وتەبێژی خانەنشینانی كوردستان رایدەگەیەنێت: ئەو (100) هەزار دینارەی كە بۆ خانەنشینان تەرخان كراوە، بۆ سەرجەمیان خەرج ناكرێت و ئومێدیان وایە كە لە نزیكترین كاتدا وەڵامی خەرجكردنی وەربگرنەوە. سادق شێخ عوسمان، وتەبێژی یەكێتی خانەنشینانی كوردستان، ڕاگەیاند: ئەو (100) هەزار دینارەی بۆ خانەنشینان كە وەك هاوكارییەك بۆ بەرزكردنەوە ئاستی ژیان تەرخان كراوە، بۆ سەرجەمیان خەرج ناكرێت. وتى: بەڵكو تەنها بۆ ئەو كەسانەیەكە بە موچەی خانەنشینیان لە یەك ملیۆن دینار كەمترە و بەپێی ئەو زانیارییانەی لەبەغدادەوە وەری گرتوە، پێدەچێت لە ئەم مانگەدا ئەو بڕە بۆ خانەنشینانی هەرێم بگەڕێندرێتەوە. وتیشی: چەند ساڵێكە بڕیاری خەرجكردنی (100) هەزار دیناری بەرزكردنەوەی ئاستی ژیانی خانەنشینان لەعێراق جێبەجێ دەكرێت و ساڵانە لەلایەن سەرۆك وەزیرانەوە بڕیارەكە نوێ دەكرێتەوە، بەڵام تا ئێستا سودانی رەزامەندی لەسەر خەرجكردنی (100) هەزار دینارەكەی بۆ خانەنشینانی هەرێم نەداوە. سادق شێخ عوسمان، رونیكردەوە، بەپێی بڕیاركەی دادگای فیدراڵی، نابێت موچەی موچەخۆرانی هەرێم و عێراق هچ جیاوازییەكی هەبێت، بۆ ئەو مەبەستەش، حكومەتی هەرێم و نوێنەرەكانی كورد لەبەغداد نوسراویان ئاڕاستەی بەغداد و نوسینگەی سەرۆك وەزیران كردوە، بەڵام وەڵامی نوسراوەكان نەدراوەتەوە. وتەبێژی یەكێتی خانەنشینانی كوردستان، لەگەڵ ئەوەی چاوەڕێن و ئومێدیان وایە كە لە نزیكترین كاتدا رەزامەندی وەربگرنەوە، بەڵام ئەگەر تا ماوەی مانگێكی دیكە بەغداد وەڵام نەداتەوە، خانەنیشان دەتوانن سكاڵا بكەن بۆ گەڕاندنەوەی مافەكانیان كە نزیكەی (50) هەزار خانەنشین (100) هەزار دینارەكەیان بڕدراوە.
بۆیەکەم جار و لەمساڵدا، بەرزترین ژمارەی ئەو کۆچبەرانەی کە ڕۆژانە بە بەلەم گەیشتونەتە بەریتانیا لە ساڵی 2025 دا تۆمارکرا و تەنها یەک رۆژ 650 کۆچبەر لەڕێگەی بەلەمی بچوکەوە ڕویان لە بەریتانیا کردوە. سەرەڕای ڕێگریکردن و گرتنی قاچاخچییەکان لەلایەن بەریتانیاوە، بەڵام ڕێژەی چونی کۆچبەر بۆ ئەو وڵاتە بەراورد بە ساڵی رابردو دوو هێندە زیادی کردوە و وەزارەتی ناوخۆی وڵاتەکەش هۆشداری دەدات. میدیاکانی بەریتانیا بڵاویانکردوەتەوە، تەنها (شەممە12ی نیسان)، 650 کۆچبەر لە ڕێگەی کەناڵی ئینگلیزییەوە بە 11 بەلەمی بچوک، چونەتە بەریتانیا و ژمارەی پێوانەیی مانگی ڕابردویان تێپەڕاند. بە گوێرەی ئامارەکان، لە سەرەتای ئەمساڵەوە بە گشتی زیاتر لە هەشت هەزار کۆچبەر لە ڕێگەی دەریاوە لە فەرەنساوە گەیشتونەتە بەریتانیا، ئەم ڕێژەیەش نزیکەی دوو هێندە زیاترە لە هەمان ڕێژەی چونی کۆچبەر لە ساڵی ڕابردودا. ئەم ئامارە نوێیە لە کاتێکدایە کە حکومەتی بەریتانیا بەڵێنی داوە بە ڕیگریکردن لە کۆچبەران و دەستگیرکردنی ئەو کەسانەی کە بە قاچاخ لە سەرانسەری کەناڵی ئینگلیزیدا کۆچبەر دەگوازنەوە. لای خۆشیەوە وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆ ڕایگەیاندوە؛ دەیانەوێت کۆتایی بەو پەڕینەوە مەترسیدارانەی بەلەمی بچوک بهێنین کە مەترسی لەسەر ژیانی خەڵک و ئاسایشی سنورەکەیان دروست دەکەن. یەکێک لە هۆکارەکانی زیادبونی ژمارەی کۆچبەران لەم مانگەدا کە بە بەلەم دەگەنە بەریتانیا، ڕەنگە بەهۆی لەباری کەشوهەواوە بێت، کە لە ئێستادا گونجاوە بۆ پەرینەوەی بەلەم وکەمتر مەترسی دروست دەبێت لەسەر کۆچبەران لە نێوان فەڕەنسا و بەریتانیادا.
نێچیرڤان بارزانی بەبۆنەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە پیرۆزبایی لە خەڵکی هەڵەبجە و هەرێمی کوردستان دەکات و دەڵێت، "كهمترين پاداشتى قوربانى و ئێش و ئازارى ههڵهبجه و خهڵكه تێكۆشهرهكهيهتى." سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەیامێکدا دەڵێت: "به بۆنهى دهنگدان و پهسندكردنى ئهمڕۆى ئهنجوومهنى نوێنهرانى عێراقهوه لهسهر بهپارێزگابوونى ههڵهبجه، به گهرمى پيرۆزبايى له خهڵكى ههڵهبجه و تهواوى ههرێمى كوردستان دهكهم. سوپاس و پێزانين و دهستخۆشى پێشكهش به ئهنجوومهنى نوێنهرانى عێراق و ههموو لايهک له ههرێمى كوردستان و عێراق دهكهم كه لهم پرۆسه درێژهدا هاوكار و يارمهتيدهرمان بوون. ئهمه مايهى ئهوپهڕى خۆشحاڵيى ئێمه و تهواوى گهلى كوردستانه." نێچیرڤان بارزانی دەڵێت: "بۆ خزمهتكردنى باشترى خهڵكى ههڵهبجه، ئێمه ههر زوو له ههرێمى كوردستان پرۆسهى بهپارێزگاكردنى ههڵهبجهمان دهست پێكرد، تهواوبوونى ئهمڕۆى رێكارهكانى له عێراق و به فهرمى ناساندنى وهک پارێزگا، كهمترين پاداشتى قوربانى و ئێش و ئازارى ههڵهبجه و خهڵكه تێكۆشهرهكهيهتى. هيوادارين ببێته هۆى باشتربوونى ژيان و گوزهران و بووژانهوه و گهشانهوه و پێشكهوتنى ههڵهبجه له ههموو بوارهكاندا. ئهركى ههموو لايهكمانه بێ درێغيكردن، ئهوپهڕى خزمهتى ههڵهبجه بكهين. دەشڵێت: "ههر لهم بۆنهيهدا به رێز و پێزانينهوه شههيدانى ههڵهبجه و تهواوى كوردستان بهبير دههێنينهوه و دروود و سڵاو بۆ گيانى پاكيان دهنێرين." دوای ئەوەی پەرلەمانی عێراق هەڵەبجەی وەک 19ـیەمین پارێزگەی عێراق ناساند، سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە تەلەفۆن پیرۆزبایی لە پارێزگاری هەڵەبجە بە وەکالەت، کرد. ئەمڕۆ دووشەممە 14-04-2025 پەرلەمانی عێراق کۆبووەوە، لە کۆبوونەوەکە دەنگ بە پرۆژەیاسای بە پارێزگاکردنی هەڵەبجە درا و هەڵەبجە بووە 19ەمین پارێزگای عێراق و چوارەمین پارێزگای هەرێمی کوردستان. نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان کە بۆ کۆبوونەوە لەگەڵ ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا لە پاریس بوو، بە تەلەفۆن پیرۆزبایی لە نوخشە ناسیح، پارێزگاری هەڵەبجە بە وەکالەت کرد. نوخشە ناسیح بە سەرۆکی هەرێمی کوردستانی راگەیاند: "بە ناوی خۆم و سەرجەم کەسوکاری شەهیدان و پارێزگەی هەڵەبجە، زۆر سوپاسی هەڵوێستی جوانی جەنابت دەکەین؛ دەزانین لە دەرەوەی وڵاتی، بەڵام دڵت هەر لەگەڵ هەڵەبجەدایە."
