هادی عامری: بۆ پێکهێنانی حکومەتی داهاتوو رێگە بەدەستوەردانی دەرەکی نادەین

هاوڵاتی به‌رێوه‌به‌رایه‌تی گشتی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێم رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ و سبه‌ینێ كه‌شی ناوچه‌ جیاجیاكانی هه‌رێم ئاسایی ده‌بێت و پله‌كانی گه‌رما رو له‌به‌رزبونه‌وه‌ ده‌كه‌ن. بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێم بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ هەینی ئاسمان لە نێوان ساماڵ و پەڵە هەوردا دەبێت لە زۆربەی کاتەکاندا، هەروەها پلەکانی گەرما بەراورد بە دوێنێ سێ تا چوار پلە بەرز دەبێتەوە. سەبارەت بە کەشی سبەی شەممە رایگەیاندوە، ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت، هەروەها بەراورد بە ئەمڕۆ پلەکانی گەرما دو تا سێ پلەی دیکە بەرز دەبنەوە. به‌رزترین پله‌كانی گه‌رمای پێشبینیكراو به‌ پله‌ی سیلیزی: هه‌ولێر : 25  سلێمانی : 23 دهۆك :   24 زاخۆ  : 24 هه‌ڵه‌بجه‌ : 22 كه‌ركوك : 27 سۆران : 23 حاجی ئۆمه‌ران : 16 گه‌رمیان : 30

هاوڵاتی ڕێکخراوی هیومان ڕایتچ وۆچ ڕایگەیاند حکومەتی تورکیا فشاردەخاتە سەر هەزاران ئاوارەی سوری بۆ ئەوەی دیپۆرتیان بکاتەوە و لە ناوچەی  گرێ سپی له‌ رۆژئاوای كوردستان نیستەجێیان بکات. ئەمڕۆ پێنجشەممە ڕێکخراوی مافی مرۆڤ هیومان رایتس وۆچ ڕاپۆرتێکی سەبارەت بە دۆخی ئاوارەکانی سوریا بڵاوکردەوەو ڕایگەیاند،لەماوەی دوو ساڵی ڕابردوودا ڕێژەی دەستگیرکردن و دیپۆرتکردنەوەی ئاوارەکانی سوریا لە تورکیا  زیادیکردووە، بەجۆرێک زۆرجار سورییەکان ناچار ده‌كرێن بەزۆر فۆڕمی “گەڕانەوە” واژۆ بکەن. ئامانج لە دیپۆرتکردنەوەی ئاوارەکان بەزۆرەملێ بۆ نیشتەجێبون کردنیانە لە ناوچەی گرێ سپی لە ڕۆژئاوای کوردستان بە مەبەستی گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەکە؛ گرێ سپی له‌ ساڵی 2019وه‌ توكیا داگیری كردووه‌، و ئێستا له‌ ژێر ده‌ستیاندایە.  ئادەم کۆگل، جێگری بەڕێوەبەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ڕێکخراوی هیومان رایتس وۆچ دەڵێت: “گەڕانەوەی ئاره‌زوومه‌ندانه‌ی كه‌ توركیا بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كات، زۆرجار گەڕانەوەی زۆرەملێیە کە به‌ ترس و بێهیواییوه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌”. بە وتەی کۆگل، تورکیا ئۆردۆگای نیشته‌جێبوون دروست ده‌كات له‌ژێر ناوی “ناوچەی ئارام” سورییه‌كانیش به‌ ناچاری ده‌گوازرێنه‌وه‌ ئه‌و ناوچه‌ ئارامانه‌ی كه‌ باسی ده‌كات، كه‌ ئێستا له‌ژێرده‌ستی  توركیایه‌. لەم بارەیەوە تورکیا دەڵێت، هەموو گەڕانەوەكان “بەڕەزامەندی خۆیان”بووە، بەڵام لە ڕاپۆرتەکەی ئەو ڕێکخراوەدا هاتووە کە تورکیا  وەڵامی نامەی هیومان رایتس وۆچی نەداوەتەوە كە لە 1ی شوباتی ئەم ساڵ بۆی ناردووە، كه لەم دۆخە‌ ئاگاداری كردۆتەوە و داوای زانیاری لێ کردووە. ئەم ڕەفتارانەی تورکیا بەرامبەر پەنابەران  لە کاتێکدایە ئەو وڵاتە لایەنێکە لە ڕێککەوتننامەی ئەوروپی بۆ مافەکانی مرۆڤ و پەیماننامەی نێودەوڵەتی مافە مەدەنی و سیاسییەکان و ڕێککەوتننامەی پەنابەرانی ساڵی ١٩٥١، بۆیە بەپێی یاسای نێودەوڵەتی ده‌بێت پابەند بێت به‌ یاساكانی ” دیپۆرتكردنه‌وه‌”.

هاوڵاتی خشتەی دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بڵاوکرایەوەو بە چوار ڕۆژ دابەشدەکرێت بەڵآم ناوی ناوی سەرۆکایەتییەکان و وەزارەتی پێشمەرگە و هێزەکانی ٧٠ و ٨٠ و ئەنجوومەنی ئاسایشی تێدا نییە. بە گوێرەی خشتەکە ڕۆژی شەممە ڕێکەوتی (٢٠٢٤/٣/٣٠) دەست به دابەشکردنی موچەی مانگی شوباتی فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دەکرێت و بە وەزارەتی تەندروستی دەست پێ دەکات و رۆژی سێشەممە (٢٠٢٤/٤/٢) كۆتای دێت و لە وەزارەتی داریی ماوەی چوار رۆژدا موچە دابەشدەكات. بە گوێرەی لیستەکە، رۆژی شەممە، ٣٠ـی مانگی سێ، وەزارەتی تەندروستی، خانەنشینی شارستانی، کاروباری کۆمەڵایەتی، خاوەن پێداویستی تایبەت، دارایی و ئابووری و ناوخۆ مووچە وەردەگرن. رۆژی یەکشەممە ٣١ـی مانگی سێ، وەزارەتی پەروەردە، داد، ئەنجومەنی دادوەری، ئەوقاف و کاروباری ئاینی، مافی مرۆڤ، دەستەی دەستپاکی، دەستەی وەبەرهێنان، دەستەی ژینگە، دەزگای مین، ناوچەکانی دەرەوەی هەرێم، کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن، دیوانی چاودێری دارایی و پلاندانان مووچە وەردەگرن. رۆژی دووشەممە، یەکی مانگی چوار، بازرگانی و پیشەسازی، سامانە سروشتییەکان، گواستنەوە و گەیاندن، کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، شارەوانی و گەشتوگوزار، ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن و رۆشنبیری و لاوان مووچە وەردەگرن. رۆژی سێشەممە، دووی مانگی چوار، وەزارەتی کارەبا، خوێندنی باڵا، کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان، کەسوکاری شەهیدان، زیندانیانی سیاسی و خانەنشینی پێشمەرگە مووچە وەردەگرن. هاوکات، لە لیستەکەدا، ناوی سەرۆکایەتییەکان و وەزارەتی پێشمەرگە و هێزەکانی ٧٠ و ٨٠ و ئەنجوومەنی ئاسایشی تێدا نییە. بڵاوکردنەوەی لیستی مووچە لەکاتێکدایە دوێنێ چوارشەممە دوای تەواوبونی کۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێم، مەسرور بارزانی له‌ په‌یامێكی ڤیدیۆیدا ڕایگەیاند، "وەزارەتی داراییم ڕاسپارد بۆ دابەشکردنی موچەی مانگی دو و ئامادەکاریکردن بۆ دابینکردنی موچەی مانگی سێی فەرمانبەران". بڕیارەکەی حکومەتی هەرێم بۆ دابەشکردنی موچەی مانگی دو لەکاتێکدایە، ماوەی ٥٨ ڕۆژە موچە دابەشنەکراوە و حکومەتی هەرێم لە٦ مانگی ڕابردودا تەنها توانیویەتی یەک موچە دابەشبکات.  

