نه‌زه‌ند به‌گیخانى

کۆمەڵگەی کوردی و تاکی کورد لەڕووی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئایینی و میدیایی و ئەدەبی و هونەرییەوە بەدیفاکتۆ کۆمەڵگەیەکی سانسۆرکراوو سانسۆردانەرە. هەموو شتێک بەپێی کۆمەڵێ باوەڕو نۆرم و کۆدو نەریت کۆنترۆڵ کراوە. تاک باربوو و کۆنتڕۆڵ کراوە بەترسێک تا ئاستی تۆقاندن؛ لەڕاستیدا تاک خەسێندراوە بەو ترسەو لەئەنجامدا تەواوی کۆمەڵگە بەپێی ترس و گومان بەڕێوەدەچێ: ترسی خانەوادەیی، ترسی عەشایری، ترسی کۆمەڵگەیی، ترسی حزبی و سیاسی، ترسی ئایینی. تاکی خەسێندراو ناتوانێ خۆی دەربڕێت، ناتوانێ گوتارێکی ئازاد دابڕێژێت، ناتوانێ وەک پێویست راستگۆ بێت و زانیاری بگەیەنێ، ناتوانێ رەفتارێکی نوێ لەدەرەوەی نۆرمە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان بنوێنێت، ناتوانێ گوزارشت لەباوەڕی خۆی لەدەرەوەی بنەما ئایینیەکان بکات، تەنانەت ناتوانێ ئازادانە عاشقیش بێت، جلوبەرگیش بەئارەزووی خۆی بپۆشێت. لەکۆتاییدا ناتوانێ رێز لەئازادیی ئەوانی دیکەش بگرێت. هەموو وتەو گوتارو رەفتارو جووڵەو ئاکارێکی ئەو مرۆڤە خەسێندراوە دەبێ شیاو بێت، شیاوی-یش بەپێی ئەو کۆدو رێساو نۆرمانە کەدەتوانین بەناوی شیاویی سیاسیی ناوی بنێین (ئەوەی کە بەئینگلیزی پێی دەڵێن پۆلیتەکەل کۆرێکتنێس).

لەو جۆرە کۆمەڵگایانەدا، تاکی خەسێندراوو بەدیفاکتۆ سانسۆرکراو، لەلایەکەوە خۆی ئۆتۆسانسۆر (خۆسانسۆرکردن) دەکات، لەلایەکی دیکەوە لەدەرەوەڕا سانسۆر دەکرێت (سانسۆری دەرەکی). لێرەدا هەمووان بکەرو جێبەجێکاری ئەو سانسۆرەن. کاتێ ئەو سانسۆرە لەئاستی سیاسی دەکرێ بەبڕیارو یاسا، مەترسییەکە گەورەتر دەبێ و دەبێتە مایەی سیستەمێکی تۆتالیتاری و فاشیستی سەرانسەری بۆ قەدەغەکردنی هەر رەفتارو زانیاری و زانینێک کە لەبەرژەوەندیی ئەو نۆرم و رێساو بەهاو نەریتانە نەبێت. میکانیزمی قەدەغەکردنیش لەم ئاستە فەرمییەدا بریتییە لە: رێگەگرتن لەمیدیای ئازاد، رێگەگرتن لەچاپکردنی کتێب و فیلتەردانان لەسەر تۆڕو ئامرازەکانی تەکنەلۆژیای نوێ.  ئەمەش واتە لەناوبردنی ئازادیی رادەربڕین و نەهێشتنی گەیاندنی زانیاری بە هاووڵاتیان بەبیانووی پاراستنی ‹›بەها پیرۆزەکان›› و ‹›بەرژەوەندیی نەتەوەیی›› و ‹›ئاسایشی گشتی››. ئەگەر مەبەست لە ‹›بەرژەوەندیی نەتەوەیی›› و ‹›ئاسایشی گشتی›› بەرەنگاربوونەوەی فیکری تیرۆریستی و ئیسلامی سیاسی و بیروباوەڕی توندڕەوو رەگەزپەرستی بێت، ئەوە پێویستە بەڕوونی ئاماژەی پێبکرێت، نەک لەچوارچێوەی گشتیدا بەجۆرێکی دیکە لەترس و گومان بارگاوی بکرێت.