مەسعود بارزانى لە پڕۆسەی چارەسەریی توركیا هاتۆتە ئاراوە، جەختی لەوە كردەوە مادام دەرفەتی ئاشتی هەیە و دەرگەی چارەسەریی ئاشتیانە كراوەیە، نابێ هیچ لایەك پەنا بۆ ڕێكاری شەڕكردن ببات. بەپێى ڕاگەیەندراوێکى ڕۆژنامەوانى، ڕۆژی دووشەممە 14ی نیسانی 2025 لە سەلاحەددین مەسعود بارزانی پێشوازی لە شاندێكی هاوبەشی پارلەمانی بریتانیا و پارلەمانی یەكێتیی ئەوروپا كرد. هەر لەو ڕاگەیەندراوەدا لە دیدارەكەدا شاندی میوان ستایشی ئارامی و سەقامگیری و پێشڤەچوونانەیان كرد كە لە هەرێمی كوردستان لە سی ساڵی ڕابردوودا هاتووەتە ئاراوە و سەرسامیی خۆشیان بە هەبوونی پێكەوەژیانی ئایینی و نەتەوەیی لە كوردستان دەربڕی. هەروەها لەو دیدارەدا پەیامی دۆستایەتی و هاوسۆزی و پاڵپشتیی خۆیان بۆ دۆزی ڕەوای گەلی كوردستان بۆ بارزانی دووپات كردەوە. لای خۆیەوە بارزانی بە گەرمی بەخێرهاتنی شاندی میوانی كرد و كورتەیەكی لە مێژووی نەهامەتی و ئەو كارەساتانەی بەسەر گەلی كوردستاندا هاتووە بۆ شاندی میوان خستەڕوو و وێڕای ئاماژەدان بە دەستپێشخەری و پێشڤەچوونانەی لە پڕۆسەی چارەسەریی توركیا هاتۆتە ئاراوە، جەختی لەوە كردەوە مادام دەرفەتی ئاشتی هەیە و دەرگەی چارەسەریی ئاشتیانە كراوەیە، نابێ هیچ لایەك پەنا بۆ ڕێكاری شەڕكردن ببات. بارزانی ڕۆشنایی خستە سەر فەرهەنگی پێكەوەژیانی گەلی كوردستان و ئەوەی خستەڕوو كە پێكەوەژیان هەڵقوڵاوی ناخی كۆمەڵگەی كوردستانیە و فەرهەنگێكی ڕەگداكوتاو و دێرینی گەلەكەمانە. سەرۆك بارزانی سوپاسی وڵاتانی ڕۆژئاوایی و ئەمەریكاشی كرد كە لە كاتی تەنگانەدا پاڵپشتی گەلی كوردستان و هاوكار و پشتیوانی دۆزی ڕەوای گەلی كوردستان بوونە. داواشی كرد وڵاتانی ئەوروپایی لە بواری چاكسازی و ئاوەدانكردنەوە و كشتوكاڵ و پەروەردە و تەكنۆلۆژیا و زانستدا یارمەتیی هەرێمی كوردستان بدەن. لە بەشێكی تری ئەو دیدارەدا لەسەر بارودۆخی سیاسیی ناوچەكە و دۆزی كورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مێژووی خەباتی گەلی كوردستان و ئایندەی كورد لە ناوچەكەدا كۆمەڵێك پرسیاریان ئاراستەی بارزانی كرد و بارزانیش وەڵامی تێبینی و پرسیاری ئەندامانی شاندی میوانی دایەوە
سبەیینێ وەفدی دانوستانكاری پارتی و یەكێتی بۆ دابەشكردنی پۆستەكان كۆدەبنەوە، دوای چوار مانگ لە گفتوگۆو چەندین كۆبوونەوە ئینجا رەشنوسی پرۆژەی حوكمڕانی ئامادەكرا، گفتوۆكردن و رێككەوتن لەسەر شێوازی دابەشكردنی پۆستەكان چەندین كۆبوونەوەو دانیشتنی دەوێت ئەگەر سەرەتای مانگی داهاتوو سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان هەڵبژێردرێت رێوشوێنەكانی هەڵبژاردن و سوێندخواردنی سەرۆكی هەرێم و راسپاردن و متمانەدان بەكابینەی دەیەم دوو مانگی پێویستە و دەكەوێتە مانگی تەمووز واتا چاوەڕوان دەكرێت رۆژی 20/10/2024 هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەچوو، دوای 176 رۆژ واتا نزیكەی شەش مانگ هێشتا پەرلەمان و حكومەت پێكنەهاتووە، سەرەڕای ئەوەی چەندین لایەنی سیاسی كورسی پەرلەمانیان بەدەستهێنا بەڵام گفتوگۆی پێكهێنانی حكومەت تەنیا لە نێوان یەكێتی و پارتی دەكرێت. كۆبوونەوەو دانوستانی پارتی و یەكێتی بۆ ئامادەكردنی رەشنوسی پرۆژەی حوكمڕانی چوار مانگی پێویستی بوو لە (30/11/2024 یەكەم كۆبوونەوەكراو دوا كۆبوونەوەش 18/3/2025) بۆیە چاوەڕوان دەكرێت بۆ پرسی یەكلاكردنەوەی پۆستەكانیش زیاتر لە دوو مانگ پێوست بێت لەبەر ئەوەی ئەگەری ئەوە هەیە پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێ لەدوای مانگی شەش و حەوتەوە بێت. بەپێی بەدواداچوونەكان تا ئێستا بەشێوەی فەرمی لەسەرمێزی گفتوگۆ وەفدی دانوستانكاری پارتی و یەكێتی پاسی پۆستەكانیان نەكردووە، بەڵام گفتوگۆی یەكێتی و پارتی لەناو خۆیان و لەگەڵ یەكدی هەبووە لەسەر پۆستەكان. لای یەكێتی چەند بژاردەیەك لەبەردەستدایە بۆ شێوازی دابەشكردنی پۆستەكان لەوانە: - دابەشكردنی پۆستەكان بەشێوەی خاڵ واتا پۆستی سەرۆك وەزیران چەند خاڵێك و جێگری سەرۆك وەزیران چەند خاڵێك و وەزیرەكانیش هەریەكەو خاڵ بەخاڵ دیاری دەگرێت - دابەشكردنی پۆستەكان بە پێی ستونی دیاریكراوە واتا سەرۆك وەزیران و چەند وەزیرێك لە ستونێك و جێگری سەرۆك وەزیران و چەند وەزیرێك و پۆستەكانی دیكە لە ستونێكی تر . - پۆلێنكردنی پۆستەكان بەپێی لیستی (A,B,C) لای پارتی دیموكراتی كوردستان: - پۆلێنكردنی پۆستەكان بەپێی (A,B,C) واتا گروپێك لە وەزارەتەكان لە (A) دەبن: وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی دارایی، وەزارەتی سامانەسروشتیەكان، وەزارەتی پێشمەرگە، وەزارەتی داد،،، گروپێك لە وەزارەتەكان لە (B) دەبن بەو شێوەیە ئەوەی پارتی دەیەوێت لە دابەشكردنی پۆستەكان بەهەمان شێوازی كابینەی پێشوو واتا پۆستە باڵاكان بەم شێوەیە یەكلابكرێنەوە: - پۆستی سەرۆكی حكومەت بۆ پارتی - پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ پارتی - جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ یەكێتی - جێگری سەرۆكی هەرێم بۆ یەكێتی - سەرۆكی پەرلەمان بۆ یەكێتی - جێگری