هاوڵاتی سەنتەری میترۆ پێشوازی لە بڕیاری دادگای بەرایی كەلار دەكات بۆ بەرژەوەندی رۆژنامەنووس (دڵشاد ئەنوەر) و هەموو فشارو دەستێوەردانێك بۆ كاتی تێهەڵچوونەوە(ئیستئناف) رەتدەكاتەوە. لە راگەیەندراوەکەدا سەنتەری میترۆ ئاماژەی بەوەکردووە، داوا یاساییەكە بە هۆی بڵاوبوونەوەی راپۆرتێك بوو لە ژمارە 7ی ئازاری 2013ی گۆڤاری رایەڵ بەناونیشانی "عەدنانی حەمەی مینا دەیەوێت بینایەكی گەورە لەسەر ئەو موڵكە دروستبكات كە داگیری كردووە"، دادگای بەرایی کەلار لە بەرژەوەندی رۆژنامەنووس دڵشاد ئەنوەر بڕیاریدا و داواکەی رەتکردەوە. دەقی راگەیەندراوەکەی سەنتەری میترۆ: سەنتەری میترۆ پێشوازی لە بڕیاری دادگای بەرایی كەلار دەكات بۆ بەرژەوەندی رۆژنامەنووس (دڵشاد ئەنوەر) و هەموو فشارو دەستێوەردانێك بۆ كاتی تێهەڵچوونەوە(ئیستئناف) رەتدەكاتەوە. بە پێی زانیارییەكانی سەنتەری میترۆ، پاش دەرچوونی بڕیاری دادگای بەرایی كەلار بە رەتكردنەوەی ئەو داوا یاساییەی لەسەر رۆژنامەنووس دڵشاد ئەنوەر دەرچووە، جۆرێك لە فشار هەیە بۆ كاتی تێهەڵچوونەوەی (ئیستئناف) كەیسەكەو میترۆ ئاگاداری وردەكاری ئەو فشارانەیە. داوا یاساییەكە بە هۆی بڵاوبوونەوەی راپۆرتێك بوو لە ژمارە 7ی ئازاری 2013ی گۆڤاری رایەڵ بەناونیشانی " عەدنانی حەمەی مینا دەیەوێت بینایەكی گەورە لەسەر ئەو موڵكە دروستبكات كە داگیری كردوە" دادگاكە بە سەرۆكایەتی دادوەر (گۆران محمد عەلی) بۆ دۆسییەی رۆژنامەنوس دڵشاد ئەنوەر كە (عەدنان محمد قادر) داوای لەسەر تۆمار كردبوو، داوای قەرەبووی 250 ملیۆن دیناری كردوە. پاش چەندین دانیشتن، وەرگرتنی قسەی دوو شاهێدحاڵ كە موڵكەكانیان داگیركرابوو زانیارییەكانی ناو راپۆرتەكەیان پشتڕاستكردەوە بۆ بەرژەوەندی رۆژنامەنوسەكە، رێكەوتی 5ی شوبات 2024 دادوەر ئەو سكاڵایەیە یاساییەی رەتكردەوەو تێچووی داوەكەش خرایە سەر شكاتكەر كە بڕەكەی یەك ملیۆن دینار بوو. سەنتەری میترۆ پێشوازی لە بڕیاری دادگای بەرایی كەلار دەكات بۆ بەرژەوەندی رۆژنامەنووس (دڵشاد ئەنوەر) و هەموو فشارو دەستێوەردانێك بۆ كاتی تێهەڵچوونەوە(ئیستئناف) رەتكەكاتەوە. میترۆ جەختدەكاتەوە لە پشتیوانی رۆژنامەنوس دڵشاد ئەنوەر و ئاگاداری فشارو دەستێوەردانەكانە بۆ كاتی تێهەڵچوونەوەی (ئیستئناف)ی كەیسەكە. میترۆ دەسەڵاتی دادوەری و دادگای كەركوك/ گەرمیان دەخاتە بەردەم بەرپرسیارێتی و داوادەكات رێگری لەو دەستێوەردانە لە دۆسییەیەكە بكات كە دادگا پێشتر بڕیارێكی دروستی داوەو بێلایەنانە دۆسیەكەی یەكلایكردۆتەوە. میترۆ لەسەرەتای دامەزراندنیەوە لە ئابی 2009، 13 راپۆرتی لەسەر رەوشی ئازادی رۆژنامەگەری بڵاوكردۆتەوە، لە رێگەی پرۆژەوە هەریەك لە رێكخراوەكانی پەیمانگای رۆژنامەنوسانی جەنگ و ئاشتی (IWPR) و رێكخراوی گەلی نەرویژی (NPA) و پاڵپشتی میدیای نێودەوڵەتی (IMS)، Gulf Center for Human Rights، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا پاڵپشتی كراوە. میترۆ لە ئازاری 2024( تۆڕی19 ) دامەزراند، كە بریارە چاودێری رەوشی ئازادی رادەربڕین بكات.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان رەوشی کەشوهەوای 24 کاتژمێری رابردووی بڵاوکردەوە. کەشناسی هەرێمی کوردستان رایگەیاند "ئەمڕۆ پێنجشەممە ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت و هەندێ کات دەگۆڕێت بۆ نیمچە هەور، پلەکانی گەرما کەمێک بەرزتر دەبێت لە تۆمارکراوەکانی دوێنێ". ئاماژە بەوەشکراوە "سبەینێ هەینی 29ی ئازاری 2024 ئاسمان پەڵە هەور و نیمچە هەور دەبێت، پلەکانی گەرما بە نزیکەی 2 تا 3 پلە بەرز دەبێتەوە بە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی ئەمڕۆ". بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی: - هەولێر : 22 - سلێمانی : 21 - دهۆک : 21 - زاخۆ : 22 - هەڵەبجە : 22 - کەرکوک : 24 - سۆران : 19 - حاجی ئۆمەران : 12 - گەرمیان : 25

مەبەست سەعید   زیاتر لەحەوت ساڵ دەبێت تەندروستی سلێمانی بەدۆخێكی ناهەمواردا تێدەپەڕێت، چونکە بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی سلێمانی ناتوانێت گرفتی چاودێری چڕ چارەسەر بکات! هەرچەندە بەهۆی کۆرۆناوە ئامێری پێویست کڕدراون، بەڵام ژمارەی بێد (قەرەوێڵە)ەکان لەئاست خواستی نەخۆشدا نیە.   تەندروستی سلێمانی دەڵێت ژمارەی بێدی چاودێری چڕ کەدەتوانرێت بخرێنەکار ١٢٥ بێدە، بەڵام لەئێستادا تەنها ٢٣ بێد کاری پێدەکرێت.  سەرچاوە تایبەتەکەی هاوڵاتی دەڵێت هۆکاری ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ نەخۆشخانە ئەهلیەکان کەڕێگری دەکەن لەکردنەوەی بێدی زیاتر.  بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە پلانی ئەوەی هەیە کە 20 بێدی چاودێری چڕ بەشێوەی نیمچە تایبەت بکرێتەوەو لەبری هەر شەوێک مانەوەی نەخۆش بڕی   150 هەزار دیناری عێراقی لێوەردەگیرێت. لەكاتێكدا گەر ئەو بە  120 بێدەی تر کەئامادەن و بخرێنەکار ئەوا هیچ رێگەیەک نامێنێتەوە بۆ نەخۆشخانە ئەهلیەکان، ئەو کات بەناچاری بەشی چاودێری چڕی نەخۆشخانە ئەهلیەکان بەناچاری دایدەخەن.  