هاوڵاتى وەزیری بەرگریی تورکیا رایگەیاند، سوپای وڵاتەکەی لە رێگەی وشکانی و ئاسمانییەوە ئۆپەراسیۆنەکەی لە ناوچەکانی مەتین، زاپ و ئاڤەشین لە باشووری کوردستان دەستیپێکردووە. خولوسی ئاکار، وەزیری بەرگریی تورکیا رایگەیاند، سوپای وڵاتەکەی لە رێگەی وشکانی و ئاسمانییەوە ئۆپەراسیۆنەکەی لە ناوچەکانی مەتین، زاپ و ئاڤەشین لە باشووری کوردستان دەستیپێکردووە. وەزیری بەرگریی تورکیا دەڵێت، ئۆپەراسیۆنەکەیان وەک ئەوەی پلانی بۆ دانراوە بەڕێوەدەچێت و ئەو ئامانجەی لە قۆناخی یەکەمدا دیاریکرابوو، بەدەستهاتووە، بەڵام وردەکاریی زیاتری لەوبارەوە نەدرکاندووە. ناوەندی راگەیاندنی هێزەکانی پاراستنی گەل-هەپەگە، کە باڵی سەربازیی پەکەکەیە رایگەیاند، سوپای تورکیا بە فڕۆکەی جەنگی و تۆپخانەکانی هێرشێکی چڕیان لە ئاسمان و زەوییەوە بۆ سەر ناوچەی زاپ دەستپێکردووە. هەپەگە دەڵێت، لە ناوچەی چیای رەش و خەرلەخەلێ لە ناوچەی زاپ سوپای تورکیا هێزی دابەزاندووە و لە هەردوو شوێنیش شەڕ و پێکدادان دەستیپێکردووە، بەڵام رێگەیان نەداوە هێزەکەی سوپای تورکیا بچێتە پێش. ئەمەش لەكاتێكدایە ئەمە چەندین جارە توركیا هێرشە بەربڵاو دەكاتە سەر سەنگەرەكانی گەریلا لە قەندیل و بەڵام سەركەوتوو نابێت
.jpg)
شاناز حەسەن بەرێوەبەری كەشناسی سلێمانی رایگەیاند:" لە رۆژی سێشەممەوە شەپۆلی خۆڵبارینەكەی شارەكانی عێراق دەستپێدەكاتەوە و كاریگەرییەكەی دەگاتە هەرێمی كوردستان". ئاسۆ كەمال بەرێوەبەری كەشناسی سلێمانی لەبارەی كەش و هەوای ئەمرۆ و بەیانیەوە بەهاوڵاتی وت:" بەگشتی پلەی گەرما جێگیر دەبێت و ئاسمان ساماڵ دەبێت، بەڵام هەندێك كات بایەكی لەگەڵدا دەبێت". کەشناسی و بوومەلەرزەزانیی عێراق رایگەیاند، بەهۆی وشکەساڵی، ئەو گۆڕانەی لە کەشوهەوادا روودەدات و کەمی رێژەی بارانبارین و تێکچوونی خاکی عێراق و چەند هۆکارێکی دیکە، پێشبینی دەکرێت هاوینی ئەمساڵ لە چاو ساڵانی رابردوو گەرمتر بێت، جگە لەوەش خۆڵبارین لە چەندین ناوچەی عێراق بەبەراورد بە ساڵانی رابردوو زیاتر دەبێت. هەروەها كەشناسی عێراق راشیگەیاندووە:" لە رۆژی سێشەممەوە خۆلبارینەكە بە ژری دەستپێدوكاتەوە". ئاسۆ كەمال وتیشی:"تائێستا مەترسی هیچ شەپۆلێكی خۆلبارین لەسەر ناوچەكانی هەرێمی كوردستان نییە". زیاتر رونیكردەوە و وتی:" بێگومان هەر خۆلبارینێ: لە عێراقدا روبدات كە بە تەواویش نەگاتە ئێمە، كاریگەرییەكەی دەگاتە لای ئێمە و زۆربەی شارەكانی دەگرێتەوە". ئەمساڵ لەبەر ئەوەی باران كەمبووە و گۆرانكاریەكانی كە و هەوا و كەمی سەوزایی هۆكار بۆ دوبارە بونەوەی شەپۆلی خۆلبارین". بەرێوەبەری كەشناسی سلێمانی جەختی لەوەشكردەوە:" هۆكاری زۆری دوبارە بونەوەی خۆلبارین لە ئەمساڵدا بەهۆی كەمی رێژەی باران بارین و گۆرانكارییەكانی كەش و هەوایە لە جیهاندا".
