موچە لەپەرلەمانتارە غیابەکان نابڕدرێت

هاوڵاتى  ‌ناوه‌ندى راگه‌یاندن و چاپه‌مه‌نى هێزه‌کانى پاراستنى گه‌ل(هه‌په‌گه‌) رایگه‌یاند، له‌ماوه‌ى پێنج رۆژى شه‌ر و رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌کاندا 205 سه‌ربازى سوپاى تورکیا کوژراون و به‌وه‌ش رۆژانه‌ به‌ده‌ستى گه‌ریلا چل سه‌ربازیان کوشتووه‌. ئه‌مڕۆ هه‌ینی، ناوه‌ندى راگه‌یاندن چاپه‌مه‌نى هێزه‌کانى پاراستنى گه‌ل (هه‌په‌گه‌) کوژرانى 27 سه‌ربازى ترى سوپاى تورکیاى راگه‌یاند و راشیگه‌یاند " له‌ماوه‌ى پێنج رۆژى شه‌ڕدا 205 سه‌ربازى تورکیا کوژراون که‌ چه‌ندین پله‌دارى سه‌ربازیى تێدایه‌." پێشتر زاگرۆس هیوا، وته‌بێژى کۆماجڤاکێن کوردستان له‌ چاوپێکه‌وتنێکدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ى هاوڵاتى زانیارى نوێى له‌باره‌ى ئۆپه‌راسیۆنه‌که‌ى تورکیا بۆ هاوڵاتى ئاشکرا کرد که‌ چه‌ندین ته‌رمى سوپاکه‌ى ئه‌ردۆغان له‌به‌رده‌ستیاندایه‌ و ئه‌وه‌شى خسته‌روو که‌ "پێنج گه‌ریلا شه‌هیدبوون". له‌به‌رانبه‌ردا وه‌زاره‌تى به‌رگرى تورکیا ده‌ڵێت: "له‌ماوه‌ى شه‌ڕى پێنج رۆژى رابردوودا که‌ له‌ ئۆپه‌راسیۆنى چنگ-قفڵدا که‌ له‌باکورى عێراق به‌ڕێوه‌ده‌چێت 42 چه‌کدارى په‌که‌که‌ کوژراون." شه‌وى 17ى ئه‌م مانگه‌، سوپاى تورکیا له‌ کاتژمێر 9ى شه‌ودا ده‌ستى به‌ ئۆپه‌راسیۆنه‌که‌ى کرد و هێرشى زه‌مینى بۆسه‌ر چیاى کوڕه‌ژارۆ و زاپ و مه‌تینا و ئاڤاشین له‌ ئامێدیى ده‌ستپێکرد.

هاوڵاتى ‌ده‌سه‌ڵاتدارانى روسیا رایانگه‌یاند، گفتوگۆ و دانوستنه‌کانیان له‌گه‌ڵ ئۆکرانیادا راگرتووه‌، ئه‌وه‌ش دواى چه‌ندین دانوساندن دێت له‌ نێوانیاندا که‌ ئه‌نجامه‌کانى نه‌رێنى بوون و به‌و هۆیه‌وه‌ قۆناغێکى نوێى شه‌ر ده‌ستپێده‌کاته‌وه‌. ئه‌مڕۆ هه‌ینی 22ى نیسانى 2022، ده‌سه‌ڵاتدارانى روسیا رایانگه‌یاند، سه‌رجه‌م گفتوگۆ و دانوستانه‌کانیان له‌گه‌ڵ وه‌فدى ئۆکرانیا راگرتووه‌. هه‌روه‌ها ئاماژه‌یان به‌وه‌شداوه‌، ده‌سه‌ڵاتدارانى کیێڤ ئاماده‌نین کێشه‌کانى نێوان دوو وڵات چاره‌سه‌ر بکه‌ن، هه‌ربۆیه‌ ئۆکرانیا له‌سه‌ر هه‌ڵوێسته‌کانى به‌رده‌وام نییه‌ و له‌گفتوگۆکانیدا دۆسییه‌کان ده‌گۆڕێت. هاوکات، ڤلادیمیر پوتن سه‌رۆکى روسیا له‌ مۆسکۆى پایته‌ختى ئه‌و وڵاته‌ له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانى هه‌میشه‌یى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى وڵاته‌که‌ى کۆبووه‌وه‌ و دۆسیه‌ى هاریکاریکردنى نێوان وڵاتانى پێشووى یه‌کێتى سۆڤییه‌تى تاوتوێکرد. پوتن ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه‌ که‌ چاوده‌خشێنینه‌وه‌ به‌ بابه‌تى هاریکارى کردن له‌گه‌ڵ نزیکترین دراوسێکانیان دواى یه‌کێتى سۆڤییه‌ت. له‌ 24ى شوباتى ئه‌مساڵه‌وه‌ رووسیا شه‌رى به‌رانبه‌ر ئۆکرانیا راگه‌یاندو له‌و کاته‌وه‌ تا ئێستا 58 رۆژه‌ به‌رده‌وامه‌و تا ئێستا سوپاى روسیا نه‌یتوانیووه‌ کیفى پایته‌ختى ئۆکرانیا کۆنترۆڵ بکات و داواى خۆبه‌ده‌سته‌وه‌ دانى سه‌ربازانى ئۆکرانیا ده‌کات، له‌به‌رانبه‌ر دا سه‌رۆکى ئۆکراین داواى پاڵپشتى و هاوکارى سه‌ربازى له‌ ئه‌مریکاو وڵاتانى ئه‌وروپا ده‌کات.  

هاوڵاتى ‌وته‌بێژى حکومه‌تى هه‌رێم رایگه‌یاند بۆ دابه‌شکردنى مووچه‌ى مانگى نیسانى فه‌رمانبه‌ران چاوه‌ڕوانى راپۆرتى وه‌زاره‌تى دارایین و له‌سه‌دا 88ى پاره‌ى پێویست له‌به‌رده‌ستدایه‌. جوتیار عادل، وته‌بێژى فه‌رمى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ کۆنگره‌یه‌کى ڕۆژنامه‌وانیدا ڕایگه‌یاند" (٨٨%)ى پاره‌ى پێویست به‌رده‌سته‌ بۆ دابه‌شکردنى موچه‌، چاوه‌ڕوانى وه‌زاره‌تى دارایى ده‌که‌ین راپۆرتێکمان پێبدات له‌باره‌ى دۆخى دارایى هه‌رێم هه‌رکاتێک پاره‌ له‌به‌رده‌ست بوو موچه‌ دابه‌شده‌کرێت".   هه‌روه‌ها له‌ به‌شێکى ترى لێدوانه‌که‌یدا جوتیارعادل له‌باره‌ى هێلکه‌بارانکردنى ئۆتۆمبێله‌که‌ى مه‌سرور بارزانى وتى" ئه‌وانه‌ ناتوانین بڵێین هه‌موویان کوردانى تاراوگه‌ن و نازانین کێن، به‌ڵام ئه‌وه‌ کاریگه‌رییمان لێناکات به‌ قه‌ت قاچى مێرووله‌یه‌ک و ئێمه‌ به‌رده‌وام ده‌بین له‌ سیاسه‌ته‌کانى خۆمان".  هاوکات ده‌رباره‌ى له‌شکرکێشى تورکیا بۆسه‌ر خاکى هه‌رێم به‌ ڕۆژنامه‌نووسانى وت" من ده‌پرسم په‌که‌که‌ چى ده‌کات له‌و ناوچانه‌". سه‌باره‌ت به‌ گفتوگۆکانیش له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق وته‌بێژى حکومه‌تى هه‌رێم ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد، سه‌ردان و گفتوگۆکانى شاندى حکومه‌تى هه‌رێم به‌رده‌وامى ده‌بێت بۆ به‌غداد به‌مه‌به‌ستى گه‌یشتن به‌ رێککه‌وتن.  

هاوڵاتى عەلى عەللاوی دەڵێت: "حکومەتى فیدڕاڵى هیچ بڕە پارەیەکى لە هەرێمى کوردستان وەرنەگرتووە"، لەگەڵ ئەوەى بە گوتەى ئەو هەولێر پەیوەستە بەوەى داهاتى نەوت و گومرگ و باج  رادەست بکات و دەشڵێت :"حکومەتى فیدڕاڵى بڕێکى دیکەى پارەى داوەتە هەرێمى کوردستان لەپاش ئەوەى ساڵى رابردوو نەیتوانى پارەى مووچەى فەرمانبەرانى مەدەنى بدات، بەردەوامیش دەبین لەو هەنگاوە هەتاوەکو ئەوکاتەى حکومەتى هەرێمى کوردستان و حکومەتى ناوەندى دەگەنە پاکتاوى ژمێرەیی نێوانیان". بەپێی رێککەوتنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق، دەبێت بەغدا مانگانە 200 ملیار دینار بۆ مووچە بنێرێت، بەڵام تائێستا چەند مانگێک نەیناردووە، یان دوای خستووە. عەلى عەللاوی سەبارەت بە پڕۆژەیاسای پاڵپشتی خێرای ئاسایشی خۆراک و پەرەپێدان، کە ئێستا لێژنەی دارایی پەرلەمان گفتوگۆی لەسەر دەکات، گوتی: "ئامانجى پێشکەشکردنى پرۆژەکە دابەشکردنەوەى دەستکەوتى ناچاوەڕوانکراوى داهاتى نەوتە بەشێوەى هاوکاریى دارایی یان لەرێگەى سەبەتەى خۆراکەوە بەسەر هاووڵاتیاندا.  وەزیرى دارایی عێراق وتیشى: "لەپاش سێ مانگ لە هەناردەى نەوت، پارەى داهاتەکەى وەردەگرین و چاوەڕوان دەکەین بەهۆى بەرزبوونەوەى نرخى نەوت لە شەش مانگى داهاتوودا، 25 ملیار دۆلارمان دەست بکەوێت و لەبەر رۆشنایی ئەوەشدا پلان بۆ  پڕۆژە یاساى پاڵپشتی خێرای ئاسایشی خۆراک و پەرەپێدان داندراوە".  

هاوڵاتى روانگەی چاودێری مافەکانی مرۆڤ لە سووریا رایگەیاند:" تورکیا بە درۆن لەڕێگەی گوندی ئیدق -  تەختک لە باشووری کۆبانێ ئۆتۆمبێلێکی کردووەتە ئامانج کە سێ ئەندامی یەکینەکانی پاراستنی ژن (یەپەژە)ی تێدابووە. هەروەها میدیای نزیک لە بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر راگەیاند کە لەسەر رێگەی ئیدق - تەختک لە کۆبانێ ئۆتۆمبێلێک لەلایەن درۆنی تورکیا کراوەتە ئامانج". یەکینەکانی پاراستنی ژن (یەپەژە) ناسنامەی ئەو سێ کەسەیان بڵاوکردەوە کە لە هێرشەکەدا کوژراون و رایگەیاند ئەوان کاتێک بەر هێرشەکە کەوتوون لە ئەرکی خۆیاندا بوون و بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان لێیان دراوە و کراونەتە ئامانج.  بەگوێرەی ئەوەی کە یەپەژە بڵاوی کردووەتەوە، ئەوانەی کوژراون ئەمانەن:.. - رانیا حەنان، لە عەفرین لە دایکبووە و ناسراوە بە (دیلار حەلەب) - رودین عەبدولقادر محەممەد، لە کۆبانێ لە دایکبووە و ناسراوە بە (روناهی کۆبانێ) - جیهان نیداڵ عەلی لە کۆبانێ لەدایکبووەوە و ناسراوە بە (کۆبانێ) ئەو سێ کەسە لە رۆژی 20-4-2022 لە هێرشێکی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی تورکیادا لە کۆبانێ کوژران و ئەمڕۆش لە رێوڕەسمێکدا تەرمەکانیان لە کۆبانێ بەخاک سپێردران. 

هاوڵاتى جانێت یەلین، وەزیری گەنجینەی ئەمریکا لەگەڵ دێنیس شمیگال، سەرۆکوەزیرانی ئۆكرانیا لە واشنتن رایگەیاند: " قەدەغەکردنی تەواوی سووتەمەنی روسیا لەوانەیە لە کۆتاییدا زیانەکانی لە سوودەکانی زیاتر بن".  وەزیری گەنجینەی ئەمریکا ئاماژەی بەوەدا راستە ئەوروپا پێویستی بە کەمکردنەوەی هاوردەکردنی سووتەمەنی رووسیایە و هەروەها پێویستیشە کەمتر پشت بەو وڵاتە ببەستێت، بەڵام قەدەخەکردنی تەواوی سووتەمەنی رووسیا بە تایبەتی نەوت لەوانەیە دەرهاوێشتەی خراپی لێبکەوێتەوە و نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهان زیاتر بەرز دەکاتەوە ئەوەش بە سوودی روسیا دەشکێتەوە. یەلین هەروەها وتی: "راستە قەدەخەکردنی نەوتی روسیا وا لەو وڵاتە دەکات بڕی نەوتی کەمتر هەناردە بکات، بەڵام لە بەرامبەردا بەرزبوونەوەی نرخی نەوت وا دەکات پارەی زیاتریشی دەستکەوێت".  

هاوڵاتى وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند:" بەمنزیکانە قۆناغی یەکەمی بەستنی پێوەری زیرەک تەواو دەبێت و بەهۆی سیستەمەکەوە لەمانگی ئاداردا زیاتر لە 17 هەزار سەرپێچیان لە رێگەی پێوەری زیرەکەوە تۆمارکردووە". وەزارەتی کارەبای هەرێمی کوردستان راگەیاند: "لەمانگی رابردوودا بەهۆی سیستەمی پێوەری زیرەک 17 هەزار و 130 سەرپێچی تۆمارکراون و بڕی ئەو سزا داراییانەشی لە سەرپێچێکاران وەرگیراوە نزیکەی 150 ملیۆن دینارە، کە سزای سەرپێچی و یەکەی کارەبایی خەرجکراوە." وەزارەتی کارەبای هەرێمی کوردستان رایگەیاندووە، پێوەری زیرەک بە گوژمەی 255 ملیۆن دۆلار جێبەجێ دەکرێت و لە ئایندەیەکی نزیکدا قۆناخی یەکەمی بەڕێژەی 100٪ تەواودەبێت، بەهۆی ئەو سیستەمەشەوە توانراوە کارەبای ونبوو لە رێژەی 45٪ بۆ رێژەی 20٪ کەمبکرێتەوە و بەوەش مانگانە بڕی 20 ملیۆن دۆلار بۆ گەنجینەی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەگەڕێنێتەوە. پڕۆژەی بەستنی پێوەری زیرەکی کارەبا لە 2020 دەستیپێکردووە، بەپێی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان ملیۆنێک و 188 هەزار و 469 هاوبەشی کارەبا هەن.