سەرچاوەیەکی تایبەتی ناو تەندروستی، بەپەیامنێری هاوڵاتی راگەیاند: هەوڵی نەخۆشخانە ئەهلیەكان وایكردووە كەزیاتر لە 100 بەشی لەكاركەوتووی چاودێری چڕ لەسلێمانی نەكەونە كار، چونكە ئەگەر بەشی چاودێری چڕ لەنەخۆشخانە حكومییەكان كاربكەن هاووڵاتیان رووناكەنە نەخۆشخانە ئەهلیەكان. بەپێی زانیاریەكان هەندێك نەخۆشخانەی ئەهلی تەنها شەوێك مانەوە بەنزیكەی یەك ملیۆن دیناری عیراقی وەردەگیرێت. كەمال عەبدولڕەحمان لێپرسراوی هۆبەی یاریدەدەری بێهۆشكاری بەهاوڵاتی وت: لەئێستادا بەهۆی كەمی كارەمەندی پزیشكی بێهۆشكارەوە پەستانێك خراوەتەسەر پارێزگای سلێمانی، بۆیە نەتوانراوە كارمەندی پێویست بۆ ئەم بەشە دابمەزرێندرێت، پاشان بەهۆی گرانی مانەوەی نەخۆش لەنەخۆشخانە ئەهلیەكان بەتایبەت لەبەشی چاودێری ورد، وایكردووە هاووڵاتی خانوو ئۆتۆمبێل و كەرەستەكانی ماڵەكەی بفرۆشێت تاگەیشتووەتە هەڵوەشاندنەوەی خێزان و جیابوونەوەی ژن و مێرد. دكتۆر توانا سەرپەرشتیاری گشتی بەشی چاودێری وردو پزیشكی سڕكردن و بێهۆشكاری لەنەخۆشخانەی شار لەلێدوانێکی تایبەتدا بۆ هاوڵاتی باسی لەوەکرد: هۆكاری بەكارنەخستنی بێدی نەخۆشخانە حكومییەكان دەگەڕێنێتەوە بۆ دوو هۆكار، ئەوانیش نەبوونی سەرچاوەی مرۆیی كە لەساڵی 2013 تائێستا هیچ كارمەندێك دانەمەزراوە لەو بوارەدا كەبتوانرێت بەتەواوی ئەو بەشە چالاك بكرێت. هۆكارێكی تر دەگەڕێنێتەوە بۆ نەدانی مووچە لەكاتی خۆیدا كەناتوانرێت كارمەندی چالاك بهێنرێتە بەشی چاودێری ورد. لەدرێژەی قسەکانیدا دەڵێت لەئێستادا ناتوانرێت ئەو بەشە لەنەخۆشخانە ئەهلیەكان دابخرێت لەحاڵەتی رووداوی نەخوازراودا نەخۆشێك بهێندرێتە نەخۆشخانەی حكومی و بەهۆی پڕبوونەوەی بێدەكان لەنەخۆشخانەكە بەناچاری دەبێت ئەو نەخۆشە ببرێتە نەخۆشخانەیەكی ئەهلی، گەر بێتوو لەو كاتەشدا ئەهلیەكان بەردەست نەبن نەخۆشەكە رووبەڕووی مەرگ دەبێتەوە. هاوڵاتی لەزاری چەند سەرچاوەیەكی ناو تەندروستی هەندێک زانیاری تایبەت بەم بابەتەی دەستكەوتووە كەیەكێك لەهۆكارەكانی كارانەكردنی بێدەكانی نەخۆشخانە حكومییەكان دەگەڕێتەوە بۆ پزیشكەکان كە بەشێكیان لەنەخۆشخانە ئەهلیەكان كاردەكەن. سەرچاوەیەک بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد: ئەو پزیشكانەی لەبەشی چاودێری چڕ لەنەخۆشخانەی شار دەستبەكاربوون هەمان ئەو پزیشكانەن كە لەنەخۆشخانە ئەهلیەكان كاردەكەن، پزیشكێك لەنەخۆشخانەی ئەهلی 200 بۆ 300 هەزار دیناری عێراقی دەستدەكەوێت لەنەشتەرگەریەكدا، بەڵام لەنەخۆشخانەی حكومی بەم شێوەیە نیە. هەروەها ئەو سەرچاوەیە باسی لەوەشكرد: ئەگەر بێدەكانی نەخۆشخانە حكومیەكان زیادبكرێن كاری نەخۆشخانە ئەهلیەكان لاواز دەبێت، هەروەها وتی: ئەوەی ئێستا هەیە بازرگانی كردنە لەناو نەخۆشخانە ئەهلیەكاندا، بەتایبەت بەشی چاودێری ورد كەبازاڕێكی باشی بۆ ئەو پزیشكانە دروستكردوە كەكار لەم بەشەدا دەكەن. بەپێیی ئەو داتایانەی دەست هاوڵاتی كەوتوون لەكۆی 125 بێدی چاودێری ورد لەنەخۆشخانە حكومیەكانی سلێمانی، تەنها 23 لەو ئامێرو بێدانە كاری پێدەكرێت، ئەگەرچی هەندێك لەو بەشانە بەكاردەهێنرێت بۆ بابەتی ترو بەشی تری تەندروستی، دابەشبوونی بێدی چاودێری ورد بەم شێوەیەیە لەسلێمانی (لەكۆی هەبوونی 40 بێد لەنەخۆشخانەی شار تەنها 18 بید كاردەكات، نەخۆشخانەی تایبەت بەهەرس و جگەر لەكۆی هەشت بید هیچی كارناكات، نەخۆشخانەی تەعلیمی لەكۆی 10 بێد – هیچی وەك بەشی چاودێری چڕ بەكارنایەت، نەخۆشخانەی ئەڵمانی لەكۆی 40 بێد هیچی كارناكات، نەخۆشخانەی كەنەدی لەكۆی 20 بێد ئەمیش هیچ لە بێدەكان تایبەت بەچاودێری ورد كارناكەن، لەشارۆچكەی چەمچەماڵ كەخاوەنی دوو بێدە هیچ لەو دووانە كارناكەن، ئەوەی دەمێنێتەوە نەخۆشخانەی دڵە لەسلێمانی کە لەكۆی پێنج بێد سەرجەمیان لەكاردان). لەدەرەنجامدا سەرەڕای نالەباری باری دارایی و ئابوری و کەمدەرامەتی هاووڵاتیان، لەئێستادا نەکردنەوەی تەواوی بێدەکانی چاودێری چڕ لەنەخۆشخانە حکومیەکاندا سەرەڕای ئەو ململانێیانەی بوونەتە هۆکاری کارنەکردنی تەواوی بێدەکان، چەندین هۆکاری دیکە بوونەتە هۆی نەکردنەوەو کارنەکردنی بێدەکانی نەخۆشخانە حکومیەکان، لەوانە: دواکەوتنی موچەو لاوازی وەزارەت لەچاودێریکردنی دەوامی پزیشک و کارمەند، دانەمەزراندن و هەبوونی نەخۆشخانەی تایبەت.

هاوڵاتی دوای درێژکردنەوەی بۆ ماوەی شەش رۆژ ئەمڕۆ وادەی تۆماری کاندیدی حزب و لایەنە سیاسییەکانی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کۆتایی دێت. جومانە غەلای، وتەبێژی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند "٢٨ی ئازاری ٢٠٢٤ کۆتا وادەیە بۆ تۆمارکردنی ناوی کاندیدی حزب و لایەنە سیاسییەکان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان". بڕیارە ئەمڕۆ زۆرینەی لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان ناوی لیستی کاندیدانیان رادەستی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بکەن. بەپێی ئەو وادەیە بێت کە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان دیاریکردووە رۆژی ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان ئەنجام دەدرێت و راستەخۆ لەلایەن کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراقەوە سەرپەرشتی دەکرێت.  

