هیوا ناسیح
ساڵی ١٩٧٦ کتێبێکی گرنگ به‌زمانی ئیتاڵی له‌لایه‌ن رۆژنامه‌نووسێکی ناوداری ئه‌و وڵاته‌ به‌ناوی فرانز مه‌رییا ده‌زارۆ (franz maria d›asaro) له‌سه‌ر شۆڕشی ئه‌یلول و سه‌رۆکه‌‌که‌ی بڵاوکراوه‌ته‌وه‌، نووسه‌ری ناوبراو ١٧ ساڵ په‌یامنێری رۆژنامه‌و گۆڤاره‌کانی ئیتالیا بووه‌ له‌به‌غداو له‌نزیکه‌وه‌ ئاگاداری شۆڕشی ئه‌یلول بووه‌، هاوکات ساڵانێکی زۆر نزیکی بارزانی باوک (مسه‌فا بارزانی) بووه‌، ده‌یان چاوپێکه‌وتن و ریپۆرتاژی به‌زمانی ئیتاڵی له‌گه‌ڵ و له‌سه‌ر کێشه‌ی کورد له‌میدیای ئیتاڵیدا بڵاوکراوه‌ته‌وه‌. ساڵی ١٩٢٥ له‌دایکبووه‌و ساڵی ٢٠٠٤ کۆچی دوایی کردووه‌.
به‌پێی زانیارییه‌کان ئه‌مه یه‌که‌م کتێبه‌ له‌سه‌ر کوردو کوردستان به‌زمانی ئیتاڵی، که‌ له‌سه‌ده‌ی رابردوودا چاپکرابێت. نووسه‌ر دوای رووخانی رژێمی پاشایه‌تی عێراق له‌ ١٤ی ته‌مموزی ١٩٥٨ وه‌ک په‌یامنێری رۆژنامه‌یه‌کی ئیتاڵی ده‌که‌وێته‌ به‌غداو یه‌‌کسه‌ر ئاشنایه‌تی له‌گه‌ڵ کێشه‌ی کورد په‌یدا ده‌کات، له‌وکاته‌وه‌ به‌ره‌ودوا به‌رده‌وام وتارو ریپۆرتاژو بابه‌ته‌کانی له‌سه‌ کورد د‌ه‌نووسێ و له‌ئیتاڵیا بڵاویانده‌کاته‌وه‌، کاتێک مسته‌فا بارزانی له‌یه‌کێتی سۆڤییه‌ت له‌ ٦ی ئۆکتۆبه‌ری ١٩٥٨ ده‌گه‌‌ڕێته‌وه‌، ده‌زارۆ (نووسه‌ری ئه‌م کتێبه‌) له‌فڕۆکه‌خانه‌ی به‌غدا له‌گه‌ڵ جه‌ماوه‌رێکی زۆری خه‌ڵکی باشور، پێشوازی له‌بارزانی ده‌کات، دواتریش بۆ ماوه‌ی دوو مانگ له‌ئوتێل سه‌میر ئه‌میس لهشاری به‌غدا، شوێنی حه‌وانه‌وه‌ی بارزانی، میوان ده‌بێت و له‌نزیکه‌وه‌ شانده‌کان ده‌بینێت، که‌ بۆ به‌خێرهاتنه‌وه‌و سه‌ردانی بارزانی هاتبوون، له‌و کاته‌دا ده‌زارۆ یه‌که‌م رۆژنامه‌نووسه‌، چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ بارزانی ده‌کات و له‌ڕۆژنامه‌ ئیتاڵییه‌کاندا بڵاوی ده‌کاته‌وه‌.
به‌م جۆره‌ رۆژنامه‌نووسی ناوبراو به‌درێژایی حه‌ڤده ساڵ، واته‌ له‌ ١٩٥٨ه‌وه‌ تاهه‌ره‌سی ١٩٧٥، وه‌ک ده‌‌ڵێن به‌ نان و دۆی خۆی، به‌به‌رده‌وامی وتاری له‌سه‌ر شۆڕشی ئه‌یلول و بارزانی نوسیووه‌، له‌به‌غدا له‌نزیکه‌وه‌ ئاگاداری گۆڕانکارییه‌کان و جموجوڵه‌ سیاسییه‌کان بووه‌، چاوی به‌زۆربه‌ی کاربه‌ده‌سته‌کانی حکومه‌تی عێراق و لێپرسراوانی کوردیش که‌وتووه‌، شاهیدێکی ده‌گمه‌نی ئه‌و مملانێ، شه‌ڕو دانوستان و دۆزی نه‌ شه‌ڕو نه ‌ئاشتیانه‌ی نێوان شۆڕشی کوردو حکومه‌تی عێراق بووه‌.
