرەتەپە چەند گوندێکی تری تیدایە کەحکومەتی عێراقی پلانی هەیە نەوتی تێدا دەربهێنێت. عەلوان لەسەر پلانەکانی حکومەتی عێراقی بۆ دەرهێنانی نەوت وتی، « ناحیەی قەرەتە و جەبارەو کۆکز سەر بەقەزای کفرین و بەشێکن لەدیالە هەربۆیە باس لەوە کراوە کەبیرەکان لەقەزای کفری دەبن و جگە لەو گوندانە چەند گوندێکی دیکەش لەسنوری ناحیەی قەرەتەپە نەوتی تێدایەو حکومەتی عێراق پلانی دەبێت بۆ ئەوەی کاری دەرهێنانی نەوتی تێدابکات وەک نارین و چەند شوێنکی دیکە». بەپێی قسەی بەڕێوەبەری ناحیەی قەرەتەپە لیدانی بیرە نەوتییەکان سوود بەهاووڵاتیانی ناوچەکە دەگەیەنێت و هەلی کار زیاد دەکات. «سنورەکەمان دەوڵەمەندە بەسامانی سروشتی وەک نەوت وگا و هەمو کارئاسانیەک دەکەین بۆ ئەوەی کاری دەرهێنانی تێدابکرێت سودی بۆ ناوچەکە هەبێت کەهەلی کاری زیاتر دەخاتە سنورەکەوە، لەم رۆژانەدا کار بۆ ئەوە دەکەین ئەو زەویانەی کە هی هاووڵاتیانی سنورەکە بن قەرەبویان دەکەینەوە بۆ ئەوەی هیچ گرفتێک دروستنەبێت بۆ کارەکان،» عەلوان وای وت. هەرچەندە بەرپرسانی هەرێم دەڵێن ئاگایان لە بابەتەکە نییە، بەڵام پارێزگاری دیالە باس لەوە دەکات لەپەیوەندیدا دەبن لەگەڵ لایەنی پەیوەندیداری هەرێم و بەرنامەیان هەیە گفتوگۆیان لەگەڵ بکەن. موسەنا تەمیمی پارێزگاری دیالە  بۆ هاوڵاتی وتی،» بەڵێ ئەو سنورە ناوچەی جێناکۆکەو ئێمە لە پەیوەندیدا دەبین لەگەڵ لایەنی پەیوەندیداری هەرێم و سەرپەشتیاری ئیدارەی گەرمیان بۆ ئەوەی رێکارەکانی دیکە کەماوەتەوە بۆ ئێمە پێکەوە تەواوی بکەین، ئەگەرچی بڕیاری دەرهێنان و لێدانی بیرەکان کارەکانی تەواو بووە لەلای وەزارەتی نەوت و سامانە سروشتیەکان، بەڵام کارە ئیداریەکانی لەلای ئێمە دەبێت و ئێمە لەبەرنامەماندایە کە لەسەر ئەم بابەتە دانشین لەگەڵ لایەنی پەیوەندیداری هەرێم و ئیدارەی گەرمیان». پارێزگاری دیالە دەشڵێت، « کفری سەر بەدیالەیە ئەگەر چی لەڕووی بەڕێوەبردنەوە لەلایەن هەرێمەوە بەڕێوە دەبرێت، لەچەند شوێنێکی دیکەی پارێزگاکەدا لە کۆنەوە نەوت بوونی هەیە بەڵام کار بۆ دەرهێنانی نەکراوە لەئێستاشدا  بەهیواین دەرهێانی نەوت لەو سنورەش خێرێکی باشی هەبێت بۆ هەموو سنورەکە چونکە سنورەکە بەگشتی پێویستی بەکارکردنی باشترو هەلی کار بۆ گەنجەکان هەیەو لەڕێژەی دەرهێانی نەوتیشدا وەک تەواوی ئەو پارێزگایانەی کە نەوتی تێدایە بەشێکی بۆ پارێزگاکە سەرف دەکرێت و پشکی خۆی دەبێت». سەبارەت بەم بابەتە هاووڵاتی پەیوەندی کرد بە د.عزەت سابیر، بریکاری وەزارەتی نەوتی عێراق لەپشکی هەرێم و هەروەها قایمقامی کفریەوە ، بەڵام هەردوو لایەنی پەیوەندیداری هەرێمی کوردستان بێئاگایی خۆیان دەربڕی کەهیچ زانیاریەکیان لەسەر ئەم بابەتە نیەو کەس هیچی پێ رانەگەیاندون. سەرۆکی دەستەی گشتیی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم لەسەر پرسەکە دەڵێت، هەر کارێکی دەرهێنانی نەوت بکرێت لەکفری دەبێت لەگەڵ هەرێمدا هەماهەنگی بکرێت، چونکە لەڕووی ئیدارییەوە قەزاکە ناوچەیەکی کێشەلەسەر نییە سەر بەهەرێمە. فەهمی بورهان سەرۆکی دەستەی گشتیی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بۆ هاوڵاتی وتی،» کفری ناوچەی کێشەلەسەر نیە و لەڕووی ئیدارەیەوە سەر بەهەرێمەو قەزایەکە سەر بەئیدارەی گەرمیان و بۆ ئەو ناحیانەی کە لەکفریەوە نزیکن و ناوچەی جێناکۆنن بیرە نەوتی تێدا هەڵدەکەنرێت، پێویستە لەگەڵ هەرێمدا کۆبوونەوەو تەنسیق بکرێت لەنێوان هەردوولادا بۆئەوەی کێشەکان گەورە نەبێت «. فەهمی بورهان دەشڵێت، «هەرچەندە لەسەر ئەم بابەتە ئاگادارنیم، بەڵام دەبێت لەگەڵ  ئیدارەی گەرمیاندا هەماهەنگی هەبێت و پێکەوە کارەکانی دیکەی ئەنجامبدەن چونکە ئەو سنورە ناوچەی جێناکۆکەو بەشێکی زۆری گوندەکانی کوردنشینن و ئەگەرچی لەئێستادا بەدەست کوردەوە نین لەڕووی بەڕێوەبردنەوە».­­

هاوڵاتی  لەسەروبەندی نزیکبونەوەی یەکەم ساڵیادی گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی، هێزە ئەمنییەکانی ئێڕان فشاررەکانیان بۆ سەر بنەماڵەی کوژراوانی خۆپیشاندانەکانی ساڵی رابردوو دەستپێکردووە. بەپێی ئەو هەواڵانەی لە میدیاکانی ناو ئێران بڵابوونەتەوە، رۆژی چوارشەممە ١٦ی ئاب، هێزە ئەمنییەکان ئێران، بنەماڵەی "کۆمار دەرئوفتادە"یان دەستگیرکردووە لەبەر ئەوەی لە ساڵیادی لەدایکبوونیدا لە سەر قەبری کوڕەکەیان کۆببوونەوە. بەپێی زانیارییەکان، سەرجەم ئەندامانی بنەماڵەی کۆمار؛ دایک و باوکی کۆمار (حەسەن دەرئوفتادە و هاجەر بەرزەنجی) و خوشک و براکانی کۆمار (ماردین، ژێکاف، میدیا و ئەفسانە) دەرئوفتادە، دەستبەسەر کراون لەکاتێکدا ژێکاف و میدیا دەرئوفتادە منداڵن. هەروەها دایکی  کۆمار بە هۆی فشارەکانەوە باری تەندروستی تێکچووەو گەیاندوویانەتە نەخۆشخانە. لەو بارەیەوە ماڵپەری هەنگاو دەڵێت، بنەماڵەی کۆمار سوکایەتیان پێکراوە و لە بازگەی دەروازە شاری پیرانشار ناچارکراون کە جلە کوردییەکانیان داکەنن و دەستیش گیراوە بەسەر کەلوپەلانی تریاندا. دوای چەند کاتژمێرێک لە دەستگیرکردنیان، بنەماڵەی کۆمار ئازادکران. هاوکات دەنگۆی ئەوەیە هەیە کە رۆژی شەممەی رابردوو هێزە ئەمنییەکانی ئێران بە حەسەن دەرئوفتادەیان وتووە نابێت مەراسیم رێکبخات بۆ ساڵیادی گیان لەدەستدانی کۆماری کوڕی. هاوکات هێزە ئەمنییەکانی ئێران پەیوەندیشیان بە بنەماڵەی ژینا ئەمینیەوە کردووەو پێیان راگەیاندووە کە نابێت بە بۆنەی ساڵیادی گیانلەدەستدانی کچەکەیانەوە هیچ رێورەسمێک ئەنجام بدەن بەڵام ئەمجەد ئەمینی، باوکی ژینا، لە پەیامێکدا بە زمانی فارسی نووسیویەتی، "گیانی من لە گیانی کچەکەم ئازیزتر نییە، مەرگێکم لەپێشە و گیانێکم هەیە، کچەکەم چووە کوێ، منیش بۆ ئەوێ ئەڕۆم، کەوایە رێورەسم ئەنجام ئەدەم. جگەلەمانەش لە هەموو شوێنێکی ئەم دونیاوە نامەیان بۆ ناردووم و هاوسۆزی و پشتیوانی خۆیان دەربڕیوە و منیش بەوپەڕی رێزەوە خۆم ئامادە کردووە بەوەی رێورەسم بەڕێوە ببەم." رۆژی پێنج شەممە 10ی ئابی 2023، موژگان ئێفتخاری, دایکی ژینا، وێنەیەکی نوێی ژینا ئەمینی لە ستۆری ئێنستاگرام بڵاوکردەوەو نووسی، "حەزرەتی عەشق، سێ رۆژ بەر لە شەهیدبوونی." بەلەبەرچاوگرتنی نزیکبوونەوە لە ساڵیادی گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی لایەنە ئەمنییەکانی بڵاوکردنەوەی ئەم وێنانە بە هاندانی خەڵک لێک ئەدەنەوە. پێشتریش و لە رۆژی 1ی ئابی 2023، ساڵەح نیکبەخت، پارێزەری بنەماڵەی ژینا ئەمینی، برایە بەردەم دادگا و تۆمەتی تێکدانی ئەمنیەتی گشتی و تێکدانی  بیروڕای خەڵکی درایە پاڵ. ژینا ئەمینی، کچە کوردێکی سەقزی، رۆژی 13ی ئەیلوولی 2022 لە لایەن پۆلیسی ئەخلاقی تارانەوە، بەو بیانوی ئەوەی کە حیجابەکەی تەواو نەبووە دەستگیرکراو و لە ژێر ئەشکەنجەدا باری تەندروستی تێکچوو. دوای سێ رۆژ، لە نەخۆشخانەی کەسرای تاران گیانی لە دەستدا و گەڕاندنەوەی تەرمەکەی بۆ سەقز، دەستپێکی ناڕەزایەتی خەڵکی لێکەوتەوە کە بەشۆڕشی ژینا ناسراوە.

هاوڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستان تادێت كار لەسەر دۆسیەی دەستگیركردنی وەهاب هەڵەبجەیی سەرۆكی دەزگای دژەتیرۆری یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەكات و یەكێتیش كە بەئاشکرا وەڵامی بۆ هەوڵەكانی پارتی نییەو وا دەریدەخات کەبێباکە، دەیەوێت لەژوورە تاریكەكانی كۆبوونەوەكانی لەگەڵ ئەو حزبە، كۆتایی بەم پرسە بهێنێت و پارتی ناچار بكات دەست لەم دژایەتیە هەڵبگرێت. لەدوایین هەوڵیدا بۆ بەرتەسكردنەوەی بازنەی كاری بەرپرسی دژەتیرۆری یەكێتی، پارتی دیموكراتی كوردستان لەڕێی نووسراوێكی دەزگای ئاسایشی هەولێرەوە، وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی عێراقی و دەزگای ئاسایشی نیشتمانی و ئەنجومەنی دادوەری ئاگاداركردووەتەوە كە هەوڵ بۆ دەستگیركردنی وەهاب مەجید باقی بدرێت كە بەرپرسی دەزگای دژەتیرۆری یەكێتیەو بە وەهاب هەڵەبجەیی ناسراوە. رۆژی 7ی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردوو، عەقید هاوكار جاف ئەفسەری دەزگای دژە تیرۆری یەكێتی لەشاری هەولێر لەهەوڵێكدا تیرۆركرا، هەرزوو بەرپرسانی ئەمنی شاری هەولێر بڵاویانكردەوە كەئەو هەوڵە لەلایەن دژەتیرۆری سلێمانیەوە ئەنجامدراوەو بەبڵاوكردنەوەی ڤیدیۆی دانپێدانانی چەند دەستگیركراوێك، تۆمەتی ئەنجامدانی ئەو كارەیان خستەپاڵ وەهاب هەڵەبجەیی بەرپرسی دەزگای دژەتیرۆری یەكێتی. پێداگری پارتی لەسەر ئەم دۆسیەیەو بەجیهانی كردنی كێشە یاساییەكەی بەرپرسەكەی دژەتیرۆری یەكێتی، نەخشەو پلانێكی نوێی سیاسی پارتییە بەرامبەر یەكێتی. بەڵام ئەوەی مایەی سەرسامییە بێدەنگی یەكێتییە بەرامبەر ئەم هەوڵە نوێیەی پارتی. كە بەڕای چاودێرانی سیاسی لاوازی یەكێتی و نەبوونی سەركردایەتیەكی كارامە، ئەم پرسەی ئاڵۆزكردووە. عەزیز رەوف چاودێری سیاسی لەوبارەوە بەهاوڵاتی وت، «یەكێتی لەدوای مام جەلال لاواز بووەو ئەو كاریگەرییەی نەماوە، بۆیە پارتی بەئاسانی دەتوانێت گەمە بەچارەنووسی بكات و بەو جۆرەی كەهەیە گرفت و كێشەی بۆ دروستبكات». پاش نووسراوەكەی دەزگای ئاسایشی هەولێر، بۆ حكومەت و ئەنجومەنی دادوەری عێراق، پارتی لەنوێترین هەوڵیدا كۆمكاری عەرەبی ئاگاداركردەوەو بەشێوەیەكی فەرمی داوای هاوكاری كرد بۆ دەستگیركردنی ئەو بەرپرسە سەربازییەی یەكێتی. لەبەرامبەردا یەكێتی هیچ هەڵوێستێكی فەرمی رانەگەیاند، لەوبارەوە سەعدی ئەحمەد پیرە، ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی، بەهاوڵاتی وت «بەلای ئێمەوە ئەوە كێشە نییەو هەر سیحەتت باشەكە وەڵامی ئێمە دەبێت.» سەعدی ئەحمەد پیرە لە رۆژی پێنجی تەمموزی ٢٠٢٣ لەوەڵامی پرسیاری رۆژنامەنووسێک کاتێک لێی پرسی وەهاب هەڵەبجەیی رادەستی دادگا دەکەن، بەتەنزەوە وتی، «سیحەتت باشە؟» لەگەڵ ئەوەی یەكێتی هەڵوێستی فەرمی نییەو بەرامبەر دوایین هەوڵی پارتی لەبارەی ئەم دۆسیەوە بێدەنگە، بەڵام بەرپرسێكی باڵای پارتی نایشارێتەوە كە لەكۆبوونەوە تاریكەكانی نێوان هەردوو حزب باسی ئەو پرسە كراوە، ئاراس حەسۆ میرخان ئەندامی سەركردایەتی پارتی بەهاوڵاتی وت «لەكۆبوونەوەكاندا یەكێتی باسی ئەو پرسە دەكات و داوا دەكات كۆتایی پێبهێنرێت، بەڵام تائێستا وەڵامی پارتی بەدڵی یەكێتی نەبووە». ئەگەرچی ئەمە یەكەمین جار نییە پارتی لەڕێی دادگاكانەوە هەوڵی راگرتن و دەستگیركردنی نەیارە سیاسییەكانی دەدات، بەڵام دۆسیەكەی وەهاب هەڵەبجەیی جیاوازەو پارتی دەیەوێت لەڕێی ئەم پرسەوە خواستەكانی خۆی بەرامبەر یەكێتی جێبەجێ بكات، لەوبارەوە عەزیز رەوف بەهاوڵاتی وت «پارتی دوو ئامانجی لەمەدا هەیە، یەكەمینیان ئەوەیە كە كێشەو گرفتەكان بخاتە ناو سلێمانی، دووەمینیش یەكێتی ملكەچی خواستەكانی بكات». بەكارهێنانی دادگا بۆ یەكلاییكردنەوەی كێشە سیاسییەكان، بووەتە نەریتێك و هەردوو پارتی دەسەڵاتدار بۆ شكاندنی یەكتری ئەو رێگەیە دەگرنەبەر، ئالان ژاژڵەیی راوێژكاری یاسایی بەهاوڵاتی وت «ئەمە یەكەمین جار نییە كە هەردوو پارتی دەسەڵاتدار شكۆی دادگاو یاسا دەشكێنن، ئەوان بۆ یەكلاییكردنەوەی گرفتە سیاسییەكانی خۆیان پەنا بۆ دادگا دەبەن، لەكاتێكدا بەدانپێدانانی هەردوولا، هیچكامیان متمانەی بەدادگاو دادوەری لایەنەكەی تر نییە. ئەمەش كاریگەری خراپی لەسەر شكۆی دادگا دروستكردووە». بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەسەر ئاستی سەرۆك لەهەوڵی بەردەوامدایە بۆ یەكلایی كردنەوەی ئەو كێشەیە، چەندین جارو بەشێوەی فەرمی داوای لەسەرۆكی پارتی كردووە ئەم دۆسیەیە دابخرێت، لەوبارەوە ئاراس حەسۆ میرخان بەهاوڵاتی وت «بەڵێ یەكێتی داواكاری هەیەو رەنگە لەكۆبوونەوەكانی داهاتوودا گفتوگۆ لەو بارەوە بكرێت و ئەگەریش هەیە ئەم كێشەیە یەكلایی بێتەوە». بەپێی قسەكانی سەركردەكەی پارتی، یەكلایی بوونەوەی ئەم كێشەیە ئەگەرێكی كراوەیە. لەوەها دۆخێكیشدا پرسیاری گەورە لەسەر كۆی پرۆسەی دادوەری هەرێم دروستدەبێت، هەروەك ئەوەی ئالان ژاژڵەیی دەڵێت « پرسیارە گەورەكە ئەوەیە پاش چارەسەری گرفتەكەو داخستنی ئەو دۆسیەیە، پارتی چی وەڵامی دەزگای ئاسایشی  نیشتمانی و ئەنجومەنی دادوەری بەغدا دەداتەوە؟ چۆن و بەچ نووسراوێكی تر كۆمكاری عەرەبی ئاگاداردەكاتەوە؟ كەدواجار ئەمەش وێنای خراپی هەرێم لەجیهانی دەرەوە نیشاندەدات».

