هاوڵاتی قوباد تاڵەبانی، پرۆژهیهكی نیشتهجێبوون له بناری شاخی گۆیژه دانیشتوانی سلێمانی دابهشی دوو بهره كردووه. ئەمڕۆ چورشەممە 5ی حوزەیرانی 2024، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران له وتارێكدا بۆ رۆژنامهی (سهباح)ی زمانحاڵی حكومهتی عێراق رایگەیاند، یەکەمجارە دەبینین لە کوردستان و عێراقدا پرسی ژینگە دەبێتە جێی مشتومڕێکی لەم ئاستە و هاوڵاتی دەیەوێت لەڕێگەی پرسی ژینگەوە فشار لەسەر دەسەڵاتی سیاسی و ئیداری دروستبکات. تەواوی وتارەکەی قوباد تاڵەبانی لە رۆژنامهی (سهباح)ی زمانحاڵی حكومهتی عێراق، دەڵێت: لەم رۆژانەدا بابەتی دروستکردنی پڕۆژەیەکی نیشتەجێبوون لە بناری شاخی گۆیژەی سلێمانی، کە رەنگە لە هەموو عێراقدا جوانترین و ناوازەترین پڕۆژەی نیشتەجێبوون بێت، بوو بە مایەی مشتومڕێکی زۆر و دانیشتوانی شاری دابەشی دوو بەرە کرد. بەرەیەک دژی پڕۆژەکەن و پێیانوایە زیانی ژینگەیی هەیەو بەرەیەکی دیکەش پێیانوایە ئەگەر پڕۆژەکە زیانی ژینگەییشی هەبێت، لەو ئاستەدا نییە پڕۆژەیەکی ناوازەی بۆ پەکبخرێت کە سیمای شار دەگۆڕێت. مەبەستم نییە لێرەدا باسی لە لایەنە ئەرێنی و نەرێنییەکانی ئەم پڕۆژەیە بکەم، ئەمە ئەرکی پسپۆڕانی بوارەکە و لایەنە پەیوەندیدارەکانە. بەڵکو ئەم پڕۆژەیە و ئەو مشتومڕەی دانیشتوانی سلێمانی دەرفەتێکە بۆ ئەوەی لە ڕێگەیەوە و لەڕۆژی جیهانی ژینگەدا، دیمەنە گەورەکە ببینین. ئەم موناقشە گەورەیەی لەناو سلێمانی لەسەر پرسی ژینگە دروستبووە، هەرچەند بەشی زۆری رەخنەکان بەندە و دەسەڵاتی ئیداری و سیاسی شار دەگرێتەوە، بەڵام هەستی شانازی و گەشبینی لە مندا ورووژاند، ئاخر یەکەمجارە دەبینین لە کوردستان و عێراقدا پرسی ژینگە دەبێتە جێی مشتومڕێکی لەم ئاستە و هاوڵاتی دەیەوێت لەڕێگەی پرسی ژینگەوە فشار لەسەر دەسەڵاتی سیاسی و ئیداری دروستبکات. بۆیە لە قوڵایی دڵمەوە بەم هەستیاری و فشاردروستکردنەی هاوڵاتییان خۆشحاڵ و گەشبینم و هیواخوازم هەموو کوردستان و عێراق بگرێتەوە. چونکە لەگەڵ ئەوەی ساڵانێکی زۆرە هەموومان ئاگاداری مەترسییە پێشبینی کراوەکانی گۆڕانی کەشوهەواین و ساڵانە راپۆرت و توێژینەوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان هۆشداری روودانی کارەساتی گەورە و قەرەبوونەکراومان پێ دەدەن، کەچی سیاسەت و حکومڕانی ئێمە لە عێراق و کوردستاندا تا رادەیەکی زۆر بێباک بەلایدا تێپەڕ دەبێت. دەمەوێت بە راشکاوی بڵێم، هەتا هاوڵاتی و کۆمەڵگای مەدەنی بە ئەندازەی پێویست فشار دروست نەکەن، بڕوا ناکەم سیاسەت خۆی بەم پرسە چارەنووسساز و پڕ لە هەڕەشەیەوە سەرقاڵ بکات. ئەوە نییە کۆچی ناچاری دەیان هەزار خێزان لە باشور و ناوەڕاستی عێراق و خێراتربوونی پرۆسەی بە بیابان بوون و لەناوچوونی زەوییە کشتوکاڵییەکان و کەمکردنی مەترسیداری ئاوی سەر زەوی و ژێرزەوی و چەندین کارەساتی دیکە بە بەرچاوی هەمووانەوە روو دەدات و هەمووانیش کپ و بێدەنگ، وەک بڵێی ئەم کارەساتانە لە هەسارەیەکی تر روو دەدات. بەبێ دوودڵی دەڵێم مەترسی تێکچوونی ژینگە چەندین قات لە مەترسی تیرۆر گەورەترە. تیرۆر قۆناغێکی راگوزەرە و تێپەڕ دەبێت، کەچی تێکچوونی ژینگە قەرەبوو ناکرێتەوە و هەڕەشەیە بۆسەر هەموو نەوەکانی داهاتووش. ڕوونتر لەوەش، تێکچوونی لەوەزیاتری ژینگە، خۆی سەرچاوەی ناسەقامگیری داهاتوویە. ١٠٠ ساڵە لە عێراقدا سیاسەت لەژێر دروشمی دادپەروەری بەڕێوەدەچێت و بەدیش نەهاتووە، بەڵام ڕەنگە تێکچوونی ژینگە دادپەروەرییەکی نەخوازراومان بەسەردا