.jpg)
هاوڵاتى جێگری سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند:" ده‌بێ په‌رله‌مان به ئه‌ركه یاساییه‌كه‌ی خۆی هه‌ڵبسێت و هه‌ڵبژاردن دوا نه‌كه‌وێت، بۆ ئه‌وه‌ی پڕۆسە‌ی دیموكراسی به‌ردوامیی پێ بدرێت". ئەمڕۆ یەکشەممە 17.4.2022 هێمن هه‌ورامی، جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مانی كوردستان، پێشوازیی له ئۆلیڤیێ دیكوتینێ، كۆنسوڵی گشتیی كۆماری فه‌ره‌نسا له هه‌رێمى كوردستان كرد و له دیدارێكدا دوایین پێشهات و په‌ره‌سه‌ندنه‌كانی دۆخی سیاسیی هه‌رێمی کوردستان و عێراق و پرسی هه‌ڵبژاردنه‌كان له هه‌رێمی كوردستانیان تاوتوێکرد. لەبارەی پرسی هه‌ڵبژاردنه‌كان و گرتنه‌به‌رى رێكاره په‌یڕه‌وی و سیاسییه‌كان، هێمن هه‌ورامی، جێگرى سه‌رۆكی په‌رله‌مان، ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد، هه‌ڵبژاردنێكی شه‌فاف و سه‌ركه‌وتوو مافی خه‌ڵكی كوردستانه و هه‌موو لایه‌كمان به‌رپرسیارێتیی سیاسی و یاساییمان له‌سه‌رشانه بۆ سه‌رخستنی هه‌ڵبژاردنه‌كان، "ده‌بێت په‌رله‌مان به ئه‌ركه یاساییه‌كه‌ی خۆی هه‌ڵبستێت و هه‌ڵبژاردن دوا نه‌كه‌وێت، بۆ ئه‌وه‌ی پڕۆسە‌ی دیموكراسی به‌ردەوامیی پێ بدرێت.'' هێمن هەورامی وتی: "ئه‌ركی یاسایی و سیاسیی هه‌موو لایه‌كمانه زه‌مینه‌سازیی ته‌واو بۆ سه‌ركه‌وتنی هه‌ڵبژاردنێكی شه‌فاف بكه‌ین، مافی گه‌لی كوردستان له ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن و به‌رده‌وامیی پڕۆسە‌ی دیموكراسی په‌ك نه‌خرێت، ده‌بێ سازان و لێكتێگه‌یشتنی نێوان فراكسیۆن و لایه‌نه سیاسییه‌كان بۆ نزیككردنه‌وه‌ى راوبۆچوونه جیاوازه‌كان هاوته‌ریب بن و هیچ لایه‌ك كارى لایه‌كی دیكه نادیده نه‌گرێت و رێگرى له كارى په‌رله‌مان و به‌جێگه‌یاندنی ئه‌ركه په‌یڕه‌وی و یاسایییه‌كانی نه‌گرێت". جیاوازیی بۆچوونەکان لەبارەی هەمواری یاسای هەڵبژاردن و کاراکردنەوەی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن، لەنێوان لایەنەکان و بە دیاریکراوی لەنێوان فراکسیۆنەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، لەمپەری لە بەردەم دانیشتنی پەرلەماندا دروستکردووە، چونکە پارتی خاوەن گەورەترین فراکسیۆن و سەرۆکی پەرلەمانیش لە فراکسیۆنی یەکێتییە.
(25).jpg)
هاوڵاتى بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی دكتۆر جەمال ئەحمەد ڕەشیدای منداڵان لە سلێمانی هۆشداری توند دەدات لە مەترسی بارودۆخەكە و دەڵێت:" بەشێك لە دەرمانەكان بە سواڵكردن پەیدا دەكەین و لە ئێستادا 20%ی دەرمانمان ماوە ". پشدەر عەبدوڵا، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی دكتۆر جەمال ئەحمەد ڕەشیدای منداڵان ڕایگەیاند، بەشێكی زۆری نەخۆشەكان بە بەشی ناتەواوی دەرمانەوە دەچنە دەرەوە و بەهۆی كەمی تاقیگەوە ناتوانین بەشێك لە پشكنینەكان نەخۆشەكان بكەین. دەشڵێت: بەشێكی زۆری دەرمانەكان لە نەخۆشییە لە ناكاوەكان كەمی كردووە و ئەوانەیشی نەخۆشی درێژخایەنن دەرمانیان نەماوە و نەخۆشەكانیش بەردەوام پێویستیان پێیەتی، ئەوەش لۆدێكی داراییان لەسەر دروست دەبێت، ئێستا 20%ی دەرمانەكان لە نەخۆشخانەكەماندا ماوە و بەناچاری نەخۆش بەڕێدەكەین و 80%ی دەرمانەكان لە نەخۆشخانەكانماندا نییە و پێشترین لەكاتی دەرمان زۆریدا 30% دەرمانمان كەمبووە. بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی دكتۆر جەمال باسی لەوەكرد، كۆمەڵێك دەرمان هەیە لەبەرئەوەی بە كوالێتی كۆنترۆڵدا