نیگار عومەر لەسنووری گەرمیان خواردن لەسێ دەروازەوە بۆ ناو سنورەکە دێت، ئەویش دەروازەی مەرزی پەروێزخان و بازگەی ساڵح ئاغا و کفریە، پشکنینی بۆ دەکرێت و لایەنی خۆپاراستنی گەرمیان باس لەوە دەکات کە بەهۆی کەمی کارمەندەوە فریای ئەوە ناکەون پشکنین بۆ هەموو دوکان و مارکێتێک بکەن و باری قاچاخ بە ئەوان کۆنترۆڵ ناکرێت و ناتوانین دڵنیایی بدەین بەخەڵک بڵێین خواردنی سنورەکە هەمووی تەندروست و شیاوە. پسپۆرێکی خۆراکیش دەڵێت هەر خواردنێک بۆ ماوەیەک خۆر لێی بدات کاریگەری خراپی هەیە بۆ تەندروستی و ئەگەر مەوادی حافیزەی زۆری تێدابێت ئەمانە هۆکارێکن بۆ زیانی تەندروستی و لایەنی ڤێتەرنەری گەرمیانیش ناتوانێت کۆنترۆڵی ئەو بەرهەمانە بکات کە لەسنوری گەرمیاندا هەیە بۆیە دڵنایی تەواو نیە بۆ بەرهەمی گۆشت و شیرەمەنیەکان . هەووڵاتییەکیش دەڵێت هەرچی خواردنی خراپ هەیە دێتە سنوری گەرمیانەوەو بەسەر خەڵکدا ساغی دەکەنەوە و کەسیش نیە لێیان بپرسێتەوە بۆیە خەڵکەکە هەمووی تووشی نەخۆشی هاتووە. تۆفیق محەمەد لێپرسراوی بەشی چاودێری تەندروستی گەرمیان بۆ هاوڵاتی وتی، « ئێمە لیژنەمان هەیە هەر رۆژێک بۆ شوێنێک دەردەچین پشکنین دەکەین بۆ خواردنەکان و لەنێو مەرزی پەروێزخان و بازگەی ساڵح ئاغاو کفری لیژنەمان هەیە پشکنین بۆ خواردنەکان دەکەن کە دێتە سنورەکەوە بەهەموو فەرمانبەرەکانمانەوە 14 فەرمانبەرین ئەگەر شەوو ڕۆژ نەوەستین ناتوانین کۆنترۆڵی بازاڕ بکەین و هەرچ خۆراکێک بەڕێگەی مەرز داخڵ بکرێت پشکینی بۆ دەکەین بەڵام ناتوانین دڵنیایی بدەین کەئەو خواردنەی دێتە سنوری گەرمیانەوە تەندروستەو شیاوە چونکە تائێستا نەتوانراوە رێگری لەقاچاخ بکرێت ئەگەر هەرچ خواردنێک بەقاچاخ داخڵ بکرێت لای ئێمە نیەو بەبێ پشکنین داخڵ کراوە». وتیشی،» بۆ ئەو ئامێرانەی کە ئێمە هەمانە بۆ پشکنین کافی نیە بەڵکو پێوستمان بەئامێری باشتر هەیە بۆ ئەوەی باشتر پشکنین بکەین بۆ خواردنەکان جگە لەوەش کەمی کارمەند بۆ گەڕان بەنێو مارکێت و دوکانەکاندا دیسان کێشەمان هەیەو هەندێ کۆگاو مارکێت هەن کە خواردنەکانیان لەشوێنی خراپ هەڵدەگرن ئێمە پێی بزانین سزای دەدەین بەڵام پێویستە هاووڵاتی وشیار بێت لەوەی چ خواردنێک دەکڕێت». ئەوەش دەڵێت ، «ناتوانین بەتەواوی بڵێین خواردنەکان هەمووی تەندروستەو بێگومان کاریگەری هەیە لەسەر تەندروستی، زۆرجار پشکنینی خواردنەکان دەکەوێتە سەر دڵسۆزی کارمەندەکان کەچەند بەباشی پشکنین بۆ بارە خواردنەکان دەکەن جگە لەوەش مەوادی پشکنینمان زۆر کەمەو بەش ناکات». دڵشاد رەحیم هاووڵاتیەکی سنوری گەرمیانە بۆ هاوڵاتی وتی ،» هەموو خەڵک تووشی جۆرەها نەخۆشی بوو بەدەست خواردنی خراپ و نەشیاوەوەو وەک ژەهر لەمەرزەکانەوە دێتە سنورەکەو دەرخواردی خەڵکی دەدەن و خواردنی ئێکس پایەری وڵاتان نەما نەیهێننە گەرمیانەوەو بەروارەکەی دەگۆڕن و بەسەر خەڵکدا ساغی دەکەنەوە هاوڵاتی ئەمە نازانێت و دەیکڕێت هیچ کەسێک لێپرسینەوە لەبازرگانەکان ناکات  هەندێ کات خۆیان دەستیان لەگەڵدا تێکەڵ دەکەن و خواردنی خراپ بەقاچاخ دێنن» وتیشی،» بەتایبەت لەنێو بازاڕدا هەرکێ بۆ خۆیەتی پشکنینی لیژنەکانی خۆپارێزی زۆر کەمن دوکاندار بەدڵی خۆی خواردنی بەسەرچوو دەفرۆشێت یان هەمووی لەو بەرخۆره فڕێداوە یان لەشوێنێکی نەشیاودا دایناوە هەموو ئەمانە خەڵکی سنورەکەی تووشی جۆرەها نەخۆشی کرد «. د.عوسمان مستەفا بەڕێوبەری ڤێتەرنەری گەرمیان بۆ هاوڵاتی وتی، « هەر خۆراکێک بۆ ماوەیەکی زۆر خۆر لێی بدات شیاوی خواردن نیە و  ئەگەر ئەو خواردنە لەنێو بوتڵی پلاستیک بێت زیانەکانی زیاترەو ئەو موادە کارلێک دەکات لەگەڵ مادەی پلاستیکیەوە زیانی تەندروستی زیاترە، ئەگەر هەر خۆراکێک مەوادی حافیزەی زۆر تێدا بێت بەهەمان شێوە زیانی زۆرە وەک ئەو بەرهەمی لەقوتونراونەی کەئێستا هەیە زۆرجار لەمەرزەکانەوە ماست دێتە گەرمیان یان بەرهەمە شیرەمەنیەکان بەسێ مانگ دایدەنێین خراپ نابێت ئەوە نیشانەی ئەوەیە موادی حافیزەی زۆزەو ئەوەش زیانی زۆر زۆرە بۆیە داوا دەکەم هاووڵاتی نەیکڕێت». وتیشی،» وەک لایەنی ڤێتەرنەری گەرمیانیش بەڵێ جۆرەها خواردن دێتە گەرمیانەوە بەتایبەتی گۆشت و شیرەمەنیەکان ئێمە کارمان کردوە لیژنەمان هەیە کەدەگەڕێن بەڵام بڵێین تەواو خواردنەکان تەندروست و  شیاوە نەخێر وانیە چونکە بەئێمە کۆنترۆڵ ناکرێت و ئامێری زۆر باش نیە بزانیت ئەم گۆشتە یان ئەم ماستە تەواو شیاوە چونکە خواردنی ئەو ئاژەڵە گرنگە کەپێی دەدرێت کەخراپ بێت خواردنەکەشی خراپە و هەنێک کات لەتام و بۆندا دیار دەبێت». وتیشی،» بەبەردەوامی چاودێری بازاڕ دەکەین و سزای توندی دەدەین گەر کەسێک خواردنی خراپ و نەشیاو بەکاربێنێت و تا دوکان داخستن سزا دەدەین و بێگومان خواردنی کوالێتی نزم هۆکاری سەرەکی نەخۆشیەو جۆرەها کاریگەری خراپی هەیه». کەریم عەلی ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگاری سلێمانی بۆ هاوڵاتی وتی،» نەک لەگەرمیان بەڵکو لەکوردستان کوالێتی کۆنترۆڵ بۆ خواردن نیە گەرمیانیش بە بەشێکی زۆر وایە و دەبێت حکومەت خۆی پشکنین بۆ خواردن بکات، بەڵام ئێستا داویەتی بەکۆمپانیا کەئەمە مەترسیەکی خراپە رێگەی قاچاخ و تێپەڕبوونی خواردنی نەشیاو زیاتر دەکات « وتیشی،» بەڵێ هەندێ کاتیش  باری قاچاخیش دێتە سنورەکە وەک پێویست پشکنین بۆ خواردنەکان ناکرێت و ئامێری پێشکەوتو بەکارناهێنرێت بۆ مەوادەکان، هەندێ کات بەس بەچاو پشکنین دەکرێت کە ئەمەش خراپەو لەدەروازەکانی  ساڵح ئاخاو کفریەوە ئەم شتانە زیاتر دەبینرێت و کەمترین پشکنین دەکرێت».

