د. كامەران مەنتك

بەشی دووەم

بۆچی باشووری ناوەڕاست كرایە سەنتەر؟ لێرەدا ئەو پرسیارە سەرهەڵدەدات، كە دەبێت هەڵوەستەی لەسەر بكەین و وەڵامی بدەینەوە، بە پێچەوانەی ئەوەی، كە لەسەر مێژووی ئەو بەشە نووسراوە و هۆكارەكەی دەگەڕێننەوە بۆ وریایی و زیخی ئەو بەشە، بەڵام ئەمە هەڵەیەكی مێژوویی كوشندەیە و دەبێت ڕاست بكرێتەوە، لەبەر ئەوەی هۆكاری بەسەنتەربوونی ئەو بەشە، هۆكارێكی جیۆستراتیژییە و دەكەوێتە ناوەڕاستی باشووری كوردستانی گەورەوە، واتە دەكەوێتە ناوەڕاستی ئەو هێڵە ستراتیژییەی لە بەشی پێشووتردا ئاماژەی پێكرا، کە لەسەر دەریای سپی ناوەڕاستەوە درێژ دەبێتەوە تاوەكو كەنداو، ئەو بەشە لە ڕووی ئابووری و ستراتیژییەوە دەكرێت وەك روحی كوردستان هەژمار بكرێت، لە ڕووی ستراتیژییەوە دەكەوێتە سەر هەردوو دەروازەی دەریایی، لەسەر دەریای سپی ناوەڕاست و ئاوەكانی كەنداو، كە بە لەیەكتر دابڕینی ئەو دوو دەروازەیە، كوردستان لە وڵاتێكی كراوەوە، بە چەمكە جیۆپۆلەتیكییەكەی دەبێتە وڵاتێكی داخراو، بۆیە هەمیشە هەوڵدراوە ناوبڕێك لە نێوان ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵاتی كوردستان دروست بكرێت، كە ئەمە یەكێك لە ئامانجە سەرەكییەكانی دابەشكردنی كوردستان و ئاڵۆزبوونی مەسەلەی كوردە، بەشێوەیەك نەتوانرێت هیچ چارەسەرییەك بۆ ئەو مەسەلەیە لەلایەن هیچ دەوڵەتێكەوە بە تەنیا بدۆزرێتەوە و وەك كۆمەڵیش بەرژەوەندییەكانیان هێندە رووبەڕوو ببێتەوە، نەتوانن بیر لە چارەسەری بكەنەوە و هەمیشە لە پەیوەندی و هەماهەنگیدابن بۆ لێدان و سەركوتكردنی كورد، لە ڕووی ئابووریشەوە، ئەو پشتێنەیە، بە سەبەتەی دەوڵەمەند و پڕخێر و بێری كوردستان هەژمار دەكرێت، هەر لەسامانی سەرزەوییەوە وەك كشتوكاڵ، تا دەكاتە نەوت و گاز و سلیكۆن، كە بەم دواییە لە ڕۆژئاوای كوردستان دۆزرایەوە و ململانێیەكانی لەو ناوچەیە چڕتر كردەوە. زۆرینەی كێڵگە بەپیتەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەوێتە سەر ئەو پشتینەیە، بۆیە لەگەڵ هاتنی مۆدێرنیتە بۆ رۆژهەڵات، ئەو پشتێنەیە بوو بە بنكەی ململانێیەكی جیهانی چڕ، ڕەنگ بێت پڕۆژەی رێگەی هێڵێ ئاسنی بەغدا-بەرلین، كە بەشێكی گرنگی ڕێك بەسەر ئەو پشتینەیەدا تێدەپەڕی و وەك دەڵێن یەكێك لە هۆكارە گرنگەكانی دایسانی جەنگی یەكەمی جیهانی بوو، نمونەیەکی لەباربێت بۆ بایەخی ئەو پشتێنەیە!

هاوكات وەك ئاماژەی پێكرا ئەو پشتێنەیە، واتە باشووری كوردستانی گەورە، یەكێك لە هۆكارە گرنگەكانی دابەشبوونی كوردستان بوو، هەر بەشەش لەو سێ پارچەیەی باشووری بەسەر دابەشكرا، بایەخی گرنگی خۆی هەیە، بۆ نمونە بەشی ڕۆژئاوا، كە ئێستا بە ڕۆژئاوای كوردستان دەناسرێت و بزووتنەوەیەكی نیشتمانی بەهێز ئیدارەی دەدات، جگە لەوەی دەروازەیەكی گرنگی كوردستانە، سەرباری بچووكی ئەو بەشە زیاتر لە 48% ئابووری هەموو سوریا پێكدەهێنێت و نەوت و گازو سلیكۆن و كشتوكاڵێكی بەپیت و بەبەرهەم و بوونی توانایەكی كارامە و لێهاتوو لە بەرهەمهێنانی كشتوكاڵ لەخۆ دەگرێت، ئەمە وایكردووە، سوریا بە ڕادەیەكی زۆر پشت بە ئابووری ئەو بەشە ببەستێت، باشووری ناوەڕاست، واتە هەرێمی كوردستان، جگە لەوەی لە ڕووی كشتوكاڵەوە ناوچەیەكی پڕ بەرهەم و گرنگە، دەكەوێتە سەر ئەو هێڵە نەوتییەی كە لە ڕۆژئاواوە درێژ دەبێتەوە تاوەكو دەگاتە ناوچە پر نەوتییەكانی قەسری شیرین وكرماشان و هەمەدان و ... هتد، لە ڕووی ستراتیژیشەوە، ئەو بەشە دەتوانین بە كرۆكی ئەو بنەمایەی بچوێنین، كە دەكرێت هەموو كوردستانی لەسەر یەكبخرێتەوە، بەهەمان شێوە زۆربەی كیڵگە نەوتییەكانی ئێرانیش لە باشوورەوە دەكەوێتە رۆژهەڵاتی كوردستانەوە.