بسەپێنێت. دادپەروەری لە دابەشبوونی یەکسانی ئازار و نەهامەتیدا، بەو مانایە کە لێکەوتەکانی تێکچوونی ژینگە بە شێوەیەک نییە کە بەرۆکی ناوچەیەک و خەڵکانێک بگرێتەوە و ناوچەکانی دیکە و خەڵکانی دیکە لێی بێ بەری بن. نەمانی دەرفەتی ژیان لە باشوری عێراق، لە ڕێگەی کۆچی ناچاری و دواتر ناسەقامگیرییەوە، ئازارەکەی بەر ناوەڕاست و تەنانەت بەر هەرێمی کوردستانیش دەکەوێت. یان نمونەیەکی روونتر، کۆبوونەوەی خۆڵ و خاشاک پاشماوەی ژەهراوی لە تانجەرۆی سلێمانی، تەنها زیانی بۆ ژینگە و تەندروستی هاوڵاتییانی سلێمانی نییە، بەڵکو ئەو خۆڵ و خاشاکەی تانجەرۆ بووەتەهۆی پیسبوونی ئاوی رووباری تانجەرۆ کە دەڕژێتە ناو بەنداوی دەربەندیخان و لەوێشەوە مەترسییەکانی ئەم پیسبوونە لەڕێی رووباری سیروانەوە بەرەو ناوەڕاست و باشور دەڕوات. بۆیە ئەگەر لە زۆر سیاسەتدا ناکۆک بین، دەبێت پرسی ژینگە کۆمان بکاتەوە، بەندە وەک بەرپرسێک لە هەرێمی کوردستان چەندە خەمی چارەسەرکردنی کێشەی تانجەرۆمە، دەبێت بە هەمان ئەندازەش بەرپرسێکی حکومەتی فیدراڵ لەبەغداد و بەسرە و ئەنبارە خەمی چارەسەرکردنی کێشەی تانجەڕۆی هەبێت. بە پێچەوانەشەوە بەندە و هاوڕێکانم لە هەرێم دەبێت خەمی زۆنگاوەکانی باشورمان هەبێت، چونکە ئەگەر وانەکەین بەر دادپەروەرییە نەخوازراوەکەی ژینگە دەکەوین. لەناو هەر تاریکییەکدا تروسکاییەک هەیە بەرەو راستەڕێ ئاراستەمان بکات. پرسی ژینگەش چەندە مەترسییە، ئەوەندەش دەرفەتە بۆ هەموومان، دەرفەتە بۆ تێگەیشتن لە هاوچارەنووسیی، دەرفەتە بۆ تێگەیشتن لە ئازار و مەترسییەکانی یەکتر، دەرفەتە بۆ کرانەوەی دەرگای تێگەیشتمان بەڕووی هەڕەشە و مەترسییە هاوبەشەکانی داهاتوومان، دەرفەتە بۆ تێگەیشتن لە پێویستیی پێداچوونەوە بە سیاسەت و حکومڕانی. لەم سۆنگەیەوە وەک دەستپێک دەستپێشخەرییەک بۆ لایەنە سیاسییەکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان لە حکومەتی فیدراڵ و هەرێم رادەگەیەنم و بانگێهێشتیان دەکەم بۆ کۆنفڕانسێک. لەو کۆنفڕانسەدا بە دیاریکراوی هاوکات لەگەڵ کێشەی تانجەڕۆ، چەند شوێنی دیکەش لە ناوچەکانی دیکەی عێراق دەستنیشان دەکەین و پلانی چارەسەرکردنیان بۆ دادەنێن تا لە چوارچێوەی پڕۆژەیەکدا بودجەیان بۆ تەرخان بکرێت و پلانی چارەسەرکردنیان بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە. گرنگی هەنگاوێکی لەم چەشنە و سەرکەوتنی ئەم پڕۆژەیە لەوەدایە هاندەرمان دەبێت بۆ کاری هاوبەشی زیاتر لە ساڵانی داهاتوودا.
هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە 5ی حوزەیرانی 2024، بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی سلێمانی رایگەیاند، کە تۆمەتبارێکیان دەستگیرکردووە لەلایەن دادگای لێكۆڵینەوەی قوشتەپەوە داواكراو بووە. پۆلیسی سلێمانی لە ڕاگەیەندراوێکدا رایگەیاند، "دوای ئەوەی لە لایەن دادگای لێكۆڵینەوەی قوشتەپەوە فەرمانی دەستگیركردنی تۆمەتبارێك گەیشتە بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی سلێمانی ، هێزەكانی پۆلیس لێكۆڵینەوەو بەدواداچوونەكانیان دەستپێكرد و دوای چاودێرێكردن توانرا لەلایەن بنكەی پۆلیسی ئاغجەلەرەوە تۆمەتبار بدۆزرێتەوەو دەستگیربكرێت كە فەرمانی گرتنی هەبووە بە پێی ماددەی 405 لەیاسای سزادانی عیراقی و تۆمەتبارە بە كوشتنی دووكەس". دەشڵێت، "لە ئێستادا تۆمەتبار (ه ، ع ، م لەدایكبووی 1991 ) بەبڕیاری دادوەر ڕاگیراوەو دوای تەواوكردنی ڕێكارە یاساییەكان ڕەوانەی شوێنی داواكراو دەكرێتەوە" .
هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە 5ی حوزەیارانی 2024، بهڕێوهبهرایهتیی هاتوچۆی سلێمانی ئاگاداری شۆفێران دهكاتهوه و رایگەیاند، بههۆی كاركردنی تیمهكانی شارهوانیهوه لهئێستادا سهرجهم ئهو رێگایانهی لهشهقامی راپهڕین و سلێمانی دهچن بهرهو شهقامی سالم لهچواڕیانی سهرچنار بهربهستكراون. دەشڵێت، تهنها یوتێرنكردن لە دادگای سلێمانی ههیه و شۆفێران دهتوانن رێگهی ناوچهی پیشهسازی بهكاربهێنن بۆ چوونه ناو سهنتهری شار.
لە کۆبوونەوەکەدا ئەنجومەنی وەزیران دوو تەوەر دەخرێنەڕوو، راپۆرتی دووهمی جێبهجێكردنی پلانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ مافەكانی مرۆڤ و وەرگرتنی گەنمی جووتیاران و هەڵوێستی حکومەتی عێراق لەوبارەیەوە. ئەمڕۆ چورشەممە 5ی حوزەیرانی 2024، ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆدەبێتەوە و گفتوگۆ لەبارەی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت و داشکاندنی قەرزی کارەبا و دوو پرسی دیکە دەکات. بە پێی سەرچاوەیەک، ئەمڕۆ کاتژمێر 10:30، لە ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان، کۆدەبێتەوە و لە تەوەری یەکەمی کۆبوونەوەکە راپۆرتی دووهمی جێبهجێكردنی پلانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ مافەكانی مرۆڤ و تەوەری دووەمی کۆبوونەوەکە تایبەتە بە بابەتی وەرگرتنی گەنمی جووتیاران و هەڵوێستی حکومەتی عێراق لەوبارەیەوە دەخرێتەڕوو. هەر لەکۆبوونەوەکەدا، دوا پێشهاتەكانی دۆسیەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی ههرێمی کوردستان و داشكاندنی رێژهیهك له پارهی كهڵهكهبووی قەرزی كارهبا دەکرێت.
هاوڵاتی وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت، بانکی عێراقی بۆ بازرگانی TBI هەستان بە رادەستکردنی یەکەمین کۆمەڵەی کارتە بانکییەکان بە تیمی هەژماری من. وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "ئەمڕۆ، 4ی حوزەیرانی 2024، لە چوارچێوەی پرۆسەی بەبانکیکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان لە ڕێگای پرۆژەی "هەژماری من"، بانکی عێراقی بۆ بازرگانی TBI هەستان بە رادەستکردنی یەکەمین کۆمەڵەی کارتە بانکییەکان بە تیمی هەژماری من، کە پێکهاتبوو لە کارتی بانکیی 368 فەرمانبەری سەرجەم وەزارەتەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان". ئاماژە بەوەشکراوە "حکومەتی هەرێمی کوردستان بەپەرۆشەوە چاوەڕێی وەرگرتنی کارتە چاپکراوەکانی دیکەی بانکەکەیە بۆ ئەو فەرمانبەرانەی کە بانکی ناوبراویان هەڵبژاردبوو لە چوارچێوەی پڕۆژەی "هەژماری من" و لە ماوەی هەفتەکانی ڕابردوو زانیارییەکانیان بۆ بانکی ناوبراو نێردرابوو، تاکوو بە زووترین کات بتوانێت کارتەکان ڕادەستی فەرمانبەرانی خوازیار بکات". دەشڵێت، "هیوادارین سەرجەم مووچەخۆران بەردەوام بن لە تۆمارکردنی خۆیان لە پرۆسەی بەبانکیکردن لە ڕێگەی هەڵبژاردنی یەکێک لەو حەوت بانکانەی کە لە ئێستادا لە پڕۆژەی هەژماری مندا بەردەستن".
هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە 4ی ئایاری 2024، نرخی کیلۆیەک مریشک لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان بۆ سێ هەزار و 700 دینار بەرزبووە. جەمال حسێن، بەڕێوەبەری سامانی ئاژەڵ لە سلێمانی بە میدیاکانی راگەیاندووە، "زیادبوونی خواست بەهۆی نزیکبوونەوە لە جەژنی قوربان و هەناردەکردنی بۆ بازاڕی پارێزگاکانی عێراق و کەمبوونەوەی مریشک لە کێڵگە پەلەوەرییەکان هۆکاری بەرزبوونەوەکەیە". ماوەی چەند رۆژێک دەبێت نرخی مریشک بەم جۆرە بەرزبووەتەوە، پێشتر کیلۆیەک مریشک کەمتر بوو لە سێ هەزار دینار، بەڵام لە ئێستادا بۆ سەروو سێ هەزار دینار بەرزبووەتەوە.