سەرۆكی پەرلەمان بۆ پارتی - سكرتێری پەرلەمانی كوردستان بۆ پێكهاتەی مەسیحی - توركمان لە حكومەت وەزارەتی پێدەدرێت سەرچاوەیەك لە یەكێتی راگەیاند تا ئێستاش یەكێتی سورە لەسەر ئەوەی پۆستی سەرۆكی هەرێم بەدەستبهێنێت و تەركیزی لەسەر پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان نیە، چونكە یەكێتی پێی وایە سەرۆكی پەرلەمان دەسەڵاتی نیەو لەپەرلەمان سەرۆكایەتیە واتا بەهەرسێكیان بڕیارەكان دەردەكەن بەڵام بەپێچەوانەوە لە حكومەت سەرۆكی حكومەت خۆی بڕیار دەردەكات. بەپێی بەدواداچوونەكان لە دابەشكردنی پۆستە حكومییەكاندا پارتی هێڵی سوری تەنیا لەسەر وەزارەتی ناوخۆ هەیەو بەلایەوە ئاساییە پۆستی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان یان دارایی بداتە یەكێتی، یەكێتی و پارتی وا رێككەوتوون كە پۆستەكان لەنێوان خۆیان دابەشبكەن و هەریەكەیان لە پشكی خۆی ئەگەر ویستی پۆست بدات بەلایەن و پێكهاتەیەكی دیكە. رەنگە ووردەكاری دابەشكردنی پۆستەكان و یەكلاكردنەوەیان كاتێكی زۆری بوێت، بۆیە یەكلاكردنەوەی پۆستەكان و رێككەوتن كاتێكی زۆری دەوێت، هەرچەندە پارتی دیموكراتی كوردستان دەیەوێت لەسەرەتای مانگی داهاتوو پەرلەمان پێكبێت و سەرۆك و جێرو سكرتێر هەڵبژێردرێت و پەرلەمان كۆببێتەوە، دواتر سەرۆكی هەرێم و حكومەت پێكبهێندرێت. خۆ ئەگەر دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان لە سەرەتای مانگی ئایار (5)ەوە هەڵبژیێردرێت ئەوا پێكهێنانی حكومەت دەكەوێتە مانگی تەموز چونكە هەڵبژاردن و سوێندخواردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان نزیكەی مانگێكی پێویستەو پێكهێنانی كابینەو سوێندخواردنی مانگێكی پێویستە. بەپێی یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 2019یاسا كاراكردنی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان هەمواری شێوازی سەرۆكی هەرێم، بەپێی مادەی (4) لە خاڵی یەكەمی بڕگەی یەكەمی دا هاتووە دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان لەماوەی (30)رۆژدا رێكارەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم دەستپێدەكات. واتا هەڵبژاردن و سوێندخواردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ماوەی (30) رۆژ دەخایەنێت، بەپێی بڕگەی (3) و (4) لەمادەی (56)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەمواركراوی 1992 دەستنیشانكردنی سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن و متمانەپێدانی سەرۆكی ئەنجومەن و كابینەكەی لەدەسەڵاتی پەرلەمانی كوردستانە وبەڵام بەپێی برگەی (١٢) لەماددەی (١٠)ی یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان ژمارە (١) ساڵی ٢٠٠٥ی هەموارکراو، (پاش ناونانی لە لایەن پەرلەمانی کوردستانەوە، کاندیدی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران رادەسپێرێت بۆ پێکهێنانی کابینەی وەزاری لە ماوەیەکدا کە لە (٣٠) رۆژ تێپەر نەکات. واتا ناونان و راسپاردن و سوێندخوادرنی كابینەی نوێ ئەویش (30) رۆژی پێدەچێت بۆیە، واتا دوای رێككەوتنی یەكێتی و پارتی لەسەر پێكهێنانی كابینەی نوێ، هەڵبژاردن و سوێندخواردنی سەرۆكی هەرێم و رێكارەكانی كابینەی نوێ و سوێندخواردنی بەهەردووكیان (60) رۆژی پێویستە، لەبەر ئەوە ئەگەر سەرەتای مانگی ئایار سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان پێكبهێندرێت ئەوا لە ناوەڕاستی مانگی تەمووز كابینەی نوێ پێكدەهێندرێت، كە هاوكاتە لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵمەتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق.
بەشێک لە بژمێرەکانی پڕۆسەى سەرژمێریى دانیشتووان لە سلێمانی و هەولێر لە دژی وەرنەگرتنی شایستە داراییەکانی مانگی دووەمی کارکردنیان گردبوونەوەو دەڵێن جیاوازیی کراوە لەنێوان بژمێرەکانی هەرێمی کوردستان و پارێزگاکانی دیکەی عێراق. نوێنەرى بژمێرەکان لە گردبوونەوەکەى سلێمانى لە کۆنفرانسێکى رۆژنامەوانیدا گوتى "بژمێرەکانى عێراق سەرجەم شایستە داراییەکانیان وەرگرتووە، بەڵام بژمێرەکانی هەرێمی کوردستان لە کۆی کاری دوو مانگ تەنیا پارەی یەک مانگییان بۆ خەرجکراوە کە بڕەکەی 250 هەزار دینارە، لەگەڵ پارەی هەشت رۆژی خولی راهێنان کە بۆ هەر رۆژێک 10 هەزار دینارە". بەگوتەی نوێنەرى بژمێرەکان، لە رۆژانی سەرژمێریدا کە لە ناوەڕاستی مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی رابردوو بەڕێوەچوو، لە رۆژێکدا نزیکەی 16 کاتژمێر کاریان کردووە. بەکۆی گشتیی 19 هەزار کەس وەک بژمێر لە سەرژمێریی دانیشتوواندا لە هەرێمی کوردستان کاریان کرد، کە سەرجەمییان دەرچووی زانکۆ و پەیمانگەکان بوون و بەگوێرەی کارەکانیان بڕیاربوو هەر بژمێرێک 580 هەزار دینار وەربگرێت. دوای 37 ساڵ و لە 20 بۆ 22ـی تشرینی دووەمی 2024، لە عێراق و هەرێمی کوردستان سەرژمێریی گشتیی کرا. تێیدا ناوی خێزانەکان تۆمار کران و تاوەکو 10ـی کانوونی دووەمی 2024 فۆڕمی تۆماری خێزان پڕکرایەوە، کە تێیدا زیاتر لە 70 پرسیار لە هاونیشتمانی و هاووڵاتیان کرا.