هاوڵاتی لەچەند هەفتەی رابردووداو بەتایبەت لەناوەڕاستەکانی مانگی تەمموزەوە، کێشەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا زۆر ئاڵۆز دەرئەکەوێت. لەسەرەتای مانگی تەمموزەوە ئەمریکا هێزی ئاسمانی و سەربازی خۆی لەکەنداو زیاتر کردووە. ئەمریکا رایگەیاندووە مەبەست لەپتەوکردن و بەهێزکردنی هێزی سەربازی و فڕۆکەوانی لەکەنداو، رێگریکردنە لەوەی ئێران دەست بەسەر کەشتییە بارهەڵگرەکاندا بگرێت لەکەنداو. بەپێی راپۆرتی ئاژانسی ئەسۆشەیتد پرێس، ئەمریکا خەریکی تاوتوێکردنی جێگیرکردنی سەربازە لەسەر کەشتییە بارهەڵگرەکان. ناردنی فڕۆکەی (ئێف- ١٦) و (ئێف-٣٥) و (ئەی-١٠) بۆ ناوچەکە و ناردنی کەشتی  جەنگی و هێزی سەربازی، دەرخەری قووڵتربوونەوەی ململانێکانی نێوان ئێران و ئەمریکا بوو. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنج بوو، ئەمریکا و ئێران لەڕۆژانی رابردوودا رێککەوتننامەیەکیان واژۆ کردووە کە بەپێی ئەو رێککەوتننامەیە پێنج هاووڵاتی ئەمریکی دەستبەسەرکراو لەئێران ئازاد بکرێن لەبەرامبەردا ژمارەیەک لەئێرانییە زیندانییەکان لەئەمریکا بەهەمانشێوە ئازاد بکرێن و شەش میلیار دۆلار پارەی ئێران کە لەبانکەکانی کۆریای باشوورە ئازاد بکرێت و بگوزارێتەوە بۆ قەتەرو لەوێوە بگاتە دەست ئێران. ئەم رێککەوتننە ئاڵۆزە کەدوای چەند مانگ لەگفتوگۆی ناڕاستەوخۆی بەرپرسانی ئێرانی و ئەمریکی واژۆ کراوە، سەرەنجام بوو بە هۆی ئەوەی رۆژی 10ی ئاب، چوار کەس لەپێنج هاووڵاتییە ئەمریکییەکان  لەزیندانەکانی ئێرانەوە بگوازێنەوە بۆ هۆتێلێک کە ناوی نەبراوە. لەهەمانکاتدا بەپێی راپۆرتی ئەسۆشەیەتد پرێس، ئێران رێژەی بەرهەمهێنانی یۆرانیۆمی ٦٠٪ کەم کردووەتەوەو ئەمەش بەشێکە لە رێککەوتننامەکە. تا ئێستا وردەکاری شێوەی گواستنەوەی پارەکە و کاتی تەواوبوونی و ئازادی زیندانییەکان دیار نییە. بەڵام بەرپرسانی ئێرانی و ئەمریکی  پێیانوایە لەمانگی ئەیلولدا  ئەم رێککەوتننامەیە بەتەواوەتی جێبەجێ دەکرێت. ئەم رێککەوتننامەیە لەناوخۆی ئەمریکا ناڕەزایەتی کۆمارییەکان و بەشێک لەدیموکراتەکانی لێکەوتووەتەوەو مایک پۆمپیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لەسەردەمی دۆناڵد ترامپ، بە رێککەوتنی خراپ و مەترسیدار ناوی بردووە. هەروەها ژمارەیەکی زۆر لەڕێکخراوەکانی  مافەکانی مرۆڤ پێیانوایە ئەمجۆرە رێککەوتننامەیە دەبێتە هۆی ئەوەی زیاتر ئێران هان بدات هاووڵاتیانی وڵاتانی تر بەبارمتە بگرێت بەمەبەستی ئابووری. ئەوان پشت بەقسەکەی موحسین رەزایی، راوێژکاری ئابووری سەرۆککۆماری ئێران دەبەستن کە وتبووی: دەتوانین هاووڵاتیانی ئەمریکی و ئەوروپی بگرین و لەبەرامبەر سەدان میلیۆن دۆلاردا ئازادیان بکەین.   چی دەربارەی رێککەوتنامەکە دەزانرێت؟ تائێستا وردەکاری رێککەوتنامەکەی ئێران و ئەمریکا بەتەواوەتی بڵاونەکراوەتەوە. بەڵام ئەوەی زانراوە ئەوەیە ئەمریکا مۆڵەتی بەکۆریای باشوور داوە بەوەی سەرمایە دەستبەسەرکراوەکانی ئێران کە لەبانکەکانیدان، لەدراو وۆنەوە بکرێت بە یۆرۆو ئامادەبکرێت بۆ گواستنەوەیان بۆ ئەو بانکە ئێرانیانەی لەقەتەردان. ئەم پارانە کە گوازراونەتەوە بۆ قەتەر لەژێر چاودێری ئەمریکاو تەنها بەو مەبەستانە بەکاردەهێنرێن کە گەمارۆیان لەسەر نییە، وەک دەرمان و خواردن.   گواستنەوەی پارە ئێران سوورە لەسەر ئەوەی پارەکەی بەدۆلار یان یۆرۆ پێبگات و رایگەیاندووە پێویستە ئەو پارەیە بە دۆلار یان یۆرۆ بێت، لەبەرئەوەی دراوی ۆونی کۆریای باشوور لەبازرگانییەکاندا سوودی بۆ ئێران نییە. بەرپرسانی ئەمریکی رایانگەیاندووە کۆریای باشوور ئامادەیی دەربڕیوە ئەم پارەیە بە دۆلار یان یۆرۆ بگاتە دەستی ئێران، بەڵام نیگەرانن لەوەی گۆڕینی ئەم بڕە زۆرە پارەیە بۆ دۆلار یان یۆرۆ، کاریگەری خراپی لەسەر ئابووری ئەو وڵاتە و نرخی پارەی ئەو وڵاتە هەبێت. هەربۆیە پرۆسەی گواستنەوەی پارە بەخاوی ئەڕواتە پێش و ماوەیەکی زۆری پێویستە بەوەی ئەم پارەیە بەتەواوەتی لەلایەن کۆریاوە بگاتە بانکەکانی قەتەر. جۆن کێربی، وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رۆژی هەینی رایگەیاند، «ئێمە بەشێوەی بەربڵاوو هەمەلایەنە لەگەڵ کۆریای باشوور لەم بارەوە کارمان کردووەو هیچ رێگرییەک نییە بۆ ئەوەی ئەم پارانە بگەنە قەتەر». محەممەد عەبدولعەزیز ئەلخەلیفی، وەزیری ناوخۆی قەتەر لەدەوحە لەو بارەیەوە وتی، «ئەوەی لەم رێککەوتننامەیە دەستمان کەوتووە دەرخەری متمانەی هەردوولایە بە قەتەر وەک وڵاتێک کە نێوەندگیری بێلایەن و هاوبەشی نێونەتەوەییە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان بەمەبەستی ئاشتی و ئارامی». ململانێی نێوان ئێران و ئەمریکا ئاخۆ ئەم رێککەوتنە بە مانای کەمبوونەوەی ململانێ و کێشەی نێوان ئێران و ئەمریکایە؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارە دەبێ بۆ رووداوەکانی ئەم چەند مانە بگەڕێینەوە. هەر لەجێگیرکردنی فڕۆکەی (ئێف-١٦) و (ئێف-٣٥) و (ئەی -١٠) و کەشتیی جەنگی و هێزی سەربازییەوە بگرە تائەگەری ناردنی سەرباز بۆ سەر کەشتییەکان. نزیکبوونەوەی سعودیەو ئیسرائیل و گەورەتربوونەوەی رێککەتننامەی ئاشتی ناسراو بەپەیماننامەی (ئیبراهیم) تا ئەو ئاستەی سعودیە باڵیۆزی دیاریکردووە بۆ کاروباری ئیسرائیل. کێشەکانی ئێران و ئیمارات لەسەر سێ دوورگەی (تونبی گەورە، تونبی بچووک و ئەبوومووسا) و هەروەها کێشەکانی نێوان ئێران و سعودیە و کوێت لەسەر کێلگەی گازی الدرە( ئارەش). هەموو ئەمانە دەرخەری ئەوەن ململانێکانی نێوان ئێران و ئەمریکا کەم ناکات و نەیکردووە، بەڵكو ئەم رێککەوتننامەیە تەنها بۆ ئازادکردنی ئەم پێنج زیندانییەیە لەگەڵ ئەو شەش میلیار دۆلارەی ئێران.   