تێنەپەڕیبوو بە خێرخوازیش نەمان دەتوانی وەریان بگرین و وتی: زۆرجار دەرمانەكان بەشێوەی خێرخوازی یان سواڵكردن پەیدادەكەین، بەلامانەوە سەیرە بۆ لە نەخۆشخانە ئەهلییەكاندا دەرمان بەكاردەهێنرێت ،بەڵام ڕێگەنادرێت لای ئیچمە بەكاربهێنرێت و دەبێت بە كوالێتی كۆنترۆڵدا بڕوات. د. پشدەر هۆشداریدا ئەگەر لە زووترین كاتدا كێشەی كەمی دەرمان چارەسەر نەكرێت قەیرانی گەورە ڕوودەدات و دەڵێت:هەرچەندە قەیران لەمەی ئێستا گەورەترنابێت و هەندێك لە نەخۆشەكان دەرمانی پێویستیان پێنادرێت یان دەرمانەكان شیاونین بۆ چارەسەری نەخۆشییەکان
هاوڵاتى ڤۆلۆدمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆكرانیا لە وتارێکی ڤیدیۆییدا وێڕای داواکردنی چەکی قورس، بانگهێشتی سەرکردەکانی جیهانی کرد بۆ ئەوەی دەستوەردان لە جەنگدا بکەن و گوشار بخەنە سەر روسیا بۆ ئەوەی بێتە سەر مێزی گفتوگۆ. ڤۆلۆدمیر زیلینسکی وتی: "روسیا هەوڵدەدات هەموو ئەو کەسانەی لە ماریوپۆل ماون، لەنێو ببات. تەنیا دوو رێگا هەن بۆ راگرتنی ئەمە؛ هاوبەشەکانمان بەشێوەیەکی خێرا و دەمودەست چەکی قورسی پێویستی وەکو فڕۆکەی جەنگیمان پێبدەن بۆ ئەوەی گوشار بخەینە سەر داگیرکەران لە ماریوپۆل و ئابڵووقەی لەسەر هەڵبگرین، یان ئەوەتا رێبازی گفتوگۆ بگرینەبەر، لەوەشدا، دەبێت رۆڵی هاوبەشەکانمان یەکلاکەرەوە بێت". قسەکانی زیلینسکی لە کاتێکدان، ماریۆپۆل نزیکە لەوەی بکەوێت، زۆربەی شارەکە کەوتووەتە دەست ووسیا و ئەو سەربازە ئۆکراینیانەشی لە شارەکەدا ماون، لەلایەن هێزەکانی روسیاوە گەمارۆدراون. رۆژی شەممە روسیا رایگەیاند کە بە نزیکەیی دەستی بەسەر تەواوی شارەکەدا گرتووە و داوای لە سەربازانی ئۆکراینی کرد خۆیان بەدەستەوەبدەن، کاژێر 6:00ـی بەیانی رۆژی یەکشەممەی بە کاتی مۆسکۆشی وەکو دوا وادە بۆ دانان. هاوکات داواشی لێکردن کە تاوەکو کاژێر 13:00ـی هەمان رۆژ بەتەواوی باڵەخانەکان چۆڵ بکەن.
هاوڵاتى ئەندامی لیژنەی نووسینەوەی گرێبەستی کۆمەڵایەتی رۆژئاوای کوردستان رایگەیاند: " لیژنەکانی نووسینەوەی دەستوور لەگەڵ دامەزراوەکانی سەر بە ئیدارەی خۆسەر لەسەر ماددە و بڕگەکانی ڕەشنووسی گرێبەستی کۆمەڵایەتیی نوێی رۆژئاوای کوردستان دەستیان بە گفتوگۆکردووە گرێبەستی کۆمەڵایەتیی رۆژئاوای کوردستان دەبێت بەبەشێک لەو دەستوورە". دەڵێت :"پێشبینی دەکرێت لەکۆتایی مانگی پێنجی ئەمساڵ دەستوورە نوێکە پەسەند بکرێت". سابت جەوهەر ئەندامی لیژنەی نووسینەوەی گرێبەستی کۆمەڵایەتیی رۆژئاوای کوردستان لەلێدوانێکدا بەپێگەی "حەل نێت"ی وتووە: لیژنەکانی نووسینەوەی دەستوور لەگەڵ دامەزراوەکانی سەر بە ئیدارەی خۆسەر لەسەر ماددە و بڕگەکانی ڕەشنووسی گرێبەستی کۆمەڵایەتیی نوێی رۆژئاوای کوردستان دەستیان بە گفتوگۆکردووە، ڕوونیشی کردۆتەوە کە ئەگەر بێت و لەقۆناغی داهاتوودا لەسەر بنەمای ڕێککەوتنی سیاسیی دەستووری سوریا هەمواربکرێتەوە، ئەوە گرێبەستی کۆمەڵایەتیی رۆژئاوای کوردستان دەبێت بەبەشێک لەو دەستوورە. سابت جەوهەر پێشبینیشی کردووە لەکۆتایی مانگی پێنجی ئەمساڵ گرێبەستی نوێی کۆمەڵایەتیی رۆژئاوای کوردستان پەسەند بکرێت بۆیەکەمجار لەساڵی 2014 گرێبەستی کۆمەڵایەتیی رۆژئاوای کوردستان لەلایەن ئیدارەی خۆسەرەوە بۆ ناوچەکانی جزیرە و کۆبانێ و عەفرین پەسەند کرا، بەڵام لەساڵی 2018 هەموارکرایەوە و ناوەکەی بۆ بەلگەنامەی "ئیدارەی خۆسەر" لە باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا گۆڕدا.
