دواین زانیارى لەسەر بارودۆخى لاهور شێخ جەنگى لەزیندان

عەمار عەزیز لەزاخۆ خاوەن موەلیدەیەک بە فێڵ لە بری کارەبای مۆلیدەکەی کارەبای نیشتیمانی بەخەڵک داوە مشیر بەشیر، قایمقامی قەزای زاخۆ بە هاوڵاتی ی وت"زیاتر لەساڵێکە کەسێک لەشاری زاخۆ 300 ئەمپێری کارەبای گشتی لە نزیک مۆەلیدەکەی خۆی دزیوە و پێشکەشی خەڵک کردوە، دوای ئاگاداربوون لسەر ئەو کەسە بەبێ دواکەوتن لیژنەکەمان لەنزیکەوە بەدواداچون بۆ پرسەکە مان کرد، دەرکەوت ئەو کەسە زیاتر لە ساڵێکە کارەبای نیشتیمانی دزیوە". موشیر بەشیر وتیشی"ئێستا ئەو کەسە دەستگیرکراوە،چاوەریێ دادگایی کردنی دەکەین، دادوەر بریاری کۆتایی لەسەر کەیسەکە دەدات کە ئایە سزاکەی چەند دەبێت". قایمقامی قەزای زاخۆ ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:"ماوەی ساڵێکە لیژنەیەکمان دروستکردووە رۆژانە پێداچوونەوە بە کەرتی کارەبادا دەکەن و هەموو سەرپێچییەکان دەدۆزنەوە و رایدەگرن، هەندێک کاتیش کە خاوەن مۆلیدەیەک پابەند دەبێت بە پێدانی کارەبا بە هاونیشتمانیان، گومان دروست دەبێت، بۆیە پێداچوونەوە بە کارەکانیدا دەکەین."  موشیر بەشیر دەڵێت: "ئەو کارە بۆ ئێمە جێگەی گومان بوو، دوای بەدواداچوون دەرکەوت ئەو کەسە کار بە موەلیدەکەی ناکات، کە کارەبای گەڕەکەکەیان دەبڕا، بە کێبڵ لە گەڕەکێکی دیکە کارەبای نیشتمانی راکێشاوە و بە خەڵکەکەی داوە، ئەوانیش وایانزانیوە کارەبای موەلیدەیە، بەڵام راستییەکەی کارەبای نیشتمانی بووە." قایمقامی زاخۆ جەختی لەوەشكردەوە :"نووسراوێکی لە بارەی ئەو کەسە رادەستی دادگا کردووە و وتی: "لە نووسراوەکە داوام کردووە ئەو پارەیەی کە ئەو ماوە زۆرە لە کارەبای نیشتیمانی بردوویەتی بۆ گەنجینەی حکومەتی بگەڕێنێتەوە و پارەی هاونیشتمانییانیش بگەڕێنێتەوە."   

شاناز حەسەن پێنج لە زیندانییانی بادینان کە ماوەیەکە مانیان گرتووە وەسیەتنامەی خۆیان رادەستی بنەماڵەکانیان کردووە و رایانگەیاندووە، ئەگەر داواکارییەکانیان جێبەجێ نەکرێت، تا مردن بەردەوام دەبن لە مانگرتن. لەوبارەوە ئەیهان سەعید، نوێنەری زیندانیانی بادینان بەهاوڵاتی وت:" ئەو پێنج زیندانییەی شێلادزێ کە لە زیندانی ئاسایشی هەولێر چەندین رۆژە مانیان لە خواردن گرتووە و داوای یەکلاکردنەوەی چارەنووسیان دەکەن، دۆخی تەندروستیان خراپە و وەسیەتنامەی خۆشیان بە کەسوکاریان داوە و رایانگەیاندووە، چاوەڕێی مردنن". روونیشیکردەوە:" سەرباری ئەوەی پێشتر ھەموو لایەنی پەیوەندیدارمان ئاگادارکردوە کە دوور لە ھەموو بنەما یاسایی و دیمۆکراسی و ئەخلاقییەکان ماوەی ساڵێک و چوار مانگە ئەو پێنج چالاکوانەی شێلادزێ لەگەڵ چەندین زیندانی دیکەی بادینان لە ئاسایشی گشتیی ھەولێر زیندانیکراون. راشیگەیاندوە، ئەم دۆسیەیە لەسەر ماف و ڕای جیاوزە کە پرسێکی گشتیە و چەندین پێشڵکاری بەرامبەریان کراون: یەکەم: زیندانیەکان لە لایەن ھێزە ئەمنیەکانەوە زۆر بە توندی ئەشکەنجەدراون. دووەم: رێگەیان پێ نادەن پارێزەری خۆیان ببینن کە بەپێ (اصول محاكمات جزائية) بکۆژێکیش مافی پارێزەری ھەیە، پێویستە لە ماوەی شەش مانگدا دۆسیەکەی بچێتە دادگا. سێیەم: لەکاتی لێکولینەوەدا گشت وتە و ئیفادەکانیان گۆڕدراون و پێیان ئیمزا کردوون کە نەیانزانیوە چی نوسراوە. ئەو زیندانییە مانگرتووانە داوادەکەن: یەکەم: بە زووترین کات رێگە بدەن چاویان بە پارێزەرەکانیان بکەوێت و رۆژی دادگاییکردنیان دیاری بکرێت کە بەپێ یاسا کارپێکراوەکان راگرتن و دادگایینەکردنیان نایاسایی یە. دووه‌م: ڕای گشتی، میدیا، داواکاری گشتی و دەسەڵاتی دادوەری، لایەنەکان، و یونامی دەستەی مافی مرۆڤ، نوێنەرانی وڵاتان لەھەرێم و رێکخروە جیھانیەکان کار بۆ دیمۆکراسی و ماف و ئازادی بکەن، چونکە ئەو چالاکوانانە لەسەر ڕای جیاواز و خۆپیشاندان و خەباتی مەدەنی سزادراون و ئەمەش مەترسیە بۆ سەر ئازادی ڕادەربرین. لە کۆتاییشدا وتیشی: "زیندانیانی بادینان پێیان وتین ئەگەر کەیسەکەمان یەکلایی نەکرێت تا مردن لە مانگرتن بەردەوام دەبین، چونکە ئەوان بێ تاوانن و ئەگەر یاسا سەروەربێت دەستبەجێ ئازادەکرێن".