میکانیزمەکانی دیکەی سانسۆر بریتین لەتاکتیکی وەک بێدەنگکردن و زیندانیکردن و هەراسانکردن و  سووکایەتی پێکردن و ناوزڕاندن بەجۆرەها شێوە، بەتایبەتی لەڕێگای سۆشیال میدیاوە کەئەمڕۆ لەسەرانسەری جیهان بەگشتی و لەکوردستان بەتایبەتی زۆر گەشەی سەندووە.

لەواقیعی کوردستانی باشوردا، ئەمڕۆ تەنها دەسەڵاتی سیاسی و ئایینی ئەم تاکتیکانە بەکارناهێنن، بەڵکو زۆربە، بەنوخبەی رۆشنبیری و ئەکادیمی و کۆمەڵگەی مەدەنییشەوە بەکاری دەهێنن. با مەودای بینینمان فراوانتر بکەین و راستگۆیانە بڕوانین: ئەگەر قەدەغەکردنی چاپ و رێگەگرتن لەگەیاندنی زانیاری بەشێک لەدیارترین شێوازەکانی سانسۆر بن، ئەوە ئەمڕۆ شێوازی دیکەی وەک کتێب سووتاندن و سڕینەوەی ناوی نووسەران و لابردنی کتێبەکانیان لەسەر رەفەی کتێبخانە و کتێبفرۆشان بەپێی ناوچەی سەوزو زەرد، ناونەهێنانی سەرچاوەو ناوی نووسەران لەداڕشتن و لەتوێژینەوەی ئەکادیمی بەپێی مەزاج، مایەپووچکردنی گوتارو نووسین بەهۆی جیاوازی و ئینکارکردنی راستیی رووداوە مێژووییەکان (نموونەی ئینکارکردنی رەشەکوژیی جوولەکەکان/ ئۆشڤیتز)، هتد. بەشێکی زۆر لەمانە لەمێتۆدۆلۆژیا و کاری ئەکادیمی وەک ئاکاری بنەڕەتیی ئەخلاقیی (ئێتیکی) کاری نووسین و بەڕێوەبردن و توێژینەوە دادەنرێن، بەڵام لەکوردستان نەک هەر پێشێل دەکرێن، بەڵکو کەسانێکی زۆر هەر لێیشی بەئاگا نین. لەم سەردەمەی پاش حەقیقەت، بەڵگەو رووداوەکان ئیتر چیتر وەک راستی مامەڵەیان لەگەڵ ناکرێت، بەڵکو دەبنە راو بۆچوون و بۆ گەوجاندن و کۆنترۆڵکردنی خەڵک، بەپێی بەرژەوەندیی نزمی شەخسی و ناوچەگەری و حزبایەتی و ئایدیۆلۆژی لەبار دەبرێن.

من دژی هەموو جۆرە سانسۆرێکم و لەو بڕوایەدام کە بەرەنگاربوونەوەی سانسۆر بە یاسایی و بە دیفاکتۆوە کاتێ کاریگەر دەبێ کە بتوانین بەخۆماندا بچینەوە، سەرجەم ئەو دیاردەو بڕیارو باوەڕو ئاکارانە بخەینە ژێر پرسیارەوە، بەهای پیرۆز لە راستگۆیی و فەزیلەت بەرجەستە بکەین، بەرژەوەندی نەتەوەیی ببەستینەوە بەسیستەمێکی یاسایی و بەڕێوەبردن و کارگێڕیی کاریگەر لەسەر بنەمای ئازادی و یەکسانی و مافی مرۆڤ، ئاسایشی گشتیش پابەند بکەین بەکولتوری ناتوندوتیژی، بە رێزگرتن و بەخشندەیی و تۆلێرانس لەدەرەوەی حزبایەتی و شەڕی ساردی خۆکوژی و ناوچەگەرێتی و ناکۆکیی نێوان کەس و لایەنەکان. بۆ ئەوەی گەردەلوول روونەدات، پێویستە بیربکەینەوەو چیتر (با) نەچێنین.

زانکۆی سیانسپۆ/پاریس