هاوڵاتى توێژەری کاروباری تورکیا رایگەیاند:" ئەگەر بێت و ئێران بیەوێت ببێتە خاوەنی چەکی ناوەکیی، ئەوە هاوشێوەی سعوودییە مەترسیی لەسەر ئاسایشی ستراتیژی تورکیا درووست دەبێت، لەبەرئەوەی ناکرێت وڵاتێک لەناوچەکەدا چەکی ناوەکیی هەبێت و ئەوانی تر نەیانبێت. بۆیە ئەوەش وەک ئاماژەیەک بۆ مەترسییەکانی بەرنامە ناوەکییەکەی ئێران بۆسەر هەردوو وڵات باسی لە پێیوستی هاوکاریی تورکیا و ئیسرائیل بۆ ڕووبەڕوبوونەوەی مەترسییە هەرێمایەتییەکان دەکات. حەسەن موراد مەرجان باڵیۆزی تورکیا لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لە تورکیا لە نووسینێکدا کە بڵاوکراوەی " تورکی سکۆپ"ی ئیسرائیلی کە سەر بە ناوەندی "موشیە دایان"ی ئیسرائیلی بۆ لێکۆڵینەوەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراستە بڵاویکردۆتەوە، باسی لە پێیوستی هاوکاریی تورکیا و ئیسرائیل بۆ ڕووبەڕوبوونەوەی مەترسییە هەرێمایەتییەکان دەکات، ئەوەش وەک ئاماژەیەک بۆ مەترسییەکانی بەرنامە ناوەکییەکەی ئێران بۆسەر هەردوو وڵات. لەوبارەیەوە فیراس ڕەزوان ئۆغڵو توێژەری کاروباری تورکیا لەلێدوانێکدا رایگەیاندووە کە هەرچەندە لەڕووی پرەنسیپەوە ئێران دەوڵەتێکی دوژمنی تورکیا نییە، بۆیە ناکرێت بوترێت کە پەیوەندییەکانیان کەوتۆتە ژێر مەترسییەوە، بەڵام ئەگەر بێت و ئێران بیەوێت ببێتە خاوەنی چەکی ناوەکیی، ئەوە هاوشێوەی سعوودییە مەترسیی لەسەر ئاسایشی ستراتیژی تورکیا درووست دەبێت، لەبەرئەوەی ناکرێت وڵاتێک لەناوچەکەدا چەکی ناوەکیی هەبێت و ئەوانی تر نەیانبێت. ئۆغڵو پێیوایە تورکیا هەوڵ دەدات لەگەڵ ئیسرائیل هاوپەیمانێتییەک درووست بکات کە لەلایەن رۆژئاواوە پشتیوانی بکرێت بۆئەوەی بەشێوەیەک لەشێوەکان گوشار بخەنە سەر تاران بۆئەوەی هەنگاو بەرەو درووستکردنی چەکی ناوەکیی نەنێت، چونکە ئەو بابەتە بەلای تورکیاوە قبووڵکراو نییە.
هاوڵاتى بەپێی هەوالێكی واشنتۆن پۆست فەرماندەی ناوەندی ئەمریکی سەردانی ڕۆژئاڤای کردوە لەگەڵ فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات، هەسەدە، مەزڵوم عەبدی كۆبوەتەوە و رۆژنامەكە ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە سەردانەكە ئاماژەیە بۆ سەرهەڵدانەوەی داعش لەناوچەكە. ئەمرۆ شەممە، 16 نیسانی 2022، مايكل إريك كوريلا فەرماندەی ناوەندی ئەمریکی سەردانی ڕۆژئاڤای کردوە لەگەڵ غەرماندەی هێزەكانی سوری دیموكرات، هەسەدە، مەزڵوم عەبدی كۆبوەتەوە و رایانگەیاندووە:" مەترسی دەرکەوتنەوە ی داعش هەیە". ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست ئاماژەی بەوە کردوە ئەم سەردانەی بەرپرسە ئەمریکیەوە بۆلای مەزلوم کۆبانی و بەندیخانەکە ئاماژەیە بەوەی کە ئەگەری سەرلەهەڵدانەوەی داعش هەبوە لەکاتی شکاندنی بەندیخانەکە. لەسەرەتای ساڵی 2022 دا شانە نووستووەكانی داعش هێرشیانكردە سەر زیندانی غوێرانی حەسەكە، كە نزیكەی پێنج هەزار چەكداری داعشی تێدا زیندانییكراوەو بارهەڵگرێكی بۆمبڕێژكراویان لە بەردەم یەكێك لە دەرگاكانی زیندانەكەدا تەقاندەوەو ڕووبەڕووی پاسەوانانی زیندانەكە بوونەوە، بەوهۆیەوە ژمارەیەك لە چەكدارە زیندانییكراوەكانی داعش لە زیندانەكە چوونە دەرەوەو شەڕو پێكدادانی لێكەوتەوە. ڕووبەڕووبوونەوە لەنێوان چەكدارە هەڵهاتووەكانی داعش و شەڕڤانانی قەسەدەو هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ بەردەوامبوو، شەڕڤانان ڕێگرییان كرد لە هەڵهاتنی چەتەكان و دەوروبەری گرتووخانەی غوێرانیان گەمارۆدا. ڕۆژی (23/1) یش ناوەندی ڕاگەیاندنی قەسەدە ڕایگەیاند، كە لە ڕووبەڕووبوونەوەكانی زیندانی غوێراندا (175) چەتەی داعش كوژراون و (27) شەڕڤانیش شەهیدبوون كۆنترۆڵی كردنی زیندانەكەیان راگەیاند.