هاوڵاتی بەیاننامەی کۆتایی یەکەمین کۆنفرانسی زانستی لەسەر واقیعی پێکهاتەکانی عێراق و ناسنامەی نیشتمانی و گەرەنتی دەستووری بە ناونیشانی (عێراق، پێکهاتەکان - ناسنامەی نیشتمانی و گەرەنتی دەستووری). یەکەم کۆنفرانسی زانستی رۆژی شەممە، 1ی حوزەیرانی 2024 لە بەغدا بەڕێوەچوو، بە سپۆنسەری چوار رێکخراوی کۆمەڵگەی مەدەنی: سەنتەری ئەلنەخیل بۆ نۆژەنکردنەوەی کۆمەڵگە و بنیاتنانی ئاشتی، ئاشتی ڕێکخراوی وڵات بۆ مافەکانی مرۆڤ لە عێراق، و سەنتەری بەغدا بۆ گەشەپێدانی یاسایی و ئابووری، ڕێکخراوی ڕۆڵەکانی شنگال مرۆیی. کۆنفڕانسەکە بە بەشداری ژمارەیەک توێژەری بە ئەزموون و لە چوارچێوەی چوار میحوەری: میحوەری مێژوویی، میحوەری یاسایی، میحوەری ژنان، میحوەری سیاسی و ئابووری و کولتووری بەڕێوەچوو. بەشداربووان بەشدارییان لە دانیشتنێکی گفتوگۆی کراوەدا کرد، کە گفتوگۆی قووڵی شانزە توێژینەوەی گرتەوە کە باسیان لە: - پێکەوەژیانی ئاشتیانە و ئاستەنگەکانی بەردەم گەشەسەندن و کەمینەکان و ئاڵهنگاری ئاسایشی نەتەوەیی، بەشداری سیاسی کەمینەکان و ڕۆڵیان لە بڕیاردان و کورد وەک مۆدێل، کاکەیی (ناسنامە و ئاڵهنگاری)، ئازارەکانی کوردی فەیلی، عێراقی پێکهاتەکان، پێکهاتەی ئاشووری وەک مۆدێلێک، واقیعی مافەکانی کەمینەکان لە عێراق، ژنان و ڕۆڵی ئەوان لە کۆمەڵگادا. هەڵمەتەکانی جینۆساید دژی ئێزیدییەکان لە نێوان ڕابردوو و ئێستادا، تورکمانەکان نەتەوەن نەک کەمینە، و قووڵایی کولتووری... بنەمای شوناسێکی هەمەلایەنە بۆ پێکهاتەکانی گەلی عێراق، گەرەنتی دەستووری بۆ پێکهاتەکانی عێراق، میدیا و یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی و نیشتمانی، مەزهەبی شەبەک لە نێوان ڕابردوو و ئێستا، رۆڵی گوتاری ئایینی لە بەهێزکردنی ناسنامەی نەتەوەیی. کۆنفڕانسەکە گفتوگۆی بەرفراوانی بهخۆیهوه بینی کە بە ڕۆحی کراوەیی دیالۆگی و گەڕان بەدوای بەها هاوبەشەکان و بەردەوامیدان به فرهیی پێداویستییەکانی پاراستنی شوناسی نەتەوەیی گشتی و پێشخستنی کولتووری هەمەچهشنیی و دوورکەوتنەوە لە پارچەبوون و خۆبهدوورگرتن و نائامادهیی هزری، هەروەها توێژەران ئهو دهرفهتییان قۆستهوه بۆ دامەزراندنی بنکەیەکی داتاکانی ئاینده کە مافی هەموو پێکهاتە عێراقییەکان بپارێزێت و بە گیانی بەرپرسیارێتیەوە سەیری چارەنووسی هاوبەشی نیشتمانی و زیندووکردنەوەی ئەو بینا شارستانییە بکات کە عێراقییەکان لە سەرەتای سەرهەڵدانی نهوهكانی پێشووهوه دامهزراوه. ئەو ئامانجانەی کە کۆنفرانس لەسەری بنیات نرا، لهو نموونه گفتوگۆیه بهرفراوانهی كه بهخۆیهوه بینی، جهختیان كردهوه لهسهر ئهو وتویژه بابهتیانهی كه دهبنه هۆی بەهێزکردنی کاریگەریی ننشتمانی و پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەسەر بنەمای برایەتی گەلان و پێشێل نەکردنی فرەچەشنی، دوور لە کۆنەپەرستی نەتەوەیی و توندڕەوی ئایینی، و بۆ وەرگرتنی فەلسەفەی نەتەوەی دیموکراسی وەک بنەمایەک بۆ چارەسەرکردنی هەموو کێشە کۆمەڵایەتییەکان، دیارترینیان پرسی ئازادی ژن بە پێی دروشمی (ژن - ژیان – ئازادی). بهلای کۆنفرانسەکەوه گرنگی