هاوڵاتی وه‌زیرى نه‌وتى عێراق ناوه‌ڕۆكى كۆبوونه‌وه‌کەیان له‌گه‌ڵ شاندى هه‌رێم ئاشكراده‌كات و دەڵێت، "بە شاندی هەرێم یان وتووە، كۆمپانیایه‌كى نه‌وتى نوێ له‌ هه‌ولێر دروستبكرێت كه‌ سه‌رجه‌م فایلى نه‌وتى هه‌رێم بگرێته‌ ده‌ست". وه‌زیرى نه‌وتى عێراق له‌باره‌ى ناوه‌ڕۆكى كۆبوونه‌وه‌ى ئه‌مڕۆیان له‌گه‌ڵ شاندى هه‌رێم رایگه‌یاندووە، "به‌ شاندى هه‌رێممان وت، كه‌ پێویسته‌ پێداچوونه‌وه‌ به‌ سه‌رجه‌م گرێبه‌سته‌ نه‌وتییه‌كاندا بكرێت و كۆمپانیایه‌كى نه‌وتى نوێ له‌ هه‌ولێر دروستبكرێت كه‌ سه‌رجه‌م فایلى نه‌وتى هه‌رێم بگرێته‌ ده‌ست". ئاماژەی بەوەشکردووە، "دەبێت هەموو ئەو لایەنانەی كە وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم گرێبەستی لەگەڵدا كردوون، حەواڵەی لای كۆمپانیایەكی نەوتیی بكرێن كە بۆ ئەم مەبەستە‌ و بەپێی بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دروستدەكرێت‌ و بارەگای كۆمپانیاكە لە هەولێر دەبێت‌ و لەلایەن حكومەتی فیدراڵییەوە خاوەندارێتی كۆمپانیاكە دەكرێت‌ و دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی سەرجەم چالاكییە نەوتییەكانی پێدەسپێردرێت، دەسەڵات‌ و پێوەرەكانی كاركردنی كۆمپانیاكە لەلایەن كۆمپانیای نیشتمانی نەوت‌و وەزارەتی نەوتی فیدراڵییەوە ئامادە دەكرێت".  وەزیری نەوتی عێراق لەبارەی داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستانەوە ئەوەشی وتووە، "حساب بانكییەك لە یەكێك لە بانكە جیهانییەكان دروست دەكرێت‌ و سەرجەم داهاتەكانی فرۆشتن‌ و هەناردەی نەوت خاوی هەرێم دەخرێتە ئەو بانكەوە، وەزارەتی دارایی خاوەندارێتی حساب بانكییەكە دەكات‌ و داهاتەكانی نەوتی هەرێم بەكاردەهێنرێت بۆ زامنكردنی بودجەی هەرێم لە حاڵێكدا ئەگەر ناردنی پارەكە لە وەزارەتی دارایی فیدراڵ دواكەوت". وەزیری نەوتی عێراق ستایشی تێگەیشتنی ئەندامانی وەفدی هەرێمی كرد بۆ ئەو بابەتانەی كە لە كۆبونەوەكەدا باسكراون، وتی، "وەفدی هەرێم جارێكی تر دەگەڕێنەوە بەمەبەستی دەستپێكردنی گەڕێكی تری گفتوگۆ".     