.jpg)
هاوڵاتى سەرۆکی هەرێمی کوردستان بەبۆنەی جەژنی قیامەوە پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند: "له‌م بۆنه‌يه‌دا جه‌خت له پاراستنى كولتوورى پێكه‌وه‌ژيان و يه‌كترقبووڵكردن و لێبوورده‌يى له‌نێوان ته‌واوى پێكهاته ئايينى و نه‌ته‌وه‌يييه‌كانى كوردستان و عێراقدا ده‌كه‌ينه‌وه". نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەیامێکدا رایگەیاند، "هاتنه‌وه‌ى جه‌ژنى قيامه‌تى حه‌زره‌تى مه‌سيح (سڵاوى خواى لێبێت) به گه‌رمى و له دڵه‌وه له ته‌واوى خوشك و برايانى مه‌سيحى له كوردستان، عێراق و جيهان پيرۆز ده‌كه‌م، هيوادارم جه‌ژن له‌گه‌ڵ خۆيدا خۆشى و ئاسووده‌يى بهێنێت، سه‌قامگيرى و ئاشتى باڵ به‌سه‌ر مرۆڤايه‌تيدا بكێشێت و هه‌مووان جه‌ژن و پشوويه‌كى ئارام به‌سه‌ر به‌رن". هەروەها سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاماژە بەوەش دەدات، "به رێزه‌وه له ئاماده‌يى و رۆڵ و پێگه‌ى خوشك و برايانى مه‌سيحيمان ده‌ڕوانين كه وه‌ك پێكهاته‌يه‌كى دێرين و ره‌سه‌نى كۆمه‌ڵگه‌ى كوردستان و عێراق به درێژايى مێژوو به‌شدارييه‌كى كارايان له بنياتنان و پاراستن و به‌ره‌وپێشبردنى وڵاتدا هه‌يه". جەژنی قیامە، جەژنێکی کریستیانەکانە و گوزارشت لە زیندووبوونەوەی پێغەمبەر مەسیح دەکات، یادکردنەوەی ئەو رۆژە بۆ سەدەی چوارەم دەگەڕێتەوە، لاتینییەکان بە جەژنی قیامە دەڵێن ئەسێنسیۆ واتا بەرزبوونەوە کە گوزارشت لە بەرزبوونەوەی عیسا مەسیح دەکات بۆ ئاسمان. سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەیامەکەیدا دەڵێت، "هيوادارين جه‌ژن و بۆنه‌كانى داهاتوومان له دۆخێكى باشتردا بگه‌ڕێنه‌وه و هه‌موومان به هه‌موو پێكهاته‌كانه‌وه، ده‌ست له‌ناو ده‌ست، ته‌با و يه‌كڕيز، به به‌رپرسياريه‌تيى هاوبه‌ش، پێكه‌وه له‌پێناو ئێستا و داهاتوويه‌كى باشتردا بۆ گه‌ل و وڵاته‌كه‌مان كار بكه‌ين و به هيوا و ئومێده‌وه له داهاتوو بڕوانين".
هاوڵاتى وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان دەنگۆی دەستبەسەرداگرتنی بەشە سووتەمەنی سلێمانی لەلایەن هەولێرەوە رەتدەکاتەوە ورایاگەیاند:" مەبەست لەو هەواڵانە تێکدانی رەوشی ناوخۆی هەرێمی کوردستان و بەلاڕێدابردنی رای گشتیی خەڵکی کوردستان و عێراقە". وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان لە راگەیێندراوێکدا ئاماژەی بەوەدا، "پاش بڵاوبوونەوەی چەند زانیارییەکی نادروست و چەواشەکاری لەلایەن هەندێک لە دەزگاکانی راگەیاندن و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان کە وەک هەواڵ بڵاویان کردەوە کە گوایە هەولێر دەستی بەسەر ئەو بەشە سووتەمه‌نییەدا گرتووە کە لەلایەن حکومەتی عێراقی بۆ پارێزگای سلێمانی تەرخان کراوە و بە قاچاخ رەوانەی تورکیا و ئەوروپای دەکات. وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان، بە تووندی ئەم هەواڵانە ره‌تده‌كاتەوە" دەقی راگەیێندراوی وەزارەتی سامانە سرووشتییەکان: پاش بڵاوبوونەوەی چەند زانیارییەکی نادروست و چەواشەکاری لە لایەن هەندێک لە دەزگاکانی ڕاگەیاندن و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان کە وەک هەواڵ بڵاویان کردەوە کە گوایە هەولێر دەستی بە سەر ئەو بەشە سووتەمه‌نیه داگرتووە کە لەلایەن حکومەتی عیراقی بۆ پارێزگای سلێمانی تەرخان کراوە و بە قاچاخ ڕەوانەی تورکیا و ئەوروپای دەکات. وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، بە توندی ئەم هەواڵانە ره‌تده‌كاتەوە کە دوورە لە راستییەوە کارێکی چەواشەكارانەیە و مەبەست لێی تێکدانی ڕەوشی ناوخۆی کوردستان و بە لاڕێدابردنی ڕای گشتی خەڵکی کوردستان و عێراقە. جێی داخ و