گەیشتن بەوهی كه دهكرێت پێبوترێت ئاماژهیهكی دامەزرێنەر بۆ چەمکی نیشتمانیی شارستانی کە پاراستنی ناسنامەی نشتمانی لەسەر بنەمای هاوبەشی دەگەڕێنێتەوە. هەروەها لە کۆتایی کۆنفرانسەکەدا بانگەوازی لە دەسەڵاتە پەیوەندیدارە عێراقی و نێودەوڵەتییەکان کرد کە ئەو وڵاتانە ناچار بکەن کە دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆی عێراق دەکەن و فشاریان بخەنە سەر بۆ ئەوەی ئەو ناوچه عێراقیانە بەجێبهێڵن کە بە بیانووی ناڕاستهوه هەوڵی کۆنترۆڵکردنی دەدەن. توێژەران گەیشتنە ئەو ئەنجامەی کە ئەمە دەبێتە هۆی بەهێزکردن و پاراستنی ئێستا و داهاتووی عێراق لەسەر بنەما دیموکراسییەکان کە پێشبینی بەشداریی بەکۆمەڵ دەکەن لەگەڵ گەرەنتییەکی دەستووری نیشتمانی، لە هەمان کاتدا پابەندبوون بە پێوەرە نێودەوڵەتییەکان کە لە جاڕنامەی جیهانی مافەکانی مرۆڤدا هاتووە و هەروەها ئامرازەکانی دیکە کە پەیوەندییان بە پاراستنی پێکهاتە مرۆییەکانەوە هەیە. بەشداربووانی کۆنفرانسەکە گەیشتنە کۆمەڵێک ڕاسپاردە و پێشنیار بۆ ئەوەی بخرێنە بەردەم لایەنە بەرپرسەکانی پرۆسەی سیاسی و پێکهێنانی ژوورێکی ئۆپەراسیۆنی نیشتمانی کە ئەم ئاراستانه لەبەرچاو بگرێت بە شێوەیەک کە سیستمێكی سیاسی مەدەنی بێنێته ئاراوه كه به گەشەپێدانی مرۆی بهردهوام و حوکمڕانی دادپەروەرییهوه پابهند بێت، ههروهها دژ بوهستێتهوه بهرامبهر پەراوێزخستن و هەموو جۆرەکانی پشكپشكێنه ڕهت بكاتهوه و لێهاتووییە زانستییەکان پهرهپێبدات و ڕووبهڕووی ههموو جۆرهكانی گەندەڵی ببێتهوه. بەم پێیە دەکرێت سەکۆیەک بۆ گەشەسەندنی سیاسی مرۆیی لە عێراق دابمەزرێندرێت کە دیاردهی پشكپشكێنه و كولتووری كۆنتڕۆلكردن و دهستبهسهرداگرتن و گومان لهیهكتر كردن و متمانه نهبوون به یهكتر نههێڵێت. لە کۆنفرانسەکەدا بڕیاردرا ئۆرگانێکی دامەزراوەیی پێکبهێنرێت بۆ بەدواداچوون بۆ بڕیارەکانی کۆنفرانسەکە و کار لەسەر بەردەوامبوونی ئەو جۆرە کۆنفرانسە خولیانە بكرێت بۆ گەیشتن بە عێراقێکی یەکگرتوو و فیدراڵی، کە ببێتە مۆدێلی دیموکراسی لە ناوچەکەدا.
هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە 4ی حوزەیرانی 2024، دیوانی چاودێری دارایی عێراق ڕایگەیاند، "وردبینی کردن لە لیستی مووچەی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکانی هەرێم كۆتایی هاتووە". دەشڵێت، "وەزارەتی دارایی فیدڕاڵی ئاگاداركردۆتەوە لە تەواو بوونی وردبینی لیستی مووچەی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکانی هەرێم". لەبارەی لیستی مووچەی هێزە ئەمنییەکانیش بەرپرسێكی دیوانی چاودێری دارایی هەرێم ئەوەی خستۆتەڕوو،" لیستەكە پەسەند كراوە و هیچ كێشەیەكی نەبووە و دراوەتە وەزارەتی دارایی بۆ خەرج كردنی مووچە". ئەمەش لە کاتێکدایە، وەزارەتی دارایی هەرێم چاوەڕێی هاتنی 352 ملیاری مووچەی مانگی 4 بەشێكی پێشمەرگە و هێزە ئەمنیەکان دەکات، لەكاتێكدا عێراق دەستی بە دابەشكردنی مووچەی مانگی 6ی خانەنشینان كردووە، بەڵام هێشتتا مووچەی مانگی 4 و 5ی هێزە ئەمنییەكانی هەرێم و مووچەی مانگی 5ی فەرمانبەرانی هەرێم خەرج نەكراوە.