هاوڵاتى نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە ساڵڕۆژی رۆژنامەگەریی کوردیدا،پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند:"گه‌لى ‏كوردستان له‌پێناوی ئازاديى ‏رۆژنامه‌گه‌رى و ‏راده‌ربڕين و سەروەریی یاسا "خه‌بات و ‏تێكۆشانى كردووه‌ و خوێن و گيانى بۆ كردوونەتە قوربانى، بۆيه‌ ‏هه‌رگيز ده‌ستبه‌رداريان ‏نابێت، ئێمه‌ش وه‌ك هه‌ميشه‌ به‌ هه‌موو توانايه‌ك پارێزه‌ريان ده‌بين". نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ هەینی، 22-4-2022، پەیامێکی بڵاوکردەوە و تێیدا ئاماژەی بەوە کردووە، گه‌لى ‏كوردستان له‌پێناوی ئازاديى ‏رۆژنامه‌گه‌رى و ‏راده‌ربڕين و سەروەریی یاسا "خه‌بات و ‏تێكۆشانى كردووه‌ و خوێن و گيانى بۆ كردوونەتە قوربانى، بۆيه‌ ‏هه‌رگيز ده‌ستبه‌رداريان ‏نابێت، ئێمه‌ش وه‌ك هه‌ميشه‌ به‌ هه‌موو توانايه‌ك پارێزه‌ريان ده‌بين."‏ لە پەیامەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستاندا هاتووە، "رۆژى رۆژنامه‌گه‌ريى كوردى و يادى 124ـەمین ساڵه‌ی دەرچوونی یەكەم ‏‏ژمارەی رۆژنامەی كوردستان ـ ـى میر میقداد ميتحه‌ت بەدرخان، هه‌روه‌ها 24ـەمین ساڵیادی دامەزراندنی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان، له‌ هه‌موو ‏رۆژنامه‌نووسانى كورد و كوردستان به‌گشتى پيرۆز ده‌كه‌م، هيواى سه‌ركه‌وتنيان بۆ ‏ده‌خوازم."‏ نێچیرڤان بارزانی ئاماژەی بەوە کردووە، "هه‌ر له‌م ياده‌دا داكۆكى له‌ بايه‌خ و گرنگيى رۆژنامه‌گه‌رى و ئه‌ركى رۆژنامه‌نووسان ‏ده‌كه‌ينه‌وه‌ ‏كه‌ هه‌ميشه‌ ره‌چاوى كارامه‌يى و پيشه‌ييبوون بكه‌نه‌وه‌، ئه‌ركه‌كه‌يان به‌رپرسانه‌ و ‏‏به‌ دروستى راپه‌ڕێنن، به‌ ويژدانه‌وه‌ راستييه‌كان وه‌ك خۆى بگه‌يه‌نن، به‌رژه‌وه‌نديى ‏باڵاى ‏وڵات بخه‌نه‌ سه‌رووى هه‌موو شتێكه‌وه‌، به‌ ره‌خنه‌ى بنياتنه‌ر و تێبينى و سه‌رنجتان، ‏هاوكار و ‏يارمه‌تيده‌رى داموده‌زگا و دامه‌زرا‌وه‌ نيشتمانييه‌كان بن، بۆ راستكردنه‌وه‌ى هه‌ڵه‌كان و ‏‏باشتركردنى ئه‌زموونى هه‌رێمى كوردستان."‏ لە بەشێکی دیکەی پەیامی سەرۆکی هەرێمی کوردستاندا هاتووە، "له‌م ياده‌دا به‌ رێز و شكۆوه‌ يادى ته‌واوى ئه‌و رۆژنامه‌نووسانه‌ى كوردستان‌ ده‌كه‌ينه‌وه‌ كه‌ ‏له‌ ‏هه‌موو قۆناخه‌كاندا، خزمه‌تيان به‌ كايه‌ى رۆژنامه‌گه‌ريى كوردستان كردووه‌ و سه‌رده‌مى ‏شۆڕش ‏و دواى ئازادييش، به‌ كارامه‌يى و پيشه‌يى، ئه‌ركى خۆيان راپه‌ڕاندووه‌ و ‏هه‌ندێكيشيان له‌م ‏پێناوه‌دا سه‌ريان نايه‌وه‌ و گيانيان سپارد." ئەمڕۆ هەینی، 22-4-2022 ساڵڕۆژی دەرچوونی یەكەمین رۆژنامەی كوردییە لە 22ـی نیسانی ساڵی 1898 لەلایەن میقداد مەدحەت بەدرخان و هاوکارەکانی.

 هاوڵاتی موراد قەرەیلان، رایگەیاند:" هەموو شتێک سنووری هەیە، ئێمە هێزێکی فیدایین و لە کەس ناترسین، بەڵام نامانەوێت ئەم شەڕە دروستبێت کە کورد لە دژی کورد شەڕ بکات”. موراد قەرەیلان، فەرماندەی بڕیارگەی ناوەندی گەل-نەپەگە، لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ ئاژانسی فورات، هەڵسەنگاندنی بۆ هاوکارییەکانی پەدەکە و دەوڵەتی تورک کرد، لە نویترین هێرشیاندا بۆسەر زاپ، مەتینا و ئاڤاشین. قەرەیلان بە بیری هێنایەوە، ساڵی پار پەدەکە پشتگیریی هەمان ستراتیژی دەوڵەتی تورکی کرد و هاوکارییان کردن، ئەمەیان چۆن کرد؟ گەمارۆی گەریلایان دا، پەرەیان بە سیخوڕ دا و سیخوڕییان بەسەر گەریلاوە کرد، کەمینیان بۆ گەریلا دانا، لە خەلیفان دووجار هێرشیان کردە سەر گەریلا و گەریلایان شەهیدکرد، هەروەها بەرپرسانی باڵای پەدەکە لەگەڵ سەرانی دەوڵەتی تورک چاوپێکەوتن دەکەن، ئەمساڵیش پەدەکە هەنگاوێک زیاتر هاتووەتە پێشەوە لەگەڵ دەستپێکردنی هێرشەکانی دەوڵەتی تورک. موراد قەرەیلان، دەشڵێت: ئێمە کاتێک قسەدەکەین، بوختان بۆ پەدەکە ناکەین، ڕەنگە بەرپرسانی پەدەکە خۆیان ئەوە نەڵێن، بەڵام  ئەوەی ئێمە دەربارەی ئەوان وتوومانە ڕاستییە، لەدوای هەموو کۆبوونەوەکانی بەرپرسانی پەدەکە و دەوڵەتی تورک، سەرانی تورک خۆیان ئاشکرایان کردووە، کە تێڕوانینیان لەبارەی پەکەکەوە وەک یەکە و هاوبەشی یەکترن، هەروەها ئەردۆغانیش خۆی چەندین جار ئەمەی وتووە،  کۆتاجاریش بینیمان دوای کۆبوونەوەی سەرانی پەدەکە و تورکیا، لە ئاسمان و زەمینەوە هێرش بۆسەر گەریلا دەستیپێکرد، ئەمە شتێکی ئاشکرایە. چاوپێکەوتنەکەی قەرەیلان پاش دوو ڕۆژ لە هێرشەکەی دەوڵەتی تورک ئەنجام دراوە و قەرەیلان دەڵێت: ڕاستە تا ئێستا پەدەکە لە دژی گەریلا شەڕیان نەکردووە، بەڵام لە دوێنێوە هێزەکانیان کۆدەکەنەوە و لە دێرلوک و شیلادزێ هێزەکانیان پڕ چەک و تۆکمە دەکەن، ئێمە نازانین ئەمە دەگاتە کوێ، بەڵام ئەمە دۆخێکی مەترسیدارە، ئێمە زۆر هەوڵمان داوە کە شەڕی کورد و کورد دروست نەبێت و نەکەوینە بەرامبەریەکتر، من زۆر هەوڵمدا بۆ ئەوە ئەمە ڕوونەدا و هەموو بەڕێوەبەرییمان هەوڵیانداوە و بەم ئاڕاستە کاریان کرد. ئێمە هەمیشە هەوڵمان داوە ڕێگریی لەم شەڕە بکەین و ئێستاش دەمانەوێت ڕێگریی لێ بکەین. هەروەها، وتی: لە ساڵی ٢٠١٧دا کە هێرشیان کردە سەر خانەسۆر و هەڤاڵانی یەبەشە شەهید بوون، ئێمە لە ژێر فشاردا بووین بۆ هێرشکردن، بەڵام بەڕێوەبەرییمان ئەو کارەی ڕاگرت ئەگەر بە وتەی هەڤاڵانی ئەوێ بوایە وەڵامی ئەو هێرشەیان بە هێرش دەدایەوە، پاشان لە پایزی ساڵی ٢٠٢٠ هێزێکی زۆریان ناردە ناوچەی زێباری، لەکاتێکدا هەڤاڵانی ئێمە لەسەر ئەو گردانەبوون. موراد قەرەیلان، لە بەردەوامییدا وتی: ئێمە بینیمان دۆخەکە سەردەکێشێت بۆ شەڕ، ئەوان فیشەکیان بەڕووی ئێمە تەقاند، بەڵام بۆڕێگرتن لە شەڕ ئێمە هێزەکانمان کشاندەوە،  پێویستە هەموو گەل بزانێت ساڵی پار ٥ی حوزەیران هێزێکی زۆر گەورەیان بە نیازی شەڕ ناردە سەر چیای مەتینا و شەڕیان دروستکرد، بەڵام دیسان ئێمە هێزەکانمان کشاندەوە  بۆ ئەوەی شەڕ لەنێوان کورد و کورد دروستنەبێت، هیچ خێرێک لەم شەڕەدا نییە و پرۆژەی دەوڵەتی داگیرکەریی تورکە. جەختیش دەکاتەوە”ئامانجی دەوڵەتی تورک ئەوەیە کە ئەم شەڕە ڕووبدات بۆ ئەوەی کورد لە دژی یەکتر بەشەڕدا بدەن، ئێمە نامانەوێت شتی وا ڕووبدات، بەڵام هەموو شتێک سنوورێکی هەیە، بۆ ئەمەش دەبێت گەلەکەمان و نیشتمانپەروەرانی کورد و سیاسەتمەدارانی کورد و هونەرمەندانی کورد بەرپرسیارێتی خۆیان بگرنە ئەستۆ لەبەرامبەر ئەم دۆخە، ئێمە هێزێکی فیدایین و لەکەس ناترسین، بەڵام ئێمە نامانەوێت ئەم شەڕە دروستبێت کە کورد لە دژی کورد شەڕ بکات”. موراد قەرەیلان، وتیشی: لە پایزی ساڵی ڕابردوو بە بەرخۆدانییەکی گەورە لە ئاڤاشین گورزی کوشندەمان لە دەوڵەتی تورک-دا، بێگومان دەوڵەتی تورک دەوڵەتێکی بچووک نییە و تەکنەلۆژیای جەنگی و چەکی کیمیایی بەکاردێنێت، بەڵام هێشتا سەرناکەوێت بەڕاستیی پێم وابوو کاک مەسعود بڕیارەکەی دەگۆڕێت و لەو سۆنگەیەوە نامەیەکم بۆی نارد، سوپاسی دەکەم، کە وەڵامی نامەکەی دامەوە، بەڵام هیچ زەمینەیەک بۆ چارەسەریی لە وەڵامەکەیدا نەبوو. تیشکیش دەخاتە سەر پەیوەندیی ئێستای پەدەکە و دەوڵەتی تورک و دەڵێت: ئێستا بە ئاشکرا دەیبینین کە پەیوەندییەکانی پەدەکە و تورکیا هەنگاوێک چووەتە پێشەوە، چۆن پێشیان خستووە؟ چۆن ڕێگایاندا کە دەوڵەتی تورک لە باشووری کوردستانەوە هێرش بکەنە سەر هێزەکانمان، لەبەرئەوەی سوپای تورک ڕۆژێک پێش ئەوە نەیانتوانی سەربازەکانیان لە ئاسمانەوە دابەزێنن، هێزەکانیان لە بارەگای سیرێ لە شیلادزێوە نارد، هەروەها جموجوڵی سەربازییان بە هێزەکانیان کرد لە بامەڕنێ، ئەمە بەڵگەی بەرەوپێشچوونی پەیوەندییەکانیانە. بێگومانیشە لەوەی ئەمانە بە مۆڵەتی پەدەکە ئەنجام دەدرێت، “پێشتر لەڕێگای ئەو هێزانەوە سیخوڕیان کۆدەکردەوە، بەڵام ئامانجیان دەستێوەردانێکی چالاک و کردەیی نەبوو بەناوی ئۆپەراسیۆنەوە، من باوەڕم وایە کە ڕێککەوتنێک لە نێوانیاندا هەیە ئەگەر ئەو هێزانە مۆڵەتیان نەبێت، ناتوانن بەوشێوازە جموجوڵ بکەن، دەیانەوێت لە باکوور و باشوورەوە دەوری گەریلا بگرن، چونکە کاتێک لە باکوور و باشوورەوە گەمارۆی گەریلاکان دەدەن، ئەم دۆخە دەرفەتێکی گەورە بە دەوڵەتی تورک دەدات”. ڕاشیدەگەیەنێت: ئەمە ستراتیژییەتی دەوڵەتی تورکە دژ بە گەلی کورد، نابێت پەدەکە پشتیوانی لەمە بکات و نابێت هاوبەشی ئەم ستراتیژییەی تورکیا بکات، ئێمە نازانین کە بەرژەوەندیی ئەوان چییە لەم کارە؟ بەڵام دەزانین مەترسیی لەسەر ئایندەی کورد زیاتردەکات. قەرەیلان، ئاماژەی بەو بەهانەیە کرد، کە بۆ هێرشەکانی تورکیا دەهێندرێتەوە و وتی: ڕەنگە هەندێک کەس بڵێن ‘ لەبەر ئەوەی پەکەکە هەیە بۆیە دێن’ منیش دەڵێم پشتگیرییان مەکەن دەیبینین، کە دە دەتوانن بێن یان نا. هەروەها، وتی: ساڵی پاریش ئێمە وتمان، کە دەوڵەتی تورک ناتوانێت بێتە ناوچەکانی زاپ ئاڤاشین و مەتینا و داگیریان بکات، دواتر بە کردەیی ئەو بەڵێنەمان جێبەجێکرد، مەگەر وانەبوو؟ ئێمە بانگەشە ناکەین  بە گرانی ئەم بارەوە قسەدەکەین لەسەر شانمانە، لێرە بە بە پڕوپاگەندەی هەرزانەوە زیادەڕەویی ناکەین،  ڕاستییەک لە بەردەممان هەیە، کە دەتوانین ئەم دووژمنە لەناوبدەین، بە کورتی پەدەکە نابێت پشتگیریی ئەم سیاسەتە فاشیستانەی دەوڵەتی تورک بکات، چونکە لە دژی هەموو کوردە. دەشڵێت: پەکەکە گەرەنتییەکی گەورەیە بۆ باشووری کوردستان و بۆ قەوارەی هەرێمی کوردستان، ئەمە ڕاستییەکی گەورەیە ئەگەر پەکەکە نەبوایە دەوڵەتی تورک گوێی لە قەوارەی هەرێم نەدەگرت، ئەگەر پەکەکە نەبوایە کۆماری تورکیا هەرگیز لەگەڵ سەرۆکێکی کورددا کۆبوونەوەی نەدەکرد، ئێستا پەکەکە هەیە و پەکەکەش هەڕەشەیە بۆ سەریان. دووپاتیدەکاتەوە: لەترسی پەکەکە لەگەڵ هەموو کەسێک دادەنیشن، دەبێت خەڵک ئەم ترسە ببینێت، ئێوە پشتگیرییان بکەن با پەکەکە لاوازببێت، ئەوکاتە دەیبینین کوا سڵاوێکیشتان لێ دەکەن؟ زۆر باش دەزانین کە سڵاوێکیشتان لێ ناکەن، لە دیدی ئەوانەوە پەکەکە مەترسیدارترینە، بۆیە دەیانەوێت سەرەتا پەکەکە لەناوببەن دواتر نۆرە دەگاتە هەموو کەسێکیتر،  ئەوان لە دژی قەوارەی هەرێمی کوردستانن، دوو مانگ لەمەوبەر خلوسی ئاکار ڕایگەیاند:”نە لە تورکیا و نە لە دەرەوەی تورکیاش شوێنێک نییە بەناوی کوردستان، بەم ئامانجە شەڕدەکەن و ستراتیژییەتیان دادەڕێژنەوە. ئاماژە بە دۆخی پەدەکەش دەکات و ڕایدەگەیەنیت: دۆخی پەدەکە لە ئێستادا وەک ئە مرۆڤەیە کە لەسەر دارێکە و خەریکە ئەو لقە دەبڕێتەوە، کە خۆی لەسەریەتی، بێگومان بە بڕینەوەی دارەکەی خۆی زەرەردەکات، هەقیقەت ئەمەیە، ئێمە دەمانەوێت لەو دۆخە دەربچین،  بۆ ئەوەش چ هەوڵدانێک پێویست بێت ئێمە ئامادەین، پێویستە باشوور و ڕۆژئاوای کوردستان ئەم مەترسییە ببینن و سیاسەتمەدارانی کورد بە ئەرکی خۆیان هەستن.