نیگەرانییە کە دەزگاکانی ڕاگەیاندنی کوردستان کە هه‌ندێکیان ئۆرگانی فەرمی پارتە سیاسییەکانی بەشداری حکومەتیشن دەبووایە لەم کاتەدا کە کوردستان بە بارودۆخێکی هەستیاردا تێدەپەرێت، بەرپرسانە ڕەفتار بکەن و خۆیان لە بڵاوکردنه‌وه‌ی هەواڵی ناراست و تێکدەرانە بپارێزن بە تایبەت کە ئەو لایەنە بەشدارانە زانیاری تەواویان لە سەر بابەتی سووتەمه‌نی هەیە. بۆیە بە مەبەستی دەرخستنی ڕاستییەکان، وەزارەتمان بە پێویستی زانی ئەم ڕوونکردنەوەیە لە سەر بابەتی سووتەمەنی بۆ ڕای گشتی بڵاوبکاتەوە: دابینکردنی سووتەمەنی لە لایەن حکومەتی عێراقی فیدراڵ بریتییە لە دوو پێکهاتەی نەوتی کە ئەوانیش نەوتی سپی و بەنزینە. هەر چەندە لە مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ل ئەم بابەتە، دەبووایە هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان ، وەکو هاووڵاتیانی بەشەکانی دیکەی عێراق هەژمار بکرێن، بەڵام بە داخەوە ئەمە نەکراوە. ١- بەنزین: بە پێی ڕێککەوتنی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئابی ٢٠٢١، وەزارەتی نەوتی عیراقی فیدرال ڕۆژانە بڕی ١٠٨٠ مەتر سێجا بەنزین بۆ پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان دابین دەکات بە نرخی بازرگانی ٦٥٠ دینار بۆ هەر لێترێک. ئەمە لە کاتێکدا کە نرخی هەر لیترێک بەنزین بۆ هاووڵاتییانی ناوچەکانی دیکەی عیراق بە ٤٥٠ دینار دیاریکراوە. هەروەها کرێی عەمبار کردن و گواستنەوەی بەنزینەکە لە لایەن حکومەتی هەرێمەوە دەدرێت کە لە ئەنجامدا نرخی هەر لیترێک بەنزین لە سەر حکومەتی هەرێمی کوردستان بە ٦٩٠ دینار ڕادەوەستێت و حکومەتی هەرێمی کوردستانیش، بە هەمان نرخ بە هاوولاتیانی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستانی دەفرۆشێت. لە دابەشکردنی بڕی بەنزین کە حکومەتی عیراقی فیدرال تەرخانی کردووە، بەڕێز وەزیری سامانە سروشتییەکان، ڕاستەوخو و لە رێگای لیژنەیەکی پسپۆر و تایبەت کە پێکهاتووە لە بەڕێوەبەری گشتی و چەند شارەزایه‌ك، چاودێری ئەم بابەتە دەکات. جێی ئاماژەیە کە ئەم لێژنەیه، چاودێری دابەشکردنی بڕی بەنزین بۆ هەر پارێزگاریەک دەکەن کە لە لایەن بەرێوەبەرایەتی نەوت و کانزاکانی هەر پارێزگایەک و بە هەماهەنگی لە گەڵ پارێزگاکان خویان ئەنجام دەدرێت و هەموو بەڵگەکانی پەیوەست بە بڕی وەر‌گیراو و دابەشکراوه لە لایان پارێزراوە. خشتەی خوارەوە بڕی دیاریکراو هەر پارێزگایەک دیاری کردووە: پارێزگا بڕی تەرخانکراو (لیتر) هەولێر 360000 سلێمانی 360000 دهوک 216000 هەلەبجە 144000 کۆی گشتی 1080000 وەزارەتی نەوتی عێراقی، دەبوو بڕی ٢٤٦ ملیون لیتر بەنزین بۆ پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بنێرێت، بەڵام هەتا ئێستا تەنيا ١٢٠ ملیون لیتر رادەستی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان کراوە، لە نێوانیشیاندا پارێزگاکانی سلێمانی و هەڵەبجە کە بڕی ٥٠،٤٠٤،٣٧٦ لیتریان وەرگرتووە ، هەروەها بڕی ٦٧،٥٧٠،١٥٤ لیتر بە سەر پارێزگاکانی هەولێر و دهۆک دابەشکراوە. هۆکاری نەگەیشتنی نیوەی دیکەی بڕی دیاریکراو، بۆ ئەوە دەگەرێته‌وه کە حکومەتی عیراق هەر کات تووشی کورتهێنان بێت لە پێداویستی ناوخۆیی خؤی ، بەشی هەرێمی کوردستان نانێرێت. بۆیە لە کاتێکدا هەرێمی کوردستان سووتەمەنی بەشی پێداویستی خوی بەشی نەکات، ئیتر چۆن سووتەمەنی هەناردەی دەرەوە دەکات؟! ٢- نەوتی سپی: بە هەمان شێوە و بە پێی رێککەوتنی نێوان وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و وەزارەتی نەوتی عیراقی فیدرال لە ڕێککەوتی ٢٠\١١\٢٠٢١ دەبووایە بڕی ٥٠ ملیون لیتر نەوتی سپی وەک وەجبەی یەکەم