شەنای فاتح هەبوونی سیستەمێکی بانکی پێشکەوتوو هۆکاری سەرەکی بەرەوپێشچوونی لایەنی ئابووری و دارایی و کارئاسانیە بۆ خزمەتگوزاریەکان. لەکاتێکدا ئێستا پڕۆژەی هەژماری من دروست کراوە بۆ دابەشکردنی مووچە بەشێوەی ئەلیکترۆنی لەبانکەکاندا. لەبەرامبەردا ئەنجومەنی سەرتاسەریی مامۆستایان و فەرمانبەرانی‌ ناڕازی‌ فۆڕمێکیان بڵاوکردووەتەوە تایبەت بەهەڵمەتی کۆکردنەوەی پشتگیری لەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵیی عێراق دەربارەی چۆنیەتی دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، مامۆستایانی ناڕازی لەڕێگەی ئەو فۆڕمەوە هەڵمەتی کۆکردنەوەی واژۆی ئەلیکترۆنی ئەنجامدەدەن، بۆ پێدانی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم لەلایەن یەکێک لەبانکەکانی ناوەندییەوەو رەتکردنەوەی هەژماری من. هەر لەم بارەیەوە مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند کەهەر لەسەرەتای دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەم گرنگی زۆریان بەسیستەمی بانکی داوەو لەهەمان کاتدا لەهەوڵدان بۆ ئەوەی لایەنێکی بازرگانی دەستەبەر بکەن و ئابووری وڵات و سەرچاوەکان هەمەجۆر بکەن. باسیشی لەوەکرد کە تیشکمان خستووەتەسەر چاکسازیەکانی حکومەتی هەرێم لەبواری سیستەمی بانکی و بەدیجیتاڵکردنی خزمەتگوزاریەکان و پارەدانی ئەلیکترۆنی بەدانانی پڕۆژەی هەژماری من کەبەشێکە لەپلان و کارنامەی حکومەت بۆ گەشەپێدانی بازرگانی و هاوکاریکردنی کەرتی تایبەت. ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و ئابووری هەرێم، رایگەیاند کەهەرچی هەوڵ و کارەکانمان ئەوەیە بەزووترین کات سیستەمی دارایی و بانکی هەرێمی کوردستان بەرەوپێش ببەین و سیستەمەکە بەکەینە سیستەمێکی ئەلیکترۆنی و مووچەش بەم سیستەمە دابەش دەکەین لەداهاتوودا. وتیشی: لەم کابینەیەدا هەنگاوی باش بۆ بەدامەزراوەییکردنی ژێرخانی ئیداری فەرمانگەکانی حکومەت نراوە کەبەشێکی ئەنجامی گۆڕانکاری و بەرەوپێشچوونەکان لەداهاتوودا دەردەکەوێت. پڕۆژەی هەژماری من لەلایەن هاووڵاتیانەوە رەتدەکرێتەوە بەتایبەتی لەپارێزگای سلێمانی و پارێزگای هەڵەبجەو پێیان وایە حکومەت بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆی لەدژی هاووڵاتیان ئەم پڕۆژەیەی راگەیاندووە، زۆرینەی مووچەخۆران رەتیدەکەنەوە کە بەشداری و هەژماری بانکی بکەنەوە، ئەمە لەکاتێکدایە وا بڕیارە لەداهاتوو مووچە بەسیستەمی ئەلیکترۆنی دابەش بکرێت. دکتۆر خالید، ئابووریناس و مامۆستای زانکۆ لەلێدوانێکی تایبەتی بەهاوڵاتی وت: بانک خۆی دامەزراوەیەکی داراییە کاردەکات بۆ بەڕێوەبردنی پارە، سەرمایە، ئەو کەسانەی کەسەرمایەدارن بەنموونە پارەکانیان دەخەنە بانک، بانکیش وەکو نێوەندگیری لەنێوان ئەو کەسەی پارەکە دەخاتە بانکەکە یان دامەزراوەکە، ئەو کەسانە حەز دەکەن کاربکەن، بەڵام سەرمایەیان پێ نیە یاخود پارەکەیان لەئاستی پێویست نیە بۆ کارکردن و کردنەوەی پڕۆژە، بۆیە ئەو نێوەندگیریەی دەکەوێتە نێوان دوو لایەنی کارەکە، ئەو کەسانەی کەپارە دادەنێن وەکو سەرمایە و لە بەرامبەر سەرمایەکە سوو وەردەگرن، بۆ ئەو کەسانەشە کەدەیانەوێت ببنە خاوەن پڕۆژە، کارگە، کێڵگە، دەچن داوای قەرز دەکەن لەبانکەکان، ئەم بەڕێوەبردنەی پارەکە ئیش و کاروباری بانکە پارە وەردەگرێت، لەو کەسانەی کەپارەیان پێیە و پاشەکەوتی دەکەن و دەیخەنە ئەو دامەزراوەیەوە کە بانک ئیدارەی دەکات خۆی سوودی لێوەردەگرێت کەپارەکە دەدات بەکەسێک وەک قەرز، سوودی لێوەردەگرێت بۆ خۆی، لەهەمان کاتیشدا سوود دەدات بەو کەسانەی پارە لەبانکەکەدا دادەنێن، لەنێوان ئەو کەسەی پاشەکەوت دەکات و سوودی خۆی وەردەگرێت و بانکیش بەهۆی ئیدارەکردنی پارەکە ئەویش لەبەرامبەری هەیە، کەئەویش فیدە وەردەگرێت لەو کەسانەی کەداوای قەرز دەکەن، بانک ئەو موئەسەسەیە کەئیدارەی ئیش و کاروباری دارایی دەکات لەنێوان ئەو دوو لایەنە، کۆمەڵێک خزمەتگوزاری داراییان هەیە پێشکەش دەکرێت بەهەردوولا، ئاسانکاری بۆ هەر کەسێک کەهەژمارێکی بانکی دەکاتەوە لەبانک ئاسانکاری بۆ دەکرێت، لەنێو وڵاتەکە خۆی و لەشارەکە لەگەڵ دەرەوە. وتیشی: لەئێستادا سیستەمی بانکی هەمووی بووەتە ئەلیکترۆنی کەگەشت دەکەیت و دەچیتە شوێنێک گەر ئەو بانکە لقی هەبێت لەو وڵاتە دەتوانی شت بکڕیت و ئەو کارتە ئەلیکترۆنیە بەکاربهێنیت، بۆیە بۆ ئیش و کاروباری خۆی دەتوانێت بەکاری بهێنێت، ئەمەش جۆرێکە لەئاسانکاری و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری دارایی لەشارەکە یان لەوڵاتەکە یان لەنێو وڵاتان. لەنێوان سیستەمی بانکی حکومی و تایبەت، ئەوانە زۆر نزیکن لەیەکتری، بەڵام بانکی حکومی خاوەندارێتیەکەی دەگەڕێتەوە بۆ حکومەت، حکومەتیش بەڕێوبەری دەوڵەتەو کاروبارەکانە، بۆیە خاوەنی ئەو بانکە حکومەت دەبێت کەخەڵک بەشدارە لەحکومەتدا، واتە موڵکیەتی گشتییە، بەڵام بانکە ئەهلیەکان یان بانکی تایبەت موڵکیەتی تایبەتە چەند کەسێکن، کەسێکە یاخود زیاتر کەبەڕێوبەری ئیش و کاروباری دارایی خەڵک دەکەن، ئەو