هاوڵاتی ئەندامێکی پەرلەمانی عێراق ئاشکرای دەکات کۆمپانیای کار کۆمپانیایەکی گەندەڵکراوە و لەلایەن چەند کەسایەتییەکی سیاسییەوە پشتیوانیی دەکرێت بۆئەوەی لە سەرجەم پارێزگاکاندا دەست بەسەر داهاتەکانی دەوڵەت و پڕۆژەکانی بواری وەبەرهێناندا بگرێت. محەمەد بەلداوی ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لەلێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: کۆمپانیای کار کۆمپانیایەکی گەندەڵکراوە و لەلایەن چەند کەسایەتییەکی سیاسییەوە پشتیوانیی دەکرێت بۆئەوەی لە سەرجەم پارێزگاکاندا دەست بەسەر داهاتەکانی دەوڵەت و پڕۆژەکانی بواری وەبەرهێناندا بگرێت. جەختیشی کردۆتەوە لە کۆمپانیای کار شارەزاییەکی زۆری لەبواری گەندەڵییکردندا هەیە و بەشێکە لە سیستەمی گەندەڵیی لە سەرجەم ئەو پڕۆژانەی بەدەستیهێناون. ئەو پەرلەمانتارە ئاشکرایکردووە کە جوڵەیەک هەیە لەلایەن ئەندامانی ئەنجوومەنی نوینەرانەوە بۆئەوەی واژۆی پێویست بۆ راگرتنی کارکردنی کارەکانی ئەو کۆمپانیایە و ئاشکراکردنی گەندەڵییەکانی کۆبکرێتەوە، دڵنیاییشیداوە لەوەی کە هەموو پەڕلەمانتاران دژ بەو کۆمپانیایە هان دەدەن کە دەستی بەسەر چەندین پڕۆژەی نەوتیی و وزە و کارەبادا گرتووە.

هاوڵاتی عەبدولڕەحمان سدیق، سەرۆکی دەستەی ژینگەی هەرێمی کوردستان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانیدا رایگەیاند: "با دەرچووانی بەشی ژینگە لە شوێنی نیشتەجێبوونی خۆیان سیڤی پێشکەشی فەرمانگەی ژینگەی شارەکەیان بکەن". سەرۆکی دەستەی ژینگە وتی: "دەرچووەکە دوای هەڵسەنگاندنی سیڤییەکە بانگ دەکرێت و چاوپێکەوتنی لەگەڵ دەکرێت؛ هەڵبەت ئەوانەی دەرچووی بەشی ژینگەن، زۆربەیان ئەگەر هەلی کاریان دەستکەوتبێت داوای دامەزراندن ناکەن". عەبدولڕەحمان سدیق ئاماژە بەوە دەدات کە دەستەکەیان رەزامەندی لەسەر ژمارەیەکی زۆری پڕۆژە داوە و دەرچووانی بەشی ژینگە بەراورد بەو پڕۆژانە ژمارەیان یەکجار کەمە و دەڵێ: "لە ساڵی 2011 تا ئەمڕۆ 807 کەس لە هەرێمی کوردستان بەشی ژینگەیان تەواو کردووە، لەکاتێکدا ئەو پڕۆژانەی ئێمە رەزامەندیمان لەسەرداون، زۆر زیاترن لەو ژمارەیە". سەرۆکی دەستەی ژینگە گوتی، ئەوان سەردانی زۆربەی زانکۆکانی هەرێمی کوردستانیان کردووە و ئەو زانکۆیانەی بەشی ژینگەیان داخستووە، داوایان لێکردوون "بەشەکە بکەنەوە لەبەر ئەوەی هەرێمی کوردستان پێویستی بە دەرچووانی ئەو بەشەیە". عەبدولڕەحمان سدیق رایگەیاند: "ئەوانەی ئارەزوومەندن بۆ دەستکەوتنی هەلی کار لە فەرمانگەکانی ژینگەی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان، بە دڵنیاییەوە کاریان دەستیان دەکەوێت".  

هاوڵاتی مەزهەر محەمەد ساڵح، راوێژکاری سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ کاروباری ئابوری لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاند:" لەبارەی چارەنوسی پارەی بەرپرسانی سیاسی عێراق لە لوبنان بەهیچ شێوەیەک ناگەڕێتەوە بۆ خاوەنەکانیان و ئەو کەس و لایەنانەی پارەیان لە بانکەکانی ئەو وڵاتەدا داناوە، با دەستی خۆی بە دیواردا بسڕێت".  

هاوڵاتی وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند:"  لەگەڵ بەرپرسانى هەرێمى کوردستان گفتوگۆ دەکەن بۆ رێککەوتن لەبارەى میکانیزم و پێوەرى نوێ بۆ بەڕێوەبردنی دۆسییەی پیشەسازیى نەوت لە هەرێمى کوردستان لە پێناو "هێنانەکایەى زۆرترین سوود و داهاتى دارایی بۆ خزمەتکردنى بەرژەوەندیی گشتى کە رۆڵى لە بەهێزکردن و پاڵپشتى ئابوورى نيشتمانى و پیشەسازیى نەوت هەبێت".  وەزارەتی نەوتی عێراق ئەمڕۆ دووشەممە 11-4-2022 راگەیێندراوێکی بڵاوکردووەتەوە و تێیدا هاتووە، کۆبوونەوە لەنێوان بەرپرسانى ئەو وەزارەتە و وەفدێكی باڵاى حکومەتى هەرێمى کوردستان ئەنجام دەدرێت بۆ تاوتوێکردنى جێبەجێکردنی رێوشوێنەکان دوای بڕیارى دادگاى فیدراڵیی عێراق لەبارەى دۆسێیەى نەوتى هەرێمى کوردستان. وەزارەتى نەوتی عێراق ئاماژەى بەوەداوە کە لەگەڵ بەرپرسانى هەرێمى کوردستان گفتوگۆ دەکەن بۆ رێککەوتن لەبارەى میکانیزم و پێوەرى نوێ بۆ بەڕێوەبردنی دۆسییەی پیشەسازیى نەوت لە هەرێمى کوردستان لە پێناو "هێنانەکایەى زۆرترین سوود و داهاتى دارایی بۆ خزمەتکردنى بەرژەوەندیی گشتى کە رۆڵى لە بەهێزکردن و پاڵپشتى ئابوورى نيشتمانى و پیشەسازیى نەوت هەبێت".  لە 15ى شوباتى 2022، دادگەی باڵاى فیدراڵیی عێراق یاسای نەوت و گازى ساڵى 2007ى هەرێمى کوردستانى بە نادەستووری لەقەڵەمدا و داوایکرد بەرهەمەکانى نەوتى رادەستى بەغدا بکرێت. ئەو بڕیارە لەلایەن سەرۆکایەتییەکانی هەرێمى کوردستانەوە رەتکرایەوە و ئاماژەیان بەوە کرد کە هەموو رێوشوێنێکى یاسایی و دەستووری دەگرنەبەر بۆ پاراستنى سەرجەم گرێبەستەکانى نەوت و گازى سرووشتى.​​​​​​​