شەنای فاتیح لەیادی یەكەمین دەرچوونی رۆژنامەی كوردیدا، دۆخی میدیا لەهەرێمی كوردستاندا لەئاڵۆزیدایەو حكومەتی هەرێم ئامادە نییە بەپێی یاسا بەركارەكانی مامەڵە لەگەڵ رۆژنامەنوساندا بكات، ئەندامێكی ئەنجومەنی باڵای سەندیكای رۆژنامەنوسانیش دەڵێت:» پێشێلكاری بەرامبەر  رۆژنامەنوسان بووەتە رۆتین و حكومەت لێپێچینەوە لەبكەران و بكوژانی رۆژنامەنوسان ناكات». لە22ی نیسانی ساڵی 1898 یەكەمین رۆژنامەی كوردی بەناوی (رۆژنامەی كوردستان) بە شێوەزاری كرمانجی سەروو لەقاهیرەی پایتەختی میسر لەلایەن (میقداد مەدحەت بەدرخان) ەوە دەركرا و تاساڵی 1902،(31)  ژمارەی لەشارەكانی قاهیرە و ژنێف و لەندەن و فۆكستۆن لێدەرچوو  و ئەم رۆژنامەیە بووە هەوێنی لەدایكبوونی چەندەها كەناڵی راگەیاندن لەهەر چوار پارچەی كوردستاندا.  بەپێی ئاماری رەسمی وەزارەتی رۆشنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان تا كۆتایی مانگی ئابی 2021 ژمارەی كەناڵە ئاسمانییەكانی كوردستان گەیشتۆتە 31 كەناڵ كە 17 كەناڵیان لەپارێزگای هەولێرو 10 لە سلێمانی و چوار كەناڵیش لەپارێزگای دهۆك. هەربەپێی هەمان ئامار 126 كەناڵی ناوخۆیی لە كوردستاندا مۆڵەتی رەسمیان وەرگرتووە كە 83 كەناڵ لەشاری هەولێرو 34 لە سلێمانی و نۆ كەناڵیش لەشاری دهۆك، هەروەها 162 رادیۆ لەكوردستاندا مۆڵەتی رەسمیان هەیە كە 87 رادیۆ لەپارێزگای هەولێر و 55 رادیۆ لەسلێمانی و 20 رادیۆش لە پارێزگای دهۆك. پەرلەمانی كوردستان: هەماهەنگی لەنێوان میدیاو پەرلەماندا نییە سەرۆكی لیژنەی رۆشنبیری و كۆمەڵگای مەدەنی و وەرزش و لاوان لەپەرلەمانی كوردستان: ئەو یاسانەی لە كوردستاندا هەن تایبەتن بە میدیا چاپكراوەكان (رۆژنامە) و یاسایەك نییە بۆ رادیۆ و تەلەڤزیۆن و سۆشیاڵ میدیا و لەو مەجالەدا فەراغێكی زۆر هەیە. سەلمە فاتح، سەرۆكی لیژنەی رۆشنبیری و كۆمەڵگای مەدەنی و وەرزش و لاوان لە پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» ئێمە لە پەرلەمانی  كوردستان دەمانەوێت كاربكەین لەسەر رێكخستنی میدیا و ئەو یاسایانەی كە بۆ ئەم بابەتە پێویستن لەكوردستاندا، بەڵام زۆرجار لەلایەن رۆژنامەنووسانەوە  دەستگیرۆیی پەرلەمان ناكرێت بەمەبەستی ئەوەی هەماهەنگیمان هەبێت.  هەروەها  وتیشی: «میدیا مەسەلەیەكی حەساسەو پێویستە یاساكان بەجۆرێك دەربچن كارنەكەنە سەر ئازادی مەودای كاری رۆژنامەوانی، چونكە بەلای ئێمەوە ئازادی رۆژنامەگەری زۆر گرنگترە لەبوونی یاسایەك». سەبارەت بەمیدیا ئەهلییەكان، سەلمە فاتح وتی: میدیای ئەهلی و رێگەپێدان بە كاركردنیان یەكێكە لەسیما جوانەكانی هەرێمی كوردستان،»بەڵام بەداخەوە زۆرجار ئەم میدیایانە دەكەونە بەر هێرشی ناڕەوا لەلایەن هەندێ‌ كەس و لایەنەوە». سەرۆكی لیژنەی رۆشنبیری  ئەوەشی دووپاتكردەوە كە میدیا كاریگەری لەسەر سەرجەم سێكتەرەكان هەیە وەك خۆی  كاریان لەسەری كردووە و گرنگییان پێداوە. سەرپەرشتیاری درەو میدیا: بەرپرسان درێغیان نەكردووە لە پێشێلكاری بەرامبەر رۆژنامەنووسان محەمەد رەئوف، سەرپەرشتیاری درەو میدیا لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» ئێستا جیاوازتر لە جاران میدیا كەوتۆتە ژێر كاریگەری بەشێكی بەرپرسە باڵاكان بەهۆی ئەوەی خۆیان خاوەنی پارە و داهاتن و میدیا سێبەرەكانیان ئاڕاستە دەكەن». سەبارەت بەپێشێلكارییەكان، محەمەد رەئوف ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، پێشێلكاری بەرامبەر رۆژنامەنووسان لە رابردوو و ئێستاشدا بوونی هەیە و راپۆرتە نێودەوڵەتییەكانیش ئەوە نیشاندەدەن، ئەمەش دوو بەش لەخۆدەگرێت، بەشێكی بۆ رۆژنامەنووسان خۆیان دەگەڕێتەوە كە هەندێكیان راستەوخۆ بەبێ‌ هیچ پێشینەیەكی كاری رۆژنامەوانی هاتوونەتە كاری رۆژنامەگەرییەوە، بەشێكی دیكەشی تایبەتە بەو دۆخەی هەرێمی كوردستان كە حزب و كارەكتەرە سیاسییەكان هەمیشە رۆژنامەنووسانیان وەك نەیارێكی خۆیان زانیووە بەو پێیەی قسە لەسەر گەندەڵی و پرسە بازرگانییەكانیان دەكەن و ئەمەش بووەتە هۆی ناكۆكی نێوان بەرپرسە سیاسییەكان و ئەو رۆژنامەنووسانەی كاری راستەقینە دەكەن. «لەكوردستاندا  رۆژنامەنووس ئەگەر خاوەن متمانە بێت و بەشێوەیەكی راست كاری رۆژنامەوانی بكات ، زانیاری دەستدەكەوێت و رێگەكانی دەستكەوتنی زانیاری زۆرە و دەتوانرێت بە جۆرەها شێوە زانیاری دەستبكەوێت»، محەمەد رەئوف وای وت. سەرنووسەری یەكەمین میدیای ئەهلی هەرێمی كوردستان: میدیای ئازاد رۆژبەرۆژ  بەرەو لاوازی و بچووكبوونەوە دەڕوات ئاسۆس هەردی، یەكەمین سەرنووسەری (رۆژنامەی ) یەكەمین میدیای ئەهلی لە هەرێمی كوردستان لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» رۆژنامەنووسان لە هەرێمی كوردستاندا رۆژانە رووبەرووی پێشێلكاری گەورە دەبنەوە و لەهەموو گرژی و خۆپیشاندان و قەیرانێكدا قوربانی یەكەمی دەستی هێزە ئەمنییەكان رۆژنامەنووسانن ، هەروەها  میدیای سێبەرو حزبی رۆژبەڕۆژ لە فراوانبووندان و باری ماددیان باشتر دەبێت لەكاتێكدا میدیای ئازاد بەدەست قەیرانی داراییەوە دەناڵێنێت». وتیشی: رۆژنامەنووسان لەجیاتی یاسای رێكخستنی كاری رۆژنامەوانی بە یاسای خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندی دادگایی دەكرێن كە ئەمەش هیچ پەیوەندیەكی بە كاری میدیاییەوە نییە. یاسای بەدەستهێنانی زانیاری بۆ رۆژنامەنوسان لەساڵی 2007 لە پەرلەمانی كوردستانەوە دەرچووە، بەڵام پاش 15 ساڵ هیچ بڕگەو مادەیەكی جێبەجێ نەكراوە بەتایبەت پێدانی زانیاری بە رۆژنامەنوسان. «یاسای مافی بەدەستهێنانی زانیاری لەبارودۆخیكی دیاریكراودا لە پەرلەمانی كوردستاندا پەسەندكرا و یەكێكە لەیاسا باشەكان، بەڵام دەسەڵاتی حزبی كوردستان زۆر دوورە لەوەی كە گرنگی بەیاساكە و جێبەجێكردنی بدرێت و دەیەوێت خۆی بڕیار بدات كە چ زانیارییەك بڵاوببێتەوە و چی بڵاونەبێتەوە و خۆی لەجیاتی خەڵك بڕیار بدات و باوەڕی بەئازادی گەیاندنی زانیاری بەپرسیارێتی بەرامبەر خەڵكەكەی نیە»، ئاسۆس هەردی وای وت. سەرنووسەری رۆژنامەی هاوڵاتى: میدیای ئەهلی لە رابردوو و ئێستاشدا پاڵپشتی نەبووە. تارق فاتیح، سەرنووسەری رۆژنامەی هاوڵاتى لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» پێشتر وەك سەرەتایەك پاڵپشتییەك هەبوو بۆ زەمەنی خۆی، چونكە وەك داهێنانێك وابوو و هیچ شتێك نەبوو كە سەرنجی خەڵكی رابكێشێت و میدیای ئەهلی بووە مایەی سەرنجڕاكێشانی خەڵكی» تارق فاتیح ئەوەشی خستەڕوو كە، بەهۆی سۆشیال میدیاوە میدیاكانی دیكە كەوتوونەتە دواوە و ئەو گرنگییەی جارانیان نەماوە و ئەم بابەتە تەنها پەیوەست نییە بە كوردستان و لە جیهانیشدا بەو شێوەیە دەگوزەرێت و بابەتەكە زۆر لەوە گەورەترە كەمیدیای كوردی ئەهلی و تەنانەت میدیای حزبیش فریای بكەوێت.  سەندیكای رۆژنامەنوسان:  نەتوانراوە كار بۆ كەمكردنەوەی پێشێلكارییەكان بكرێت ئەندامێكی ئەنجومەنی باڵای سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان: سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان نەیتوانیوە كار بۆ كەمكردنەوەی پێشێلكاریەكان بەرامبەر رۆژنامەنووسان بكات و رۆڵی جدی هەبێت. ئەنوەر حسێن بازگر، ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» پێشێلكاری بەرامبەر  رۆژنامەنووسان بەردەوامە و بووەتە رۆتین، چونكە حكومەت لێپێچینەوە لەگەڵ بكەران و بكوژانی رۆژنامەنوساندا ناكات و سەندیكاش نەیتوانیوە لەئاست ئەو بەرپرسیارێتییەدا بێت و حكومەتیش گوێی بەم داوایە نەداوە و چەندین جاریش داواكراوە و باسكراوە، بەڵام هیچ  ئەنجامێكی نەبووە بەو هۆیەشەوە میدیاكاران گەرموگوڕیان بۆ كاركردن نەماوە».  هەروەها بازگر پێشیوابوو  لەبەرئەوەی میدیا و سەندیكا و كەناڵ و رۆژنامەنووسانیش نەیانتوانیوە حكومەت ناچاربكەن و حكومەتیش خۆی نیگەرانە لە دەرخستنی زانیارییەكانی، چونكە ناشەفافن و پڕن لەكەموكوڕی، بۆیە زانیاری نادات  بۆیە» پەیوەندی نێوان میدیا و دەسەڵات لەكوردستاندا تەندروست نییە و متمانە بەیەكتر ناكەن». لەبارەی یاسای پێدانی زانیاری بە رۆژنامەنوسان، ئەنوەر حسێن، جەختی لەوەكردەوە كە ئەو یاسایە هیچ گرنگییەكی نییە و نەیتوانیوە سەركەوتووببێت. پێشلێلكاریەكان لە هەرێمی كوردستاندا لەئاستێكی مەترسیداردایە و بەجۆرێك تەنها لەساڵی 2021دا 353 پێشێلكاری بەرامبەر بە 260 رۆژنامەنووس و دامەزراوەی میدیایی كراوە كە 189 حاڵەتی رێگری و جیاكاری  و 81 حاڵەتی هێرش و لێدان و سوكایەتی و 25 حاڵەتی دەستبەسەركردن بەبێ بڕیاری دادگا و 25 حاڵەتی زەوتكردنی كەلوپەلی رۆژنامەوانی و 13 حاڵەتی هەڕەشەو حەوت حاڵەتی شكاندنی كەلوپەلی رۆژنامەوانی و حاڵەتێكی تەقەكردن و چوار حاڵەتی رۆژنامەنووسی حكومدراو بەدەر لەیاسای كاری رۆژنامەنووسی و دوو حاڵەتی هەڵكوتانە سەرو داخستنی بارەگای كەناڵ و شەش حاڵەتی پڕكردنەوەی بەڵێننامە. رێكخەری سەنتەری میترۆ: ئاستی رۆژنامەگەری لەهەرێمی كوردستاندا  تا ئێستا خراپە.  رەحمان غەریب، رێكخەری سەنتەری میترۆ لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت: ئاستی پێشكەوتن لە هەر وڵاتێكدا پەیوەستە بە ئاستی ئازادی رۆژنامەگەری و رادەربڕین و ئازادی گەیشتن بەسەرچاوەی هەواڵ و ئینتەرنێت و هەرێمی كوردستان لەم بابەتانەدا كەموكوڕی هەیە. رێكخەری سەنتەری میترۆ ئەوەشی روونكردەوە كە ژینگەی كاری رۆژنامەوانی لەعێراق و كوردستان ژینگەیەكی توندوتیژە بەرامبەر رۆژنامەنووسان و بەردەوام گرفت و ئاستەنگی دێتە بەردەم رۆژنامەنووسان  و زانیاریان پێنادرێت بە تایبەت كاتی خۆپیشاندان و  هەڵبژاردن كە خەڵك لەو كاتانەدا پێویستی بە زانیاری هەیە. «حكومەتی هەرێم دروشمی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی بەرزكردۆتەوە، ئەم كارەش بەبێ‌ هاوبەشی لەگەڵ میدیادا سەركەوتوو نابێت بەوەی زانیاری  مەلەفی گەندەڵی كراوەبێت لەبەردەم رۆژنامەنوساندا»، رەحمان غەریب وای وت.