دامەزراوەیە تایبەتە چەند کەسێکن، بۆیە ئەوان خاوەنی بانکەکە دەبن تایبەتە، خەڵک زیاتر لەبەرئەوەی ئیمکانیەت و توانای حکومەت لەزۆرینەی وڵاتان زیاترە، ئەگەر بەراورد بکرێتەوە بەتایبەت، بۆیە ئەو خزمەتگوزاریانەی پێشکەش دەکرێن لەبانکە حکومیەکان زیاترو فراوانترن لەو خزمەتگوزاریانەی پێشکەش دەکرێن لەبانکە تایبەتەکان، خەڵک زیاتر متمانەی بەحکومەت هەیە، جیهازی حکومی ئیدارەی ئیش و کاروباری دەوڵەتەکە دەکات، هەمیشە بەردەوامە ئەو حکومەتە، بەڵام کەرتی تایبەت بەنموونە ئاساییە بانکەکە دابخات و ئیش و کاروباری خۆی کۆتایی پێ بهێنێت، بۆیە حکومەت سیقەو متمانەی زیاترە لەلای خەڵک، خەڵک زیاتر مامەڵە دەکات لەگەڵ بانکە حکومیەکان، بەڵام مەرج نیە ئەمە گشتاندنی بۆ بکەین لەهەموو وڵاتان، لەوڵاتانی دی‌ دەبینین سیستەمی بانکی تایبەت زۆر زۆر پێشکەوتووترە، حکومەت دەستتێوەردان ناکات و ناچێتە ناو ئەو بوارانە، جێی هێشتووە بۆ کەرتی تایبەت ئەو کارانە بکەن، ئیدارەی ئیش و کاروباری دارایی خەڵک بکەن وەک دامەزراوەیەکی بانکی،  بۆیە هەندێک لەوڵاتان، وڵاتانی پێشکەوتوو مامەڵە لەگەڵ بانکە تایبەتەکان دەکرێت نەک بانکە حکومیەکان. بەگشتی هاووڵاتی بەهۆی قەیرانی داراییەوە تاڕادەیەکی زۆر متمانەی بەبانکە حکومیەکان نیە، بە بانکە ئەهلیەکانیش تاڕادەیەک متمانەی نیە، چونکە دۆخی دارایی لاوازە ئێستا لەهەرێمی کوردستان، بۆیە خەڵک حەز دەکات پارەکە لای خۆی بهێڵێتەوە، ئەمە بیرکردنەوەی خەڵکە دەڵێت باشترە لەلای خۆم بێت، دەتوانم بەکاریبهێنم هەرکاتێک پێویستم پێ بوو، نەک لەبانکەکان بێت، لەوانەیە لەبانکەکان حکومەت پێویستی بەپارە بێت، پارە لەبانکەکە رابکێشێت، یان لەکەرتی تایبەت بێت و بانکەکە دابخرێت، بۆیە سیقە کەم بووە لەنێوان هاووڵاتی و بانکەکاندا، ئەمە وایکردووە کەکەرتی یان بواری بانکی لەکوردستان لاواز بێت ئیش و کاروبارەکەی وەک پێویست نەبێت. عوسمان تەها، هاووڵاتی لەلێدوانی بەهاوڵاتی وت: زۆربەی خەڵک بەهۆی خراپی باری داراییەوە تاڕادەیەکی زۆر متمانەی بەبانکەکان نیە، چونکە دارایی کوردستان زۆر لاوازە، بۆیە حەز دەکەم پارەکە لای خۆم بێت باشترەو دەتوانم بەکاریبهێنم هەرکاتێک کە ناچاربم و هۆکارێک بێتە پێشەوە. وتیشی: ئەگەر پارەکانم لەبانکەکان دابنێم لەوانەیە لەبانکەکان نەمێنن و کەس نازانێت بۆ کوێ دەبرێن. بڕیار جەلال، فەرمانبەری حکومی بەهاوڵاتی وت: راستە زۆر مووچەمان فەوتاوە یان پاشەکەوت کراوە، بەڵام هەرچۆنێک بێت سیستەمی بانکی حکومی شتێکی باش نییەو متمانەم پێی نییە بۆ دانانی پارەکانم و وەرگرتنی قەرز، چونکە بانکی تایبەت هەندێکجار نازانیت کێ خاوەنییەتی و ئەگەر دابخرێت ناتوانی لەکەسی داوا بکەیتەوە. وتیشی: ئەمە وادەکات کەحکومەت متمانەی زیاد بکات لای خەڵکی و فەرمانبەرانی بەتایبەتی، بەڵام بەبۆچوونی من متمانەی فەرمانبەران بەحکومەت بەئاسانی دروست نابێتەوە تەنانەت بەم سیستمەش.  بەپێی ئاماری بانکی جیهانی ٤٩ بانکی حکومی و تایبەت لەهەرێمی کوردستان هەن کە بەلقەکانیەوە زیاترن لە ١٠٠ بانک.

هاوڵاتی ئێوارەی ئەمڕۆ  لەسەر رێگەی قوشتەپە لە سنووری پارێزگای هەولێر ئاگر لە شەش کۆگا کەوتەوە و تاوەکو ئێستاش ئاگرەکە بەردەوامی هەیە. کاروان عەلی، وتەبێژی بەرگریی شارستانی هەولێر بە هاوڵاتی راگەیاند "کاتژمێر ٦:٤٨ خولەکی ئێوارەی ئەمڕۆ چوارشەممە ٢٧ی ئازاری ٢٠٢٤ تیمەکانمان ئاگادارکرانەوە لە رووداوێکی ئاگرکەوتنەوە لەسەر رێگەی قوشتەپە کە لە شەش کۆگا کەوتبووەوە". ئاماژەی بەوەکرد "کۆگان کلێنس و مادەی تەنە رەقەکانی تێدایە و دووانیان هی کەسێکە و چوارەکەی دیکەش لەلایەن کەسێکی دیکەوە خاوەندارێتی دەکرێت و ئاگرەکە لە کۆگای یەک و دووە تەشەنەی سەندووە بۆ کۆگاکانی دیکە". وتەبێژی بەرگریی شارستانی هەولێر ئەوەشی خستەڕوو "١١ تیمان لە شوێنی رووداوەکە و تاوەکو ئێستا ئاگرەکە بەردەوامی هەیە، بەڵام بەرەو کوژرانەوە دەچێت". لەبارەی زیانەکانەوە کاروان عەلی وتی "هیچ زیانێکی گیانی نەبووە، بەڵام زیانێکی زۆری مادی هەیە، تاوەکو ئێستاش هۆکاری ئاگرەکە دیار نییە و لیژنە پێکهێنراوە بۆ لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە".

شوان عەباس بەدری   هەرچەندە ماوەی چەند ساڵێکە هێزەکانی ناوخۆ بەچڕی دەستییان کردووە بە دەستبەسەرداگرتنی چەکی بێمۆڵەت و دانانی بازگە لەسەر شەقام و رێگە سەرەکییەکانی شارەکان و سەرەڕای قەدەغەکردنی هەڵگرتنی چەک بەبێ مۆڵەت، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا  هێشتا لەهەرێمی کوردستان زۆربەی تاوانەکانی کوشتن و بریندارکردن و هەڵکوتانە سەر شوێنان بەو چەکە بێمۆڵەتانە بەردەوامە. نەبوونی رێوشوێنی تووندیش لەسەر مامەڵەو کڕین و فرۆشتن بەچەکیش، وایکردووە هەڵگرتنی چەک لەلایەن هاونیشتمانیانەوە ببێتە دیاردە، ئەمەش کاریگەریی راستەوخۆی لەسەر زیادبوونی تاوان لەهەرێمی کوردستاندا هەبووە. لەبارەی ئەم تەوەرە « سەرکەوت ئەحمەد « وتەبێژی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی بە «هاوڵاتی» راگەیاند ، «سەبارەت بەهەڵمەتەکە ئێمە بازگە دادەنێین و لەهەندێک شوێنیشدا بەردەوامەو گەر کەسێک چەکی بێموڵەتی پێبێت دەستگیری دەکەین، دیارە لەشەڕەکانیشدا هەندێک شەڕ دروست دەبێت کە تەقەشی تیا ناکرێت، بەڵام کەهێزەکانی پۆلیس دەچن کەسەکان دەگرن، ئەگەر کەسێک چەکی بێمۆڵەتی پێبێت تەسلیم بەبنکەیەک دەکرێت و دۆسییەی بۆ دەکرێتەوە». هەر سەبارەت بەکردنەوەی دۆسییەی ئەو کەسانەی کەچەکی بێمۆڵەتییان پێیەو دەستگیرکراون  «سەرکەوت ئەحمەد» وتی : « ئەو کەسانە رەوانەی دادگا دەکرێن و بەیاسای تازەی هەڵگرتنی چەکی بێمۆڵەت ئیجرائاتیان لەگەڵ دەکرێت کەسزاکە لەئێستادا قورستر بووە». لەبارەی سزای هەڵگرتنی ئەو جۆرە چەکانەش وتەبێژەکەی پۆلیس بە «هاوڵاتی» رایگەیاند: « ئەگەر بێتوو کەسەکە تەقەی بەچەکەکە کردبێت ئەوا لەساڵێک تا سێ ساڵ سزای بەندکردنی بەسەردا دەسەپینرێت، ئەمە جگە لەغەرامە کە لەملیۆنێک تا سێ ملیۆن دینار عێراقییە، ئەوەش دەکەوێتە سەر راوبۆچوونی دادگا کەئایا ئەو کەسەی دەستگیرکراوە ئەو چەکەی بەکارهێناوە یان بەکاری نەهێناوە، یاخود بەو چەکە هەڕەشەی لەخەڵک کردووە یان خود نا «. لەوەڵامی پرسیارێکی دیکەی «هاوڵاتی» کەئاخۆ لەو هەڵمەتی دەستبەسەرداگرتنی چەکی بێمۆڵەت چەند کەس دەستگیرکراون، وتەبێژەکەی پۆلیسی سلێمانی وتی : « لەساڵی پار واتە لەساڵی 2023دا، 598 پارچە چەکی بێمۆڵەت دەستی بەسەرداگیراوە». هەر لەسەر بابەتی سزادانی ئەو کەسانەی کەچەکی بێمۆڵەتیان پێدەگیریت و چۆنییەتی سەپاندنی سزاو ئەو رێکارانەی کەدادگا لەسەپاندنی سزا بەسەر ئەو کەسانەدا دەیانگرێتەبەر «هاوڵاتی» رای یاساناسێکی وەرگرت و وتی: « وەک دیارە یاسای چەک لەچەند ماددەیەک پێکدێت و سەبارەت بەهەڵگرتنی چەکی بێمۆڵەتیش بەپێی یاسا تاوانە، چونکە هیچ کەسێک بۆی نییە لەدەرەوەی یاسا چەکی بەدەستەوە بێت ئەگەر مۆڵەتی هەڵگرتنی نەبێت، لەبەرئەوەی لەڕووی یاساییەوە بەتاوان ئەژمار دەکرێت». سەبارەت بەجۆری هەڵگرتنی چەکەکان و ئاخۆ لەسەپاندنی سزادا جیاوازن، ئەم یاساناسە وتی : « لەڕووی یاساییەوە جیاوازن، ئەگەر دەمانچە بێت سزاکە جۆرێکەو ئەگەر کڵاشینکۆف و هاوشێوەکانی کڵاشینکۆف بێت جۆرێکی ترە، بۆ نموونە گەر بەدەمانچەوە کەسەکە دەستگیربکرێت ئەوا لەدادگای کەتن دادگایی دەکرێت، بەڵام گەر بەکڵاشینکۆف و هاوشێوەکانی ئەو چەکە دەستگیربکرێت ئەوا لەدادگای تاوانەکان دادگایی دەکرێت». «دادگایی کردنەکەش رێکارێکی خۆی هەیە، لەبەرئەوەی دادگای تاوانەکان سزاکەی قورسترە لەچاو دادگای کەتندا، لەهەموو حاڵەتێکیشدا هەردوولا بەو ئاراستەیە کاردەکەن کەئەم کەسە مادەم چەکی بێمۆڵەتی هەیە، کەواتە دەبێ حوکم بدرێت» یاساناسەکە وادەڵێت. لەبارەی جیاوازی نێوان دادگای کەتن و تاوانیش وتی:» جیاوازییەکە ئەوەیە کەدادگای تاوانەکان لە سێ دادوەر پێکدێت و ئەمە جگە لەداواکاری گشتی کەوەکو پارێزەری مافی گشتی کار لەسەر کەیسەکە دەکات، هەرچەندە داواکاری گشتی حوکم نادات بەڵام ئەگەر هاتوو تاوانەکە شیاوی سزا بێت ئەوا ئەم داوای سەپاندنی سزا بەسەر تاوانباردا دەکات، دادگای کەتنیش لەیەک دادوەر پێکهاتووە لەگەڵ داواکاری گشتی کەئەگەر هاتوو کەسەکە تاوانەکەی بەسەردا ساغ بووەوە یان گەیشتە ئەو قەناعەتەی کەدەبێت حوکم بدرێت ئەوا داوای سەپاندنی سزا دەکات». سەبارەت بەلەبەرچاوگرتنی سزای کەسێک بۆ کەسێکی تر یاساناسەکە بە «هاوڵاتی»وت: « هەڵگرتنی چەکی بێمۆڵەت لەکەسێکەوە بۆ کەسێکی تر جیاوازە، ئەگەر کەسەکە بۆ کارێکی نەشیاو بەکاریبێنێت جیاوازە لەگەڵ کەسێکی تردا کە بۆ پاراستنی گیانی خۆی چەکەکەی پێبێت، بۆ نمونە ئەگەر کەسێک شوان بێت یان کەسێک لەبازاڕی دراودا کاربکات ئەگەر ئەمانە وەکو ئێحتیاتێک دەمانچەیەک هەڵبگرن ئەگەر بەو چەکە دەستگیرکران ئەوا جیاوازە لەگەڵ کەسێکی تردا کە بۆ نییەتێکی خراپ ئەو چەکەی هەڵگرتبێت، بۆنموونە کەسێک ئەگەر بۆ مەبەستی سەرانەسەندن و سووکایەتی پێکردن و گشت ئەو بابەتانەی کەئەو جۆرە تاوانانە لەخۆدەگرێت بەکاری بهێنێت ئەوا دادگا هەموو ئەم شتانە لەبەرچاو دەگرێت و هۆکارێکن بۆ سووککردن یان تووندکردنی سزای تاوانەکە، لەهەموو حاڵەتێکیشدا ئەگەر کەسەکە پێشینەی تاوانی هەبێت سزاکەی قورسترەو ئیقاف تەنفیزی بۆ ناکرێت لەچاو ئەو کەسەی کەپشێنەی تاوانی نییە». لەبارەی سەپاندنی سزای ماددیش یاساناسەکە وتی:» بڕی سزاکە دادگا خۆی دیاری دەکات، چونکە پەیوەندی بەقەناعەتی دادوەرەکەوە هەیە». جێی ئاماژەیە لەڕێنومایی ژمارە 5ی ساڵی 2022ی وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان لەبارەی جێبەجێکردنی یاسای چەکدا لەماددەی 15ی بڕگەی یەکەمی ئەو یاسایە هاتووە کە، ‎هەر کەسێک بەبێ مۆڵەتی دەسەڵاتی مۆڵەتدان، دەستداریی چەکێکی ئاگرین یان تفاقی بکات، هەڵیبگرێت، بیفرۆشێت، چاکیبکاتەوە یان دەستاودەستی پێوە بکات، ئەوا بەبەندەکردن بۆ ماوەیەک کە لە(١) یەک ساڵ کەمتر نەبێت و لە (٣) سێ ساڵ زیاتر نەبێت و بەپێبژاردنێک کە لە (٢٠٠٠٠٠٠) دوو ملیۆن دینار کەمتر نەبێت و لە (٥٠٠٠٠٠٠) پێنج ملیۆن دینار زیاتر نەبێت، سزا دەدرێت.  