هاوڵاتی  جێگری سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند:"ێمە ئامادەین هەرکاتێک بانگهێشتی ئەندامانی پەرلەمان بکرێت بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان، دەبێت بەرنامەی کاری دانیشتن بریتی بێت لە خوێندنەوەی یەکەم بۆ سەرجەم ئەو پێشنیازە یاسایانەی کە لەلایەن ئەندامانی پەرلەمانەوە پێشکێشکراون، بە تایبەتی پێشنیازە یاساکانی هەمواری یاسای هەڵبژاردن، بۆ ئەوەی رێڕەوی پەیڕەوی و یاسایی پەرلەمانی وەربگرێت".  جێگری سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان پێشوازیکرد لە‌ سپێنسه‌ر فیلدس، سه‌رۆكی به‌شی سیاسی له‌ كۆنسوڵخانه‌ی گشتی ئه‌مریكا له‌ هه‌رێمی كوردستان. هێمن هەورامی رایگەیاند:" له‌ دیدارێكدا دوایین پێشهاته‌ سیاسی و ئه‌منییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و عێراق و پرسی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان باسكران. هێمن هەورامی، لەبارەی دانیشتنی داهاتووی پەرلەمانەوە دەڵێت: "جەختمان لەوە کردەوە  کە ئێمە ئامادەین هەرکاتێک بانگهێشتی ئەندامانی پەرلەمان بکرێت بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان، دەبێت بەرنامەی کاری دانیشتن بریتی بێت لە خوێندنەوەی یەکەم بۆ سەرجەم ئەو پێشنیازە یاسایانەی کە لەلایەن ئەندامانی پەرلەمانەوە پێشکێشکراون، بە تایبەتی پێشنیازە یاساکانی هەمواری یاسای هەڵبژاردن، بۆ ئەوەی رێڕەوی پەیڕەوی و یاسایی پەرلەمانی وەربگرێت، هەروەها کاراکردنەوەی کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکان، پڕکردنەوەی جێگەی دوو کۆمیسیار، سەرجەم ئەوبابەت و یاداشت و راپۆرتانەی پەیوەستن بە دۆخی دارایی و کاری پەرلەمانی". جێگری سەرۆکی پەرلەمان ئاماژەی بەوەکردووە، جەختمان لەوەکردەوە کە دەبێت ماف و نوێنەرایەتیی پێکهاتەکان پارێزراو بن و خواستی پێکهاتەکان لە فراکسیۆنە جیاجیاکانیان لە پەرلەمان و دامەزراوە سیاسی، ئایینی، رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، دەستەبژێری پێکهاتەکان و جەماوەرەکەیان لەسەر شێوە و جۆر و کورسیەکانیان لە لایەن خۆیانەوە بڕیاری لێبدرێت و هیچ حیزب و لایەن و فراکسیۆنێکی دیکە شێوەیەکی دیاریکراو لە دەرەوەی خواستی پێکهاتەکان بەسەردا نەسپێنێت و داوامان کرد کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چاودێر و هاوکاری بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەکان بن. پێنج لایەن داوای هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردن دەکەن و گرفتە سەرەکییەکەش هەر ئەوەیە کە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، بزووتنەوەی گۆڕان، نەوەی نوێ، یەکگرتووی ئیسلامی و کۆمەڵی دادگەری دەڵێن، دەبێت یەک بازنەی هەڵبژاردن بکرێتە فرەبازنە و دەستکاریی پێکهاتەی ئەنجوومەنی کۆمیسیارانیش بکرێت. لە وەڵامی رێکنەکەوتنی پارتی و ئەو لایەنانە، بزووتنەوەی گۆڕان دەڵێت، بەپێی رێککەوتنی سەرۆکی فراکسیۆنەکان، نابێت پارتی باسی زۆرینە و کەمینە بکات، چونکە هەڵبژاردن پرسێکە، رەهەندی نیشتمانیی هەیە. لە کاتێکدا نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە مەرسومی سەرۆکایەتی 1ی تشرینی یەکەمی 2022ی وەکو رۆژی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمان دیاریکردووە، بەڵام ناکۆکیی لایەنە سیاسییەکان و کارانەکردنەوەی کۆمیسیۆن وایانکردووە، ئەگەر رێکیشبکەون، کۆمیسیۆن بەهۆی پێویستیی بە لانیکەم شەش مانگ دەرفەت، نەتوانێت لە کاتی دیاریکراودا هەڵبژاردن بەڕێوەببات.