نیگەرانییەکان و وەڵامی بەرپرسانی ئەمریکی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، رۆژی دووشەممە لەتویتێکدا لەتویتەر دەربارەی ئەم رێککەوتننە نووسی، «ئەمریکا بە ئازادکردنی شەش میلیار دۆلار، یارمەتی تیرۆریزم دەدات لەناوچەکە و جیهان، ئەمە باجدانێکی گەورەیە بە گەورەترین سەرچاوەی تیرۆریزم لەناوچەکە». بەرپرسانی ئەمریکی لەبەرامبەر نیگەرانییەکانی لایەنگرانی مافی مرۆڤ و هەروەها ئیسرائیلدا، رایانگەیاندووە ئەم پارەیە لەژێر چاودێری توندی ئەمریکایدا بەکاردەبرێت و بۆ ئەو مەبەستانەیە کە گەمارۆیان لەسەر نییە. بەپێچەوانەی وتەی بەرپرسانی ئەمریکی، بەرپرسانی ئێران باس لەوە دەکەن ئەوان سەرپشکن بەوەی چۆن ئەو پارەیە بەکاردەهێنن. وەزارەتی دەرەوەی ئێران رۆژی هەیینی لە راگەیاندراوێکدا بڵاویکردووە، «کۆماری ئیسلامی ئازادە لەشێوەی بەکارهێنان و کەڵک وەرگرترن لەو سەرچاوەو داراییانەی ئازادکراون و ئەم سەرچاوە مادییانە بەو مەبەستانەی کەبەرپرسانی شارەزا پێیان باش بێت بەکاردەهێنرێن». هەروەها بە پێچەوانەی راپۆرتەکانی نیۆیۆرک تایمزو CNN و وتەی بەرپرسانی ئەمریکا، محەممەد مەرەندی، راوێژکاری میدیایی تیمی راوێژکاری ناوکی ئێران، رۆژی پێنجشەممە لەم بارەوە لەتویتێکدا نووسی، «ئێران بەشێوەی راستەوخۆ دەستی بەسەرجەم داراییە ئازادکراوەکان ئەگات هیچ کۆمپانیایەکی قەتەری وەک نێوەندگیر بوونی نییە».   رێککەوتننامەی ناوکی بەڕێوەیە؟ زۆرکەس ئەم ریککەوتننامەیەی نێوان ئێران وئەمریکا بەسەرەتایەک ئەزانن بۆ ریكکەوتننامەی گەورەترو گشتیگیرتر کە ئەویش رێککەوتننامەی ناوکییە لەگەڵ ئێران. بەڵام بەهۆی ئاڵۆزی دۆسیەی ناوکی ئێران و هەروەها نزیکبوونەوە لەوادەی هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا و لەهەمانکاتدا جیاوازییە بەرچاوەکانی هەردوولا لەخواستەکانیان و هێڵە سوورەکانیان، پێناچێت وتووێژە ناوکییەکان دەستپێبکاتەوە. بەرپرسانی ئەمریکا جەخت لەسەرئەوە دەکەنەوە هیچ بەرنامەیەکیان نییە بۆ زیندووکردنەوەی رێککەوتننامەی ناەکی لەگەڵ ئێران. ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، رۆژی ٢٤ی تەمموز وتی، « ئیتر دەربارەی گفتوگۆ ناوکییەکان لەگەڵ ئێران قسە ناکات و ئەم باسە داخراوە». هاوکات جەیک سەڵیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکاش پێشتر جەختی لەسەر ئەوە کردبووەوە واشنتۆن و تاران زۆر دوورن لەیەک بۆ گەیشتن بە رێککەوتن. بەرپرسانی ئەمریکا باس لەوە ئەکەن پێش چەند مانگێک چوارچێوەو رەشنووسی رێککەوتنی ئازادکردنی زیندانییەکان ئامادە کرابوو و خرابووە بەردەست ئێرانییەکان و ئەوە لایەنی ئێرانی بوو کەکەمتەرخەمی تێدا دەکرد.

ڤانە باهیر لەهەرێمی کوردستان یاسای سزادان هەیە بۆ پیسکردنی شەقام و شوێنە گشتییەکان، بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ کەسێکی پێ سزا نەدراوە، چونکە هەتا ئیستا هیچ سکاڵایەک لەو بارەیەوە نەکراوەو لایەنی هۆشیاری خەڵکیش لەسەر بابەتەکە کەمە. رێگریکردن لە پیسکردنی شەقام و شوینە گشتییەکان بەپێی یاسا لەعێراق و هەرێمی کوردستان رێکخراوە  لە بڕگەی دووەمی ماددەی ٤٩٧ یاسای سزادانی عێراقی. کەسێک کەسکاڵای لێبکرێت ئەوا بەپێی یاسا سزا دەدرێت بەجۆریک زیاترنەبێت  لە ١٥ رۆژ بەندکردن یاخود پێ بژاردن و  کەمتر نەبێ لە ٤٥٠ هەزار دیناری عێراقی. بەڵام یەکێک لەو دیاردانەی کەکۆمەڵگە بەدەستیەوە دەناڵێنێت پیسبوونی سەرجەم شوێنە گشتییەکانە، ئەمەش هەم لە بەرئەوەی کە یاساکە سستە و کەسی پێ سزانادرێت بەجۆرێک کە لەپارێزگایەکی وەک سلێمانیدا تاوەکو ئێستا  هیچ سکاڵایەک تۆمار نەکراوە لەسەر کەسانێک کەهەڵدەستن بەپیسکردن و فڕێدانی پاشماوەکانیان بۆ سەر شەقام و شوێنە گشتییەکان، هەمیش لەبەرئەوەی لەکەرتی پەروەردەو لەلایەنی ئاینیش کەمترین بایەخی پێدەدرێت. لەبارەی جێبەجێکردنی یاسای پیسکردنی ژینگەوە بەشی یاسایی شارەوانی سلێمانی بەهاوڵاتی وت، تاوەکو ئێستا هیچ کەسێک سکاڵای لێنەکراوەو سزا نەدراوە بەهۆی پیسکردنی شەقام و شوێنە گستییەکانەوە، ئەوەی کەهەبووە تەنها بەهۆی» زیادەڕەویکردنەوە بووە». ئەحمەد زوهەیریش  کە پیشەی پارێزەرە دەڵێت لەکوردستان و عێراقیش کێشەکە نەبوونی یاسایەک نیە کەئەو کەسانە سزا بدات کەوا ژینگەو شەقام و شوێنە گشتیەکان پیس دەکەن بەڵکو» کێشەکە جێبەجی نەکردنی یاساکەیە»، دەشڵێت تاوەکو ئێستا هیچ سکاڵایەکی لەوجۆرە نەهاتە بەردەمم وکارم لەسەر نەکردووە. لەگەڵ ئەوەی پرسەکە بەشێکی پەیوەندی بەیاسا و بەحکومەتەوە هەیە، بەڵام دیوێکی  گرنگی دیکەی پەیوەستە بەپەروەردەی کۆمەڵگە کەئەویش کەموکورتیەکی بەرچاوی پێوە دیارە، بەجۆریک دوای « شازدە ساڵ» لەپڕۆسەی خوێندن و پەروەردە هێشتا بەپێی پێویست تاکێک بەرهەم ناهێندرێت کە  پاکوخاوێنی ژینگەکەی رابگرێت، چین و تووێژە جیاوازەکانیش هەریەک بەشێوەیەک هۆکاری پشت ئەم هەڵسوکەوتەی کۆمەڵگا رووندەکەنەوە. نەبیل محەمەد کەچالاکوانێکی بواری ژینگەیەو چەندین ساڵە لەڕێکخراوێکی پاراستنی سەرچاوە ئاوییەکاندا لەگەڵ چەندان خوێندنگاو زانکۆو گروپی جیاواز بەسەدان و هەزاران کیلۆ پاشەڕۆو خاشاکیان لەو دەریاچەو رووبارو سەرچاوە ئاویانە پاککردووەتەوە کە سەردانیان کردوون بەتایبەتیش ئەوانەی کەزۆرترین خەڵک لەوەرزی بەهاردا روویان تێدەدەکەن بەمەبەستی گەشت و سەیران. نەبیل محەمەد هۆکاری ئەو مامەڵە