هاوڵاتی فەرەنسا، بەریتانیا و ئەڵمانیا پێش نووسی بڕیارنامەیەکیان بۆ ئەنجومەنی بڕیاردەرانی ئاژانسی نێونەتەوەیی وزەی ئەتۆم ئامادە کردووە، دەربارەی کۆماری ئیسلامی کە هاوکاری ئاژانسی نێونەتەوەیی وزەی ئەتۆمی نەکردووە. رۆیتەرز لەم بارەوە نووسیویەتی، لە رەشنووسێکدا کە رۆژی دووشەممە 3ی حوزەیران2024، خراوەتە بەردەم ئەنجومەنی بڕیاردەران، جارێکیتر هاوشێوەی دوو ساڵ لەوە پێش داوا کراوە کۆماری ئیسلامی روونکردنەوە بدات لە سەر وردیلەی یۆرانیۆم کە لە سێ وێستگەی رانەگەیەندراو دەست کەوتووە. لەم بڕیارنامەیەدا هەروەها ئاماژە بە هاوکاری نەکردنی کۆماری ئیسلامی دراوە لەگەڵ ئاژانسی نێونەتەوەیی وزەی ئەتۆم. نۆرمەن لارێنس، هەواڵنێری واڵ ستریت جۆرناڵ، لە زاری دیپلۆماتێکی ئەورووپیەوە پێشکەشکردنی ئەم بڕیارنامەیەی پشتڕاستکردۆتەوە رۆیتەرز و واڵ ستریت جۆرناڵ، حەوتووی رابردوو باسیان لەوە کردبوو ئەمریکا پشتیوانی لە دەرکردنی بڕیارنامە نادات لە ئێستادا دژی ئێران بە پێی راپۆرتەکان، فەرەنسا، بەریتانیا و ئەڵمانیا، سێ وڵاتی ئەورووپی ئەندام لە کۆمیسیۆنی وڵاتانی 5+1 بۆ تاوتوێکردنی پرسی ئەتۆمی ئێران ناسراو بە (بەرجام) حەوتووی رابردوو رەشنووی بڕیارنامەیەکیان دژی ئێران ئامادە کردووەو خستوویانەتە بەردەم ئەندامانی ئەنجومەنی بڕیاردەرانی ئاژانسی نێونەتەوەیی وزەی ئەتۆم. کۆبوونەوەی 5 رۆژەی ئەنجومەنی بڕیاردەرانی ئاژانسی نێونەتەوەیی وزەی ئەتۆم رۆژی دووشەممە لە بنکەی سەرەکی ئەم ناوەندە لە ڤییەنا دەستی پێکرد و بڕیار وایە لەم کۆبوونەوانەدا بە شێوەی تایبەت قسە لەسەر پرسی ناوەکی ئێران بکرێت. رافائێل گەرووسی، بەڕێوبەری گشتی ئاژانسی نێونەتەوەیی وزەی ئەتۆم، رۆژی دووشەممە لە دەستپێکی کۆبوونەوەی ئەنجومەنی بڕیاردەراندا وتی، سەرەڕای ئەوەی مانگی رابردوو سەفەری کرد بۆ تاران، بەڵام بەوەشەوە ئێران سوورە لەسەر ئەوەی ئیزن نەدات پشکێنەرانی ئاژانس سەردانی وێستگە و ناوەندە ئەتۆمییەکانی ئێران بکەن رافائێل گەڕووسی باسی لەوە کرد، ئێران پەرەی بە پێتاندنی یۆرانیومی پیتێنراوی 60% داوەو لە کۆگاکانیدا زیاتری کردووە و زۆر زیاترە لەو ئاستەی کە 3 ساڵ لەوە پێش هەبوو و سەرەڕای بەڵێنەکانی هەر بەردەوامە لەسەر پیتاندنی یۆرانیۆمی 60%. بە گشتی لە 3ساڵی رابردوودا ئاژانس نەیتوانیوە زانیاری تەواوی دەربارەی چالاکییە ناوەکییەکان ئێران، سانتریفیوژەکان، رۆتۆرەکان، ئاوی قورس و ... دەست بکەوێت لە ناو وێستگە ئەتۆمییەکانی ئێراندا. دیپلۆماتە ئەورووپییەکان هەفتەی رابردوو بە واڵ ستریت جۆرناڵیان وتبوو، ئەگەر بڕیارنامەیەک دژی ئێران دەرنەکرێت لە ئەنجومەنی بڕیاردەرانی ئاژانسی نێونەتەوەیی وزەی ئەتۆم، شکۆ و پێگەی ئاژانس وەک ناوەندێکی چاودێر لە سەر چالاکییە ناوەکییەکان لاواز ئەبێت و دونیای رۆژئاوا توانای خۆی لە دەست ئەدات بۆ وەستانەوە دژی هەر هەڕەشەیەک لە لایەن ئێرانەوە. ئەم دیپلۆماتانە باسیان لەوە کردووە، 3 وڵاتی ئەورووپی لەسەر ئەو باوەڕەن کەتی ئەوە هاتووە دژ بە سەرەڕۆییەکانی ئێران بوەستنەوەو بڕیاری جیدی بدرێت. 18 مانگ لەوە پێش، ئاژانسی بڕیاردەرانی وەزەی ئەتۆم بڕیارنامەیەکی دژی ئێران پەسەند کرد و داوای لە کۆماری ئیسلامی کرد روونکردنەوە بدات لە سەر گەردیلەی یۆرانیۆم لەو وێستگە رانەگەیەندراوانەدا.
