سه‌ردار عه‌زیز

بەئەویتربوون یان بەئەویدیکەبوونی کورد لەعێراق پرۆسەیەکی بەردەوامە، هەتابێت زیاترو زیاتر پەرە دەسێنێت، فۆکۆ چەمکی تەکنەلۆجیای خودی داهێنا، دەکرێت بەهەمان شێواز باس لەتەکنەلۆجیای ئەویتر بکەین، جیاوازی نێوانیان ئەوەیە، تەکنەلۆجیای خود، نەک تەنها ئەوانیتر، بەڵکو خودیش بەشێکە لەدروستکردنی، بەڵام تەکنەلۆجیای ئەویتر یان ئامرازەکانی ئەویتراندن دەکرێت بەگشتی لەلایەن ئەوانیترەوە بێت بۆ بە بابەتکردنی خودێکی دیاریکراو. ئەویتربوون یان بە ئەویترکردن، رەنگە بەجۆرێک لەجۆرەکان بگەڕێتەوە بۆ بیرمەندی ناسراوی فەرەنسی سیمون دی بۆڤار، بەڵام رەگی دەگەڕێتەوە بۆ دیالیکتیکی ئاغاو کۆیلە لای هێگڵ، زۆر بەسادەیی لەبەرامبەر ئەویتردا، خود هەیە. خود ئەویتر بەرهەم دەهێنێت، لەپرۆسەیەکی سیاسی و ئابوری و کەلتوری و دەرونیدا، دەکرێت هەموو ئەمانە لەتەکنەلۆجیادا کورتبکەینەوە، ئەم بەئەویتر کراوە، نەفرەتلێکراوو بوغزێنراوە، دەبێتە بەشێک لەبونیادنانی خود، ئێمە ئەمە بەزەقی لەئەمڕۆی عێراقدا دەبینین.

نوخبەی سیاسی شیعە، بەجەماوەرە توڕەو هەژارەکەیان دەڵێن، کوردستان هەموو داهاتەکانی ئێوە دەبات، بەمانایەکی تر هۆکاری هەژاریی و نەداریی و خراپی گوزەرانتان ئەوەیە کەزۆربەی داهاتەکەتان دەچێت بۆ کوردەکان، زۆرێک لەکوردیش هاوکارن لەدروستکردنی ئەم هەقایەتەدا. رەنگە هەر یەکێک ئامانجێکی تایبەتی هەبێت، بەڵام ئێمە لێرەدا لەکاریگەرە دوورمەوداو ترسناکەکانی دەڕوانین، نوخبەی شیعە لێرەدا یارییەکی ئاسان و کۆن دەکات، یارییەک کە رەگی هەیە لەمێژووی مرۆڤدا. تاوانبارکردنی کەمینەیەک لەبەرامبەر هەموو کێشەکاندا، زەقترین نموونەی ئەمە تاوانبارکردنی جولەکەیە لەئەوروپا بە بەرپرسیاربوونیان بەرامبەر قەیرانی دارایی و ئابوری و سیاسی زۆرێک لەوڵاتەکان، لەڕێگای ئەم تاوانبارکردنەوە زەمینەسازان بۆ سزادان و قڕکردنیان، بەڵام رەنگە کەیسی جولەکە پەیوەست بێت بەسیستەمێکی تایبەتی سیاسی کەفاشیزم و نازیەتە، بەڵام ئەم پرۆسەیە لەدیموکراسیشدا روودەدات، یەکێک لەپاڵنەرەکانی جینۆساید لەسەدەی بیستدا دەوڵەت بووە. هێلین فین جەخت لەوە دەکاتەوە کەجینۆساید زۆرجار پێداویستی دەوڵەتە وەک بەشێک لەپرۆسەی بونیادنان.

دەوڵەت بۆ ئەوەی دەسەڵاتی خۆی بسەپێنێت، رێگرەکانی لەناوبەرێت، ببێت بەسەروەر و مۆنۆپۆلی هەموو سەرچاوەکانی هێزبکات، بە گژ هەموو ئەوانیتردا دەچێتەوەو رەوایی دەدات بەدژایەتیکردنیان. ئەم دژایەتییە لەدۆخی مۆدرێندا بەناوی خەڵکەوە دەکرێت. کاتێک کورد دەکرێت بە بەرپرسی هەژاربوونی ملیۆنان خەڵک، بەبەرپرسی نەبوونی سادەترین پێداویستییەکانی ژیانی رۆژانەی ملیۆنان خەڵک، ئەوا دژایەتی کورد، بەئەویترکردنی کورد، دەکرێت بەناوی خەڵکەوە. لەدیموکراسیدا هەرشتێک خەڵک بەڕەوای بزانێت ئەوا رەوایە.