ناتەندروستەی بۆ ئەو گەڕاندەوە کە لەهەموو لایەنەکانەوە کەمتەرخەمی هەیە و بابەتی ژینگە» هێشتا نەبووەتە پرسی سەرەکی لەم هەرێمەدا»، هێشتا کۆمەڵگە نازانێت زیانەکانی پیسبوونی ژینگە کاریگەریەکەی چیەو چۆنە لەسەر تەندروستی و ژیانی، هەروەها ناشزانێت کە دەبێت چۆن مامەڵەی تەندروستی لەگەڵ بکات، بۆ نموونە ئەگەر بزانێت دەکرێت پیسبوونی ئاو کاریگەریەکەی لە خواردنی ماسییەکدا کە بەمایکرۆپلاستیک ژەهراوی بووە چۆن دەردەکەوێت ئەوا هەرگیز دەریاچەو کانیاوو رووبارەکان پڕ ناکات لەدەبەی پلاستیکی و پاشەڕۆ. هەر لەم روانگەیەوە کاوە شێخ عەبدوڵا رۆژنامەوان، لەڕێگەی پێگەی خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتی چەندان جار سەرنجی خوێنەرەکانی لەسەر پرسی ژینگە چڕکردووەتەوە، لەزیادەڕەوی نەکردن لەبەکارهێنانی کلێنسێکەوە هەتا مامەڵەیەکی دروست لەگەڵ ژینگەکەت، شەقامەکەت. ئەو هۆکاری ئەو مامەڵە هەڵەو ناتەندروستەی تاکی کۆمەڵگە بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کە لەخۆ بەکەمزانینی تاکی کوردیەوەیە، بەجۆرێک کە ئەوە شێوەیەکە لەبێ بەهابوون یاخود نەبوونی بەها سەرچاوەی گرتووە.واتە کاتیک تاکێک ئەو زبڵ و خاشاکەی بەدەستیەوەیەتی و فڕێی دەداتە سەر شەقامەکەی و ناو ژینگەکەی ئەوە بێڕێزیکردنە بەخۆی پێش هەموو کەس و تەنانەت پێش ژینگەکەش. گەرچی بەشێکی گەورەی ئەم دیاردەیە لەکوردستاندا دەگەڕێتەوە بۆ کەرتی پەروەردەو یاسا، بەڵام ئاینیش کە یەکیک لەئەرکەکانی رێکخستن و ئاڕاستەکردنی کۆمەڵگەیە بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا ئەم دیاردەیە هەر لەبرەودایە، وەک  عەبدولحەمید سیوەیلی زانای ئاینی، لەبارەی  کاریگەری ئاینەوە دەڵێت،  ئەو وتارانەی مامۆستا ئاینیەکان لەبارەی ژینگەوە دەیدەن بەڕای من» لاواز بووە «و نەیتوانیوە کاریگەری دروستبکات لەسەر کێشەکانی ژینگەو لەسەر تاکیش بۆ ئەوەی مامەڵەیەکی تەندروست لەگەڵ ژینگە بکات. لەگەڵ ئەوەشدا دەڵێت بۆ چارەسەری ئەم پرسە، بەڕاستی دەبێت بگەڕێینەوە بۆ خێزان و خێزانەکانیش پێویستیان بە بناغەیەکی پتەوە بۆ ئاڕاستەکردنی منداڵەکانیان، وتیشی لەسەر ئاستی دامەزراوەیی و حکومی ئەگەر وەک چۆن رۆژێک هەیە بەناوی رۆژی باوکان یان دایکان یا هەر پرسێکی دیکە، ئاواش گرنگە رۆژێک تایبەت دابنرێت بەناوی رۆژی پاراستنی ژینگەی کوردستان و لەو رۆژەدا هەوڵەکان و هەموو دامەزراوەکان بخرێنە خزمەتی هۆشیاری بۆ پاراستنی ژینگە. لەبارەی کەمتەرخەمی پەروەردەشەوە کیژان غەریب  کە خوێندکارێکی زانکۆیە،  دەڵێت کە ئەو پرسە دەبێت لە قۆناغەکانی سەرەتای تەمەنەوە فێری تاک بکرێت، واتە لە باخچەی ساوایان و خویندنگەی بنەڕەتیەوە چونکە ئەوە بابەتیکی زۆر گرنگ و بنەڕەتیە و بەتەنها لەزانکۆدا ناکرێت لەبەرئەوەی زانکۆ تەواوکەری پڕۆسەکەیە نەک دەستپێک و سەرەتا، کە ئەوەش یەکەم جار پێویستی بەوەیە سەرەتا دایکان و باوکان لەسەری رابهێندرێن تاوەکو بتوانن منداڵەکانیان فێر بکەن بەڵام دایک و باوکی کۆمەڵگەی کوردی  تەنها منداڵەکانیان فێر دەکەن» لەسنوری ماڵەکانی خۆیاندا پاکوخاوێن بن و رێگەنادەن لەناو ماڵەکانی خۆیاندا پارچە کلێنسێک فڕێ بدرێت، بەڵام لەدەرەوەی ماڵەکەی زۆر جەختی لێناکەنەوە، ئەمەش لەبەرئەوەیە کەخێزان بەجۆرێک منداڵ رادەهینێت کە تەنها ناو چوارچێوەی ماڵەکەی خۆی بەموڵکی خۆی بزانێت «. هێرش رەسوڵ  کە پرۆفیسۆرو مامۆستای زانکۆیە ، دەڵێت  کەهێشتا پاکوخاوێنی ژینگە نەبووەتە کلتور لەلای تاکی کوردی ئەمەش بەهۆی پاشخانە خراپەکەیەتی کە من لەخێزان و کەرتی پەروەردەدا دەیبینمەوە، بەڕای من کێشەکە لەوەدایە کە منداڵ بەترس و تۆقاندن فێر دەکرێن، هەربۆیە تاک کە دەچێتە زانکۆش هەر بەو رق و توڕەییەوە مامەڵە دەکات. هەروەها دەشڵێت، دەبێت لەبری رق و چاوسورکردنەوە بەجۆرێک منداڵ فێربکرێن کە  بەخۆشەویستیەوە بەبێ ئەوەی چاودێریش هەبێت ئەوا زبڵ و پاشماوەکانیان فڕێ نەدەنە سەر شەقام، بەم جۆرە دەبێتە بەشیک لە «بونیادی کەسەکە». لەکۆتایشدا وتی پێموایە کۆی پرۆسەکە پەیوەستە بەژینگەی کۆمەڵایەتی گەورەبوونی تاک و بابەتەکە فرەڕەهەندە.   ئەی چارەسەر چییە؟ دکتۆر پەروین ئەبوبەکر محەمەد، کۆمەڵناس و مامۆستای زانکۆیە، دەڵێت ناجێگیری کۆمەڵایەتی و تێکچونی پێوەرەکانی کۆمەڵگە بۆ هەڵسەنگاندن و ئاڕاستەکردنی تاکەکان، لاوازی خۆشەویستی و ئینتمای نەتەوەیی، لاوازی بەهای پاکوخاوێنی لای تاک، نەبوونی مانایەک لەژیانی تاک، هۆکاری سەرەکی ئەم دۆخەیە، دەشڵێت « جگە لەوانە کاڵبوونەوەی هەستی کۆمەڵایەتی و  زاڵبووونی هەستی تاکگەرایی ، کە وای لەتاکەکەس کردووە،  تەنها لەبیری بەڕێکردنی کارەکانی خۆی بێت، وەک رەنگدانەوەیەکی لاوازی ئینتیمای نەتەوەیی» کاریگەری گەورەیان هەیە. دکتۆر پەروین ئاماژەی بەوەدا کە ئەو خاڵەی  پێویستە گرنگی پێبدرێت ئەمانەیە: جەختکردنە لەسەر پەروەردەی کرداری، و راهێنان لەسێکتەری پەروەردە، و دامەزراوە پەروەردەییەکان،  لەناو (خێزان، باخچە، خوێندنگەکان) و (سۆشیال میدیا، بەتایبەتی)، هەروەها لەڕێگەی هاندانی ئەو کەسانەی خزمەتی ژینگە دەکەن بەدەستخۆشی و رێزلێنان، لەهەمان کاتدا، لێپرسینەوە لەسەرپێچیکاران، رێکخستنی بەیاسا دەکرێت گۆڕانکاری دروستببێت. بەکورتی، شانبەشانی گرتنەبەری هۆکارە پەروەردەییەکان، پەروەردەکردنی ژینگەیی، سودوەرگرتن لەهەموو هۆکارەکانی کۆنتڕۆڵکردنی کۆمەڵایەتی وەک (ئایین، نەریت، یاسا) بۆ دروستکردن و جێگیرکردنی ئەو بەها بنەڕەتییانەی رەفتاری تاکەکان ئاڕاستە دەکەن دەکرێت هەنگاوی گرنگ بنرێت.