هاوڵاتی ئومڕۆ سێشەممە 4ی ئایاری 2024، عەلی رەئوف نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ لە هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "لەدوای پەسەندکردنی خشتەی بوجەی 2024 هیچ رێگەچارەیەک بۆ دامەزراندنی وانەبێژان نەماوە". دەشڵێت، "لە ناو خشتەی بودجە بە هیچ جۆرێک ناوی مامۆستایانی وانەبێژی تێدانییە، هیچ بڕە پارەیەک دیارینەکراوە بۆ ئەو توێژە، بەهیچ جۆرێک پارەدارکردنی بۆ وانەبێژان و پلەی بەرزکردنەوە گرێبەستەکانی تێدانییە". سەبارەت بە رێگە چارەیەک بۆ دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ وتی،" تەنها یەک رێگە هەیە بۆ دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ ئەویش ئەوەیە وەزارەتی دارایی هەرێم لیستی مامۆستایانی وانەبێژ، ناو و زانیارییەکانیان بنێرێت بۆ وەزارەتی دارایی عێراق، وەزارەتی دارایی لەرێگەی خۆیەوە لە رێگەی تیمی دیوانی چاودێری عێراق وردبینی دەکات بەو زانیارییانەی بۆی هاتووە، دوای ئەو داواکارییە دەنێرێت بۆ سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران". عەلی رەئوف ئاماژەی بەوەشکرد، "لە دەسەڵاتی سەرۆک وەزیرانی عێراقدایە بەپێی ماددەی 60 لە یاسای بودجەی ساڵی 2023 کە دەسەڵاتی داوە بە ئەنجومەنی وەزیران و خودی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران پارە زیاد بکات بۆ دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ ، پلەی بەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی هەرێم و بەهەمیشەیی کردنی گرێبەستەکانی هەرێم". نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ جەختیشی لەوەکردەوە، "ئەو هەنگاوەی باسیکردووە بە رێکەوتنی سیاسی، بەچوونی شاندی هەرێم بۆ بەغداد چارەسەردەکرێت".
هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە 4ی حوزەیرانی 2024، وەزارتی ناوخۆی عێراق لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند، "لە رۆژانی 26 و 27 و 30 ئایاری 2024، روداوی تێكدەرانەو هەڵدانی بۆمبی دروستكراوی ناوخۆیی, لە بەغداد كراوەتە سەر خواردنگەی KFC و جیلی هاوس لیزو پەیمانگای كامبیرج لەناوچەی فەلەستین و, خواردنگەی KFC و كۆمپانیای كەتەرپیلەر لەناوچەی كەڕادە لە جادریە, لەلایەن كەسانێكەوە، کە 7 ئۆتۆمبیل و ماتۆڕیان پێبووە". دەشڵێت، هەندێک تۆمەتبارەکان سەربە دەزگایەكی ئەمنین، بەمادەی 4 تیرۆر فەرمانی دەستگیركردنیان بۆ دەرچووە. لە راگەیاندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، دەستبەجێ تیمێكی كاری هەواڵگری و هونەری پێكهێنرا, بە ئامانجی بەدواداچونی بابەتەكەو گەیشتن بە تاوانكاران و دەرچوان لە یاسا. ئەوەشخراوەتەڕوو، لە پرۆسەیەكی تایبەتدا ژمارەیەك تۆمەتبارەکان دەستگیركران لەكاتی لێكۆڵینەوەكاندا دانیان ناوە, لەگەڵ كۆمەڵێك تۆمەتباری هەڵهاتوو بەكاری تێكدەرانە, بەشداریان لەو كارە كردووە. لە کۆتایی بەیاننامەکەشدا دەڵێت، بەداخەوە هەندێك لە تۆمەتباران سەربە دەزگایەكی ئەمنین و ئەنجامدانی ئەو كارەیان بە پاساوی زیان گەیاندن بە بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا ئەنجامداوە.
هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە 4ی ئایاری 2024، بانکی ناوەندی عێراق بڕی 23 ملیۆن و 320 ھەزار دۆلاری بەشێوەی کاش خستە بازاڕەوە، بەمەش بەھای دۆلاری ئەمریکی بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینی و بەھای 100 دۆلاری ئەمریکی لە بازاڕەکانی ھەرێم گەیشتە 146 ھەزار دینار. دواتر بۆ 145 هەزار و 700 دینار دابەزی، لەکاتێکدا لەماوەی رابردوودا، بەھاکەی لە خوار 145 ھەزار دیناردا جێگیر ببوو ئەمەش لە دوای ئەوەدێت، لە خشتەی خستنەڕووی دوێنێی بانکی ناوەندیی عێراقدا، بڕی دۆلاری کاش کەمتر لە 5 ملیۆن دۆلار بوو، ئەمڕۆ بانکەکە بڕەکەی بۆ زیاتر لە 23 ملیۆن دۆلار بەرزکردەوە. ئەمڕۆ سێشەممە، بانکی ناوەندیی عێراق خشتەی خستنەڕووی دۆلاری بڵاوکردەوە و بە گوێرەی خشتەکە کۆی گشتی خستنەڕووی دۆلار 278 ملیۆن و 833 ھەزار و 388 دۆلار بووە. لەو بڕە 255 ملیۆن و 513 ھەزار و 388 دۆلاری بەشێوەی حەواڵاتی بازرگانیی بووە و 23 ملیۆن و 320 ھەزار دۆلاری بەشێوەی کاش بووە.