هاوڵاتی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگه‌یاند، وەزارەتی دارایی و ئابوریی هەرێمی کوردستانی راسپاردوە دەست بکەن بە دابەشکردنی موچەی مانگی دو و ئامادەکاریش بکەن بۆ دابینکردنی موچەی مانگی سێ و مانگەکانی داهاتوش. ئەمڕۆ چوارشەممە، 27-03-2024، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لەدوای کۆبونەوەکەی ئەنجومەنی وەزیران  لە لێدوانێکدا رایگەیاند،"حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا دەخەینە بەر بەرپرسیارییەتیەکی دەستووری و ئەخلاقی کە ئەو بەڵێنەی بە ئێمەیان داوە جێبەجێی بکەن بۆ دابینکردنی مووچەکان". بە گوێرەی لێدوانەکەی سەرۆکی حکومەت بڕیارەكانی كۆبوونەوەکەی ئەمڕۆی  ئەنجومەنی وەزیران بەم شێوەیەیە: 1- دابەشكردنی مووچەی مانگی 2 ی 2024. 2- ئامادەكاری بۆ مووچەی مانگی 3 ی 2024. 3- وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار دەست بە تەرخانكردنی زەوی و دابەشكردنی بەسەر ئەو فەرمانبەرانە دەکات کە تا ئێستا سوودمەند نەبوون. 4- داشكاندن لە پارەی كەڵەكەبووی كارەبا و سزای هاتوچۆ و ئاو بە ڕێژەی 20% وە 50%ی ڕسوماتی هێنانی گۆشت و 20% لە كرێی خوێندنی پارالێل. 5- داشكاندنی ڕسوماتی شارەوانی بەتایبەت كرێی كرێچییەكان بە ڕێژەی 20%. 6- لێخۆشبوون لە سزای دواكەوتنی باج لەلایەن پیشەوەران و كاسبكاران و كەمدەرامەتان.   دەقی لێدوانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: بەناوی خوای گەورە و میهرەبان هاووڵاتییانی خۆشەویست هەر وەک چۆن دوێنێ بەڵێنمان پێدان کە ئەمڕۆ لە کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران هەندێک بڕیار لە بەرژەوەندیی خەڵکی کوردستاندا بدەین، ئەمڕۆ دەمەوێت پێتان ڕابگەیەنم، وێرای دەستخۆشی و سوپاسگوزاریم بۆ خۆڕاگری و پشوودرێژیی خەڵکی کوردستان، پێتان دەڵێم کە ئێمە بڕیارمان داوە بە دابەشکردنی مووچەی مانگی دوو و وەزارەتی داراییم ڕاسپاردووە کە ئەوان دەست بکەن بە دابەشکردنی مووچەی مانگی دوو و ئامادەکاریش بکەن بۆ دابینکردنی مووچەی مانگی سێ و مانگەکانی داهاتووش. ئێمە حکومەتی فیدراڵیی لە بەغدا دەخەینە بەر بەرپرسیاریەتییەکی دەستووری و ئەخلاقی کە ئەو بەڵێنەی بە ئێمەیان داوە جێبەجێ بکەن بۆ دابینکردنی مووچەکان.  ئەو ئەرکەی لەسەر شانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بووە هەموومان جێەجێ کردووە، بە سوپاسەوە وەزارەتی دارایی، ئەنجوومەنی وەزیران، وەزارەتە مەعنییەکان هەموو کاری پێویستییان کردووە بۆ ئەوەی هەموو ڕێکارەکان بگرنەبەر و هەموو ئەو بیانوویانەی تاوەکو ئێستا بەکارهێنراون هەموویان نەهێڵن و ئەوەی لەسەر شانی ئێمە بووە کردوومانە و هیوادارین ئەمە ببێتە قۆناغێکی نوێ بۆ ئەوەی مووچەکان لە کاتی خۆی و وەکو پێویست دابەش بکرێت.  هەروەها لە بەرژەوەندیی خەڵکی کوردستان ئێمە هەندێک بڕیاری ترمان لە ئەنجوومەنی وەزیران داوە بۆ ئەوەی بتوانین ئەم بارە قورسە ناهەموارە ئابوورییەی کە کەوتووەتە سەر شانی خەڵکی هەرێمی کوردستان تۆزێک بۆیان سووک بکەینەوە. بڕیارمان داوە وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار دەست بکات بە تەرخانکردن و دابەشکردنی زەوی بەسەر هەموو ئەو فەرمانبەرانەی کە تاوەکو ئێستا لە حکوومەت سوودمەند نەبوون.  داوامان کردووە داشکاندن بکرێت لە پارەی کەڵەکەبووی کارەبا بە ڕێژەی 20%. ئێمە وەزارەتە مەعنییەکانمان ڕاسپاردووە بۆ ئەوەی ئەمە بکەن هەروەها بۆ داشکاندنی 20% لە سزای کەڵەکەبووی مرور (هاتووچۆ) و داشکاندنی 50% لە ڕسووماتی هێنانی گۆشت و هەروەها داشکاندنی 20% لە کرێی خوێندنی پارالێل لە زانکۆ و پەیمانگە حکومییەکان. هەروەها لێخۆشبوونی سزا لە داوکەوتنی بەشداریی دەستەبەریی کۆمەڵایەتی و ڕاسپاردنی وەزارەتی شارەوانی بۆ داشکاندنی ڕسووماتی کەڵەکەبووی ئاو بە ڕێژەی 20% و داشکاندنی ڕسووماتی شارەوانی بەتایبەت کرێی کرێچییەکانی وەزارەتی شارەوانی، ئەوانیش بە هەمان شێوە بە ڕێژەی 20% و لێخۆشبوون لە سزای دواکەوتنی باج لەلایەن پیشەوەران، کاسبکاران و کەمدەرامەتان.  هیوادارم  ئەم هەنگاوانە و ئەم بڕیارانە بتوانن تا حەددێک یارمەتی خەڵکی کوردستان بدەن. من جارێکی دیکە سوپاسی خۆڕاگری و پشوودرێژیی ئەوان دەکەم و هیوادارم ئێمە بتوانین پێکەوە ئەم قۆناغە تێپەڕینین و ئەمە ببێتە دەستپێکێک بۆ کۆتاییهێنان بە ئابڵووقەی ئابووری کە کەوتووەتە سەر هەرێمی کوردستان و کۆتاییهێنان بە قەیرانی دارایی لە هەرێمی کوردستان و پێ بنێینە قۆناغێکی نوێتر و بتوانین لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵی بگەینە ئەنجامی باش بۆ چارەی هەموو ئەو گرفتانەی کە لە نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکوومەتی هەرێمی کوردستاندا ماون.  ئەوەی لەسەر شانی ئێمەیە و ئەرکی ئێمەیە، جێبەجێمان کردووە و بەردەوامیش دەبین لە هەوڵەکانمان بۆ ئەوەی بتوانین زیاتر لە خزمەتی خەڵکی کوردستاندا بین.  ئێوە هەر شاد و سەرکەوتوو بن و کوردستانیش هەر ئاوەدان بێت.

هاوڵاتی ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان بڕیاری دا دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی شوبات بکرێت. حکومەت لیستی مووچەی مانگی سێی بۆ بەغدا ناردووە و لەگەڵ گەیشتنی پارە، دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی ئاداریش دەکات. ئەمڕۆ چوارشەممە  ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم لەبارەی چەند تەوەرەیەک کۆبونەوە کە گرنگترینیان پرسی مووچە و هەناردەی نەوتی هەرێم بوو، لە کۆبونەوەکەدا بڕیاریان داوە  دەست بە دابەشکردنى موچەى فەرمانبەران بکرێت بۆ مانگى دوو و لە ئێستادا لیستی مووچە ئامادەیەو بریارە سبەی پێنجشەممە ڕابگەیەندرێت. بەگوێرەی زانیارییەکانیش وەزارەتی دارایی لیستی ناوی فەرمانبەرانی بۆ مانگی سێ ئامادە کردووە و بۆ بەغدای ناردووە دوای ناردنی پارەکە لە لایەن بەغداوە بڕیارە  دوا بە دوای مووچەی مانگی دوو ، مووچەی مانگی سێش دابەشبکرێت. هاوکات گەر گۆڕانکاری لە لیستی مووچەدا نەکرێت دابه‌شكردنی موچه‌ی مانگی شوبات هاوشێوه‌ی مانگه‌كانی پێشو به‌ وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی ده‌ستپێده‌كات و دواتریش وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌ و به‌ خانه‌نشینی پێشمه‌رگه‌ كۆتایی دێت. هه‌ر له‌ كۆبونه‌وه‌ی ئه‌مڕۆی حكومه‌تی هه‌رێمدا، وەک میدیاکان باسی دەکەن یەکێکى دیکە لە بڕیارەکان کە ئەنجومەنى وەزیران لە کۆبونەوەکەدا داویەتى  ئەوەیە ، حکومەت بڕیاریداوە بە پێدانی زەوی بە فەرمانبەران بەپێی یاسا و رێنماییەکان و لێخۆشبون لە قەرزی‌ ئاو و کارەبا و هاتوچۆ بە رێژەی‌ 20%. ئەمەسلە کاتێکدایە ئێوارەى دوێنێ لەمیانەى بەشداریکردنى لەئێوارە بەربانگێک، مەسرور بارزانى سەرۆکى حکومەتى هەرێم ڕایگەیاند، "لەکۆبونەوەى ئەنجومەنى وەزیران بڕیارێک دەدەن لەبەرژەوەندیى خەڵکى کوردستان دەبێت". ماوەى 54 ڕۆژە موچەى فەرمانبەران دابەشنەکراوەو لەکۆبونەوەى ڕۆژى 13ى ئاداردا ئەنجومەنى وەزیرانى هەرێم بریاریدا تائه‌وكاته‌ى بەغدا موچەى کارمەندانى سەربازیى‌و ئەمنى ڕه‌وانه‌ نه‌كات، موچەى مانگى دوو دابەشناکرێت.  