عەممار عەزیز «ئەوەندەی لەبیرمە بۆ سەردانی پزیشک و وەرگرتنی چارەسەر دەبێت سەردانی دهۆک بکەم»، ئەمە وتەی دانیشتوویەکی سنوری قەزای ئامێدییە کە بێزاربووە لە نەبوونی پزیشکی پسپۆڕو پێداویستی پێویستی پزیشکی لەسنوری قەزاکەی. هەوار سدقی ئەو دانیشتوەی قەزای ئامێدییە کە بۆ هاوڵاتی قسەی کردووەو دەڵێت، نازانن کەی رزگار دەبن لەوەی بۆ وەرگرتنی دەرمان و چارەسەری پزیشکی روو لەشارەکانی تر بکەن، بەتایبەتی دهۆک. لەکاتێکدا ژمارەی دانیشتوانی ئامێدی دەگاتە130هەزار کەس، بەڵام ساڵانێکی زۆرە سنوری قەزاکە کێشەی کەمی پزیشکی پسپۆڕو چەند بەشێکی هەیە، بۆ سەردانی پزیشک و وەرگرتنی چارەسەری پێویست زۆرجار دەبێت دانیشتوان سەردانی دهۆک و ناوچەکانی تر بکەن. هەوار سدقی نارازییە لە خزمەتگوزاری پزیشکی قەزاکەی و دەڵێت، «دەیانجار پرسیارمانکردووە هەر دەڵێن بەمنزیکانە پزیشکمان بۆ دێت و هەروەک خۆیەتی، بێزاربووین لەم جورە قسانە، ئێمە بەڵێنمان ناوێت دەمانەوێت پزیشکی پسپۆڕمان بۆ دابین بکەن لەگەڵ پێداویستی پزیشکی، ناکرێت پزیشک دەرمانمان بۆ بنووسێت دواتر لەدەرەوە بیکڕین». کێشەی نەبوونی پسپۆڕی پزیشکی و نەبوونی دەرمانی پێویست بەتایبەتی بۆ ئەو کەسانە گرنگە کەنەخۆشی درێژخایەنیان هەیە، چونکە زوو زوو دەبێت دەرمان بکڕن و بچنە لای پزیشکی پسپۆڕ بۆ پشکنین. هەیفا رەمەزان، دانیشتوویەکی تری ناوەندی ئامێدییە کە نەخۆشی شەکرەی لەگەڵەو دەڵێت نەک خۆی بەڵکو کەسوکارو دراوسێکانیشی رووبەڕووی هەمان کێشە بوونەتەوە. «من مامۆستام، نەخۆشی شەکرەم هەیە، هەر ماوە ماوە پێویستم بەسەردانی پزیشک و دەرمانە، بەڵام زۆر جار لەئامێدی دەستمناکەوێت دەبێت سەردانی دهۆک و شارەکانی تر بکەم، جگە لەمەش نەک تەنها من بەڵکو کەسوکارەکەم و داروسێکانم هەمان کێشەیان هەیە، زیاتر لە15ساڵە ئەم کێشەیە هەیەو چارەسەر نەکراوە». هەیفا رەمەزانی تەمەن ٣٧ ساڵ دەڵێت بەدرێژایی ئەو ماوەیەی لەئامیدی ژیاوە بەڵێنیان پیدراوە کە کێشەکان چارەسەر دەکرێن، بەڵام «بێسوودە، لێرەوە داوا لەوەزارەتی تەندروستی ولایەنی پەیوەندیدار دەکەین بەزووترین کات ئەم کێشەیەمان بۆ چارەسەر بکەن، تا کەی ئێمە هەر سەردانی دهۆک و شارەکانی تر بکەین». لەبارەی کەموکورتییە پزیشکییەکانەوە، دکتۆر ئیبراهیم حەسەن، بەڕێوبەری تەندروستی ئامێدی ئەوەی بۆ هاوڵاتی ئاشکراکرد، پسپۆڕی ئێسک، کۆمەڵەی دەمارەکان و چاویان نییە، هەر نەخۆشێک پێویستی بەم جورە پزیشکانە بێت دەبێت سەردانی دهۆک و شارەکانی تر بکات. بەڕێوبەری تەندروستی ئامیدی دەڵێت، هەرچەندە پسپۆڕی منداڵ و ژنان وچەند پسپۆڕییەکی تریان هەیە لەئامێدی بەڵام «پێویستیمان بەژمارەیەک پزیشک و پەرستاری تازەیە». دکتۆر ئیبراهیم حەسەن لەبارەی بەڵێنەکان و چارەسەرکردنی کێشەکانیان و ناردنی پزیشکی پسپۆڕ لەلایەن تەندروستی دهۆکەوە دەڵێت، هێشتا «چاوەڕوانن». لەسنوری قەزای ئامێدی تەنها دوو نەخۆشخانە هەیە لەگەڵ 23 بنکەی تەندروستی، نەخۆشخانەیەکی     100قەرەوێڵەیی تا ئێستا لەژێر جێبەجێ کردن دایە بەڵام هێشتا تەواو نەبووە. لەسەر کێشە تەندروستییەکان و کەموکورتییەکانی قەزای ئامیدی، ئەڤراسیاب موسا، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی پارێزگای دهۆک بەهاوڵاتی راگەیاند کە ئاگاداری کێشەکانی تەندروستی قەزای ئامێدین. ئەڤراسیاب موسا دەشڵێت، ئیشێکی باشمان لەسەرکردووەو کێشەکانیان چارەسەر دەکەین، سەرەتای مانگی ئەیلول پسپۆرێکی نەخۆشی ژنان لەگەڵ پسۆڕێکی قوڕگ و لوت هەروەها پسپۆڕێکی شکانیان بۆ دەنێرێن، تەنها چاوەڕێی ئەوەین فەرمانی ویزاری بۆ ئەو پزیشکانە دەربچێت کەڕاستکردنەوەی بڕوانامەکانیان پێویستە ئینجا دەست بەکاردەبن». بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی دهۆک لەسەر نەناردنی پزیشکی پسپۆڕ بۆ ئامێدی دەڵێت،»هەر پزیشکێک کە تازە دەستبەکاربێت دەبێت بەڵێننامەیەک پڕبکاتەوە کەئامادە بێت دووساڵ لەدەرەوەی شار واتە لەقەزایەک دەوام بکات ئینجا مافی هەیە بێتە ناو سەنتەری شار، هەوڵێکی جددی دەدەین کێشەکانی کەمی پسپۆڕ لەهەموو قەزاکانی سنوری پارێزگای دهۆک چارەسەربکەین نەک تەنها ئامێدی، چونکە داواکردنی پزیشکی پسپۆڕمان لەهەموو قەزایەکەوە بۆ دێت».

دلێر عەبدوڵا لیستی مەشخەڵی كەركوك، كە بەلیستە ئیسلامخوازەكە ناسراوەو لەهاوپەیمانێتی كۆمەڵی دادگەری و یەكگرتووی ئیسلامی پێكهاتووە، كەوتۆتە بەر هێرشی رەخنەو گازندەی باڵێكی بزووتنەوەی ئیسلامییەوەو سەركردەی باڵێكی ئەو حزبە پێی وایە كە فێڵیان لێكراوە بۆیە ئامادەنین دەنگیان پێبدەن ئەگەر لەبەرامبەردا رێكەوتنێكیان لەگەڵ ئەنجامنەدرێت. هەفتەی رابردوو لەشاری كەركوك، هاوپەیمانێتیەكی نوێ بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لەنێوان هەردوو حزبی كۆمەڵی دادگەری و یەكگرتووی ئیسلامی پێكهێنراو بەرپرسانی ئەو دوو حزبە لەو شارەدا لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا ئاشكرایان كرد كە ئامانجیان لەپێكهێنانی ئەو لیستە، كۆكردنەوەی دەنگی ئیسلامخوازانی كوردە لە هەڵبژاردندا. بەڵام پاش راگەیاندنی ئەو هاوپەیمانێتیە، بزووتنەوەی ئیسلامی كە ئێستا بووەتە دوو باڵ، دەنگی ناڕەزاییەتیان بەرزكردەوەو لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی نێو سۆشیاڵ میدیاوە كەوتنە رەخنەگرتن لەو هاوپەیمانێتیە. ئەگەرچی بزووتنەوەی ئیسلامی لەئێستادا دوو باڵەو بەهۆی كێشەو ناكۆكی نێوخۆییەوە گرفتی یاسایی بۆ دروستبووەو ناتوانێت بەشداری هەڵبژاردن بكات، بەڵام سەركردەیەكی ئەو حزبە پێی وایە كە كۆمەڵ و یەكگرتوو فێڵیان لەبزووتنەوە كردوەو لەدانیشتنەكانی پێكهێنانی لیستەكەدا دووریانخستونەتەوە. مونیرە عەلی عەبدولعەزیز ئەندامی مەكتەبی سیاسی بزووتنەوەی ئیسلامی باڵی عیرفانی مەلا عەلی بەهاوڵاتی وت «ئەگەرچی پێشنیاری پێكهێنانی لیستی هاوبەشی ئیسلامییەكان لەلایەن ئێمەوە خرایەڕوو، بەهاوكاری كۆمەڵێك لەزانایان و كەسایەتی ئیسلامی ناوچەكە، بەڵام بەشێوەیەكی كتوپڕ ئێمەیان دوورخستەوەو بێ ئاگاداری ئێمە لیستەكەیان راگەیاند، ئەمەش جۆرێك بوو لەفێڵ كە لەئێمە كرا». بزووتنەوەی ئیسلامی كە بەهۆی كێشە ناوخۆییەكانیەوە، بووەتە دوو باڵ، عیرفانی مەلا عەلی رابەری باڵێكەو كامیلی حاجی عەلی وەك رابەری باڵەکەی تر دەركەوتووە. ئەمەش گرفتی یاسایی بۆ ئەو حزبە دروستكردوەو كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان رێی بەهیچ یەكێك لەباڵەكانی بزووتنەوە نەداوە بەشداری ئەو هەڵبژاردنە بكات، هەربۆیە وتەبێژی كۆمەڵی دادگەری كوردستان لەوبارەوە بەهاوڵاتی وت «ئێمە لەهەوڵی ئەوەدابووین هەموو گروپ و پارتە ئیسلامییەكان لەناو هاوپەیمانێتیەكەماندا بن، بەڵام دیارە كە برایانی بزووتنەوە بەهۆی ئەو كێشەیەوە نەیانتوانی بەشداری بكەن، بۆیە خەتاكە