لە 37ـەمین ساڵیادی ئەنفالدا، بەرەى گەل پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت: لە ئێستادا ئەوەی برینى ئەنفال زیاتر بەسوێ دەکات، ئەوەیە رۆژانە بەبەرچاوی کەسوکاری ئەنفالکراوان سەدان تانکەری نەوتی قاچاغ ئاودیوی سنورەکان دەکرێت و ناوچەکانی ئەنفال بوونەتە ناسنامەی گەندەڵی و ناعەدالەتی حزبە دەسەڵاتدارەکانی هەرێم. هەر بەو ڕاگەیەندراوەى بەرەى گەلدا هاتووە: ناوچەکانی ناسنامەی ئەنفال لە سایەی حزبە دەسەڵاتدارەکانەوە بووەتە شوێنی بەخشینەوەی زەوی گرانبەها بەکوڕی بەرپرسەکان و داگیرکردنی بیرە نەوت و کاری مافیایی و سەرانە سەندن. ڕاگەیانراوێک لەبەرەی گەل ەوە... ٣٧ ساڵ لەمەوبەر ڕژێمی بەعسی رەفتار فاشی ، لە هەشت قۆناغی یەک لەدوای یەکدا پرۆسەی ئەنفالی کوردی ئەنجامداو بەهۆیەوە ٥٠٠٠ گوند خاپوور کراو ، ٢٩٠٠ مزگەوت و ١٨٠٠ خوێندنگە لەگەڵ زەوی تەختکرا، سەرەنجام دەیان هەزار هاوڵاتی بێتاوان لە منداڵ و ژن ، لە پیر و گەنج لەبیابانەکانی باشووردا بەشێوەیەکی دڕندانەو دوور لەهەر بەهایەکی مرۆڤانە و نامۆ بە هەر داب و نەریت و کلتووری گەلان و ناکۆک بەهەر مۆراڵێکی مرۆڤبوون زیندەبەچاڵ کران. بەمەش بەعسیەکان مەڵۆیەکی گەورەی تریان خستە سەر خەرمانی کار و کردەوە رەگەزپەرستەکانیان و قەتماغەی برینی کیمیابارانی هەڵەبجە ، پرۆسەی تەفسیری کوردانی فەیلی ، تەبعیس و تەعریبی کۆی گەلی کوردیان لەویژدانمان هەڵدایەوە. لەئێستادا ئەوەی کەئەم برینانە بەسوێ تر دەکات ، ئەوەیە کەرۆژانە بەبەرچاوی کەسوکاری ئەنفالکراوان سەدان تانکەری نەوتی قاچاغ ئاودیوی سنورەکان دەکرێت. ناوچەکانی ئەنفال بونەتە ناسنامەی گەندەڵی و ناعەدالەتی حزبە دەسەڵاتدارەکانی هەرێم. ناوچەکانی ناسنامەی ئەنفال لە سایەی حزبە دەسەڵاتدارەکانەوە بووەتە شوێنی بەخشینەوەی زەوی گرانبەها بەکوری بەرپرسەکان و داگیرکردنی بیرە نەوت و کاری مافیایی و سەرانە سەندن، لەولایشەو سەدان گەنجی پاشماوەی ئەنفال بەبێ کار دەسورێنەوە و بەبروانامەی بەرزیشەوە دانامەزرێن. ناوچەکانی ئیدارەی گەرمیان و قەزای چەمچەماڵ کەقوڵایی ئەنفالستانن، بەهۆی دەوڵەمەندی سامانی سروشتی لەنەوت و گاز ، دەبوایە خۆشگوزەرانترین ناوچەی هەرێم بان، بەڵام بەهۆی دزی و چاوچنۆکی دەسەڵاتدارانی حزبی و حکومی بونەتە رەمزی پشتگوێخستن و نەبوونی پێداویستیە سەرەتاکانی ژیان وەک ئاوی خواردنەوە، هەربۆیە ساڵانە لەیادی ئەنفالدا بەرپرسان جورئەتی ئەوە ناکەن بەشداربن و بێنە ناو خەڵک. کەدڵنیاین ئەمانە رۆژێک دێت بەتەواوی لەلایەن گەلەوە رسواو شار بەدەر دەکرێن. ١٤ ی ٤ ی هەموو ساڵێک کەیادی کۆمەڵکوژی و جینۆسایدی پرۆسەی بەدناوی ئەنفالەکانە. لەقوڵایدا دەرفەتێکیشە بۆئەوەی کەجارێکی تر تیشک بخەینە سەر کۆمەڵێک داواکاری بنەرەتی و کێشەی جەوهەری کەبەدرێژایی ساڵانی رابردوو فەرامۆشکراون و بەهەڵپەسێرراوی ماونە: ١-جێبەجێکردنی تەواوەتی پرۆسەی ناساندنی تاوانی ئەنفال وەک جینۆساید لەلایەن دەوڵەتی عیراقی بەهەر سێ دەسەڵاتی جێبەجێکردن و دەسەڵاتی دادگەری و یاسادانانەوە. ٢-حکومەتی عیراق پەلە بکات لە جێبەجێکردنی پێداویستەیەکانی تایبەت بەهێنانەوەی روفاتی ئەنفالکراوەکانمان کە ژمارەیان زیاتر لە ١٧٠ هەزار هاوڵاتی دەبێت و بەهۆی کێشەی پشکنینی DNA و پاساوی ئەمنی و سستی لەهەنگاوەکانی پرۆسەکە هەتا ئێستا کەسوکاریان لەچاوەروانی ئێسک و پروسکی ئازیزانیان دەستەوسان راوەستاون. ٣- هەردوو حکومەتی عیراق و حکومەتی هەرێم هەوڵی جدیان نەداوە بۆ ناساندنی کەیسی ئەنفال وەک جینۆساید لەئاستی نێودەوڵەتی، کەئەمەش ناهەقیەکی ترە بەرامبەر کەسوکاری قوربانیانی ئەنفال و کەمکردنەوەی ئازار و مەینەتیەکانیان. ٤- دابینکردنی زەوی و شوێنی نیشتەجێکردن بۆ پاشماوەی کەسوکاری ئەو ئەنفالکراوانەی کە بەهەر هۆیەک بێت بێ بەشکراون لەو مافە رەوایەی خۆیان. پەیمان بۆ کەسوکاری سەربەرزی ئەنفالکراوان دووپات دەکەینەوە کە بەردەوام هاوکار و پشتیوانیان دەبین ، لەبەدیهاتنی داواکاری و مافەکانیان. بەرەی گەل ٢٠٢٥/٤/١٤