هاوڵاتى ئێران بەهۆی سزاكانی ئەمریكا پەنای بۆ كەشتیی بێ ناونیشان بردووە بەمەبەستی ساغكردنەوەی نەوتەكەی و توانیویەتی بەو هەنگاوە 20 بۆ 30 ملیار دۆلار لەنەوتەكەی ساڵانە بە نهێنیی بفرۆشێت و ئەوەش وەك فرۆشتنی نەوت بە كەشتیی رۆحەكان ناو هێنراوە كە ژمارەیان نزیكەی 200 كەشتییە. بڵاوكراوەیەكی ئەمریكا ئاشكرای دەكات ئێران خۆی لەسزاكانی واشنتۆن دزیوەتەوە و هەندێكجار بە نهێنی رۆژانە نزیكەی دوو ملیۆن بەرمیل نەوتی رەوانەی بازاڕەكان كردووە و لەساڵێكیدا زیاتر لە 22 ملیار دۆلاری دەستكەوتووە و زۆرترین نەوتیشی رەوانەی چین كردووە كە بەراورد بە سەردەمی پێش سزاكانی سەر كەرتی نەوتەكەی، هەناردەی نەوتەكەی بۆ چین زۆر زیاتر بووە.  بەرپرسانی ئێران حاشایان لەوە نەكردووە كە بەشێوازی خۆیان و بەخۆدزینەوە لەسزاكانی ئەمریكاو سزا نێودەوڵەتییەكان نەوتیان فرۆشتوە بەبێ ئەوەی نەوتەكەیان هەرزانفرۆش بكەن، ئەو بەرپرسانە جەختیان لەوە كردووەتەوە كە ئێران بازاڕی باشی بۆ نەوتەكەی لەجیهاندا دۆزیوەتەوە و سزاكان كاریگەرییەكی ئەوتۆیان لەسەر كەرتی نەوت و غازی وڵاتەكەیان نەماوە. سزاكانی ئەمریكا لەسەر كەرتی نەوتی ئێران لە رابردودا هەناردەی نەوتی وڵاتەكەی لە دو ملیۆن و 500 هەزار بەرمیلی رۆژانەوە بۆ 250 هەزار بەرمیل كەمكردووەتەوە بەڵام راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان و بەرزبوونەوەی داهاتی نەوتی ئێرانیش ئاماژەیە بەوەی ئەو وڵاتە بە نهێنیی خۆی نزیك كردووەتەوە لە بڕی ئەو نەوتەی كەپێش سزاكانی سەر كەرتی نەوتەكەی لەبازاڕەكانی جیهاندا بەئاشكرای دەیفرۆشت. كەشتی رۆحەكانی ئێران مۆتەكەی سزاكان بڵاوكراوەی واشنتۆن فری بیكن  (The Washington Free Beacon)ی ئەمریكا ئاشكرای كردووە؛ ئێران بە سودوەرگرتن لەنزیكەی 200 كەشتیی نەوتهەڵگر خۆی لەسزا توندەكانی واشنتۆن دژی كەرتی نەوتەكەی دزیوەتەوەو لە رێگەی ئەو كەشتییانەوە نەوتەكەی لە بازاڕەكانی جیهاندا ساغ دەكاتەوە. واشنتۆن فری بیكن لە راپۆرتێكیدا تایبەت بەساغكردنەوەی نەوتی ئێران بەنهێنی، ئاماژەی بەوەكردووە ژمارەیەك كەشتی زۆر كە زۆربەیان بیانین، بەڵام لەلایەن ئێرانەوە بەكرێ نەوتیان پێ دەگوازرێتەوە بوونەتە فریادڕەسی نەوتی ئێران و ئابورییەكەی، چونكە ئەو كەشتییانە راستەوخۆ لەلایەن كۆمپانیای نیشتیمانیی نەوتی ئێرانەوە بەڕێوەدەبرێن و ئەركدار كراون بە نهێنی و بە بێ ئالڵا و هیچ ئاماژەیەكی دیاریكراو نەوتی ئێران بگەیەننە دەست كڕیارەكانی. لە راپۆرتەكەدا هاتووە ئەو كەشتییانە كە ژمارەیان بە دیاریكراوی 182 كەشتییە، سەرجەم ئامێرە ئەلیكترۆنییەكانیان لەكاردەخەن و هیچ ئاڵاو ژمارەیەكی نێودەوڵەتیی بەكارناهێنن بۆ ئەوەی ناسنامەیان لە رووی نێودەوڵەتییەوە ئاشكرا نەبێت ئەوەش وەك رێگاچارەیەكە دژی سزا نێودەوڵەتییەكانی ئەمریكا لەسەر كەرتی نەوتی ئێران. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرزو فایننەشاڵ تایمز و وۆڵستریت جۆرناڵی ئەمریكا لەدوایین راپۆرتەكانی خۆیان سەبارەت بەنەوتی ئێران ئاشكرایان كردووە ئاستی هەناردەی نەوتی ئێران لە رۆژێكدا گەیشتوەتە زیاتر لەیەك ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل و هەندێكجاریش هەناردەی رۆژانەی نەوتی وڵاتەكە دوو ملیۆن بەرمیلی تێپەڕاندووە. فەرەیدون بەركێشلی، سەرۆكی پێشووتری دەستەی وەزارەتی نەوتی ئێران بۆ كاروباری رێكخراوی ئۆپیك و بەڕێوەبەری ناوەندی توێژینەوەی وزەی ڤیەننا ئاشكرای كردووە ئاستی هەناردەی نەوت و سوتەمەنییەكانی دیكەی ئێران بۆ بازاڕەكانی جیهان لەئێستادا زیاتر لە دوو ملیۆن و 100 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا. بەرپرسانی ئێران رایانگەیاندوە ئەو ژمارەیە رەنگە لە راستییەوە نزیك بێت بەڵام هیچ ئامارێكی فەرمیی لە گواستنەوەی نەوتی ئێران لە رێگەی كشتیی رۆحەكان بڵاو ناكرێتەوە و ئامارەكان و ژمارەی راستەقینە ئاشكرا نابیت چونكە جوڵەو بڕی گواستنەوەی نەوت بەو كەشتییانە نهێنییە، بۆیە ئەو ژمارە و ئامارانە تەنها خەمڵاندنە. چین زیاترین نەوتی لە ئێران كڕیوە ئێران یەكێكە لەوڵاتە نەوتییەكانی جیهان بەڵام سزا نێودەوڵەتییەكان و سزاكانی ئەمریكا رێگربوون لەبەردەم دەوڵەمەندبون و گەشەی ئابورییەكەی، ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز ئاشكرای كردوە ئەو وڵاتە سەرەڕای سەرجەم فشارە نێودەڵەتییەكان لەساڵێكدا بە بەهای 22 ملیار دۆلار نەوتی فرۆشتوە و رۆژانەش نزیكەی 850 هەزار بەرمیل نەوتی رەوانەی چین كردووە. لە ئامارەكانی ناوخۆی ئێرانیشدا دەركەوتوە تەنها لە یەك ساڵدا بە بەهای زیاتر لە 30 ملیار دۆلار نەوت فرۆشراوە بەبێ ئەوەی وردەكارییەكانی فرۆشی نەوتەكە ئاشكرا بكرێت، حكومەتیش وتوویەتی داهاتی فرۆشی نەوتەكە بۆ قەرەبوی كورتهێنانی بودجەو زیانەكانی رابردووی چاپكردنی زیاتری دراوی تمەن بەكارهاتووە. ئەو ولڵاتە لە رابردوودا توانای بەرهەمهێنانی رۆژانە شەش ملیۆن بەرمیل نەوتی بۆ بازاڕەكانی جیهان هەبووە و لە سایەی سزاكانەوە ئەو بڕە لە قۆناغێكدا بۆ 250 هەزار بەرمیلی رۆژانە كەمی كرد و بەوتەی بەرپرسانیش ئەو سزایانە داهات نەوت و غازی ئێرانی لە 113 ملیار دۆلاری ساڵانەوە بۆ 13 ملیار دۆلار كەم كردووە. دوای ئەوە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی پێشوی ئەمریكا ، ساڵی 2018 لە رێككەوتنی ئەتۆمیی كشایەوە، رایگەیاند هەناردەی نەوتی ئێران بۆ بازاڕەكانی جیهان بۆ نزیكەی سفر دادەبەزێنن بەڵام ئەو كات بەرپرسانی تاران رایانگەیاند ئەزمونێكی باشیان هەیە بۆ خۆدزینەوەی لەسزاكانی سەر كەرتی نەوت. ئێران سێ ساڵە بەهۆی سزاكانی ئەمریكا بۆ سەر كەرتی نەوتەكەی هیچ ئامارێكی فەرمیی لەفرۆشتنی نەوتەكەی ئاشكرا نەكردوە بەڵام بەپێی راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان و كۆمپانیاكانی چاودێریی كەشتییە نەوتهەڵگرەكان، ئێران بەخۆدزینەوە لە سزاكان بەشێوازی خۆی زیاترین نەوتی لەبازاڕەكانی جیهاندا ساغ كردووەتەوە. ئاژانسی فەرمیی هەواڵی ئیرنا-ی ئێران بە بڵاوكردنەوەی راپۆرتێك ئاماژەی بەوە كردووە تەنها لە یەك ساڵدا بڕی 14 ملیار دۆلار نەوت بە چین فرۆشراوە. ئاژانسەكە ئاماژەی بەوە كردووە؛ لە سەرەتای ساڵی 2021 تا سەرەتای ئەمساڵ بڕی 337 ملیۆن بەرمیل نەوتی ئێران رەوانەی بازاڕەكان كراوە و هەر بەرمیلێكی بەپێی نرخەكانی بازاڕ لە نێوان 56 بۆ 97 دۆلار فرۆشراوە. ئێران سەرەڕای سزا توندەكانی ئەمریكا دژی كەرتی نەوتی ئەو وڵاتە، رۆژانە بڕی زیاتر لە 850 هەزار بەرمیل نەوتی رەوانەی وڵاتی چین كردووە. لەساڵی 2018 دوای كشانەوەی واشنتۆن لە رێككەوتنی ئەتۆمیی، سەرۆكی پێشوی ئەمریكا رایگەیاند ئاستی هەناردەی ئێران بۆ سفر دادەبەزێنن بۆ ئەوەی ئابوریی وڵاتەكە هەرەس بهێنێت، بەڵام ئێران سێ ساڵە بەبێ بڵاوكردنەوەی ئامارە فەرمییەكانی فرۆشتنی نەوت ئاماژە بەوە دەكات كە هەناردەی نەوتەكەی رانەگیراوە و بەشێوازی خۆی نەوتەكەی رەوانەی بازاڕەكانی جیهان دەكات. لەڕاپۆرتێكی ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرزدا ئاشكرا بووە فرۆشی نەوتی ئێران بەوڵاتی چین لە قۆناغی پێش سەپاندنی سزاكانی ئەمریكا لەسەر دەستی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی پێشوی ئەو ولڵاتە لەساڵی 2017 رۆژانە 630 هەزار بەرمیل بووە. لەڕاپۆرتی كۆمپانیاكانی چاودێریی كەشتییە نەوت هەڵگرەكاندا دەركەوتووە هەناردەی نەوتی ئێران بۆ چین لەمانگەكانی كۆتایی ساڵی 2021 بۆ زیاتر لە 870 هەزار بەرمیل زیادی كردووە. سەرەڕای ئەوەی ئاستی هەناردەی رۆژانەی نەوتی ئێران بۆ چین زیادی كردووە، بەڵام پێشبینیی كراوە ئەگەر تەنانەت سزاكانی ئەمریكاش بەهۆی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمییەوە لەسەر ئێران نەمێنێت ئاستی هەناردەی نەوتەكەی ئەو وڵاتە بۆ وڵاتانی ئاسیا و ئەوروپا جگە لە چین بەرز نابێتەوە، چونكە وڵاتانی وەك هندستان و كۆریای باشور وڵاتانی ئەوروپا  لەسەردەمی سزاكانی ساڵی 2018 دژی ئێران كڕینی نەوتیان لەو وڵاتە بەشێوەیەكی بەرچاو كەمكردەوە. چین بەبەردەوەامی جەختی لەوە كردووەتەوە دژی سەرجەم ئەو سزایانەی ئەمریكایە كە لە رووی یاسای نێودەوڵەتییەوە لەدەسەڵاتی واشنتۆندا نییەو زۆربەی سزاكانی سەر كەرتی نەوتی ئێرانیش لە رووی یاسای نێودەوڵەتییەوە بەتەنها لەژێر دەسەڵاتی ئەمریكادا نییە بەتایبەت دوای كشانەوەی ئەو وڵاتە لە رێككەوتنی ئەتۆمیی مافی جێبەجیكردنی ئەو سزایانەی نەبووە كە لە رێككەوتنی ئەتۆمیدا هاتووە. چین بە راشكاوانە رایگەیاندووە سزاكانی ئەمریكا دژی كەرتی نەوتی ئێران تاكلایەنە بووە و كاری پێناكات. بەرهەمهێنان و فرۆشی نەوتی ئێران بەرز دەبێتەوە ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆك كۆماری ئێران لەوتارێكیدا سەبارەت بەنەوتی وڵاتەكەی رایگەیاند؛ توانای بەرهەمهێنانی نەوت لەوڵاتەكەی بۆ نزیكەی چوار ملیۆن بەرمیل نەوت لە رۆژێكدا زیادی كردووە و ژمارەكەش بەرزترە لەبەرهەمهێنانی نەوت بەراورد بەپێش سزا قورسەكانی ساڵی 2018ی ئەمریكا. لەلایەكی دیكەوە جەواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاندوە؛ ئێستا رۆژانە سێ ملیۆن و 800 هەزار بەرمیل نەوت لە وڵاتەكە بەرهەم دەهێنرێت و هاوشانی زیادكردنی نەوت دەرهێنانی غازیش لەزۆربەی كێلگەكاندا بەتایبەت گێلگە هابەشەكانی لەگەڵ وڵاتی قەتەر زیادی كردووە. ئەوجی بەبێ ئەوەی ناوی كڕیارانی نەوتی ئێران ئاشكرا بكات، ئاماژەی بەوە كردووە وڵاتەكە بازاڕی نوێی بۆ فرۆشتن و ساغكردنەوەی نەوتەكەی لەجیهاندا دۆزیوەتەوە و ئەوەش ژمارەی فرۆشتنی بەرمیلە نەوتەكانی ئێرانی زۆر بەرزكردووەتەوە بە بێ ئەوەی خەمی سزاكانی ئەمریكایان هەبێت. رێكخراوی وڵاتانی هەناردەكاری نەوت (ئۆپیك) لەزستانی ئەمساڵدا ئاشكرای كرد كە ئاستی هەناردەی نەوتی ئێران لەبازاڕەكانی جیهاندا بەرز بووەتەوە بەڵام روون نییە پارەی نەوتەكەی ئێران بەهۆی سزاكانەوە چۆن دەگاتەوە ئەو وڵاتە. فرۆشی نەوت و كورتهێنانی بودجە بەرز بووەتەوە ئاژانسە فەرمییەكانی حكومەت رایانگەیاندووە فرۆشی نەوت لەسەردەمی دەسەڵاتی ئیبراهیم رەئیسی بەراورد بە سەردەمی حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری پێشوی ئەو وڵاتە بە رێژەی 40% بەرز بووەتەوە بەڵام داهاتی فرۆشی نەوت بۆ كورتهێنانی بودجەی سەردەمی رۆحانی بەكارهاتووە. رۆژنامەی (ئێران) بڵاوی كردووەتەوە؛ قازانجی فرۆشتنی نەوت لەساڵی 2021 گەیشتووەتە نزیكەی هەشت ملیار دۆلارو سەرجەم ئەو داهاتە رەوانەی خەزێنەی وڵاتەكە كراوە لە كاتێكدا ساڵی 2018 و لە سەردەمی رۆحانیدا تەنها 700 ملیۆن دۆلار لەداهاتی نەوت رەوانەی خەزێنە وڵاتەكە كراوە. بەپێی ئامارەكانی رۆژنامەكە ساڵی 2020 كورتهێنانی بودجەی ئێران 18 ملیار دۆلار بووە كە هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ سزاكان و چۆنیەتیی بەڕێوەبردنی حكومەتی رۆحانی، بۆیە حكومەتی ئێستا بە سەرۆكایەتیی رەئیسی توانیویەتی بەفرۆشی نەوت، نۆ ملیار دۆلاری كورتهێنانی بودجە چارەسەر بكات و بەردەوامە لەوەی داهاتی فرۆشتنی نەوت بۆ چارەسەری كورتهێنان و قەرزەكانی سەردەمی حكومەتی پێشو بەكار بهێنێت. لەیاسای بودجەی ئێراندا ئاماژە بەوە كراوە كە دەبێت 14.5%ی كۆی داهاتی نەوت بۆ كۆمپانیای نیشتیمانیی نەوت بگەڕێنرێتەوە و 20 بۆ 25%ی دهاتەكەش رەوانەی خەزێنە بكرێت، بۆیە بەپێی ئەو یاسایەو گەڕانەوەی نۆ ملیار دۆلار بۆ خەزێنەی حكومەت دەردەكەوێت داهاتی ساڵانەی فرۆشی نەوتی ئێران گەیشتووەتە زیاتر لە 30 ملیار دۆلار لەساڵێكدا. موحسین خوجەستە مێهر،بەڕێوەبەری كۆمپانیای نیشتیمانی نەوتی ئێران رایگەیاندوە؛ سەرجەم ئەو پارانەی كە وڵاتەكەی لە فرۆشی نەوت دەستیكەوتووە هێنراوەتەوە ناو وڵاتەكە و رەوانەی خەزێنە یان گەنجینەی حكومەت كراوە. حكومەت بەفەرمی رایگەیاندوە؛ كورتهێنانی بودجەو قەرەبووی زیانەكانی زیادكردنی چاپكردنی دراوی تمەن وایكردووە زیادكردنی فرۆشی نەوت كاریگەرییەكی بەرچاوی لەژیان و بژێویی خەڵكی ئێراندا نەكات.