ناوبراو زۆر سه‌رسامی بارزانی بووه‌و بگره‌ زۆرجار زیاده‌ڕه‌وییه‌کی بێسنوری لهوه‌سف و ستایشی بارزانیدا نووسیوه‌، واتا به‌گشتی کتێبه‌که‌ی پیاهه‌ڵدان و ستایشی رۆڵی بارزانییه‌، به‌ڵام لێره‌و له‌وێ چه‌ند ره‌خنه‌یه‌کیشی له‌بڕیارو هه‌ڵسوکه‌وت و ره‌فتاری ناوبراو گرتووه‌. جگه له‌وه‌ش هه‌‌ندێک لێدوانی د.مه‌حمود سۆرانی تێدایه‌ له‌سه‌ر هه‌ره‌سی ١٩٧٥، که‌ بەنێگه‌تیڤ بۆ سه‌رکردایه‌تی و سه‌رۆکی ئه‌وسای پارتی دیموکراتی کوردستان ده‌که‌وێته‌وه‌.
د.جاسم خۆشناو، که‌مامۆستای زانکۆیه‌ له‌یه‌کێک له‌زانکۆ به‌ناوبانگ و دێرینه‌کانی ئیتاڵیا (زانکۆی پیزا)، جگه‌ له‌وه‌ی کۆتایی حه‌فتاکانی سه‌رده‌ی رابردوو چه‌ند ساڵێک له‌سه‌ره‌تای شۆڕشی نوێ پێشمه‌رگه‌ی یه‌کێتی بووه‌، ساڵی ١٩٨١ روویکردووەته‌ ئیتاڵیاو دوو دکتۆرای له‌بواره‌کانی (په‌یوه‌ندییه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان و مافی مرۆڤ)دا هه‌یه‌، چه‌نددان بڕواننامه‌‌ی نێوده‌وڵه‌تی له‌بواره‌کانی مێژوو، هه‌ڵبژاردن، رێکخراوی مه‌ده‌نی و ..هتد هێناوه‌. چه‌ند کتێبێکی له‌سه‌ر کورد له‌زمانی ئیتاڵییه‌وه‌ وه‌رگێڕاوه‌، ده‌یان وتارو لێکۆڵینه‌وه‌ی له‌سه‌ر کوردو کێشه‌که‌ی به‌ئیتاڵی بڵاوکردووەته‌وه‌، سه‌رپه‌رشتی و رێکخه‌ری چه‌ندان کۆنفرانس و سیمینارو بۆنه‌ی که‌لتوری و سیاسی و رۆشه‌نبیریی کوردی بووه‌ له‌‌و وڵاته‌. من وا بۆ ساڵێک ده‌بێت ناوبراو ده‌ناسم، ئه‌و به‌سروشتی خۆی، سه‌ره‌ڕای ئه‌و هه‌موو بڕوانامه‌و نووسین و خه‌باته‌ی بۆ نه‌ته‌وه‌که‌ی کردووه‌، که‌سێکی هێمن و ساده‌و خاکی و خۆده‌رنه‌خه‌ره‌. چونکه‌ بێجیاوازی ره‌خنه‌ی لایه‌نه کوردستانییه‌کان ده‌کات، هیچ لایه‌نێک بایه‌خی خۆیان پێ نه‌داوه‌و تیشکۆی راگه‌یاندنیان نه‌خستۆته‌ سه‌ر، رێک پێچه‌وانه‌ی خاوه‌ن دکتۆراو بڕواننامه‌ ساخته‌کانی کوردستان، که‌ سه‌ر به‌خۆیانن و هه‌ڵیان ده‌کێشن و گه‌وره‌یان کردوون!
ساڵی ١٩٨٦ به‌ڕێکه‌وت دکتۆر جاسم ئه‌م کتێبه‌، لەلای کتێب فرۆشێکی به‌رده‌م زانکۆکه‌ی، که‌ وانه‌ی تیا ده‌ڵێته‌وه‌ له‌ئیتاڵیا ده‌دۆزێته‌وه‌، پێی سه‌یر ده‌بێت تائێستا هیچ که‌سێک نه‌ باسی ئه‌م کتێبه‌ی کردووه‌، نه ‌ئه‌میش له‌هیچ کوێیه‌ک بینیویه‌تی، بۆیه ناوبراو‌ بۆ ئه‌وه ‌ده‌چێت، هه‌ر یه‌کسه‌ر دوای چاپکردنی ساڵی ١٩٧٦ له‌لایه‌ن باڵیۆزخانه‌ی ئه‌وکاته‌ی رژێمی به‌‌عس لەئیتاڵیا، سه‌رجه‌م نوسخه‌کانی کتێبه‌که‌ کڕڕا بێت و له‌نێو برابێت، تا ده‌نگی کوردو شۆڕشه‌که‌ی به‌هیچ کوێیه‌‌کی دونیا نه‌گات!