(1).jfif)
هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە 4ی حوزەیرانی 2024، وەزارەتی پاراستنی دارستان و ئاگرکوژێنەوەی کالیفۆرنیا رایگەیاند، گەورەترین ئاگری ئەمساڵ لە دارستەنەکانی کالیفۆرنیا کەوتەوە کە، ماوەی چوار رۆژە بەردەوامە لەلایەن ناوەندی ئاگرکوژێنەوە، بە گەورەترین ئاگری ساڵ دادەنرێ و تاوەکوو ئێستا 57 کیلۆمەتر چوارگۆشەی لە دارستانەکان سووتاوە. ئاگرکەوتنەوەکە ماوەی چوار ڕۆژە بەردەوامە سەراتایی دروستبوونی لە پارچە زەوییەکەوە بووە کە تاقیگەی نەتەوەیی لۆرێنس لیڤەرمۆر کاری تاقیکردنەوە و توێژینەوە زانستییەکانی تێدا دەکات و لە کاتی توێژینەوەیەکی تاقیگەکە ئاگرکەوتنەوەکە ڕوویداوە و تەشەنەی کردووە. وەزارەتی پاراستن ئەوەشی خستۆتەڕوو، ئاگرەکە لە سەرەتای ئەم هەفتەیەوە ڕوویداوە و لە شەممەوە تاوەکوو ئێستا تیمەکانیان توانیویانە %75ی ئاگرەکە کۆنترۆڵ بکەن، بەڵام بەهۆی فراوانی ڕووبەری ئاگرەکە و مەترسییەکانییەوە هەزاران کەس ماڵەکانیان جێهێشتووە. کەناڵەکانی تەلەفزیۆنی کالیفۆرنیاش لای خۆیانەوە دەڵێن، ئەو ئاگرکەوتنەوەیە لەمساڵدا گەورەترین ئاگرە کە هاوکات لەگەڵ دەستپێکی وەرزی گەرما لە دارستانەکانی ویلایەتەکە دەکەوێتەوە و تاوەکوو ئێستاش دوو ئەندامی تیمەکانی ئاگرکوژێنەوە برینداربوون. هەر بە گوێرەی هەواڵەکان، بەشێکی زۆر لە داری ناوچە شاخاوییەکانی نزیک کەنداوی سان فرانسیسکۆ بە تەواوی سووتاون کە بەهۆی سەختی شوێنەکان تیمەکانی ئاگرکوژێنەوە دەستیان پێی نەگەیشتووە.
هاوڵاتی لەسەر کێشەی زەوی و زاری جوتیارانی پارێزگای کەرکوک و تۆمارکردنی سکاڵا لەلایەن چەند هاوڵاتیەک ئەمڕۆ دادگای فیدڕاڵی کۆدەبێتەوە لەسەر سكاڵای چەند چالاكوان و كەسایەتییەك لە پارێزگای کەرکوک، دادگای فیدڕاڵی کۆدەبێتەوە، کە داوادەكەن بڕیارەكانی ژمارە 949 و 824ی مەجلیسی قیادەی سەورەی بەعس هەڵوەشێنرێنەوە. ئەمڕۆ سێشەممە 4ی حوزەیرانی 2024، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق تایبەت بە كێشەی زەوی وزاری جووتیارانی گوندەكانی سنوری سەرگەڕان و دووبز و پردێ و داقوق كۆدەبێتەوە. جێگای ئاماژەیە، بەپێی بڕیاری 949 دەستبەسەر زەوی 14 گونددا گیراوە و كۆی گشتی ڕوبەری ئەو زەوییانەش پێكهاتوون لە 44 هەزار دۆنم زەوی، هەروەها بەپێی بڕیاری 824، دەستبەسەر زەوی 9 گوندی سنوری داقوقدا گیراوە كە ڕوبەرەكەی پێكهاتووە لە 38 هەزار دۆنم. تائێستاش، دادگای فیدڕاڵ نۆ دانیشتنی سەبارەت بە كێشەی زەوییەكانی 14 گوندی سنوری سەرگەڕان و دووبز و پردێ و 9 گوندی سنوری داقوق ئەنجامداوە و دوایین دانیشتنیش لە ڕۆژی 24ی نیسانی ڕابردوو ئەنجامدرابوو.
.jpg){kind=tracking}
هاوڵاتی بڕیارە ڕۆژی 28ی ئەم مانگە هەڵبژاردنی 14مین خولی سەرۆكایەتیی كۆمار لە سەرتاسەری ئێران و رۆژهەڵاتی كوردستان بەڕێوەبچێت، 81 کەس خۆیان کاندید کردووە لەنێوانیشیاندا 8 کوردن. لەكۆی 287 كەس كە داوایان کە داوانپێشکەشکردووە نۆ پۆستی سەرۆک کۆماری ئێران، تەنها 81 كەسیان مەرجە سەرەتاییەكانیان هەبووە بۆ ناوتۆماركردنی كۆتایی، لەنێو ئەوانیشدا هەشت كەسیان كوردن. ئێوارەی رۆژی دووشەممە، تۆماركردنی كاندیدەكانی خولی 14ی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئێران كۆتاییهات، وەزیری ناوخۆی ئێران لەبارەی وردەكاری پرۆسەكەوە رایگەیاند، ماوەی 7 ڕۆژ بۆ هەڵسەنگاندنی شایستەیی وەرگرتن یان رەتكردنەوەی كاندیدەكان لەلایەن ئەنجوومەنی چاودێری و 14 ڕۆژیش بۆ بانگەشە تەرخاندەكرێت. ئەمەش لە کاتێکدایە، کە بەپێی دەستووری ئێران، دەبێت كاندیدەكان كەسانی ئایینی، سیاسی، بە ڕەچەڵەك ئێرانی بن و خاوەنی ڕەگەزنامەی ئەو وڵاتە بن، هەروەها كەسی متمانەپێكراو و باوەڕداربن بە بناغەكانی ئێران و ئایینی فەرمی وڵات.