  هاوڵاتی پشتیوان سادق وه‌زیرى ئه‌وقاف‌و كاروبارى ئایینى حكومه‌تى هه‌رێم رایگەیاند:" کوردستان دەوڵەت نییە، بەڵام ئاستی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانی کوردستان‌و ئەو پێگە بەرزەی کە بۆ کوردستان دادەنرێت، لەئاستی نێودەوڵەتی‌و لەئاستی پەیوەندیە دوو قۆڵەیەکاندا ھیچی کەمترنییە لەو وڵاتانەی کە چەندین ساڵە سەروەری  خۆیان ھەیە". پشتیوان سادق وه‌زیرى ئه‌وقاف‌و كاروبارى ئایینى حكومه‌تى هه‌رێم  له‌ فه‌یسبوكى خۆى نوسیویه‌تى:"سەرەڕای ئەوەی کە کوردستان دەوڵەت نییە، بەڵام ئاستی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانی کوردستان‌و ئەو پێگە بەرزەی کە بۆ کوردستان دادەنرێت، لەئاستی نێودەوڵەتی‌و لەئاستی پەیوەندیە دوو قۆڵەیەکاندا ھیچی کەمترنییە لەو وڵاتانەی کە چەندین ساڵە سەروەری  خۆیان ھەیە". ئه‌و وه‌زیره‌ى پارتى ئاماژه‌ى به‌وه‌شداوه‌، "بۆ ئێمەی کورد وەک میللەتێکی مەزڵوم‌و وەک گەورەترین نەتەوەی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە دەوڵەتمان نییە، ئەمجۆرە پێشوازیکردنانە بەئاڵای کوردستان‌و لەئاستی باڵای وڵاتانی گەورە بەئاڵای کوردستان، نیشانەی سەرکەوتویی دیبلۆماسیەتی ھەرێمی کوردستان‌و حکومەتی کوردستانە". له‌و نوسینه‌دا په‌یامێكى ئاراسته‌ى بارزانى كردوه‌و ده‌ڵێت:"جێگه‌ی خۆیەتی بڵێین، دەستخۆش سەرۆک وەزیران، بەردەوامبە لەم سەرکەوتنە دیبلۆماسیە گەورانە، کە بەسودی خەڵکی کوردستان تەواو دەبێت، ئەم ئاستە بەرزەی دیدارو پڕۆتۆکۆلیە کەم وێنە بوو، بۆیە زۆر تاڵە بۆ ناحەزان‌و زۆرخۆش‌و شیرینە بۆ کوردپەروەران". پێیوایه‌، "ئەمڕۆ لەھەموو ڕۆژێک زیاتر پێویستیمان بەپەیوەندیی نێودەوڵەتی‌و ھەرێمایەتی ھەیە بۆئەوەی خەڵکی کوردستان لەئایندەی خۆیان دڵنیابن، ئومێدەوارم ئەو جۆرە سەردانانە لەلایەن ھێزو لایەنە سیاسیەکان سەرەڕای ناکۆکی سیاسی، بەڵام لەڕوی نیشتیمانی‌و نەتەوەییه‌وه‌ بەگەورەیی ببینرێت‌و پشتگیری بکرێت". نوسینه‌كه‌ى وه‌زیرى ئه‌وقاف له‌كاتێكدایه‌، ڕۆژى دووشەممە 18ی نیسانی 2022 مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێم بەسەرۆکایەتی وەفدێكی حکومی، گەیشتە لەندەنی پایتەختی بەریتانیاو لەگەڵ بۆریس جۆنسن سەرۆک وەزیران‌و بەرپرسە باڵاکانی دیکەی ئەو وڵاتە كۆبونه‌وه‌.