دکتۆر جاسم، وه‌ک که‌سێکی ئه‌کادیمی و زانستخوازو په‌رۆشی مێژوو و خه‌باتی کورد، هیممه‌ت ده‌کات چه‌ند ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر ئه‌م کتێبه‌ ناوازه‌یه‌ وه‌رده‌گێڕێت، که‌گومانی تێدا نییه‌ چه‌ندان مانگ کارو شه‌ونوخونی ویستوه‌ تا لەئیتاڵییه‌وه‌ بۆ کوردییه‌کی ره‌وان و جوان وه‌ریگێڕاوه‌، دوای ساڵانێکی زۆرو چه‌نده‌ها جار پیاچوونه‌وه‌ به‌وه‌رگێڕراوه‌ کوردییه‌که‌ بڕیارده‌دات بڵاویبکاته‌وه، کتێبه‌که‌ دواتر دیزانیش کراوه‌، که‌زیاتر له‌ ٤٠٠ لاپه‌ڕه‌یه‌‌.
سه‌ره‌تا له‌ڕێگه‌ی مامۆستایه‌کی زانکۆی سه‌ڵاحه‌دین – هه‌ولێره‌وه‌ که‌هاوڕێی بووه‌، پێشنیازی بۆ ده‌کرێت که‌ده‌زگای بارزانی بۆی چاپ بکه‌ن، دوای هێنان و بردن و چاوه‌ڕوانییه‌کی زۆر، نائومێدی ده‌که‌ن و بۆی چاپ ناکه‌ن، دیاره‌ هۆکه‌ی روونه‌، که‌ له‌به‌رئه‌وه‌‌ بووه‌، نووسه‌ر چه‌ند جارێکی که‌م ره‌خنه‌ی له‌بارزانی باوک گرتووه‌، که‌ئه‌مه‌ش بۆ که‌سێکی ئه‌وروپی و رۆژنامه‌نووس و ئه‌کادیمی، زۆر کارێکی ساده‌و نۆرماڵه‌، بگره‌ نه‌بوونی ره‌خنه‌ له‌تووێژینه‌وه‌و کتێبێکدا، مانای که‌مایه‌سی ده‌گه‌یه‌نێت، چونکه‌ له‌ ره‌گه‌زی بابه‌تیبوون دوور ده‌که‌وێته‌‌وه‌. ئیتر به‌م جۆره‌ دوای به‌فیڕۆدانی چه‌ندان مانگ، دکتۆر جاسم دڵنیا ده‌بێت کەده‌زگای بارزانی نایانه‌وێت‌ بڵاوی بکه‌نه‌وه‌.
دوای نائومێدبوونی له‌وان ئه‌مجار ناچار بۆ دۆزینه‌وه‌ی ده‌زگایه‌ک بۆ بڵاوکردنه‌وه‌ی، باسی کتێبه‌که‌ لای رۆژنامه‌نووسێکی یه‌کێتی ده‌کات، ئه‌ویش پێشنیازی بۆ ده‌کات، که‌ بۆی بنێرێت، تا لەڕێگه‌ی یه‌کێک له‌ده‌زگاکانی یه‌کێتییه‌وه‌ به‌چاپی بگه‌یه‌نێت، ئه‌میش بۆی ده‌نێرێت. ئه‌م له‌لای خۆیه‌وه‌ وای بۆ ده‌چێت، که‌ مادام کتێبه‌که‌ به‌دڵی پارتی نه‌بووه‌، ئه‌وه‌ یه‌کسه‌ر به‌دڵی یه‌کێتی ده‌بێت و بۆی بڵاوده‌که‌نه‌وه‌، به‌تایبه‌ت ئه‌م لەسه‌ختترین قۆناغه‌کانی خه‌باتی ئه‌و حزبه‌دا واتا ساڵانی کۆتایی حه‌فتاکان پێشمه‌رگه‌ی ئه‌و حزبه‌ بووه‌، پاشانیش له‌ساڵی ١٩٨١ه‌وه که‌ له‌ئیتاڵیا نیشته‌جێ بووه‌، یه‌کێک بووه‌ له‌چالاکوانه‌کانی رێکخسته‌کانی یه‌کێتی و ماوه‌ی ١٥ ساڵیش به‌رپرسی کۆمیته‌ی رێکخستنی یه‌کێتی بووه‌ له‌ئیتاڵیا، بۆیه‌ ئومێدی زۆره‌ که‌ئه‌وان بۆی چاپ بکه‌ن. پاش ماوه‌یه‌کی زۆر و به‌دواداچوون و سۆراخی کتێبه‌که‌، ئه‌مانیش کاتی ده‌کوژن و بۆی چاپ ناکه‌ن، دواجار به‌ڕوونی پێی راده‌گه‌یه‌نن، که‌ مه‌کته‌بی بیرو وشیاریی یه‌کێتی ده‌ڵێن: له‌به‌رئه‌وه‌ی کتێبه‌که‌ به‌پۆزه‌تیف باسی رۆڵی مه‌لا مسته‌فا ده‌کات، ئه‌وه‌ش به‌سوود و قازانجی پارتی و سه‌رکردایه‌تی پارتی ده‌شکێته‌وه‌، بۆیه‌ کتێبه‌که‌ی بۆ بڵاوناکه‌نه‌وه‌. ئیتر دواجار له‌هه‌ردوولا نائومێد ده‌بێت، ناچار له‌م سه‌ره‌تای ساڵه‌دا به‌شێوه‌ی پی دی ئێف و له‌سایته ‌کوردییه‌کاندا به‌شێوه‌ی کتێبی ئه‌له‌کترۆنی بڵاویده‌کاته‌وه‌!