هاوڵاتی سەرۆکی ئۆکرانیا رایگەیاند:"ئەگەر وڵاتەکەی ئەندامی ناتۆ بووایە، ئەم جەنگە هەرگیز رووینەدەدا؛ ئەوەش بەوتەی خۆی لەبەر ئەوەی لەگەڵ وڵاتە دراوسێکانی دەستیان دەدایە دەستی یەکدی و پشتی یەکدییان دەگرت". ئاشكراشی كردووە وڵاتەکەی پابەندە بە بەرقەرارکردنی ئاشتی و وەستاندنی جەنگەوە. ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکرانیا لە هەڤپەیڤینێکدا دەڵێت، سەرەڕای هەموو ئەو شەڕ و پێکدادانەی لە شەش هەفتەی رابردوودا روویداوە، حکومەتی وڵاتەکەی هێشتا ئامادەیە بۆ ئەوەی پێشوازی لە ئاشتی بکات. سەرۆکی ئۆکرانیا ئامادەیی خۆی بۆ وەستاندنی شەڕ نیشاندا و  گوتی: "هەموو جەنگێک دەبێت بە ئاشتی کۆتایی بێت یان ئەوەتا ملیۆنان قوربانی لێدەکەوێتەوە.... راستە، دەبێت بجەنگین، بەڵام بۆ ژیان دەجەنگین. ناتوانیت بۆ خۆڵ شەڕ بکەیت ئەگەر هیچ شتێکت نەبێت و هیچ خەڵکێکیشت نەبێت. بۆیە گرنگە ئەم جەنگە بوەستێنین" زیلینسکی وتیشی: "لە ڕووی هەست و سۆزەوە شتێکی قورسە. لە رووی ویستیشەوە شتێکی قورسە. کەس نایەوێت دانوستاندن لەگەڵ کەسێک یان خەڵکانێک بکات کە  نەتەوەکەی ئازار دەدات. لە هەموو ئەمە تێدەگەین. من وەک پیاوێک، وەکو باوکێک زۆر بەباشی لەمە تێدەگەم. نابێت بدۆڕێین. ئەمە هەر هیوایەک نییە، ئەگەر دەرفەتێکی دیپلۆماسی بۆ چارەسەرکردنی ئەم پرسە هەبێت؛ نامانەوێت لەدەستی بدەین". زیلینسکی لە بەشێکی هەڤپەیڤینەکەدا، ئاماژەی بە بڕی پێدانی چەک لەلایەن وڵاتانی رۆژئاواوە کرد و وتی، ئەو چەک و تەقەمەنییەی کە پێیان دەدرێت بەس نییە بۆ ئەوەی ئاراستەی جەنگ بگۆڕن؛ رەخنەشی لەو وڵاتانە گرت کە بە وتەی خۆی لە کاتێکی زوودا ئەو چەک و تەقەمەنییەی وڵاتەکەی پێویستی پێ بووە، پێی نەدراوە.  ئەوە لەکاتێکدایە کە لە ماوەی ئەم هەفتەیەدا، سلۆڤاکیای دراوسێی، کە ئەندامێکی یەکێتیی ئەوروپایە، سیستمی ئێس 300ـی بەرگریی دایە ئۆکراینا، ئەوەش لەدوای داواییەکی زیلینسکی هات کە داوایکرد ئاسمانی وڵاتەکەی لە بەردەم فڕۆکە و مووشەکی روسیاوە دابخەن. هەر لە چەند رۆژی رابردوودا سەرکردەی وڵاتانی ئەوروپا بۆ پیشاندانی پاڵپشتیی وڵاتەکانیان، لەنێویدا بۆریس جۆنسن، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا، ئورسولا ڤۆندەرلاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی یەکێتی ئەوروپا و جۆزێپ بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتەکانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا سەردانی کیێڤیان کرد.   زیلینسکی لەبارەی پاڵپشتی وڵاتان، وتی: "من لە ژمارەیەک سەرکردەی وڵاتان پاڵپشتیی تەواو بەدیدەکەم. دەبینم و ئەمەش راستەقینەیە. ژمارەیەک وڵاتانی ئەوروپیش هەڵوێستی خۆیانیان گۆڕی، بەڵام باجی ئەم گۆڕانە دەبینیت". زیلینسکی لەبارەی ماریوپۆلەوە وتی، ئێستا بووەتە ناوەندی جەنگ و دەڵێت، ئەگەر ئەوێ لاواز بێت ئۆکرانیا هەمووی لاواز دەبێت.  زیلینسکی دەڵێت ئەگەر وڵاتەکەی ئەندامی ناتۆ بووایە، ئەم جەنگە هەرگیز رووینەدەدا؛ ئەوەش بەوتەی خۆی لەبەر ئەوەی لەگەڵ وڵاتە دراوسێکانی دەستیان دەدایە دەستی یەکدی و پشتی یەکدییان دەگرت. 