کەشناسی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ لە زۆربەی ناوچەکان تاوەباران و بروسکە دەبێت و سبەینێش لە ناوچە شاخاوییەکان بەفر دەبارێت. بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێم رایگەیاند،لەکاتەکانی دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ نمەباران لە زۆربەی ناوچەکان دەبارێت، لەکاتەکانی ئێوارەش لە ناوچەکانی پارێزگای سلێمانی و ئیدارەی سەربەخۆی سۆران تاوەباران و بروسکە دەبێت تا بەرەبەیانی رۆژی سێشەممە. سەبارەت بە کەشی سبەینێ سێشەممە، کەشناسی هەرێم دەڵێت: ئاسمان هەوری باراناوی دەبێت لەتەواوی ناوچەکان، لەگەڵ کەمێک بەفربارین لە زۆربەی ناوچە شاخاوییە بەرزەکان، هەروەها رێژەی دابارین لە ناوچە شاخاوییەکان زیاتر دەبێت و لە درەنگانی شەودا کاریگەری شەپۆلەکە لاواز دەبێت. هاوکات، پلەکانی گەرما چوار تا حەوت پلە نزم دەبێتەوە، بەراورد بە ئەمڕۆ و لە ناوچە شاخاوییە سنورییەکان پلەکانی گەرما دەگەنە سفر. بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی: هەولێر : 13 پلەی سیلیزی سلێمانی : 12 پلەی سیلیزی دهۆک : 11 پلەی سیلیزی کەرکوک : 14 پلەی سیلیزی زاخۆ : 12 پلەی سیلیزی هەڵەبجە : 16 پلەی سیلیزی سۆران : 7 پلەی سیلیزی حاجی ئۆمەران : سفر پلەی سیلیزی گەرمیان :21 پلەی سیلیزی
بڕیارە رۆژی هەینی داهاتوو، كۆنگرەی بە فەرمی راگەیاندنی "دیدگای سیاسی هاوبەشی کوردی" لە شاری حەسەكە لە رژۆئاوای كوردستان بەڕێوەبچێت. ماڵپەڕی تەلەفزیۆنی سوریا، لەزاری سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە بڵاویكردەوە، و پارتی یەکێتی دیموکراتی (پەیەدە)و ئەنجومەنی نیشتمانیی کور (ENKS)، بە ئامادەبوونی سەرجەم لایەنە کوردییەکانی سوریا رێككەوتون لەسەر وادەی كۆنگرەكە، كە زیاتر لە (250) كەس بە نوێنەری حزبە کوردییەکانی سوریا و کەسایەتییە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان و نوێنەری رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و سەندیکاکان و رێکخراوەکانی ژنان بەشداری تیادا دەكەن. پێدەچێت لە کۆنگرەكەدا کەسایەتی دیار بەشداریبكات، لەوانە، بەرپرسانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش و بەرپرسانی هەرێمی کوردستان. ئەو سەرچاوەیە جەختیشكردووە، رێککەوتن لە نێوان لایەنە سیاسییەکان و مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) كراوە، لەسەر وادەی راگەیاندنی دیدگای سیاسی لە رۆژی هەینی داهاتوو. ئاماژەی بەوەشداوە، رەنگە شوێنەکه بگۆڕێت، لە ئەگەری رودانی بارێكی نائاسایی یان بابەتی دیکەی پەیوەست به ئامادەكارییە لۆجستییەکان و میوانەکان، وەك ئاماژەیەك بۆ "نوێنەرانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و هەرێمی کوردستان". ئامانجی سەرەکیی کۆنگرەی نەتەوەیی کورد، یەکخستنی دیدو تێڕوانی سیاسی کوردە لە سوریا و پێشبینی دەکرێت لایەنە سیاسییەکان بگەنە رێککەوتن لەوبارەیەوە و بەیەک وەرەقەی سیاسی دانوستان لەگەڵ ئیدارەی نوێی سوریا بکەن. مانگی ئازاری رابردوو، بە چاودێریی راستەوخۆی ئەمەریکا و فەرەنسا و بەسەرپەرشتی مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات و دوای زنجیرەیەک کۆبونەوە، لایەنە کوردییەکانی رۆژئاوای کوردستان گەیشتنە رێککەوتنی کۆتایی و داڕشتنەوەی کۆتایی رێککەوتنەکە ئامادەکراوە و گەیشتونەتە دیدێکی هاوبەش بۆ ئایندەی سوریا و رۆژئاوای کوردستان و بڕیاربوو دوای پشووی نەورۆز ناوەڕۆکی رێککەوتنەکە رابگەیەندرێت.
سەرۆکوەزیرانی عێراق لە یادی ئەنفال پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، "ئەو تاوانە دڕندانەیە رووخساری ناشیرین و رەگەزپەرستیانەی رژێمی لە دژی گەلەکەمان و هێزە نیشتیمانییەکان ئاشکرا کرد". محەممەد شیاع سوودانی رایگەیاند، "عێراقییەکان بە ئازارەوە تاوانی رژێمی لە ناوچوو لە (شاڵاوە بەدناوەکانی ئەنفال) و ئەو کۆمەڵکوژییە دڕندانەیەی کە 37 ساڵ لەمەوبەر دژ بە رۆڵەکانی گەلی کوردمان ئەنجامدرا بەبیر دێننەوە". سەرۆکوەزیرانی عێراق جەخت دەڵێت، "ئەمڕۆ برایەتی و پێکەوەژیانی ئاشتییانە بەسەر هەموو پاڵنەرەکانی رق و کینەدا سەردەکەون، کە بەعسی سەدامی هەوڵی چاندنی دەدا لەنێو چین و توێژە جیاوازەکانی گەلەکەمان بە پێکهاتە هەمەچەشنەکەیەوە". جەخت لەوەش دەکاتەوە "ستەمکاری لە تاریکی مێژوودا کۆتایی پێهات و عێراقییەکان پێکەوە بەردەوام بوون لە پرۆسەی بنیاتنان و گەشەپێدان و بەرزڕاگرتنی پێگەی عێراقێکی یەکگرتوو و ئارام و سەقامگیر". محەممەد شیاع سوودانی "دروود بۆ گیانی پاکی شەهیدانی ئەنفال و هەموو شەهیدانی عێراق" دەنێرێت.