ئینجا ئێستا خوێنه‌ر له‌وەڵامی سه‌یری هه‌ردوو حزبه‌ باڵاده‌سته‌که‌ی کوردستان سه‌باره‌ت به‌کتێبه‌که‌ تێده‌گات. له‌بری ده‌ستخۆشی و خه‌ڵاتکردنی د. جاسم، واتا وه‌رگێڕی کتێبه‌که‌، دوای دووساڵ ده‌ستی ده‌ستی و هێنان و بردن، ناچار ده‌بێت له‌ئینته‌رنێت بڵاویبکاته‌وه‌. سه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌ ده‌زانین، که‌ئه‌و دوو حزبه‌ چۆن رێز لەماندووبوون و کۆششی سه‌دان سه‌عات کاری وه‌رگێڕان و نووسینه‌وه‌ی که‌سێکی ئه‌‌کادیمی کورد ده‌گرن، که‌هیچ سودێکی ماددی له‌و کاره‌یدا نییه‌، جگه‌ له‌وه‌ی ناوبراو بۆ ئاسوده‌کردنی ده‌روونی خۆی و وه‌ک ئه‌رکێکی نیشتمانی و نه‌ته‌وایه‌تی ئه‌نجامی داوه‌!
له‌ڕاستیدا ئه‌م کارانه‌ ده‌بێت ده‌زگایه‌کی ئه‌کادیمی نامه‌خانه‌ی نیشتمانی پێی هه‌ستێت و خه‌ڵاتی هه‌رکه‌س و لایه‌نێکیش بکات، که‌هاوکاریان بێت، ده‌بێت حزبی کوردی و سه‌رکردایه‌تییه‌کانیان که‌ی بگه‌نه‌ ئه‌و ئاسته‌ی، که‌نابێت چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ بن، کەنووسینه‌ مێژوویی و تووێژینه‌وه‌ زانستی و بابه‌تییه‌کان له‌سه‌ر کوردو شۆڕشه‌که‌ی، هه‌میشه‌ به‌دڵ و بۆ به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌وان بێت، زۆر ئاساییه‌ ره‌خنه‌ و سه‌رنجی واشی تێدابێت، که‌ پێچه‌وانه‌ی بۆچوون و به‌رژ‌‌ه‌وه‌‌ندی ئه‌وان ‌بێت. ئاخر که‌ی له‌وه‌ ده‌گه‌ن، که‌ نووسینی مێژوو هه‌ر پیاهه‌ڵدان و ستایش نییه‌، که‌ی تێده‌گه‌ن، که‌ئه‌مڕۆش نه‌بێت، سبه‌ی سه‌رجه‌م خاڵه‌ لاوازو نوشست و شکست و هه‌ڵه‌و په‌ڵه‌‌کانی بزوتنه‌وه‌ی کوردایه‌تی به‌ نه‌شته‌ری تووێژینه‌وه‌ی ئه‌کادیمیی بابه‌تییانه‌ی زانستخوازانه‌ له‌شه‌نوکه‌و ده‌درێن و مێژوو ره‌حم به‌که‌س ناکات.
دواجار مێژووش ئه‌وه‌یه‌، که‌ که‌سانی بێلایه‌ن و ئه‌کادیمی، بێ ئه‌وه‌ی جوڵێنه‌ری به‌رژه‌وه‌ندخوازی و لایه‌نخوازی و ده‌مارگیریی حزبایه‌تی و هه‌ست و سۆز کاریان تێبکات، تۆماری ده‌که‌ن، نه‌ک ئه‌وه‌ی سه‌رکرده‌کانی خۆمان، که دێن پرۆسه‌ی (دووباره‌ نووسینه‌وه‌ی مێژوو) ئه‌نجامده‌ده‌ن و به‌دڵی خۆیان و بێ ره‌چاوکردنی هیچ ره‌گه‌زێکی لێکۆڵینه‌وه‌ی زانستییانه‌ به‌کتێبی قه‌باره‌ گه‌وره‌ ده‌ینووسنه‌وه‌.