ڕادەستی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بکرێت بەڵام ئەمە نەکراوە. بڕی گشتی نەوتی سپی کە لە رێکەوتی ٢٠\١١ ەوە هەتا ئێستا بۆ هەرێمی کوردستان نێردرابێت ، تەنيا ١٢ ملیون لیتر بووە و لە سەرەتای مانگی شوباتی ٢٠٢٢ەوە و لە کاتێکدا کە کەشوهەوای کوردستان زور ساردە هیچ بڕێک لە لایەن حکومەتی عیراقی فیدرال دابین نەکراوە. هەروەها نرخی دیاریکراو بۆ هەر لیترێک لە نەوتی سپی بە نرخی بازرگانی ٤٠٠ دینار لە پاڵاوتگەی بێجی هەژمارکراوە . لە سەر هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستانیش بە نرخی ٩٠،٠٠٠ دینار (بۆ یەک بەرمیلی ٢٠٠ لیتری) دەکەوێت، لە کاتێکدا هەمان نەوتی سپی بۆ هاولاتییانی ناوچەکانی دیکەی عیراق بە ١٥٠ دینار بۆ هەر لیترێک لە لایەن حکومەتی عیراق پێشکێشیان ئەکرێت. هەرچەندە ئێستا بڕە پارەی نەوتی سپی ڕادەستی حکومەتی عیراق کراوە بەڵام بڕی زۆری نەوتی سپی وەرنەگیراوە. جێگای ئاماژەیە حکومەتی هەرێمی کوردستان سەرەڕای قەیرانی ئابووری ، بەڵام لە بودجەی خوی بڕی بەرمیلێکی (٢٠٠ لیتر) بە نرخی ٥٥،٠٠٠ دینار بۆ ناوچەکانی شاخاوی و دەوروبەری هەرێمی کوردستان دابین کردووە. ئێمە لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکان هەموو هەوڵێک دەدەین بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هاووڵاتییانی هەرێم و عیراق . پێشوازیش لە هەر پێشنیازێک دەکەین کە ببێتە هۆی باشتربوونی گوزەرانی هاوڵاتییانی عیراق بە بێ جیاوازی.
هاوڵاتى پارێزگاری هەولێر سەبارەت بە دەستگیرکردنی 12 هاوڵاتی سڤیل لە لایەن تورکیاوە رایگەیاند، هیچ هۆکارێک نییە خەڵکی سڤیل لە ناوچە سنوورییەکان ببنە قوربانی. ئەمرۆ شەممە 16ی نیسان، ئومێد خۆشناو، پارێزگاری هەولێر سەبارەت بە دەستگیرکردنی 12 ھاوڵاتی گوندنشینی سنووری برادۆست، لە لێدوانێکیدا بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، "فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوە لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان لە گفتوگۆدایە، ئەوانیش لەگەڵ کونسوڵی تورکیا لەسەر ئەو بابەتە گفتوگۆ دەکەن." پارێزگاری هەولێر ئاماژەی بەوەش کرد، "ھیچ ھۆکارێک نییە خەڵکی سڤیل لە ناوچە سنورییەکان ببنە قوربانی." ئەمە لە کاتێکدایە، شەوی رابردوو هێزەکانی تورکیا لەسەر سنووری هەرێمی کوردستان و لە ناوچەی برادۆست، 12 هاوڵاتی گوندنشینی سڤیلیان دەستگیرکرد و هەتا ئێستاش ئازاد نەکراون.
هاوڵاتى حكومەتی هەرێم، بەمەبەستی هەرزانکردنی نرخی خۆراك و پێویستی هاوڵاتییان، بڕیاریدا گومرگ لەسەر 14 ماددەی خۆراک بەمەرجی کوالێتی کۆنتڕۆڵ بۆ ماوەیەکی کاتی هەڵبگرێت. ئەمڕۆ شەممە 16ی نیسان، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم راگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا هاتووە، بەمەبەستی رووبەڕوبوونەوەی هەر قەیرانێكی چاوەڕوانكراو لەبواری بەرهەم و پێداویستییە خۆراكییە سەرەكییەكان، بەهۆی جەنگی روسیا و ئۆكرانیاوە و رێگەگرتن لە گران بوونی نرخ لە بازاڕدا، باج لەسەر 14 ماددەی خۆراکی هەڵدەگیرێت. ئەنجومەنی وەزیران ئاماژەی بەوە کردووە، بڕیار دراوە بۆ ماوەی دوو مانگ گومرگ لەسەر خۆراك و پێویستییەكانی وەك "ئارد، برنج، زەیتی گوڵەبەڕۆژە، زەیتی گەنمەشامی، رۆنی بەستووی رووەكی، رۆنی بەستووی ئاژەڵی، چای رەش، شەكر، پاقلەمەنییەكانی وەک نۆک، نیسک، فاسۆلیا، پاقلە، لۆبیا، ماش و شیری منداڵان" هەڵبگیرێت. بەپێی بڕیارەکە، وەرگرتنی باج لە بازرگانانی هاوردەی بەرهەمی خۆراكی دوادەخرێت و ئاسانكارییان بۆ دەكرێت بۆ هاوردەکردنی خۆراك وەك سەردەمی كەرەنتینە و كۆرۆنا بە مەرجی پابەندبوون بە كوالێتی كۆنتڕۆڵەوە.