.jpg)
مەسعود بارزانی بەبۆنەی یادی 37 ساڵەی ئەنفال پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، تاوانباران کەوتنە زبڵدانی مێژوو، بەڵام برین و ئاسەواری ئەو جینۆساید و زووڵمە هێشتا ماون و ساڕێژ نەکراون. لە پەیامەکەیدا بارزانی داوای لە حکومەتی عێراق کردووە، کەسوکاری ئەنفالکراوان قەرەبوو بکاتەوە و دەشڵێت، "پێویستە رێگە لە هەموو جۆرە تێڕوانین و سیاسەت و كردەوەیەكی شۆڤێنی لە دژی خەڵكی كوردستان بگیرێت." دەقی پەیامەکەی مەسعود بارزانی: بەناوی خودای مەزن و دلۆڤان پڕۆسەی ئەنفال بەشێكی ئەو ستەم و تاوانانە بوو كە لە سەدەی ڕابردوو لەلایەن ڕژێمی پێشووی عێراق گەلەكەمان ئەنجام درا. لە ئەنجامی ئەو پڕۆسە نامرۆڤانەیەدا كە بە چەند قۆناغ هەموو ناوچەكانی كوردستانی گرتەوە، سەدوهەشتا هەزار هاووڵاتیی بێتاوانی كوردستان بێسەروشوێن و شەهید كران. هاوتەریب لەگەڵ ئەوەدا كیمیابارانكردن و سیاسەتی بەعەرەبكردن و ڕاگواستن و تێكدانی ژێرخانی ئابووریی كوردستان و وێرانكردنی هەزاران گوند بەشێكی تری ئەو تاوانانە بوون كە لە سەدەی ڕابردوودا لەلایەن ڕژێمی عێراق لەبەرانبەرگەلەكەمان ئەنجام درا. تاوانباران كەوتنە زبڵدانی مێژوو بەڵام برین و ئاسەواری ئەو جینۆساید و زوڵمە هێشتا ماون و سارێژ نەكراون. دەبێ دەوڵەتی عێراق قەرەبووی ئەنفال و ئەو جینۆسایدە بكات كە لەدژی میللەتەكەمان ئەنجام دراوە. هەروەها پێویستیشە ڕێگە لە هەموو جۆرە تێروانین و سیاسەت و كردەوەیەكی شۆڤینی لەدژی خەڵكی كوردستان بگیرێت. لە سی و حەفت ساڵەی یادی خەمناكی ئەنفالدا باشترین وەفا بۆ شەهیدانی ئەنفال ئەوەیە هەموومان لە خزمەتكردن و پاراستنی وڵاتمان یەكدەنگ بین و پێكەوە داهاتوویەكی گەش بۆ گەلەكەمان بنیات بنێین. سەربەرزی بۆ خانەوادە و كەسوكاری شەهیدان و ئەنفال، هەزاران سڵاو لە گیانی پاكی شەهیدانی ئەنفال و هەموو شەهیدانی ڕێگەی ئازادیی كوردستان مسعود بارزانی 14ی نیسانی 2025
بەبۆنەى یادى ئەنفالەوە، سەرۆکی حکوومەت پەیامێکى بڵاوکردەوەو تیایدا دەڵێت: جێنۆسایدی ئەنفال، تاوانکارییەکی گەورە بوو لە دژی خاک و خەڵکی کوردستان ئەنجام درا. هەروەها لەبەشێکى دیکەى پەیامەکەیدا داوا لە حکومەتی فیدراڵ دەکات بە ئەرک و لێپرسراویەتیی یاسایی و دەستووری هەستێت و کەسوکار و بنەماڵە و هەموو زیانلێکەوتووانی جێنۆسایدی ئەنفال، لە ڕووی ماددی و مەعنەوییەوە قەرەبوو بکاتەوە. پەیامی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵیادی ئەنفال: لە (37)مین ساڵیادی شاڵاوە بەدناوەکانی ئەنفال، بە ڕێزەوە یادی شەهیدان و قوربانییانی جێنۆسایدی(ئەنفال) دەکەینەوە، کە ڕژێمی پێشووی عێراق، بە دەیان هەزار خەڵكی بێتاوانی كوردستانی ڕاپێچی بیابانەكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق کرد و لە گۆڕی بەکۆمەڵدا زیندەبەچاڵ و بێسەروشوێنی كردن. جێنۆسایدی ئەنفال، تاوانکارییەکی گەورە بوو لە دژی خاک و خەڵکی کوردستان ئەنجام درا و تا ئێستاش، دەرهاویشتە و لێکەوتەکانی ئەم کۆمەڵکوژییە هەر ماون و پێویستە حکومەتی فیدراڵ، بە هەستکردن بە ئەرک و لێپرسراویەتیی یاسایی و دەستووری و ئەخلاقیی خۆیەوە، کەسوکار و بنەماڵە و هەموو زیانلێکەوتووانی جێنۆسایدی ئەنفال و هەموو ستەملێکراوانی دیکەی دەستی ڕژێمی بەعس، لە ڕووی ماددی و مەعنەوییەوە قەرەبوو بکاتەوە. لە ساڵڤەگەڕی ئەم شاڵاوە تاوانکارییە شۆڤێنیەدا، حکومەتی هەرێمی كوردستان پابەندبوونی خۆی بە خزمەتکردنی زیاتری کەسوکار و بنەماڵەی سەربەرزی ئەنفالکراوان و شەهیدانی کوردستان دووپات دەکاتەوە. سڵاو لە گیانی پاکی شەهیدانی کوردستان، یادی شەهیدان و ئەنفالکراوان هەمیشە بەرز و شکۆدار بێت. مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان
ڕۆژی 14-4-2025، 37 ساڵ بەسەر تاوانی ئەنفالدا تێپەڕ بوو کە یەکێک بوو لە هەوڵەکانی بەعس لە عێراق بۆ قڕکردنی گەلی کورد. ئەو هەڵمەتە بەھەشت قۆناخی یەک لە دوای یەک ئەنجامدرا و لە 22ـی شوباتی 1988ـەوە دەستیپێکرد و تاوەکو 6ـی ئەیلوولی 1988 بەردەوام بوو؛ قۆناخی سێی ئەنفال کە رۆژی 14-4ـی 1988بوو، بەهۆی ئەوەی زۆرترین قوربانیی هەبوو گەورەترین کۆمەڵکوژییە بە بەراورد بە قۆناخەکانی دیکە، بۆیە بە رۆژی ئەنفال دیاریکراوە. لە شاڵاوی ئەنفالدا نزیکەی 182 هەزار هاونیشتمانی شەهیدبوون. قۆناخی گەرمیانی شاڵاوەکە لە 14ی نیسانی ساڵی 1988 دەستیپێکرد و ئەو رۆژەش وەکو ساڵیادی ئەو شاڵاوە لە باشووری کوردستان دەستنیشانکراوە و یادی دەکرێتەوە. شاڵاوی ئەنفال لەلایەن هەریەکە لە عێراق، بەریتانیا، سوێد، نەرویج و کۆریای باشوورەوە بە جینۆساید ناسراوە. توێژەران و سیاسەتمەداران پێیانوایە، دەکرێت هەندێک کاری زیاتر بکرێت بۆئەوەی ژمارەیەکی زیاتر وڵات وەکو جینۆساید دان بە تاوانەکەدا بنێن. پەرلەمانی عێراق لە 14ی نیسانی ساڵی 2008دا ئەنفالی وەکو جینۆساید ناساند. ژمارەیەک لە فەرماندە سەربازییەکانی سەردەمی دەسەڵاتی سەدامیش لەسێدارەدراون، لەوانەش عەلی حەسەن مەجید، ناسراو بە عەلی کیمیایی لە ساڵی 2010دا. لە هەڵمەتی ئەنفالدا جگە لەوەی سەتان هەزار هاونیشتمانی شەهیدکران، نزیکەی 4500 گوندیش رووخێندران. حکومەتی عێراق لە کۆتاییەکانی مانگی 12ـی ساڵی 2021 کۆتایی بە بژاردنی زیانە داراییەکانی داگیرکردنی کوەیت هێنا، بڕی 52 ملیار دۆلاری دایەوە بەو وڵاتە کە لە 5%ـی داهاتی فرۆشتنی نەوتی بۆی تەرخانکردبوو. بەپێی زانیارییەکانی رووداو، لە ساڵی 2011 بەرپرسانی هەرێمی کوردستان داوایان لە نەتەوە یەکگرتووەکان کردبوو عێراق و کوەیت رازی بکرێن بەوەی مانگانە رێژەی %2.5 داهاتی نەوت لە عێراق وەربگیرێت بۆ ئەوەی بەغدا بیانووی قەرەبووکردنەوەی زیانەکانی هەرێمی کوردستانی نەمێنێت، بەڵام بەرپرسانی نەتەوە یەکگرتووەکان گوتبوویان، پێویستە بەرپرسانی عێراق ئەو داوایە بکەن. ههڵمهتهكانی ئهنفال له ڕێگهی ههردوو فهیلهقی یهك و پێنجی كهركووك و ههولێر، هێزێكی تایبهت له گاردی كۆماری و جهیشی شهعبی و بهشێك له فهوجهكانی بهناو بهرگریی نیشتمانییهوه کران. دادگای باڵای تاوانهكانی عێراق له 24ـی حوزهیرانی ساڵی 2007 سزای لهسێدارهدان و زیندانی ههتاههتایی بهسهر 5 له تاوانبارانی پرۆسهی ئهنفالدا سهپاند، ئهوانیش، ههریهك له تاوانباران عهلی حهسهن مهجید، سهرپهرشتی پرۆسهی ئهنفال و سوڵتان هاشم تائی، وهزیری بهرگری و حوسێن ڕهشید تكریتی، جێگری سوپاسالاری ئهوكاتی عێراق بوون. سزای زیندانیكردنی تاههتایی بۆ ههریهك له تاوانباران سابر عهبدولعهزیز ئهلدوری بهڕێوهبهری ههواڵگریی سهربازی و فهرحان موتڵهگ جبووری بهشدار له پرۆسهی ئهنفال سەپێندرا. لەگەڵ ئەوەی چەندینجار بە فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان داوای لە حکومەتی عێراق کردووە قەرەبووی کەسوکاری ئەنفال بکاتەوە، بەڵام بە بیانووی جیاواز تاوەکو ئێستا حکومەتی عێراق ئەو داوایە رەتدەکاتەوە و هیچ قەرەبوویەکی کەسوکاری ئەنفالی نەکردووەتەوە. بەشێک لەو گوندانەی کە بەر شاڵاوی ئەنفال کەوتن لەلایەن خەڵکی ئەو گوندانەوە خۆیان نۆژەنکراونەتەوە.
