سەرکۆ یونس

گۆڕانكارییە خێراو یەك لەدوای یەكەكانی بەهای دۆلار بەرامبەر بەدیناری عێراقی، بەشێوەیەكی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ كاریگەری دەبێت لەسەر كۆی مامەڵەكانی كڕین و فرۆشتن و قەرزو قیستی مامەڵەكاران، لەم نێوەندەدا هاووڵاتیان بارگرانی زیاتریان لەسەرشان دەوەستێت.

لەبیست ساڵی رابردووی هەرێمی كوردستاندا، دوای ئەوەی داهاتی حكومەت و داهاتی تاكەكەس بەرەو بەرزبوونەوە رۆیشت، زۆربەی كڕیاران و هاونیشتمانیانی هەرێم بۆ بەدەستهێنانی شمەك و كاڵاو كەلوپەلی ناوماڵ و ئۆتۆمبیل و یەكەی نیشتەجێبوون، پەنایان بۆ شێوازی مامەڵەی قیست و قەرزی درێژخایەن بردووە، لەم رێگەیەوە دەتوانین بڵێن خواستی زۆربەی كۆمەڵگا هاتووەتەدی و پێداویستییەكانیان دابینكردووە، بەتایبەتی هەموو ئەو كەسانەی كەداهاتیان دیاریكراوە و مووچەخۆری حكومین..

لەدوو ساڵی رابردودا بەهۆی دابەزاندنی بەهای دیناری عێراقی لەلایەن بانكی ناوەندییەوە، بەنزیكەی 25%  هێزی شت كڕینی دیناری عێراقی بەهاكەی لەدەستداو مامەڵەكارانی قیست و قەرزی دۆلار ناچار بۆ دانەوەی قیستەكانیان دینارەكانیان لەبازاڕدا رێژەی 25% زیاتریان بۆ دۆلار دەگۆڕییەوە، ئەمە قۆناغی یەكەمی بارگرانی گۆڕانكارییەكانی ئاڵوگۆری دینار بەدۆلار بوو.

لەماوەی دوو مانگی رابردودا، جارێكی تر بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلار، رێژەی 15% بەهای لەدەستاو سەرەڕای جێگیری نرخی ئاڵوگۆڕ لەبانكی ناوەندیدا بۆ هەر دۆلارێك هەزارو 460 دینارە، بەڵام بەهۆكاری كەمكردنەوەی خستنەڕووی قەبارەی دۆلار لەلایەن بانكی ناوەندی و سپیكردنەوەی دۆلار لەبازاڕەكانی عێراق  لەهەمانكاتدا فشارەكانی بانكی فیدراڵی و وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا بۆ بانكی ناوەندی و حكومەتی عێراقی و هەندێ هۆكاری تر، دینار بەهاكەی كەمبووەوە.

بەهەردوو گۆڕانكارییەكە رێژەی 40% بەهای دینار بەرامبەر دۆلار كەمبووەتەوە، لەم نێوەندەدا هەموو ئەو كەس و كڕیارانەی كەقیست و قەرزیان لەسەرەو بەپێی گرێبەستی یاسایی پێویستە بەدۆلار بیدەنەوە تووشی زەرەرو زیانی دارایی دەبن و بارگرانی زیاتریان لەسەر دەكەوێت.

بۆ خۆبەدوورگرتن لەم شێوازی مامەڵەیەو خۆپاراستن لەزەرەرو زیانی گۆڕینەوەی دینار بەدۆلار هەندێ هەنگاوو رێكاری گرنگ و جێ بایەخ هەیە:

- پێویستە حكومەت بەیاسا، سەرجەم مامەڵەكانی كڕین و فرۆشتن لەبچووكترین مامەڵەوە بۆ گەورەترین، بەدراوی نیشتمانی رێكبخات و سزای سەرپێچیكاران بدات.

- هەموو گرێبەستەكانی وەبەرهێنان و بازرگانی لەنێوان حكومەت و لایەنی دووەمدا بەدینار بێت، بۆ ئەوەی مامەڵەكاران لەزەرەرو زیانەكانی گۆڕینەوەی دینار بەدۆلار بەدووربن.

-  هۆشیاری و بەرچاوڕوونی كڕیاران گرنگە، داهات بەچی دراوێكە بەو دراوە خەرجییەكان رێكبخرێنەوە، بەتایبەتی مووچەخۆرانی حكومی و كرێكاران، لەبەرئەوەی كەمووچەو كرێ بەدینارە باشترە خۆیان بپارێزن لەكڕین بەدۆلار، چونكە لەبەرژەوەندیان نییە دینار بگۆڕنەوە بەدۆلار، هەوڵبدەن ئەو پێداویستییانە بكڕن كەبەدینارە.

-  بۆ هەموو ئەو هاووڵاتیانەی كە داهاتەكانیان بەدینارە، پێویستە مامەڵەی قیست و قەرزەكانیان لەو كۆمپانیایانە بكەن كەمامەڵە بەدینار ئەنجامدەدەن.

-  دراوی یاسایی و فەرمی لەهەرێم و عێراقدا، دینارە، زۆر گرنگە هەموو لایەك بەگشتی و هۆكارەكانی راگەیاندن و سۆشیال میدیا بەتایبەتی، لەهەوڵی بڵاوكردنەوەی هۆشیاری ئابوری و داراییدا بن، بۆ پاڵپشتیكردنی دینار، چونكە یەكێك لەهۆكارەكانی بەرزی بەهای دراو، متمانەیە، هەتا متمانەی هاووڵاتیان بەدراوە نیشتیمانییەكەیان زیاتر بێت، بەهای دراوەكەیان بەرزتر دەبێت، لەماوەی دوومانگی رابردوودا، زۆربەی خەڵك كاریگەر بوون بەهەواڵە بەپەلەو لەناكاوەكانی سۆشیال میدیا، بەداخەوە رۆڵێكی نێگەتیڤیان بینی.

-پێویستە لەكاتی ئیمزاكردنی گرێبەستی قەرزو قیستی درێژخایەندا، بەندێك هەبێت تایبەت بێت بەنەرمی نواندنی گرێبەستەكە بۆ ئەوەی لەكاتی گۆڕانكاری لەبەهای دراوەكاندا هیچ لایەنێك تووشی زەرەرو زیان نەبن، بەشێوەیەك لەبەرژەوەندنی هەردوولادا بێت.

- پێویستە مامەڵەكردنەكان بەدراوی نیشتمانی بكرێت بەكلتور، ناكرێت و لەبەرژەوەندی ئابوری تاك و خێزان و كۆمەڵگا نییە، لەپاڵ دراوی نیشتیمانیدا دراوێكی بیانی بەهابەرز مامەڵەی پێوە بكرێت و بەكاربهێنرێت.

هیوادارین، بابەتی مامەڵەكردنی قیست و قەرز بەدۆلار، چارەسەر بكرێت بۆ ئەوەی كێشەی دارایی و كێشەی كۆمەڵایەتی لێنەكەوێتەوە.

*ئابووریناس