لەم ڕێگایەوە نوخبەی شیعە کەسێکی تر تاوانبار دەکات بە هۆکاری قەیرانەکانی خەڵک و خۆی لێ قوتار دەکات. لەهەمانکاتدا ئەم جۆرە سیاسەتە باجی نیە، هەروەها جگە لەخۆدزینەوە، کارێکی ئاسانە، ئەگەر شەڕی شیعەو سوننە پاڵنەرەکەی دێوزەمەی رژێمی پێشوو بوو، لەگەڵ پێشینەیەکی مێژوویی ئاینی، ئەوا شەڕی کورد، بردنی سامانی وڵات و هەژارکردنی خەڵکی شیعەیە. ئەم رێچکەیە ئەوەنیە لەجێگایەکدا بوەستێت، بەڵکو دەبێتە هۆکاری دروستبوونی رقێکی گشتی. ئەم رقە گشتییە لەمیانەی بەردەوامی ژیان و ئازاری رۆژانە، دووبارەو دووبارە دەبێتەوە، چیرۆک و نەرەتیڤ و حەقایەتێکی خۆی بەرهەم دەهێنێت، وەک سلاڤینکا دارکیلک دەڵێت، ئێستا تێدەگەم بۆچی ئەو هەموو جولەکەیە کوژران، هۆکارەکەی هیچی تر نەبوو جگە لە بەئەویترکردنیان، ناونانیان، کورتکردنەوەیان بۆ ئەویتر.

ئیتر پاش ئەمە هەموو شتێک رێگەپێدراوبوو، تەنانەت هۆلۆکۆست و کامپەکان، دیارە هۆکاری تر هەن کەپاڵنەری مامەڵەی بەغدان لەگەڵ کورددا، هۆکاری جیوپۆلەتیکی و بەرژەوەندیی وڵاتانی دراوسێ و لاوازی کوردو هاوکاری هەندێک کورد لەخود نەفرەتی، خراپ ئیدارەدانی مەلەفی بەغداو هەولێر زۆر هۆکاری تریش. بەڵام جیاوازی گەورە هەیە لەنێوان تەکنیک و ستراتیژدا. بەرپرسیارکردنی کورد بەهەژاری خەڵک، سەرەتای پرۆسەی لەمرۆڤخستنی مرۆڤی کوردەو ئەمەش بنەمای زۆر کاری ترە. بەئەویتربوو، یانی نەفرەتلێکراو، بوون بەپاڵەوانی زۆر سەربوردەو هەقایەت کە وەک باوەڕو راستی بڵاودەبێتەوە و تەشەنە دەکات.