سازدانی: ئارا ئیبراهیم ئەندامێكی نوێنەرایەتی رۆژئاڤا لەهەرێمی كوردستان دەڵێت:» پێویستە حكومەتی هەرێم لەڕێگەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و بەتایبەت ئەمریكا ئەم پرسە باس بكات و رێگە نەدات خاكی هەرێمی كوردستان بەكاربهێندرێت بۆ دوژمنانی كورد»، دەشڵێت:» شەڕكردنی توركیا لەگەڵ پەكەكە شەڕ كردنە لەگەڵ میلەتی كورد». فەتحوڵا حوسێنی، ئەندامی نوێنەرایەتی رۆژئاڤا لەهەرێمی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە» خەونی توركیا خەونێكی گەورەیە، توركیا دەیەوێت هەموو باشووری كوردستان و رۆژئاڤای كوردستان داگیر بكات و ئیمپراتۆرییەتی گەورە دروست بكات و نەخشەی خۆی زیاد بكات». هاوڵاتى: ئۆپەراسیۆنی توركیا لەدوای 15ی نیسانەوە چ ئامانجێكی دیكەی هەیە؟  فەتحوڵا حوسێنی: توركیا نە بەس دژایەتی باشووری كوردستان دەكات یان كوردی رۆژئاڤای كوردستان، بەڵكو دژایەتی كورد لەباكوری كوردستانیش دەكات، چونكە هیچ دەستكەوتێكی كورد لای توركیا جێگەی قبوڵ نییە، توركیا سەیری میلەتی كورد وەك دوژمن دەكات كە میللەتێكە مافی نییە كیانی خۆی هەبێت. ئەم ئۆپەراسیۆنەی دوای 15ی نیسان، زنجیرەیەكە لە ئۆپەراسیۆنەكانی كە لەباشوورو رۆژئاوای كوردستان ئەنجامی دەدات، هەرچەندە توركیا سەركەوتوو نابێت لەم لەشكركێشی و ئۆپەراسیۆنە داگیركاریانەیدا، بەڵام شتێك دەخوڵقێنێت لای خەڵكی خۆمان كەتەدەخولی سەربازی هەیەو هیچ كەسێك دەنگ ناكات و توركیا وای دەبینێت كە باشووری كوردستان بەشێكە لەخاكی توركیا، دوژمنایەتی توركیاش بەرانبەر كورد ئاشكرایە لەباشورو باكورو رۆژئاڤای كوردستان. هاوڵاتى: پێتوایە دەبێت حكومەتی هەرێم و عێراق هەڵوێست وەربگرن و ئەو بێدەنگییە لەبەرانبەر داگیركارییەكان رابگرن؟ فەتحوڵا حوسێنی: ئەم ئۆپەراسیۆن و داگیركارییەی توركیا دژی میللەتی كوردەو پێویستە حكومەتی هەرێمی كوردستان كە تائێستا هەڵوێستی نییەو ئەمە جاری یەكەمیشی نییە كە هەر بێدەنگە، بۆیە بێدەنگی حكومەتی هەرێم هانی توركیا دەدات كە زیاتر دەستوەردان بكات كە قبوڵیەتی خاكی باشووری كوردستان بچێتە ژێر دەستی توركیاوە. پێویستە حكومەتی هەرێم لەڕێگەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و بەتایبەت ئەمریكا ئەم پرسە باس بكات و رێگە نەدات خاكی هەرێمی كوردستان بەكاربهێندرێت بۆ دوژمنانی كورد. ئەوەندەی بزانین كە رێككەوتنێك لەنێوان حكومەتی توركیاو حكومەتی عێراق بوونی هەیە كە ئەنجامدانی ئەم ئۆپەراسیۆنانە، بەڵام دەبێت حكومەتی هەرێم هەڵوێستێكی باش و بەپەلەو جددی و بەهێزی هەبێت كە شەڕی پەكەكە شەڕێكی ئاساییی نییەو شەڕكردن لەگەڵ پەكەكە شەڕكردنە لەگەڵ میلەتی كورددا، ئەگەر پەكەكە بوونی نەبوایە توركیا زۆر زیاتر خاكی باشورو رۆژئاوای كوردستانی داگیر دەكرد. ئەم ئۆپەراسیۆنەی سوپای توركیا دژی هەموو میللەتی كوردەو بەتەنها دژی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) نییە، دژی دەستكەوتەكانی كوردەو دەبێت حزبە سیاسییەكان وەفد بنێرنە توركیا كە پێیان بڵێن پەكەكە بەشێكە لە جوگرافیای هەموو كوردستان. هاوڵاتى: پێتوایە توركیا بەمەوە ناوەستێت دەیەوێت شەنگال و موسڵ داگیربكات و بوونی پەكەكەی كرووەتە بیانوو؟ فەتحوڵا حوسێنی: خەونی توركیا خەونێكی گەورەیە، ئەگەر وابڕوات و هێزی نێودەوڵەتی و حكومەتی عێراقی و حكومەتی هەرێم هەڵوێستی نەبێت توركیا دەتوانێت و دەیەوێت هەموو باشووری كوردستان و رۆژئاڤای كوردستان داگیر بكات و ئیمپراتۆرییەتی گەورە دروست بكات و نەخشەی خۆی زیادبكات،تەمەدود دەكات، توركیا هاوشێوەی بیری داعشە، لەدەرەوەی سنوری خۆی ئۆپەراسیۆن دەكات و خەتەرە گەورەكە ئەوەیە كە هێزی ناوخۆیی هەڵوێستی نییە ئیتر چۆن لەئاستی نێودەوڵەتی هەڵوێستێك دەبێت. ئۆپەراسیۆنی ئەمجارە خەتەرێكی گەورەیە لەسەر هەرێمی كوردستان و شەنگال و رۆژئاڤای كوردستان و مەترسی زیاترە، چونكە ئەكەپە ساڵێك زیاتری لەبەردەم خۆیدا ماوەتەوە بۆ هەڵبژاردن، دەیەوێت لەماوەی شەش مانگی ئەمساڵدا هەندێ داگیركاری دیكە بكات و بیری شۆڤێنی تورك لای لایەنگرانی زیاتر بكات بۆ ئەوەی سوودی لێ ببینێت بۆ هەڵبژاردنەكان.  هاوڵاتى: خەڵك چ هەڵوێستێكی هەبێت دەتوانێت رۆڵی هەبێت؟ فەتحوڵا حوسێنی: خەڵكی هەرێمی كوردستان لای حكومەتی هەرێمی كوردستان برسی كراوەو بەسەدان پێداویستی رۆژانە هەیەو حكومەت نەیتوانیوە دابینی بكات، مەسئولیاتی و بارقورسی ژیانی خەڵك لەهەرێمی كوردستان زیاد بووە بەڕاستی، ئەگەر خۆپیشاندانیش بكرێت لەهەرێمی كوردستان رای گشتی دروست ناكات، دەبێت فشارێك لەلایەن لایەنە سیاسییەكانەوە هەبێت لەسەر حكومەتی هەرێم، خەڵكی هەرێمی كوردستان لەچیایەك دەژین و حكومەتی هەرێمیش لەچیایەكی دیكەو میللەتێ باشووری كوردستان گوێی لێ ناگیرێت. هاوڵاتى: ئێستا توركیا چەندێك خاكی رۆژئاڤای كوردستانی داگیر كردووە؟ فەتحوڵا حوسێنی: ئێستا سێ شاری كوردی بەدەست توركیاوەیەو داگیركراوە، ئەوانیش كانترنی عەفرین، كانتۆنێكی گەورەیە، شاری سەرێكانی و شاری گرێسپی و شارێكی عەرەبی سوری بەدەست توركیاوەیە،تەماحی ئەم داگیركارییەی توركیا لە رۆژئاڤا زۆر زیاترە،بەڵام تائێستا رێككەوتنێك هەیە كە لەنێوان توركیاو ئەمریكا لەلایەك و رووسیاو توركیا هەیە كەهەنگاوی نوێ نەهاوێژێت بۆ داگیركاری رۆژئاڤای كوردستان. دەتوانین بڵێن توركیا لەسەدا 10 تا لەسەدا 12%ی خاكی رۆژئاڤای كوردستانی داگیر كردووە. هاوڵاتى: پێتانوایە توركیا بەرنامەی ئەوەی هەیە لەڕێگەی شەنگالەوە رۆژئاڤای كوردستان داگیر بكات؟ فەتحوڵا حوسێنی: راستە ئەمە پیلانی توركیایەو پیلانی تەكتیكی نییەو پلانی ستراتیژی توركیایە، بەڵام ئایا چەند هێزی نێودەوڵەتی تەحەمولی ئەم پیلانە دەكات، توركیا پلانی ئەوەیە سێگۆشەی سنور لەدەستی ئەودا بێت، زاخۆو دێرەلوك و شەنگال و موسڵ لەدەستیدا بێت، تموحی زیاترە بۆ ئەوەی میللەتی كورد زەلیل بكات و دەستكەوتەكانی نەهێڵێت، ئەو خەتە گەورەیەی باشووری كوردستان لەگەڵ رۆژئاڤا بپچڕێنێت، راستە كیانێكی كوردی دروست بووە، بەڵام توركیا رازی نییەو تەحەمولی ناكات. توركیا دەتوانێت داعش پەروەردە بكات و دەتوانێت هاوكاری جەبهە نوسرە بكات هاوكاری هەموو تیرۆرستەكان بكات، بەڵام میللەتێكی سڤیلی وەك كورد لەسەر خاكی خۆی لەلای توركیا جێگەی قبوڵ نییە. هاوڵاتى: توركیا گفتوگۆ دەكات لەگەڵ حكومەتی هەرێم لەبارەی هەناردەی غازەوە، پێتوایە بێجگە خاكی كوردستان، توركیا بۆچی چاوی بڕیوەتە سەروەتە نیشتمانییەكانی؟ فەتحوڵا حوسێنی: هەرێمی كوردستان بووەتە بازاڕێك بۆ بیزاعەی توركیا، هەموو ئابووری هەرێم بە رێژەیەكی گەورە سەرمایەكەی بۆ توركیا دەچێتەوە. پارتی پیلانی وازحی هەیە لەگەڵ توركیاو پیلانەكانی زۆر زۆر ستراتیژن، سێ شاری رۆژئاڤای كوردستان لەلایەن توركیاوە داگیركراوە تائێستا یەك هەڵوێستی نەبووە، ئێستا لەسایەی سیاسەتەكانی پارتی دەرگای سمێلكا داخراوەوە كە مەنفەزێكی حدودی تاقانەی نێوان هەرێمی كوردستان و رۆژئاڤایە. خۆتان دەزانن ئێستا شەڕڤانان شەڕ دەكەن و لەژێر گەمارۆیەكی قورسی ئابووریداین، پارتی دەبێت بەمەسئولەتی خۆی و بەسیاسەت و ئینسانی و نیشتمانی و نەتەوەیی هەستێت، ئێستا ئێمە چۆن لەخەتەرداین، پارتی دیموكراتی كوردستانیش هەر لەخەتەردان، چونكە میللەت لێیان رازی نییە و پارتی تەنها توركیا رازی دەكات. هاوڵاتى: پارتی بۆچی ئەم بەرژەوەندیە لەپێش هەموو بەهابەكی نیشتمانی و نەتەوەیی دەبینێت؟ فەتحوڵا حوسێنی: پارتی حزبێكی لاوازە، ئەگەر وڵاتێكی وەكو توركیا دەعمی پارتی نەكات، پارتی لە وڵاتێكی وەكو پاشووری كوردیستان چییە و هیچ نییەو خەیراتی هەرێمی كوردستان لەژێر دەستی ئەردۆغان و پارتیدایە. پارتی دێت حزبەكانی دیكەی هاوڕێی لاواز دەكات و رۆڵی توركیا لەناوچەكەدا گەورەتر دەكات. پارتی دەبێت ئیستحقاقی نەتەوەیی خۆی زیاتر بكات، خەڵكی شیلادزێ كوردن و پەكەكەش بەشێكە لەنەخشەی كوردستان، پارتی دەتوانێت بەشێوەی ئیجابی لەگەڵ وڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی  بۆ بەرژەوەندی گەلی كورد مامەڵە بكات، نەك بۆ رووخاندنی دەستكەوتی میللەتی كورد لە رۆژئاڤاو باشووری كوردستان