كەواتە دابەشكردنی باشووری كوردستان بۆ سێ پارچە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو بایەخەی هەیەتی، بێگومان ئەمە ئەوە ناگەیەنێت، كە پارچەكانی تر وەك ناوچەكانی باكوور بایەخی خۆیان نییە، لەبەرئەوەی باكووریش ئەو دەروازەیەیە، كە لە ڕووی جوگرافییەوە ناوەڕاستی ئاسیا و خوارووی قەوقاز بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە دەبەستێتەوە، هاوكات پردێكیشە بۆ بەیەكەوە بەستنەوەی ئەوروپا بە ئاسیاوە، كاتێك دەڵێن توركیا پردێكە ئاسیا و ئەوروپا بەیەكەوە دەبەستێتەوە، ئەوە بەشی هەرە زۆری ئەو پردە دەكەوێتە سەر خاكی كوردستان، بەڵام لە ڕووی ئایوورییەوە دیارە باشووری كوردستان گرنگییەكی تایبەتی خۆی هەیە. بۆیە دابەشكردنی باشوور بەسەر سێ وڵاتی وەك سوریا و ئێراق و ئێران، بووە هۆی ئەوەی كێشەی كورد نەك هەر ببێتە ئالۆزترین كێشە لە ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست، بەڵكو ببێتە یەكێك لە كێشە هەرە ئاڵۆزەكانی جیهانیش، كە چارەسەركردنی پێویستی بە گۆڕانی هاوسەنگی هێزی جیهانییەوە هەبێت، واتە؛ هیچ وڵاتێك لەو وڵاتانەی كوردستانی بەسەر دابەشكراوە، نەتوانێت بە تەنیا چارەسەری ئەو كێشە بكات، هەر هەوڵێكی تەنیا بۆ چارەسەری ئەو كێشەیە، بەرژەوەندی وڵاتەكانی تر دەخاتە مەترسییەوە، بۆ نمونە چارەسەری كێشەی كورد لە ڕۆژهەلات، كێشە بۆ توركیا و ئێراق دروست دەكات، هاوكات چارەسەركردنی كێشەی كورد لە ڕۆژئاوا، كێشە بۆ سوریا و توركیا و ئێراق دروست دەكات، بەڵام چارەسەری كێشەی كورد لە باشووری ناوەڕاست، واتە لەو پارچەیەی پێیدەگوترێت هەرێمی كوردستان، كێشە بۆ هەموو ئەو دەوڵەتانە دروست دەكات، كە كوردستانیان بەسەر دابەش كراوە، واتە باشووری كوردستان بۆتە ئەو پانتاییە جوگرافییەی سنوورەكانی هەر چواردەوڵەتی ئێران و توركیا و ئێراق و سوریا بەیەكەوە دەبەستێتەوە، ئەمەیە وایكردووە باشوور بكرێتە سەنتەری ئەو جووڵانەوە چەكدارییەی، هەموو سەدەی بیستەمی گرتەوە و ئێستاش تا رادەیەك بەردەوامە، لەبەرئەوەی لە هەرێمەوە دەتوانرێت هاوسەنگی هەموو ئەو دەوڵەتانە رابگیرێت، كە كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە و هاوكات لە هەرێمیشەوە دەتوانریت كۆنتڕۆڵی هەر جووڵەیەكی كورد بكرێت لە هەموو پارچەكانی تری كوردستان، واتە بكرێتە ئەو زەمینەیەی خەونێكی ساختەی كوردی لەسەر بونیات بنرێت و خەونە گەورەكەی تیا سەركوت بكرێت، وەك دەڵێن دار لە ناوەڕاستەوە دەشكێت، بۆیە بۆ ماوەی یەك سەدە بە پێچەوانەی ئەوەوە کە نووسراوە، باشوور نەك نەبووە سەنتەری هێزی كوردی، بەڵکو بووە ئەو سەنتەرەی تێیدا لە مەسەلەی كورد بدرێت و كوردی تێدا بشكێنرێت و پەرتەوازە بكرێت.