هاوڵاتى سەرۆکی ئۆكرانیا دەڵێت:" لە 50 رۆژی رابردوودا 2500 سەرباز تاوەکو 3000 سەربازی وڵاتەکەی کوژراون، بەڵام ژمارەی سەربازانی کوژراوی روسیا زۆر لەوە زیاترە. ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆكرانیا بە میدیای ئەمریکی راگەیاند، لەو کاتەوەی هێرشی روسیا بۆسەرئۆكرانیا دەستیپێکردووە 2500 تاوەکو 3000 سەربازی وڵاتەکەی لە شەڕەکەدا کوژراون و نزیکەی 10 هەزار سەربازی دیکەش برینداربوون، بەڵام دیار نییە چەندیان لە ژیاندا دەمێنن و چەندیان دەمرن. سەرۆکی ئۆكرانیا ئاماژەی بەوەشکرد، هەر لەو شەڕەدا نزیکەی 19000 تاوەکو 20000 سەربازی روسیا کوژراون. ئەوەی کە پەیوەندی بە ژمارەی هاووڵاتییانی سڤیلەوە هەیە کە کوژرابن، زیلینسکی وتی: "زۆر زەحمەتە لەبارەی هاووڵاتی سڤیل قسە بکەین، چونکە شارەکانی وەک خێرسن، بێردیانسک و ماریۆپۆل گەمارۆدراون و نازانین چەند کەسیان تێدا مردوون". کاتێک پرسیاری لێکرا لەبارەی هەندێک لەو دیمەنە تراژیدیایانەی کە بڵاودەکرێنەوە، سەرۆکی ئۆکراینا گوتی، "دڵم ئازار دەدەن. من دەبێت وەک سەرۆکی وڵاتێک سەیری ئەو دیمەنانە بکەم و دەزانم ژمارەیەکی زۆر کەس گیانیان لەدەستداوە و ژمارەیەکی زۆر کەسیش ئازیزانیان لەدەستداون؛ ملیۆنان کەسیش هەن کە دەیانەوێ بژین". زیلینسکی هەروەها باسی لەوەش کرد: "هەموومان دەمانەوێ شەڕ بکەین، بەڵام دەبێت هەوڵی تەواو بدەین بۆئەوەی ئەم شەڕە کۆتایی بێت. تاوەکو ئەم شەڕە زیاتر درێژە بکێشێت، کەسی زیاتر لەدەستدەدەین".
هاوڵاتى وه‌زیرى نه‌وتى عێراق ده‌ڵێت:" هەرێمی كوردستان تاوانێكی گەورەی نەكردووە، ئێمە شیكاریمان بۆ ئەو گرێبەستانە كردووە كە كردویەتی، رێژەی 80%ی گرێبەستەكانی هەرێم دروستە، كێشە لە رێژەی 20%ی گرێبەستەكاندا هەیە كە دەمانەوێت گفتوگۆیان لەگەڵ بکەین". لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فورات، ئیحسان عەبدولجەبار، وەزیری نەوتی عێراق ئاماژەی بەوەکرد، چارەسەرکردنی دۆسیەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەڕێگای سێ هەنگاوەوە دەبێت. ئەو وتی، یه‌كه‌م ڕێگه بریتیه له‌پێداچوونەوە بەگرێبەستە نەوتییەکان و دووه‌میش دروستکردنی کۆمپانیای نەوتی کوردستانه، ئەوەشی خستەڕوو، سێیەم هەنگاویش بریتیه له بەهاوبەشی ئیدارەدان و پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان. ئیحسان عەبدولجەبار، وەزیری نەوتی عێراق ئەوەشی وت، بە ئەمانەتەوە دەیڵێم هەرێمی كوردستان تاوانێكی گەورەی نەكردووە، ئێمە شیكاریمان بۆ ئەو گرێبەستانە كردووە كە كردویەتی، رێژەی 80%ی گرێبەستەكانی هەرێم دروستە، كێشە لە رێژەی 20%ی گرێبەستەكاندا هەیە كە دەمانەوێت گفتوگۆیان لەگەڵ بکەین. دوێنێ هەینی، سه‌رۆكی فه‌رمانگه‌ی هه‌ماهه‌نگی و به‌دواداچوون و ئه‌ندامی وەفدی دانوستكاری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان عەبدولحەکیم خەسرەو، رایگه‌یاند كه له گه‌ڕی یه‌كه‌می گفتوگۆی نێوان وەفدی هه‌رێم و به‌غدا، هه‌ولێر پێشنیازێكی حكومه‌تی فیدڕاڵیی ره‌تكردوه‌ته‌وه داوای كردبوو كۆمپانیایه‌ك بۆ فرۆشتنی نه‌وت له هه‌رێمی كوردستان دابمه‌زرێت كه موڵكی به‌غدا بێت.
.jpg)
هاوڵاتى ئیبتهال هاشم، بەڕێوەبەری گشتیی پلاندانان و بەدواداچوون لە وەزارەتی بازرگانیی عێراق نووسراوێکی بۆ کۆمپانیا گشتییەکانی سەر بە وەزارەتی گواستنەوە کردووە. وەک لە نووسراوەکەدا هاتووە، "پاڵپشت بە نووسراوی کۆمپانیای گشتیی بازرگانیی دانەوێڵە بە ژمارە 4108 لە 9/3/2022، لە رۆژانی داهاتوودا کەشتییەک دەگات کە 52500 تەن گەنمی ئوستورالی هەڵگرتووە." لەبارەی پشکی پارێزگاکانی باشووری کوردستان لە گەنمەکە، لە نووسراوەکەدا هاتووە: هەولێر 2250 تەن سلێمانی 2250 تەن دهۆک 1750 تەن کەرکووک 2250 تەن
.jpg)