هاوڵاتی سوپای تورکیا بەفەرمی شەوی ١٧ی نیسانی ٢٠٢٢ لە دوای زنجیرەیەک بۆردومانی چڕی ئاسمانی و هێرشی تۆپخانەکانی ئۆپراسیۆنی هاوکاتی زەمینی و ئاسمانیی بۆ سەر چیای رەش، کوڕژارۆ و شکەفتا بریندران لە زاپ و بەدوای ئەوانیشدا هێرشی بۆ سەر ئاڤاشین و مەتینا دەستپێکرد. بەپێی ئامارە فەرمییەکان ئەم ئۆپراسیۆنەی سوپای تورکیا دەبێتە ٣٥هەمین ئۆپراسیۆنی تورکیا بۆ سەر خاکی باشووری کوردستان، کە هەموو ئۆپراسیۆنەکان لەساڵی ١٩٨٣ەوە تا ئێستا بە ئامانجی لە ناوبردنی پەکەکە ئەنجامدراون. ئۆپراسیۆنەکانی تورکیا  لە ١٩٨٣ەوە بۆ ١٩٩١ تورکیا لەساڵی ١٩٨٣ەوە لە دژی پەکەکە ئۆپراسیۆنەکانی «دەرەوەی سنوور» ئەنجام دەدات. یەکەم ئۆپراسیۆنی «دەرەوەی سنوور»ی تورکیا لەدوای واژۆکردنی «رێککەوتننامەی هاوکاری و ئەمنیی سنوور» لەسەردەمی کەنعان ئەڤرەن دا لەگەڵ حکومەتی بەغدا لە ساڵی ١٩٨٣ ئەنجامدرا. ئۆپراسیۆنەکە ٢٥ی ئایاری ١٩٨٣بە بەشداریی ٧ هەزار سەرباز بەڕێوەچوو. تورکیا تا ساڵی ١٩٩١ و لەساڵانی ١٩٨٤ و ١٩٨٦دا دوو ئۆپراسیۆنی تری ئەنجامدا. لە ئۆپراسیۆنەکەی ساڵی ١٩٨٦دا بنکەکانی پارتیش بۆردومان کران و ژمارەیەک لەپێشمەرگەکانی پارتی لەو هێرشەدا گیانیان لەدەستدا. ئۆپراسیۆنەکان لە ١٩٩١ەوە بۆ ١٩٩٧ لەدوای شەڕی کەنداوو داگیرکردنی کوەیت لەلایەن سەدام حوسێنەوەو راپەڕین لە باشووری کوردستان و دەرکردنی سوپای عێراق لەهەموو ناوچە سنووریەکانی نێوان عێراق و تورکیا، تورکیا بەخێرایی دەستیکرد بە ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنەکانی دەرەوەی سنوور. تەنها لەساڵی ١٩٩١دا سێ ئۆپراسیۆنی ئەنجامدا، کە دوو لە ئۆپراسیۆنەکانی بەهاوکاریی بەرەی کوردستانیی ئەوکات، کە پارتی و یەکێتیی زۆرینەی ئەو بەرەیە بوون، ئەنجامدرا.  تورکیا هاوکات لەگەڵ ئەو ئۆپراسیۆنانەدا لەساڵی ١٩٩١ەوە لە ناوچەکانی بادینان دەستیکرد بە دروستکردنی کەمپی هەواڵگری و چاودێری. هاوکات لەگەڵ پەیامی تورگوت ئۆزال بۆ ئۆجالان، کە داوایکردبوو «شەڕ کەم بکەنەوە» و هەوڵ دەدرا دۆخی گفتوگۆ بۆ کێشەی کورد بڕەخسێت، سوپای تورکیا لە ٦ی ئایاری ١٩٩٢دا ئۆپراسیۆنی هەشتەمی دەرەوەی سنووری بەناوی «دزەکردن» ئەنجامدا. دوای ئەوەش لە ١٢ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٢دا تورکیا ئۆپراسیۆنێکی تری بە بەشداریی ١٥ هەزار سەرباز، تانک، تۆپخانە، کۆپتەر و فڕۆکەی جەنگی ئەنجامداو ماوەی ٢٠ رۆژی خایاند. ئۆپراسیۆنە هاوشێوەکانی ئەو ئۆپراسیۆنە لە ١٠ی حوزەیرانی ١٩٩٣ و ٢٨ی کانوونی دووەمی ١٩٩٤ و ٦ی شوباتی شوباتی ١٩٩٤ و نیسانی ١٩٩٤ بەردەوام بوون. سوپای تورکیا ساڵی ١٩٩٥ و لەدوای ئامادەکارییەکی زۆر دەستی بەهێرشێکی بەرفراوانکرد. ناوی ئەو ئۆپراسیۆن و هێرشە «ئاسن» بوو. دەوڵەتی تورکیا لەو کاتەدا رایگەیاند، ئەو ئۆپراسیۆنە لەدوای ئۆپراسیۆنی داگیرکردنی قوبرس گەورەترین ئۆپراسیۆنی «دەرەوەی سنوور» بووە. ئۆپراسیۆنەکە بە بەشداریی ١٣ جەنەڕاڵ، ٣٥ هەزار سەرباز لە رۆژی ٢٠ی ئاداری ١٩٩٥ لە حەفتانین دەستیپێکرد. پارتی پشتیوانیی لەو ئۆپراسیۆنە کردو ئۆپراسیۆنەکە ماوەی ٤٥ رۆژ بەردەوام بوو. سوپای تورکیا دوای ساڵێک لەو ئۆپراسیۆنە ٣ جاریتر ئۆپراسیۆنی ئەنجامدا. ئامانجی ئۆپراسیۆنی یەکەمی لە ٦ی ئاداری ١٩٩٦ کۆنترۆڵکردنی هێڵی سەرحەد، حەفتانین و کێلەڕەش بوو. ئۆپراسیۆنەکەی تر ناوی «زلـلەی هەڵۆ» بوو و هاووڵاتییانی مەدەنیی ناوچە سنوورەکانی کردبووە ئامانج. لەکانوونی یەکەمی هەمان ساڵدا و رۆژانی کۆتایی ئەو ساڵەدا سوپای تورکیا و پارتی لە باشووری کوردستان دەستیان بە ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنێکی تر کردەوە. ئۆپراسیۆنەکانی ١٩٩٧ تاوەکو ٢٠٠٧ و دروستکردنی بنکەی سەربازی لەخاکی باشوور سوپای تورکیا لەگەڵ تێپەڕینی کات ژمارەی سەربازەکانی زیاد دەکردو تەکنەلۆژیای سەربازیی پێشکەوتوتری لەئۆپراسیۆنەکانیدا بەکاردەهێنا. لە ساڵی ١٩٩٧ ئۆپراسیۆنی «چەکوش»ی ئەنجامدا. ئۆپراسیۆنەکە لە ١٤ی ئایاری ١٩٩٧ بە بەشداریی ٥٠ هەزار سەرباز دەستیپێکرد. دوای ئەوە ٢ کۆپتەری سوپای تورکیا خرانە خوارەوەو فەرماندەکانی ئۆپراسیۆنەکە لەناو کۆپتەرەکاندا کوژران، ئۆپراسیۆنەکە کۆتایی پیهات. سوپای تورکیا جارێکیترو لەمانگی ئەیلولی هەمان ساڵ بە ١٠٠ تانک و ١٠ هەزار سەرباز دەستی بەئۆپراسیۆنێکی تری «دەرەوەی سنوور» کردەوە. ئەو ئۆپراسیۆنەش، کە پارتی تیایدا بەشدار بوو ناوی «لێدانی چەکوش» بوو. دوای ئەو ئۆپراسیۆنە دەوڵەتی تورکیا ناوەندی هەواڵگریی خۆی لەزاخۆ کردەوە. هاوکات لەناوچەکانی باتوفا، کانی ماسی، بامەڕنی و شیلادزێ بنکەی سەربازیی کردەوە و تانک و تۆپ و چەکی قورس و ژمارەیەکی زۆر سەربازی تیایاندا جێگیر کرد. سوپای تورکیا بەهاری ساڵی ١٩٩٨ بە ٤٠ هەزار سەربازەوە ئۆپراسیۆنێکی تری بەناوی «موراد» ئەنجامدا، کە دەوترێت ئامانج لە ناوی ئۆپراسیۆنەکە بۆ دەستگیرکردن، یان شەهیدکردنی موراد قەرەیلان سەرکردەی دیاری پەکەکە بووە، بەڵام سەرکەوتنی بەدەستنەهێنا. سوپای تورکیا لەساڵی ١٩٩٩ و بۆ ٢٤هەمین جار دەستیکردەوە بە ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنێک بە ناوی «ساندویچ»، کە مەبەست ئەوە بوو پەکەکە بکەن بە پاروویەک و بیخۆن. دوای ئەوەش سوپای تورکیا لەگەڵ پارتی لە ٤ی ئایاری ٢٠٠٠دا لە حەفتانین دەستیکرد بە ئەنجامدانی ئۆپراسیۆن، بەڵام لەدوای ٤ رۆژ ناچار بەکشانەوە کرا. ئۆپراسیۆنەکەی ساڵی ٢٠٠٨ بۆ سەر زاپ سوپای تورکیا لە دوای ٧ ساڵ و لەکانوونی یەکەمی ٢٠٠٧دا بە فەرمی ٢٥هەمین ئۆپراسیۆنی «دەرەوەی سنوور»ی بە پشتیوانیی هێزی ئاسمانی ئەنجامدا، بەڵام بێ ئەنجام بوو. دوای ئەوە لە رۆژی ٢١ی شوباتی ٢٠٠٨ دا ئۆپراسیۆنێکی تریان بەناوی «خۆر» بۆ سەر زاپ دەستپێکرد. یاشار بیوک ئانت سەرۆک ئەرکانی گشتیی سوپای تورکیا، گەرچی زۆر باسی گرنگی و بەهێزیی ئۆپراسیۆنەکەی دەکرد، بەڵام لە ئەنجامی رووبەڕووبوونەوەی سەختی گەریلاکانی پەکەکەدا دەیان سەربازی تورکیا کوژران و کۆپتەرێکیان خرایە خوارەوە. سوپای تورکیا ناچار بوو لە دوای ٨ رۆژ و ٢٩ی شوباتدا بکشێتەوە.  لەو کاتەدا لەدژی ئۆپراسیۆنەکە خەڵکی ناوچەی بامەڕنی و کانی ماسی راپەڕین و ئەوەش بووە دروستکردنی پشتیوانییەکی بەهێزو رۆڵی هەبوو لەتێکشکاندنی سوپای تورکیادا، چونکە سوپای تورکیا نەیتوانی لەبنکە سەربازییەکانییەوە لەباشووری کوردستان هێز بۆ ناوچەی ئۆپراسیۆنەکە بنێرێت. ئۆپراسیۆنەکانی دوای کۆتایهێنان بەپرۆسەی ئاشتی لەساڵی ٢٠١٥دا لەدوای بەردەوامیی شەڕ لەباکوری کوردستان و بەدوایدا دەستپێکردنی پرۆسەکانی ئاشتیی ساڵی ٢٠٠٩ بۆ ٢٠١١و دیسانەوە دەستێپکردنەوەی شەڕ لە ٢٠١١ بۆ ٢٠١٣ و دووبارە دەستپێکردنەوەی پرۆسەی ئاشتی لە ٢٠١٣ بۆ ٢٠١٥ و کۆتایپێهان بەو پرۆسەیە لە ٢٠١٥دا، دەوڵەتی تورکیا شەوی ٢٤ی تەمووزی ٢٠١٥ بە ٨٠ فڕۆکەی جەنگی هێرشی کردە سەر بنکە و بارەگاکانی هێزەکانی گەریلا لەسنووری هەر سێ پارێزگای دهۆک و هەولێرو سلێمانی. هاوکات شەڕێکی قورس لە ناوخۆی باکووری کوردستان و لەشارەکان و شاخەکاندا لەدێرسیمەوە بۆ سەرحەد، لەئەمانوسەوە بۆ مێردین، لە ئامەدەوە بۆ جۆلەمێرگ، لە ئاگرییەوە بۆ کاتۆ دەستیپێکرد. شێوازەکانی شەڕ لەدژی پەکەکە بەپێی لێدوان و وتەی بەرپرسانی تورکیا، دەوڵەتی تورکیا بڕیاریداوە کۆتایی بە پەکەکە بهێنێت. دەوڵەتی تورکیا تائێستا چەند مۆدێلی جەنگی لەدژی پەکەکە بەکارهێناوە. ئەو جەنگانە بەپێی شێوازی جەنگ لەوڵاتانی تردا بۆ تێکشکاندنی گروپە بەرهەڵستکارەکان گرتووەتەبەر. ئەو شێوازانەش بریتین لە، داخستنی باڵە یاساییەکانی نزیک لەو هێزە، زیندانیکردنی دۆست و لایەنگرانی ئەو هێزە و دوورخستنەوەیان لەکاری سیاسی و مەدەنی و رێکخراوەیی.  هاوکات لەگەڵ ئەو شێوازەدا لەڕووی سەربازی و ئەمنییەوە کاری بۆ تیرۆکردنی بەڕێوەبەران و بەرپرسانی پەکەکە کردووە تاوەکو ئەو حزبە لەڕووی سەربازی و تۆڕی رێکخستن و بەڕێوەبردنەوە لاواز بکات. بۆ شەڕ لەدژی پەکەکە مۆدێلە سەربازییەکانی شەڕی  دژ بەپڵنگەکانی تامیل، کە بووە هۆی کۆتایهاتن بەو گروپە، لە ساڵی ٢٠٠٨ەوە لە دژی پەکەکە بەکار دەهێنێت. هاوکات شێوازی جەنگی ئەمریکا لەناوچە شاخاوییەکانی ئەفغانستان لەدژی پەکەکە بەکار دەهێنێت. شێوازی جەنگی ئیسرائیل لەدژی گروپە چەکدارەکان و دروستکردنی ناوچەی چۆڵ و بەدەر لەدانیشتوان و هێرشی قورس بەڕێوەدەبات. لەگەڵ ئەوانەدا دەیەوێت بە مۆدێلی شەڕی دژ بەداعش پەرە بەشەڕ لە دژی پەکەکە بدات. لەو مۆدێلەدا دەیەوێت هاوپەیمانییەک بۆ لێدانی پەکەکە دروست بکات، لەوەشدا تاڕادەیەک سەرکەوتو بووە، هەموو هێرش و ئۆپراسیۆنەکانی بەڕەزامەندی ئەمریکا و ناتۆ بە هاوکاریی گروپە چەکدارە جیهادییە توندڕەوەکانی سوریا، بە رەزامەندیی حکومەتی بەغدا و بەبەشداریی پارتی و بەبێدەنگیی نەتەوەیەکگرتووەکان و وڵاتانی کۆمکاری عەرەبی بەڕێوەدەبات.  هاوکات لەگەڵ گرتنەبەری ئەو شێوازانەدا تورکیا لەڕووی تەکنەلۆژیای سەربازی و جەنگییەوە گەیشتووەتە ئاستێک، کە زۆر متمانەی بە خۆی هەیە و لەو بڕوایەدایە دەتوانێت بەو شێوازانە و بە بەکارهێنانی ئەو تەکنەلۆژیا سەربازییە پێشکەوتوانە پەکەکە لەناوببات، کە ئەو تەکنەلۆژیا سەبازییانە خۆی لە بۆمبی هۆشمەند و پێشکەوتوو و بەهێز، بۆمبی کیمیاوی و گازی ژەهراوی، فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ هێرش و چاودێری، بەکارهێنانی تۆڕی هەواڵگریی خۆجێیی لە ناوچەکانی نزیک گەریلا و بەکارهێنانی فڕۆکەی جەنگیی ئێف ١٦ و تۆپخانەی جۆراجۆر و کامێرای حەراری و رادار و... هتددا دەبینێتەوە. تورکیا لە شەڕەکانی لیبیاو سوریاو ئەرمینیا بەهێزی تەکنەلۆژیای سەربازیی خۆی نیشاندا، بۆیە بە پێداگرییەوە دەڵێت، دەیانەوێت پەکەکە لە ناوببەن.  هەر ئەوەش وایکرد، سولەیمان سۆیلو وەزیری ناوخۆی تورکیا چەندجار لەسەر یەک رایبگەیەنێت و بڵێت، «لە ساڵی ٢٠١٧ هیچ شتێک نامێنێت بە ناوی پەکەکە و ئیتر کەس نامێنێت ناوی پەکەکەی بە زماندا بێت و قەندیل بەتەواوەتی لەناو دەبەین»، بەڵام تورکیا تا ئێستا بەو ئامانجەی نەگەیشتووە. سەرباری هەموو هەوڵ و پلانەکان و پشتوانییەکان لەتورکیا و بەکارهێنانی زۆر رێگا هێشتا نەیانتوانیوە هیچ یەک لەسەرکردە دیارەکانی پەکەکە وەک جەمیل بایک، موراد قەرەیلان، دوران کاڵکان بکاتە ئامانج. ئەوەش دەریدەخات، پەکەکە و سەرکردەکانی پلانی باشیان بۆ بەرگریکردن لە خۆو خۆپاراستنی خۆیان هەیە.  ئۆپراسیۆنەکان لەساڵی ٢٠١٧ەوە  لە بەردەوامیی ئەو دۆخەدا و پێداگریی تورکیا بۆ کۆتایهێان بە پەکەکە تورکیا لە ساڵی ٢٠١٧دا دەستیکرد بە ئۆپراسیۆن بۆ سەر ناوچەی برادۆست. لەساڵی ٢٠١٨دا سوپای تورک رۆیشتە ناوچەکانی چیادیل و بەرمیزە و بەهۆی پشتیوانیی پارتییەوە بەشێک لە خەڵکی ئەو ناوچەیە پێشوازییان لەو سوپایە کردو خوانیان بۆ رێکخستن. ئەندامێکی دیاری پارتی لەو ناوچەیە بە ناوی ئەرشەد حسێن محەمەد ناوسراو بە ئەرشەد لۆلانی وەک وەرگێڕ لەگەڵ سوپای تورکیادا بوو. رەنگە ئەوەش بووبێتە هۆی ئەوە، کە ئەرشەد لەساڵی ٢٠١٨ لەسەر لیستی پارتی بە دەنگی ٨٤٢٦ کەس کرابێتە ئەندامی پەرلەمانی کوردستان. تورکیا تاوەکو ساڵی ٢٠١٩ زیاتر لە ٦ بنکەو بارەگای لە ناوچەی برادۆست کردەوە. هەروەها لەساڵی ٢٠١٩ ئۆپراسیۆنی چنگی هەڵۆ لەخواکوڕک بە پشتیوانیی پارتی بەڕێوەبرد. لە ساڵی ٢٠٢٠دا ئۆپراسیۆنی چەنگی هەڵۆ و چنگی پڵنگی پێکەوە بۆ سەر حەفتانین و شەنگال دەستپێکرد. لە ١٠ی شوباتی ٢٠٢١دا ئۆپراسیۆنێکی بۆ سەر گارە  دەستپێکرد، کە ئەو ئۆپراسیۆنە بە قورسی تێکشکا و ژمارەیەک فەرماندەی سوپای تورکیا کوژران. لە دوای ئەوە لە ٢٣ی نیسان ئۆپراسیۆن بۆ سەر زاپ، ئاڤاشین و مەتینا دەستپێکردو ژمارەیەکی زۆر شەڕی قورس بۆ ماوەی ٨ مانگ لەناوچەکانی زەندورا، وەرخەل، شاخەسوور، شاخی سولەیمان، مام رەشۆ، دۆڵی ماران، دۆڵی کۆنفرانس و.... هتد بەڕێوەچوو. گەرچی ئێستا ٦ ساڵ بەسەر قسەکەی سولەیمان سۆیلوی وەزیری ناوخۆدا تێپەڕیوە، بەڵام هێشتا پەکەکە و گەریلاکانی لەشەڕدان و قەندیل و ئەو ناوچانەش بۆ سوپای تورک نەگیراون و هەر باسکردن لەپەکەکە و شەڕی پەکەکە گەرمە. ئۆپراسیۆنی چەنگی قوفڵ گەرچی دەوڵەتی تورکیا بە بەردەوامی دەڵێت، ژمارەیەکی زۆر کەم گەریلای پەکەکە ماون، بەڵام ساڵ لەدوای ساڵ شەڕەکان قورستر و ئۆپراسیۆنەکانی دژ بە پەکەکە بەرفراوانتر دەبن. ئەگەر ئۆپراسیۆنەکانی سوپای تورکیا ئەنجامیان هەبوایە پێویستی نەدەکرد بەو چڕی و قورسییە و بەو خێرایی و بەرفراوانییە درێژە بە ئۆپراسیۆنەکانیان بدەن. هەر خۆی بەردەوامیی شەڕ نیشانەی ئەوەیە، هێشتا پەکەکە بەهێزە و سوپای تورکیا و ئەنقەرە بە مەترسیی گەورەی بۆ سەر خۆیان دەزانن، کە بەو ڕادەیە هێزو تەکنەلۆژیا و بودجە لەدژی پەکەکە بەکاردەهێنن و خەرج دەکەن. جەنگی کوردستان سەرچاوەی قەیرانی ئابووریی تورکیایە دوران کاڵکان ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی پەکەکە رایگەیاند، هۆکاری سەرەکیی قەیرانی ئابووری تورکیا بۆ خەرجییەکانی شەڕی کوردستان دەگەڕێتەوە. دەوڵەتی تورکیا بودجەیەکی زۆری بۆ شەڕو سەرکەوتکردنی کورد تەرخانکردووە. هەموو شەڕەکان تێچوویەکی زۆری بۆ تورکیا هەیە. تەنانەت ئەو گوشارە ئابوورییە بەڕادەیەک زۆر بوو، کاتێک بۆ ماوەیەک لە تورکیا قەیرانی پیاز هەبوو و رەجەب تەیب ئەردۆغان لە کۆبوونەوەی جەماوەریی حزبەکەیدا لە پارێزگای ریزە وتی، نابێت هیچ کەس ناڕەزایەتی دەرببرێت، ئێوە دەزانن فیشەکێک چەندی تێدەچێت؟ باسی ئەوەیکرد، ئەوان لە شەڕدان و دەبێت هەموو هاووڵاتییەکی تورکیا یارمەتیی دەوڵەت بدات. بێگومان شەڕ ئابووریی وڵات هەڵدەلوشێت و کار و وەبەرهێنان و ئاوەدانی کەم دەبێتەوە و قەیرانی ئابووری و بە دوایدا قەیرانی سیاسی و سەربازی دروست دەبن. ئێستا لە تورکیا ئەو قەیرانانە بە روونی دەبینرێن. ناوی ئۆپراسیۆنەکە ئاماژەی کۆتاییە! ئۆپراسیۆنی ئەمساڵ ناوەکەی سەرنجڕاکێشە، «چنگی قوفڵ» رەنگە لەهەناوی ئەو ناوەدا پەیامی کۆتا ئۆپراسیۆنی تورکیا هەبێت. پەیامەکەش ئەوە بێت، کە دەیانەوێت بە چنگی خۆیان هەموو شتێک قوفڵ بدەن و کۆتایی بەهەموو شتێک بهێنن و هەموو شتێک دابخەن. لەبەر ئەوەش ئەم ئۆپراسیۆنە لەئۆپراسیۆنەکانی ساڵانی تر قورسترو چارەنووسسازتر دەبێت. ئەگەر ئەمساڵ تورکیا بە ئەنجام نەگات و وەک خۆی دەڵێت، ئەگەر نەتوانێت پەکەکە لە ناو ببات، ئەوا ئەگەری زۆر ئەوەیە، کە تورکیا لە ساڵی ٢٠٢٣دا بەهۆی دۆخی ناوخۆی تورکیا و هەڵبژاردن و قەیرانی سیاسی و ئابووری و گۆڕینی هێزو هاوسەنگیی هێز لەتورکیا، نەتوانێت ئۆپراسیۆنی وەک ئەمانەی ئەم چەند ساڵە لەدەرەوەی سنوور ئەنجام بدات. رەنگە ناوی ئۆپراسیۆنەکە ئەو پەیام و مەدلولاتانەی تیادا بێت. ئۆپراسیۆنەکانی تورکیا زیانی سەربازی و مەدەنیی زۆریان لێکەوتووەتەوە. ژمارەیەکی زۆر سەرباز و کۆماندۆی تورکیا و فەرماندەکانیان لەو شەڕەدا کوژراون. لە بەرامبەریشدا ژمارەیەکی زۆر گەریلا و فەرماندە و بەرپرسی پەکەکە لەو ئاکامی ئەو شەڕەدا گیانیان لە دەستداوە. هاوکات لەگەڵ ئەوانەدا تەنها لە ٢٠١٧ەوە تا ئێستا نزیکەی ١٥٠ هاووڵاتیی باشووری کوردستان لەلایەن سوپای تورکیاوە کراونەتە ئامانج و شەهید کراون. ژمارەیەکی زۆر لە گوندەکان، کە لەسەروو ١٠٠ گوندەوە دەبن لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە کراونەتە ئامانج و بەشێکی زۆریان چۆڵیان کردووە. سوپای تورکیا لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان باخ و رەزو ئۆتۆمبێل و ماڵی هاووڵاتییان دەکاتە ئامانج و زیان بەهاووڵاتیانی هەرێم دەگەیەنێت. درێژە کێشانی ئەم شەڕەو بەردەوامی بەرەنگاریی گەریلاکانی پەکەکە نیشانی دەدات، پلانی تێکشکاندنی پڵنگەکانی تامیل، شەڕی ئەفغانستان و ... هتد لەدژی پەکەکە کاریگەریی نەبووە. ئەم ئۆپراسیۆنەی ئێستا چارەنووسی دۆخی سیاسی و ئابوری و سەربازی و بەئەگەری زۆریش کێشەی کورد لە تورکیا یەکلایی دەکاتەوە، بۆ ئەوەش قورسترین ئۆپراسیۆن دەبێت و قورسترین شەڕ و بەرەنگاریی تیادا روودەدات.  