هاوڵاتی وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار بڵاویکردوەتەوە، ڕەزامەندی دراوە لەسەر خەرجكردنی گوژمەی 299 ملیۆن و 977هەزار و 500 دینار بە مەبەستی جێبەجێكردنی پرۆژەی كاری نۆژەنكردنەوەی هەندێک شوێنی تێكچو لە شەقامە سەرەكی و لاوەكییەكانی ناو گەڕەكەكانی شاری سلێمانی لە سنوری سەرۆكایەتیی شارەوانیی سلێمانی. وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزاری هەرێمی کوردستان لە راگەیێندراوێکدا وتی: "رەزامەندی درا لەسەر خەرجكردنی 299 ملیۆن و 977 هەزار و 500 دینار لەسەر پلانی ساڵی 2022، بە مەبەستی نۆژەنكردنەوەی شەقامە ناوخۆییەكانی چەند گەڕەكێكی نێو شاری سلێمانی". رونیشیکردوەتەوە، ئەم گوژمەیە كاریگەری لەسەر بەرزكردنەوەی ئاستی خزمەتگوزارییەكانی ئەو گەڕەكانەی ناو شاری سلێمانی دەبێت و هەروەها ئاسانكاری هاتوچۆش بۆ شۆفێران و هاوڵاتییان دروست دەكات. سەرۆکایەتیی شارەوانی سلێمانی حەوت بەڕێوەبەرایەتی هەیە: بەڕێوەبەرایەتیی شارەوانی رۆژهەڵات، بەڕێوەبەرایەتیی شارەوانیی رۆژئاوا، بەڕێوەبەرایەتیی شارەوانیی تاسڵوجە، بەڕێوەبەرایەتیی شارەوانی راپەڕین، بەڕێوەبەرایەتیی شارەوانی بەکرەجۆ، بەڕێوەبەرایەتیی باخچەکان و بەڕێوەبەرایەتیی پارکی هەواری شار.  

هاوڵاتی ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی رایگەیاند:" لە 6ی شوباتەوە بە ئەنقەست پرۆسەی سیاسی و پەرلەمانی لە عێراق پەکخراوە ئەگەرنا خاڵی کۆتایی لەسەری دێرە و بگەڕێنەوە بۆ رۆژمێری دادگا". هوشیار زێباری، ئەندامی مەکتەب سیاسی پارتی لە تویتێکدا رایگەیاند:" لە دوای بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی لە 6ی شوباتی رابردوو، کە بە پاساوێکی لاواز رێگریکرا لە خۆکاندیدکردنم بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری نوێی عێراق، لەو کاتەوە پرۆسەی سیاسی لە عێراق پەکخرا." زێباری نووسیویەتی: "ئەگینا پرۆسەی سیاسی و پەرلەمانی لەسەر بنەمای دەستوور بۆ پێکهێنانی حکومەت بەرەو پێشەوە دەڕۆیشت ئەگەر ئەو بریارە نەبوایە". هەروەها جەختدەکاتەوە لەوەی: "ئەوان بە ئەنقەست ویستیان پرۆسەکە پەکبخەن، ئەگەرنا خاڵی کۆتایی لەسەری دێرە و بگەڕێنەوە بۆ رۆژمێری دادگا". هۆشیار زێباری، لە کابینەکانی پێشووی حکومەتی عیراق-دا وەزیری دەرەوە و دارایی بووە. مانگی شوباتی 2022. دادگای فیدرالی بریاری دا بە رێگەگرتن لە خۆکاندید کردنی بەهۆی ئەوەی پێشتر لە لایەن پەرلەمانی عیراق-ەوە متمانەی لێسەندراوەتەوە. 

هاوڵاتی بەهۆی دوبارە سەرهەڵدانەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە گەورەترین شاری چین دا قەدەغەی هاتوچۆ راگەیەندرا و رێوشوێنەكان وەك سەرەتای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەكە گیراونەتەبەر. شاری شەنگهای، کە گەورەترین شاری چینە، قەدەغەی هاتووچۆی تێدا راگەیێندراوە و خەڵکی شارەکە تەنانەت رێگەیان پێنادرێت بچنە دووکانەکانی سەوزە و میوەش. تەنیا رۆژی شەممە 23 هەزار و 600 کەیسی نوێی تووشبووی کۆرۆنا لەو شارە دەستنیشانکراون، کە ئەوەش ریکۆردێکی نوێیە. لە شارەکەدا نزیکەی 26 ملیۆن کەس دەژین، بەهۆی رێکارە تووندەکانیشەوە خەڵک ناچاربوون کە لە ماڵەوە خواردن و ئاو داوا بکەن و چاوەڕێی حکومەت بن سەوزە، گۆشت و هێلکەیان بۆ ببەن، بەڵام درێژەکێشانی قەدەخەی هاتووچۆ گوشارێکی زۆری لەسەر خزمەتگوزارییەکانی گەیاندنی خواردن و خواردنەوە و هاوکارییەکانی حکومەت دروستکرد. زۆربەی ئەوانەش کە خواردن و خواردنەوە دەگەیێننە خەڵک، لەو ناوچانەدان کە قەدەخەی هاتووچۆیان لەسەرە، ئەوەش ئاستەنگێکی دیکەی بۆ گەیاندنی خواردن بە خەڵکی شارەکە دروستکردووە.    