لەنێو شیعەدا ئەو باوەڕە بوونی هەیە کە لەکاتی هاتنەوەی مەهدی شەڕی لەگەڵ کورددا دەبێت. اعتبر خطیب جامع براثا جلال الدین الصغیر ان الکرد هم المارقه‌ المذکورون فی کتب الملاحم والفتن الذین سینتقم منهم الإمام المهدی حال ظهوره. وقال الصغیر فی محاضره‌ له «إن أول حرب سیخوضها المهدی ستکون مع الاکراد، وانه لن یقاتل أکراد سوریا أو أکراد إیران وترکیا بل سیقاتل أکراد العراق حصرا». ئەم دۆخی بەئەفسانەییکردنەی دوژمن بوونی کورد، بنەمای بەئەویترکردن و شەڕکردنیەتی، بۆ ناکۆتا. ئەم دۆخە لەڕاستیدا بۆ هەردوو خەڵکی ئاسایی کوردو شیعە ترسناکەو ئەوان دەبنە سووتەمەنی ئەم دۆخە. نوخبەی سیاسی شیعە بەبەردێک دوو چۆلەکە دەکوژێت، لەکاتێکدا کەسێکی تر بەرپرس دەکات لەهەمانکاتدا خۆی لەبەرپرسیارێتی پاکدەکاتەوەو هەوڵی ئەوە دەدا کەخۆی بکاتە پاڵەوانی سزادانی کوردو خەمخواردنی بەرژەوەندییەکانی خەڵک، ئەم دۆخە شوناسی شیعە لەتایفەوە دەگۆڕێت بۆ ناسیونالیزمێکی دەوڵەتیی. ناسیونالیزمێک کەتێکەڵە بەهەقایەتی دینی و ئەفسانەیی، لەپێناو زاڵبون بەسەر هەموو جیاوازیەکانی ناو عێراقدا، ئەمە دەرخەری ئەو راستییەیە کەعێراق بۆ هەمیشە جێگای بێرەو بردەی پێکهاتەکانی دەبێت هەتا یەکێک زاڵ دەبێت و ئەوانیتر یان لەناودەچن یان کەمینەبوونی خۆیان قبوڵ دەکەن. سوننە ئەم هەوڵەی دا و ئێستاش شیعە لەسەر هەمان رێچکەیە، سوننە پاش شکستی لەم پرۆسەیە تێنەگەیشت هەوڵیدا نکوڵی لێبکات و لەئەنجامدا بوو بەقوربانی. کورد دەبێت لەم پرس و پەیوەندییە وانە وەربگرێت، لێرەدا چەند پێشنیارێک ئاماژە پێدەکەم :

یەکەم، پەیوەندیی نێوان کوردستان و عێراق پەیوەندیی هێزە، ئەمە مانای وەهایە کەپەیوەندییەکە پەیوەندیی یاساو دەستورو ماف نییە، دیارە یاساو دەستور گرنگە، بەڵام لەدۆخی عێراقدا هێز یاسا بەرجەستە دەکات، لەهەمانکاتدا رێگریی لێدەکات. بۆیە بونیادنانی هێز بەمانا فراوانەکەی دەبێت پرۆژەی کوردبێت، هێز تەنها بریتی نییە لەهێزی چەکدار، بەڵکو هێز پێکەوەگرێدانی هەموو توانا جیاوازەکانە کە یەکەیەک هەیەتی لەمیانەی کات و شوێندا، یان دەتوانێت بەدەستی بهێنێت لەمیانەی پەیوەندی لەگەڵ ئەوانیتردا، هەندێک بنەمای هێز هەیە نەگۆڕە، وەک خاک، سامانی سروشتی، کەلتور، مێژوو، هەندێکیشی گۆڕاوە وەک توانای ئابوری، تەکنەلۆجی، سەربازیی، لایەنەکانی کوردستان هێز لەبەرامبەر یەکتردا بونیاد دەنێن، نەک لەبەرامبەر ئەویتر، بۆیە پرۆسەی بونیادنانی هێز لەهەرێم، پرۆسەی لاوازییکردنە لەبڕی بەهێزبوون.

دووەم، دەبێت هەرێم بۆ ماوەیەک بتوانێت خۆی بژێنێت و لەمیانەی ئەو کاتەدا کەمپەینێکی میدیایی بکات کەئەو نایەوێت لەسەر داهاتی بەسرا بژی و نەهامەتی خەڵکی باشور هەرێم لێی بەرپرسیار نییە، چونکە ئەم پرسە کۆتایی نەیات ئەوا وەک تۆپەڵە بەفری خلۆربوەوە هەتا بێت گەورەو گەورەتر دەبێت و دۆخی خراپی گەندەڵی و ئابوری باشور ئەیکاتە کارتێکی پۆپۆلیستی هەرزان بۆ بەدەستهێنانی دەنگ. لەهەموو هەڵبژاردنێکدا گەورە و گەورەتر دەبێت.

سێیەم، پێش هەموو شتێک هەرێم ئەمە دەبێت وەک مەترسییەکی گەورەبوو لەداهاتودا ببینێت، هەر لەئێستاوە چۆن خۆی لێ بپارێزێت، خۆپاراستن بەئاراستەی ناوەوەو دەرەوە دەبێت، گەندەڵی و خۆخۆریی ناوەکی، هەرێم زیاترو زیاتر دەکاتە بابەتی ئەویتربوون.