هاوڵاتى سەرەڕای ئەوەی  سەرۆكی هەرێمی كوردستان دڵنیایی دەداتە ئێزیدییەكان كە هەوڵی ئازادكردنی رفێندراوانی ئێزیدی دەدەن، بەڵام بەرپرسانی نوسینگەی رزگاركردنی ئێزیدیان لەهەرێم و رۆژئاڤای كوردستان بە «قورس» وەسفی دەكەن. حەوت ساڵ بەسەر كۆمەڵكۆژی ئێزدییەكان تێپەڕیوەو تائێستا لەكۆی شەش هەزارو 417 رفێندراوی ئێزیدی  دوو هەزارو 700 چارەنووسیان نادیارە. دوێنێ سێشەممە نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەبۆنەی جەژنی سەری ساڵی ئێزدییەكان پەیامێكی پیرۆزبایی بڵاوكردەوەو تێیدا هاتووە:»هەموو خوشك و برایانی ئێزدی دڵنیادەكەینەوە كە هەرچی رفێنراوێكی ئێزدی مابێت، هەموو هەوڵێك بۆ رزگاركردن و دیاریكردنی چارەنووسیان دەدەین.» جەژنی چوارشەممەی سوور، یاخود جەژنی سەری ساڵی كوردانی ئێزدی، یەكێكە لەجەژنە دیارەكان كە هەموو ساڵێك لە مانگی نیسان دەكرێت. ئەم جەژنە لە ماڵان و لە پەرستگەی لالش بەچەندین رێوڕەسم بەڕێوەدەچێت. سەرۆكی هەرێمی كوردستان پشتیوانی تەواوی مافی ئێزدییەكان، ئاوەدانكردنەوەی ناوچەكانیان، مسۆگەركردنی ئارامی و ئازادییەكانیان دەكات و دەڵێت: «بۆ ئەو مەبەستەش بەردەوام لەگەڵ لایەنە عێراقی و نێودەوڵەتییەكان كار دەكەین». حسێن قائیدی، بەرپرسی نوسینگەی رزگاركردنی رفێنراوانی ئێزیدی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو كە لەكۆی شەش هەزارو  417 رفێنراوی ئێزیدی توانیومانە سێ هەزار و 550 یان رزگاربكەن، بەڵام تا ئێستا نزیكەی دوو هەزار و700 دیكە ماون و رزگار نەكراون. بەرپرسی نوسینگەی رزگاركردنی رفێنراوانی ئێزیدی وتیشی:» بەپێی زانیاریەكانمان ئەوانەی تا ئێستا رزگارنەكراون بەشێكی زۆریان لەكەمپی هۆلی رۆژئاوای كوردستانن و بەشەكەی تر لەناو وڵاتی عێراقدان و لەنێو ئەو ژنانەدان كە پێشتر سەر بەداعش بوون، لە عێراقیش زیاتر لەو ناوچانەن كە پێشتر لەژێر دەستی داعشدا بوون». حسێن قائیدی ئەوەشی دووپاتكردەوە كە بەردەوامن لە رزگاركردنی رفێنراوان، ئاماری ئەمساڵیان ئامادە نەكردووە، بەڵام چەند كەسێك رزگاركراون، وتیشی:»ئێمە ناتوانین بچینە كەمپی هۆل و بەدوای رفێنراوانی ئێزیدی بگەڕێن، بەشێك لەو منداڵانە كە سەرەتا كەوتبوونە دەست داعش تەمەنیان  سێ بۆ چوار ساڵ بووەو ئێستا تەمەنیان سەرووی 10 ساڵە، زمان و ئایین و هەتا سەرو سیماشیان گۆڕاوە، بۆیە ئازادكردنیان تاڕادەیەكی زۆر قورسە». «راستە لە هەندێك ماوە ژمارەیەكی كەممان رزگاركردووە، بەڵام ئێمە خەڵكی خۆمان دڵنیا دەكەینەوە كەوا ئێمە بەردەوام دەبین لە رزگاركردنی رفێنراوان تا هەموویان رزگاردەكەین»، بەرپرسی نوسینگەی رزگاركردنی رفێنراوانی ئێزیدی وای وت.  ئەندامێكی مەجلیسی ماڵی ئێزدییان لە رۆژئاڤاو وتەبێژی دۆسیەی رفێنراوانی ئێزیدی دەڵێت:» 411 كەسمان لە رۆژئاوا رزگار كردووە». فاروق تۆزو مەمان، وتەبێژی دۆسیەی رفێنراوان لە رۆژئاڤای كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئەو411  كەسی ئازاد كراون 250 یان منداڵی كوڕو كچن، لەگەڵ 160 ژن، ئەوانەی بێسەروشوێنن ژمارەیان دوو هەزارو  850 كەسە، چارەنووسیان دیارنیە نازانین كوژراون یاخود لەژیاندا ماون». هەروەها پێشیوابوو كە ئەوانەی بێسەروشوێنن دابەشبوون بەسەر وڵاتانی عێراق، توركیا، سوریا لەگەڵ چەند وڵاتێكی كەنداو، هەوڵەكانیان بەردەوامن بۆ رزگاركردنیان، وتیشی:»لێتان ناشارمەوە كە رزگاركردنیان زۆر قورسە».