  هاوڵاتی سەرۆکی فراکسیۆنی یەکگرتوو لە پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند:" ئەمڕۆ لە رێگەی دەستەی سەرۆکایەتی داواکاری گشتی هەرێمەوە سکاڵا لەسەر حکومەتی هەرێم پێشکەش دەکەین. دەشڵێت، "یەکێتی و پارتی تەنها دەیانەوێت کۆنترۆلی هەموو داهاتەکان بکەن و بە زەبری پارە دەسەڵاتی خۆیان بسەپێنن". ئەمڕۆ یەکشەممە 10ی نیسانی 2022، شێرکۆ جەودەت، سەرۆکی فراکسیۆنی یەکگرتوو لە پەرلەمانی کوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "لەسەر دۆسیەی بودجە و موچەی فەرمانبەران، ئەمڕۆ سکاڵا لە رێگەی داواکاری گشتییەوە لەسەر حکومەتی هەرێم پێشکەشدەکەین و لە رێگەی سکاڵاکەیانەوە دۆسییەکی یاسایی و دادگایی دژ بە حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکەینەوە." سەرۆکی فراکسیۆنی یەکگرتووی دەشڵێت:" هۆکاری سکاڵاکەمان لەسەر ئەوەیە کە یاسای بودجە نایەتە پەرلەمانی کوردستان و پارە لە بانکەکاندا دیار نامێنێت و بەبێ هۆ دابەشکردنی موچە دوادەخرێت لەکاتێکدا پارەیەکی زۆری نەوتی و داهاتی دیکە لە هەرێمدا هەیە". هەروەها ئاماژەی بەوەش کردووە: "دەستێوەردان لە داهاتی سلێمانی دا دەکرێت و شتی مەترسیدارتریش بەرێوەیە. لەم هەرێمەدا سیستەمی مەرکەزی بوونی نییە تا لا مەرکەزی هەبێت! هێشتا داهات کۆ ناکرێتەوە، دوو پێشمەرگە و دوو ئاسایش بوونی هەیە، ناتوانن مووچەی کارمەندانی پاککەرەوە دابین بکەن ئیتر لا مەرکەزییەتی چی، یەکێتی و پارتی تەنها دەیانەوێت کۆنترۆلی هەموو داهاتەکان بکەن و بە زەبری پارە دەسەڵاتی خۆیان بسەپێنن". سەرۆکی فراکسیۆنی یەکگرتوو لەپەرلەمانی کوردستان باسی لەوەشکرد، جێگری سەرۆکی حکومەت دەڵێت "باسی سلێمانی مەکەن"، ئەی کێیە پارەی سلێمانی لە بانکەکان دەردەهێنێت و رێککەوتنێکی شڵەژاوی لە هەرێمی کوردستان لەنێوان یەکێتی و پارتی واژۆکردووە بێ ئەوەی ئەوەی لەبەرچاوگرتبێت کە سلێمانی داهاتی کەمترە لە چاو خەرجییەکانی." هەروەها جەختیکردەوە، "هەموو مانگێک موچە خۆرانی سلێمانی دەبنە قوربانی ئەو کورتهێنانەی لە داهات و خەرجییەکانی سلێمانی روودەدات." شیرکۆ جەودەت ئاماژەی بەوەشدا، قەیرانی گەورە لە هەرێمی کوردستان هەیە، حکومەت ناتوانێت غازی سروشتی بۆ هاوڵاتییان دابین بکات، بەڵام باس لە هەناردەکردنی غازی سروشتی دەکرێت بۆ وڵاتانی ئەوروپا. ئەمە واتای ئەوەیە کە بڕیاردەری حکومڕانی لە هەرێمی کوردستان ئاگای لە دنیا و واقیعی هەرێمی کوردستان نییە.