کۆمسیۆنی باڵای سهربهخۆی ههڵبژاردنهكانی عێراق، جارێکی دیکە بە نووسراوی فەرمی، ناشەرعیبوونی وەکالەت و داواکانی دانا ئهحمهد مەجید دووپات و پشتڕاست دەکاتەوە بەم شێوازەی خوارەوە:- 1- پاڵپشت بە بڕیاری ئهنجومهنی كۆمسیاران ژمارە (1)ـی کۆنووسی نائاسایی ژمارە (48) لە 11/9/2024 کە تێیدا دەسەڵاتی رێکخەری گشتی و خانەی راپەڕاندنی دیاریکردووە بۆ ماوەی (6) مانگ کە لە 11/3/2025 کۆتایی هاتووه. داواکەی دانا ئهحمهد مهجید لە 24/3/2025 له کاتێکدایە کە بریكاری رێکخەرێکی ماوەبەسەرچووە، واتە هیچ سیفەیەکی قانونی نییە کە داواکاریی پێشکەش به فهرمانگهی پارت و رێكخراوه سیاسییهكان كردووه، داوا دهكات (6) مانگی تری بۆ درێژبكرێتهوه، بەڵام ئەنجومەنی كۆمسیاران تەنها یەک مانگ درێژدەکاتەوە بە مەبەستی پێدانی کات بۆ بەستنی کۆنگرە، نەوەک دەسەڵات وەکو رێکخەر و خانە پاڵپشت بە بریاری ئەنجومەن لە 4/3/2025، ماوە درێژکراوەکە هەتا 10/4/2025 بوو، كۆتاییهات. 2- داواکەتان لەژێر ناونیشانی بەستنی کۆنگرەدایە، بەڵام لە ناوەڕۆکدا هیچ ئاماژەیەکی تێدا نییە بۆ تەرخانکردنی بەروارێک بۆ بەستنی کۆنگرە و دیاریکردنی شوێن و کات، بەو پێیەی کە لە بڕیاری ئەنجومەنی سەرەوەدا هاتووه. 3- رەتکردنەوەی داوای سڕینەوەی (400) ناو لە ئەندامانی دەستەی گشتیی بزوتنەوەی گۆڕان بەبێ پێشکەشکردنی هیچ بەڵگەنامەیەکی فەرمیی کەسیی ئەو ناوانە، کە فەرمانگەکە پشتی پێببەستێت بۆ راستی و دروستیی ناوەکان. بۆیه لەژێر رۆشنایی ئەو هۆکارانەی سەرەوەدا، رەزامەندی نادرێت لەسەر داواکەتان بۆ بەستنی کۆنگرە، چونکە داواکەتان پێچەوانەی یاسای پارتە سیاسییەکان و بڕیاری ئەنجومەنی کۆمسیارانی ئاماژە پێدراوە.
كاوە ڕەش/ بەریتانیا تۆڕی هەواڵی بی،بی،سی، ڕاگەیاندوە: تەنها لەماوەی یەك مانگی ڕابردوودا ، پۆلیس هەڵیکوتایە سەر ٢٦٥ شوێنی بازرگانی، لەوانە سەرتاش و مینی ماركێت و دوکانی ڤایپ،كەزۆرینەیەن لەلایەن ڕەوەندی كوردییەوە خاوەنداریەتیان دەكرێت. پۆلیس و ئاژانسی تاوانی نیشتیمانی بەریتانیا دەڵێین، ئەوان فەرمانی پشکنین و گەڕانیان بۆ ئەو شوێنانە پێیە، كەلەڕێگای سەرچاوە هەواڵگریەكانیانەوە پێیان دەگات، كەگومانیان لێ دەكرێیت لەو شوێن كارو دوكانانە، ئیشی سپیکردنەوەی پارەو فرۆشتنی جگەرە و ڤایپی نایاسایی و كاری قاچاغچییەتی و کۆچی نایاسایی و بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکانەوە هەبێت. تەنها لەڕۆژی پێنج شەممە ١٠نیسان، ئەفسەرانی پۆلیس، بەڕۆژی ڕووناك هەڵیانكوتاوەتە سەر شەش شوێنی كوردەكان، لەشارۆچکەی بازاڕی شرۆسبێری. بەگووتەی پۆلیس دووكەس، دەستبەسەر دەکەن كەوەك پەناخوازی کورد خۆیان ناساندووە، بەپێی ڕاگەیاندنی پۆلیس، لەو هەڵمەتەدا دەست بەسەر هەزاران پاوەندی کاش و ڤایپی نایاساییدا گیراوە. دانیال فێن، پسپۆری پۆلیس، لەنۆیەمین هەڵمەتی خۆیدا لەم هەفتەیەدا، دەڵێت بەشێك لەسەرتاشخانەکانی ئیدیعای ئەوە دەكەن لەكاتی كڕین و فرۆشتندا كەداهاتی مانگانەیان ١٠٠ بۆ ١٥٠ هەزار پاوەندە، لەكاتێكدا ئەوان ئەو ژمارە خەڵكەیان ناچێێتە بەردەست بۆ سەرتاشین تاگەرەنتی ئەو بڕە پارەیە بکەن." بۆیە ئێمە دەستمان بەسەر (سی سی تی ڤی) كامێرای تۆماركردندا گرتووە، لەبەشێك لەشوێنەكان، بۆیە ئێمە پشكنین بۆ گرتە ڤیدیۆییەکانی ئەو سەرتاشانەش دەکەین. تادێت دەنگی ناڕەزایی شەقام و سیاسەتوانانی بەریتانیا توندتردەبێتەوە، لەبەرامبەر زۆربوونی ژمارەی دووكانەكانی سەرتاشیی و مینی ماركێت و شوێنی فرۆشتنی جگەرەو و ڤەیپی نایاسایی، هەربۆیە لەماوەی یەك مانگی ڕابردوودا، بەسەدان شوێنكاری بازرگانی كەوتونەتە بەرشاڵاوی دەزگاچاودێریی و ئەمنیەكانی بەریتانیا. بەشێكی زۆرینەیش لەوسەرتاش و شوێنانەخاوەنەكانیان كوردن، لەژێر ناونیشانی (سەرتاشخانەی توركی) پیشەی سەرتاشی دەكەن. بەگوێرەی داتاكانی موڵک و ماڵی بازرگانی