لای ئێمەوە نیەو نیگەرانیشین بەوە دۆخەی كەهەیانە». لەسەرەتای هەوڵەكانی پێكهێنانی لیستی ئیسلامی، چەند پارت و گروپێكی تری دیاری كوردستان و عێراق لەگفتوگۆدا بوون، بەڵام دواجار تەنها كۆمەڵ و یەكگرتوو گەیشتنە رێكەوتن و ئەو لیستەیان پێكهێنا كە بەناوی مەشخەڵی كەركوكەوە رایانگەیاند، لەوبارەوە عیماد كەركوكی بەرپرسی مەڵبەندی بزووتنەوەی ئیسلامی لەباڵی عیرفانی مەلا عەلی بەهاوڵاتی وت «لەسەرەتاوە هەریەكە لەحزبی ئیسلامی عێراقی و بزووتنەوەی ئیسلامی بەهەردوو باڵەكەوەو كۆمەڵ و یەكگرتوو و چەندان كەسایەتی دیاری عێراقی و كوردستانی لەگفتوگۆدا بوون بۆ پێكهێنانی لیستی هاوبەش، بەڵام بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو حزبی ئیسلامی كشایەوەو بەدوایدا كۆمەڵ و یەكگرتوو بێ ئاگاداری ئێمە لیستەكەیان راگەیاند». بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، بەهۆی بوونی چەند كاندیدێك لەلایەن یەكگرتووی ئیسلامییەوە، حزبی ئیسلامی لەهاوپەیمانێتیەكە كشاوەتەوە، لەوبارەوە مونیرە عەلی بەهاوڵاتی وت «حزبی ئیسلامی پێیان باش نەبوو كە دكتۆر ئەحمەد كەركوكی كاندید بێت، بۆیە كشانەوەو لەهاوپەیمانێتیەكە دەرچوون، هەرچی بزووتنەوەی ئیسلامیشە بەداخەوە بێ ئاگاداری ئێمە كارەكەیان تەواو كرد». باڵەكەی تری بزووتنەوەی ئیسلامی، پێچەوانەی باڵەكەی عیرفانی مەلا عەلی بۆچوونی خۆیان دەخەنەڕوو، ئەوان پێیان وایە كە گرفت لە بزووتنەوەی ئیسلامیدا هەبووە. دكتۆر محمەد بازیانی وتەبێژی باڵەكەی كامیلی حاجی عەلی بەهاوڵاتی وت «ئێمە سوپاسی هەڵوێستی كۆمەڵ و یەكگرتوو دەكەین، راستەیەكەی گرفتە یاساییەكانی ئێمە رێگربوون لەوەی داخڵی هاوپەیمانێتیەكە ببین، ئەگەرچی حەزو ئاواتی ئێمە ئەوەبوو كە كورد بەیەك لیست بەشداری هەڵبژاردن بكات تا دەنگی كورد لەپارێزگاكە پارێزراو بێت و سەنگ و قورساییمان لەدەست نەچێت». لەئێستادا كەهیچ دەرفەتێك نەماوە بۆ هاوپەیمانێتی و بزووتنەوەی ئیسلامی لەدەرەوەی هاوكێشەكانە، بەڵام بەرپرسانی ئەو حزبە هیوابڕاو نین و دەیانەوێت لەسەر مێزی گفتوگۆ مامەڵە بەدەنگی لایەنگران و كادیرانیانەوە بكەن، مونیرە عەلی لەوبارەوە بەهاوڵاتی وت «بێ بەرامبەر دەنگ بەو لیستەی كۆمەڵ و یەكگرتوو نادەین، ئێمە كادرو لایەنگرێكی زۆرمان لەو پارێزگایە هەیەو لەچوارچێوەی رێكەوتنێكدا مامەڵە لەگەڵ لیستی مەشخەڵكی كەركوك دەكەین و بەمەرج ئاڕاستەی دەنگدەرانمان دەكەین بۆ ئەو هەڵبژاردنە دەنگی خۆیان بدەنە لیستەكەی كۆمەڵ و یەكگرتوو.» لەم بابەتەشدا باڵەكەی تری بزووتنەوە هەمان بۆچونیان هەیە بەلام نایانەوێت لەئێستادا رایبگەیەنن، لەوبارەوە دكتۆر محەمەد بازیانی بەهاوڵاتی وت «ئێمە لەكات و ساتی خۆیدا رای خۆمان دەردەبڕین و بەپێی ئەو سەنگ و قورساییەی كە هەمانە دەنگدەرانمان رادەسپێرین و بەهەموو جۆرێك بەشداری ئەو پرۆسەیە دەكەین، ئامانجمانە پارێزگاری لەنەتەوەكەمان بكەین». هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە بزووتنەوەی ئیسلامی لەگفتوگۆدایە لەگەڵ پارتی و رەنگە بەشداری هاوپەیمانێتی نێوان پارتی و حزبی ئیسلامی بكات، بۆ ئەوەش وتەبێژەكەی كۆمەڵی ئیسلامی دەڵێت «بیستومانە كە رەنگە ئەوان بەشداری ئەو هاوپەیمانێتیە بكەن.» بەڵام بەرپرسانی هەردوو باڵەكە ئەوە رەتدەكەنەوەو رایدەگەیەنن كەهیچ گفتوگۆیەكیان لەوبارەوە نەكردووە. بۆ هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، كورد بەسێ هاوپەیمانێتی لەپارێزگای كەركوك بەشداری دەكات، هاوپەیمانێتی مەشخەڵی كەركوك، هاوپەیمانێتی پارتی و حزبی ئیسلامی، هاوپەیمانێتی یەكێتی و شیوعی. جگەلەوەش هەریەكە لە نەوەی نوێ و بزووتنەوەی گۆڕان و حزبی سۆسیالیست بەجیا بەشداری دەكەن. هەروەها هەریەكە لەحزبی زەحمەتكێشان و بزووتنەوەی دیموكراتی كوردستان بڕیاری بایكۆتی هەڵبژاردنەكەیان داوە.

هاوڵاتی کەمی بەنزین و سەرەگرتنی زۆر لە ئێران سەریهەڵداوە و میدیاکانی ئێران باس لەوە دەکەن، کێشەکە بەتەواوی کاریگەری لەسەر ژیانی خەڵک داناوە. میدیاکانی ئێران ئاشکرایان کردووە، بەنزینخانەکانی تاران و  بەشێکی زۆر لە شارەکانی تری ئێران بەرەبەیانی رۆژی چوارشەممە 16ی ئاب، سەرەی دوور و درێژی تێا دەبینرا و هاوڵاتیانی ئێرانی چوونەتە سەرەی بەنزین و هەندێکیان بەنزینیان دەستناکەوێت. رۆژنامەی ئیعتمادی ئێرانی لە راپۆرتێکدا لەمبارەوە ئاماژەی بە قەرەباڵغی و سەرەی بەنزین، لە بەنزینخانەی "شەقامی دەوڵەت" لە تاران کردووە کە لە کاتژمێر 2ی بەرەبەیانەوە دەستی پێکردوە و نووسیویەتی، "دەنگۆی گرانبوونی بەنزیک بە تەواوەتی کاریگەری لەسەرخەڵک داناوەو نیگەرانن." دەنگۆی گرانبوونی بەنزین لە رۆژی شەممەوەو دوای قسەکانی عەلی ئەکبەر نژاد عەلی، بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای نەتەوەیی دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکانی تاران دەستی پێکرد کە باسی لەوە کرد، "ئاستێک بۆ پێدانی نەنزین بە ئۆتۆمبێلەکان لە بەنزیخانەکان دادەنرێت و لەو ئاستە بە سەرەوە ئەبێ هاوڵاتیان بەنزین بە نرخی ئازاد بکڕن و کۆبۆن ئەدرێت." ساڵی 2019 نرخی بەنزین بۆ یەک لیتر لە هەزار تمەنەوە بەرزبوویەوە بۆ سێ هەزار تمەن، ئەمەش نارەزایەتی لێکەوتەوە و خۆپیشاندانی سەرتاسەری لە وڵاتەکە دەستیپێکرد. بەپێی راپۆرتی میدیا جیهانییەکان لەوانە ئاژانسی رۆیتەرز، لە خۆپیشاندانەکانی ئێران هەزار کەس لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە کوژراون. سەرەی بەنزین لە ئێستادا شارە کوردییەکانیشی گرتووەتەوە و هاوڵاتییەکی شاری مەریوان لەمبارەوە بە هاوڵاتی وت، " کێشەی بەنزین لە شاری مەریوان هەفتەیەک زیاترە هەیە. سەرەتا دەوترا بەهۆی ناردنی بەنزینەوەیە بۆ باشووری کوردستان و عێراق، بەڵام دواتر دەرکەوت بەنزین بە بەنزینخانەکان ناگات و بەشێکیان دایانخستووە". ئەم هاوڵاتییە مەریوانییە وتیشی، "رۆژی دووشەممە زیاتر لە یەک کاتژمێر لە سەرەدا بووم توانیومە 15 لیتر بەنزینم دەست بکەوێت". لە شاری بۆکانیش بە هەمانشێوە سەرەی بەنزین دەبینرێت. هاوڵاتییەکی بۆکانی لەم بارەوە بە هاوڵاتی راگەیاند،"دەنگۆی ئەوە هەیە بەنزین زۆر گران ئەبێت، ئەمە کاریگەری لەسەر ژیانی خەڵک هەیە. هەر ئێستە کاریگەرییەکانی خۆی دەرخستووەو هەموو خەڵک نیگەرانن." لە بەرامبەر دەنگۆی گرانبوونی بەنزین جەواد ئەوجی وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاند، " دەوڵەت لە بەرنامەیدا نییە کە نرخی بەنزین گران بکات و ئەوەی دەوترێت تەنها دەنگۆیە". لە لایەکی ترەوە ئاژانسی "رکنا"ی ئێرانی باسی لەوە کردووە کە بەنزین بە کارت (کۆبۆن) دەدرێت و هەرئۆتۆمبیلێک لە مانگێگدا 30 بۆ 40 لیتر بەنزینی پێ دەدرێت و باسی لەوەش کردووە سەرەی بەنزین بەهۆکاری ئەم رێنماییە نوێیەیە.