  شاناز حەسەن سەرۆكی لیژنەی كشتوكاڵی لە عەلوەی سلێمانی ئاشكرایدەكات بەرزبونەوەی نرخی سەوزە و میوە هیچ پەیوەندی بە مانگی رەمەزانەوە نییە و دەڵێـ:" بەرزبونەوەكە لەو شوێنانەوەیە كە لێوەی هاوردەی هەرێم دەكرێت وەك ئێران و پێنەگەیشتنی بەرهەمە خۆماڵیەكانیش هۆكارێكی دیكەی زیادبونی خواست و گرانبونی نرخەكانە". سەروەر عەلی، سەرۆكی لیژنەی كشتوكاڵی سەوزە و میوە لە عەلوەی سلێمانی، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:" بەرزبونەوەی نرخی سەوزە و میوە بۆ هەفتەیەك پێش رەمەزان دەگەرێتەوە و هیچ پەیوەندی بە رەمەزانەوە نییە، بەڵام هۆكارەكەی ئەوەیە لە ئێراندا نرخەكان بەرزبونەتەوە و ئەمەش وایكردووە تا دەگاتە دەستی ئێمە گران بكەوێت". ناوبراو زیاتر رونیكردەوە و وتی:" هۆكاری بەرزی نرخەكەی لە ئێران بۆ ئەو لافاوە دەگەرێتەوە كە زۆربەی ناوچە كتوكاڵیەكانی ئێرانی گرتەوە و بەرهەمەكانی لەناو برد". سەرۆكی لیژنەی كشتوكاڵی سەوزە میوە لە عەلوەی سلێمانی باسی لەوەشكرد: ئەمساڵ بەهۆی سارد سەرماوە بەرهەمە خۆماڵییەكان دواكەوتون و ئەەمش وایكردووە پێویستمان بە رێژەیەكی زیاتری بەرهەمی سەوزە و میوە بێت تا لە دەرەوە بە دەستمان بگات". سەروەر عەلی:" نمونەی بە تەماتە هێناوە و وتی:" ساڵان لە سەرەتای مانگی نیساندا تەماتەی هەندێك شوێن پێدەگەی، بۆیە تەماتەی خۆماڵی لە بازاڕدا دەبوو و نرخەكەی دادەبەزی، بەڵام ئەمساڵ چونكە سەرما دواكەوت تائێستا هیچ یەرهەمی خۆماڵیمان نیە". ساڵانی رابردوو لەم وەرزەدا نرخی كیلۆیەك تەماتە لە 500بۆ 750 دینارەوە دەستی پێدەكرد. بەڵام ئێستا لە بازارەكاندا بەو نرخەیە و تا دەگاتە دەستی هاوڵاتیان بە 1000 بۆ 1250 دەفرۆشرێت. ئەمە نمونەیەكە و بۆ هەموو سەوزە و میوەكانی دیكەش نرخەكان بەو شێوەیەیە.  وەزارەتى کشتوکاڵى عێراق رۆژی 6ى نیسانى 2022 بە نووسراوێکى فەرمى لیستى 52 خۆراکى داوەتە ناوەندى ئۆپەراسیۆنە نیشتمانییەکانی سەر بە نووسینگەى سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ ئەوەى رێگەنەدات لە سنوورى هەرێمى کوردستانەوە ئەو ماددانە بچنە نێو شارەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی عێراق. بڕیارەکە ئەو ماددە خۆراکییانەیش دەگرێتەوە کە بەڵگەنامەى پێویستیان هەیە و لە هەرێمى کوردستان بەرهەم هێنراون.

هاوڵاتی بەیانی ئەمرۆ بنكەكەانی دەنگدان لەهەموو ناوچەكانی فەرەنسا بە رووی دەنگدەراندا كرانەوە و تائێستاش بەپێی راپرسییە سەرەتاییەكان ئیمانوێل ماکرۆن لە پێشەوەی كاندیدەكانی دیكەیە بۆ دوبارە هەلبژاردنەوەی بە سەرۆكی فەرەنسا. دوایین راپرسییەکان دەریدەخەن، کە ئیمانوێل ماکرۆن 26٪ی دەنگەکان، ماری لوپێن 25٪ی دەنگەکان، ژان میلانشۆ 17٪ی دەنگەکان، ئێریک زێمور 8٪ی دەنگەکان، ڤالێری پێکرێس 8٪ی دەنگەکان، یانیک جادۆ 4٪ی دەنگەکان و ئان هیداڵگۆ 2٪ی دەنگەکان بەدەستدەهێنن.   چاوەڕوان دەکرێت لە گەڕی یەکەمی هەڵبژاردندا سەرۆک هەڵنەبژێردرێت و ئیمانوێل ماکرۆن و مارین لوپێن بچنە گەڕی دووەم بۆ ئەوەی یەکێکیان وەک سەرۆکی پێنج ساڵی داهاتووی فەرەنسا هەڵبژێردرێت.  ماکرۆن بە سەرکەوتنی لە هەڵبژاردنی ساڵی 2017دا مێژوویەکی بۆ خۆی تۆمارکرد بەوەی بووە گەنجترین سەرۆکی ئەو وڵاتە؛ ئەگەر ماکرۆن ئەمساڵیش سەربکەوێت، ئەوا دەبێتە یەکەمین سەرۆک لە دوای جاک شیراکەوە لە ساڵی 2002 کە بۆ جاری دووەم ببێتەوە سەرۆکی وڵات و بەوەش پێگەی خۆی لەنێو مێژووی ئەو وڵاتەدا بەهێزتر دەکات.  ئیمانیۆل ماکرۆن ساڵی ٢٠١٧ بووە ٢٥مین سەرۆک کۆماری فەرەنسا، بەگوێرەی ڕاپرسییەکی دامەزراوەی ئیپسۆسی فەرەنسیی، ماکرۆن لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنەکاندا ڕێژەی ٢٧٪ی دەنگەکان بەدەستدەهێنێت و مارین لۆپینی ڕکابەریشی ٢٢٪ی دەنگەکان بەدەستدەهێنێت، بەوپێیەش ماکرۆن و لۆپین دەچنە خولی دووەمی هەڵبژاردنەکان لە ٢٦ی نیسان. لە فەرەنسا سەرۆک کۆمار ڕاستەوخۆ لەناو خەڵکەوە بۆ ماوەی پێنج ساڵ هەڵدەبژێردرێت، سەرۆک کۆمار چەقی دەسەڵاتی جێبەجێکارە و دەتوانێت ئەنجومەنی نوێنەرانیش هەڵبوەشێنێتەوە. سەرۆک کۆمار ڕۆڵی سەرەکیی لە دیاریکردنی سیاسەتی دەرەوە و سیاسەتی حکومەت هەیە، تەنانەت سەرۆک وەزیرانیش لەلایەن سەرۆک کۆمارەوە هەڵدەبژێردرێت.