گرین ستریت، تێکڕای ژمارەی سەرتاش بۆ هەر کەسێک، لەئینگلتەرا و وێڵز لە ماوەی ١٠ ساڵی ڕابردوودا، دوو هێندە زیادی کردووە. هەربۆیە لەئێستادادەزگای تاوانی نیشتمانی دەڵێت; کە دەستیان كردوە بەهەڵمەتێك لەژێر ناوی ئۆپەراسیۆنی ماشێنیزە، وەک وەڵامێک بۆ پەرەسەندنی ڕاپۆرتە هەواڵگرییەکانە، کەباس لەوە دەکەن هەندێک لەو دوکانانە بۆ سپیکردنەوەی پارە بەکاردەهێنرێن، کەباندەکان بە درۆ داهاتی ئۆپەراسیۆنە تاوانکارییەکانیان دەخەنە ڕوو وەک ئەوەی داهاتی بازرگانییی، تاشەرعیەت بدەن بەوەی ئەو داهاتەیان كەبئ باج و تاكس دەست كەوتووە سپی بكەنەوە، بۆیە ڕۆژانە مامەڵە لەگەڵ بڕێکی زۆر لە پارەی کاشدا دەکەن و خۆیان لەباج دەدزنەوە. یەكێك لەو ئەفسەرە خانمانەی كەسەركردیەتی ئۆپەراسیۆنیێكی كردووە لەگەورە شاری مانچستەر بەناوی، میلانیا جۆنسۆن دەڵێ، تەنها لەشەقامێكی گشتی ناوخۆیی، 10 سەرتاش و مینی مارتێکی تێدایە، کەئەمە ناچێتە عەقڵەوە كەچۆن دەتوانن بەردەوام بن و داهاتیان هەبێ، ئەگەر لەژێرەوە جۆرە كارێكی دیكە نەكەن. ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو وەک دایکی چەند منداڵێكی بچووک ، دەیەوێت هەست بەسەلامەتی بكات كاتێك منداڵەكانی گەورە بوو بتوان بەسەلامەتی و بێ ترس بڕۆن دەرەوە. ناكرێت ئێمە لەناو شەقامەكاندا هەست بەترس و تاوانکاری بكەین. هەرلەم هەفتەیەدا لەئۆپەراسیۆنێكدا : پۆلیس، ژمارەیەك مینی ماركێتی لەشاری مانچستەر و لەناوچەی، ڕۆچدەیڵ، کردە ئامانج، کەگومانیان هەبووە دەستەیەك بن بۆ چالاکیی و كاری نایاسایی، کەتێدا ژمارەیەك لەپەناخوازانی کوردی عێراقیی و ئێرانیی تێدا بەنایاسایی كاریان كردووە لەهەمان كاتیشدا لەشارۆچكەی (لیی) کێڵگەیەکی حەشیش دۆزراوەتەوە كەزیاتر لە ١٥٠ بنە ڕووەکی حەشیش دەستی بەسەردا گیراوە، هەروەها لەکاتی هەڵمەتەکاندا لەسەرانسەری مانچستەری 35 کەس دەستگیرکران، هەروەها لێپرسینەوە لەگەڵ 55 گومانلێکراوی کۆچبەری نایاسایی کراوە كەزۆربەیان كوردی عێڕاقی و ئێرانی بوون وەك بی،بی،سی ئاماژەی پێداوە. وە سێ قوربانیی بەئەگەری کۆیلایەتی مۆدێرن لێپرسینەوەیان لەگەڵ دەكرێ. دواتریش هەژمار و سەروەت و سامانی بانکی بەبەهای زیاتر لە یەک ملیۆن پاوەند سڕكراوە، وەدەست بەسەر ٤٠ هەزار پاوەندی کاشدا گیراوە. یەكێك لەئەفسەرەكان دان بەوەدا دەنێ كەگروپە تاوانکارییە ڕێکخراوەکان لەسەرتاسەری وڵاتدا جیاوازن، بەڵام لێرەدا نەخشەیەیكی ڕوونی دوکانەکان دەبینێت کەستافەكان یان پەنابەرەكان پێیك دێن، لەکۆچبەری نایاساییی، وەپشكی هەرەزۆریش لەو کەسانەی لەسەرت تاشەكان، لەپاشخانی کوردن و لەژێر ناوی سەرتاشی تورك, پیشەی سەرتاشی دەكەن. ئاژانسی بەرەنگاربونەوەی تاوانی نیشتیمانی بەریتانیا، پێی وایە هەندێک لەسەرتاشخانەکان یان مینی ماركێتەكان، وەک پەنایەك بۆ بازرگانیکردن بەماددە هۆشبەرەکان و قاچاخچێتی كردن بەخەڵكەوە بەكاردەهێندرێ یان وەكکۆیلایەتی مۆدێرن و ئیستغلالکردنی سێکسی منداڵان بەکاردەهێنرێن. هەروەها ئەم جۆرە دوکانانە دەستیان. تێكەڵە بەهاوردەکردنی تووتن و ڤایپی نایاسایی و چەکی ئاگرین. لەساڵی ٢٠٢٣یەکێک لەخاوەن سەرتاشخانە کوردییەکان كەكوردێكی ئێرانی بوو سزا درا (بەناوی هێوا ڕەحیمپور)، کە دوکانەکەی لەلەندەن وەک بنکەیەکی كاری قاچاغچییەتی و تاوانی ڕێکخراوێکی بەکار دەهێنا، کەبەبەلەمی بچوکەوە 10 هەزار کەسی بە قاچاخ گەیاندبووە بەریتانیا. لەلایەكی دیكەوە فەرمانگەی باج دەڵێ، ئەم بازرگانیانە خۆیان لە بڕێکی زۆر باج دەدزنەوە. ئەوە پارەیە کەناچێتە گەنجینەی حکومەت بۆ ئەوەی بۆ کۆمەڵگا ناوخۆییەکان بەکاربهێنرێت. پۆلیس دەڵێ; مەزەندە دەكرێت لەسەرانسەری ڕۆچدەیڵ، زیاتر لە ٢٠ شوێنی بازرگانی هەبن کەبنكەن بۆكاری ڕێکخراوە تاوانکارییەکان و دەڵێت; زۆرێک لەو كەسانەی لەوێ كاردەكەن، كوردانی ئێران و عێراق و کوردستان هەن.