هاوڵاتی ژینگەپارێزەکانی پیرەمەگرون بە هۆی دواکەوتنی مووچە و لێبرینی بەشێک لە مووچەکانیان بە بڕی ١٥٠ هەزار دینار  وەک سزا مانیان لە کارکردن گرت و گردبوونەوەیەکیان ئەنجامدا. لەم بارەیەوە شکارشۆرش بەرێوەبەری کۆمپانیای "شکار" ئەمرۆ چوارشەمە  بە هاوڵاتی وت، ئەو بڕە پارەیەی لێیان بڕدراوە بەهۆی بایکۆتکردنیانە لە کارەکانیان. وتیشی، " هەرچەندە داوامان لێکردن کە لە کارەکانیان بەردەوام بن ، بەڵام ئەوان رەتییان کردەوە و ئاگاداریشمان کردنەوە لەوەی   ئەوا سزا دەدرێن و لە مووچەکانیان دەبردرێت هەروەک چۆن خۆم لەلایەن فەرمانگەوە سزای مادی دراوم، بەڵام ئەوان پێیان راگەیاندین بیبڕن". ژینگە پارێزانیش دەڵێن، بڕی ١٥٠ هەزار لە مووچەکانیان بڕدراوە، ئەوان دەڵێن بۆ هەر ڕۆژێکی کارکردن ١٠ هەزار دینار وەردەگرن بەڵام گەر یەک ڕۆژ دەوام نەکەن بڕی ٣٠ هەزاریان لێدەبڕدرێت و بەم شێوەیەش نەک سود لە مووچەکانیان وەرناگرن بەڵکو مانگی وا هەیە قەرزاریش دەبن. ئەو بەڕێوبەرە ئەوەشی ڕونکردەوە کە،" بری٢٠٠ بۆ ٢٥٠ملیۆن دینار سزای مادی بەسەرمدا سەپێندراوە ، بەڵام من تەنها ١٣ ملیۆن دینار لە کۆی گشتی مووچەی کرێکارانی ژینگەپارێزی پیرەمەگرون بریوە". سەبارەت بە دواکەوتنی مووچەکانیشیان بۆ ماوەی١٠٠ رۆژ بەرێوەبەری کۆمپانیاکە بە هاوڵاتی وت: " مانگی ئادار بەرەو کۆتایی دەروات ، بەڵام تازە ئێمە دوێنێ پارەی مانگی شوباتمان وەرگرتووە و دابەشمان کردووە بەسەریاندا ". جێی ئاماژەیە ماوەی دە ساڵە قەیرانێکی ئابووری تووند بەرۆکی هەرێمی کوردستان بە گشتی و بە تایبەتیش مووچەخۆرانی گرتووە ، کە بە هۆیەوە چەندین مووچەی فەرمانبەران یان فەوتاوە یان پاشەکەوت کراوە یان بە لیبرینەوە دابەشکراوە .

سازگار ئەحمەد دوای تێپەڕبوونی ساڵێک بەسەر بڕیاری راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان، تاوەکو ئێستا پرۆسەکە دەستیپێنەکردووەتەوەو شارەزایەکی ئابووریش پێی وایە ئەگەر هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان هاوشێوەی رابردوو دەستپێبکاتەوە، ئەوا هیچ کاریگەرییەکی ئەرێنی لەسەر ئابووری هەرێم نابێت، هەروەها ئەندامێکی لیژنەی ئابووری لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەڵێت «پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان چەندجارێک گفتوگۆی لەسەر کراوە، بەڵام بڕیاری یەکلاکەرەوەی لەسەر نەدراوە». دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق لەبارەی نادەستووری بوونی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان، دادگای نێوبژیوانی پاریس-یش لەسەر سکاڵای عێراق بڕیاری راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان دەرکرد. دارا سێکانیانی، ئەندامی لیژنەی ئابووری لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەهاوڵاتی وت «پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان چەندجارێک گفتوگۆی لەسەر کراوە بەتایبەت لەنێوان هەردوو حکومەتی عێراق و تورکیادا، بەڵام تاوەکو ئێستا گفتوگۆکانیان نەگەیشتووەتە ئەنجام». «زۆرجار باسدەکرێت کەهێڵێکی جێگرەوە بۆ ئەو هێڵەی کە لەکوردستانەوە دەڕوات بدۆزرێتەوە، هەروەها قسەش لەسەر ئەوە دەکرێت کە لەداهاتوودا ئەو ٤٠٠ هەزار بەرمیل نەوتەی کە رۆژانە هەرێمی کوردستان بەرهەمی دەهێنێت لەڕێگەی ئەو بۆرییە جێگرەوەیە هەناردە بکرێت بۆ بازاڕەکانی جیهان»، دارا سێکانیانی وادەڵێت. ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق وتیشی «تاوەکو ئێستا کۆبوونەوەو گفتوگۆکان لەسەر پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بەردەوامە، بەڵام بڕیاری یەکلاکەرەوەی لەسەر نەدراوە». روونیشیکردەوە «لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق تائێستا گفتوگۆی جددی لەسەر پرسی هەناردەکردنەوەی نەوت نەکراوە، چونکە ئەم بابەتە زیاتر کاری هەردوو حکومەتی عێراق و تورکیایە، هەروەها باس لەوەدەکرێت لەداهاتوودا بەرپرسی یەکەمی تورکیا دێتە عێراق هەندێک دۆسیەی گرنگ هەیە هەردوولا تاووتوێی دەکەن و یەکێکیش لەدۆسییەکان هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەبێت». هەر لەسەر هەمان پرس سەعد عەبدوڵڵا گوڵپی، شارەزای بواری ئابووری بەهاوڵاتی راگەیاند «بڕیاری راگەیاندنی ئابووری سەربەخۆی هەرێمی کوردستان، بڕیارێکی هەڵە بوو، لەبەرئەوەی ئەو بڕیارە باش تاووتوێ نەکرابوو، هەروە‌ها بەهۆی ئەوەی هەرێمی کوردستان دەوڵەت نییە لەفرۆشتنی نەوتەکەشی زیانی بەردەوکەوت». ئاماژەی بەوەشکرد «هۆکاری زیانی هەرێم لەفرۆشتنی نەوت ئەوەبوو کە بەرهەمهێنانەکەی تێچووی زۆربوو، هەروەها لەفرۆشتنیشی هەرێم ناچاربوو بەنرخی کەمتر بیفرۆشێت تاوەکو کۆمپانیاکانی دەرەوە لێی بکڕن». وتیشی «ئەوە پارەیەی لەفرۆشتنی نەوت بەدەست دەهات دەبوو ئاڕاستەی کەرتی بەرهەمهێنان بکرێت، نەک بکرێتە داهات بۆ مووچە، ئەمەش وایکردووە ژێرخانی ئابووری حکومەتی هەرێم سفر بێت». سەبارەت بەڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان سەعد عەبدوڵڵا گوڵپی روونیکردەوە «راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان کاریگەرییەکی ئابووری نییە، بەڵکو کاریگەرییەکی سیاسییە لەبەرئەوەی ئەوکاتەی نەوتیش دەفرۆشرا هەر مووچە بەدوو مانگ جارێک دابەش دەکرا یاخود نیو مووچە دابەشدەکراو ئاستی وەبەرهێنان و خزمەتگوزاریش بەپێی پێویست نەبوو، بەڵام ئێستا راگرتنی هەناردەکردنی نەوت دۆخەکەی خراپتر کردووە، چونکە خۆمان نەوت نافرۆشین و بەغداش بەپێی پێویست پارە نانێرێت». ئەم شارەزای ئابووریە پێی وایە ئەگەر هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان هاوشێوەی رابردوو دەستپێبکاتەوە، ئەوا هیچ کاریگەرییەکی ئەرێنی لەسەر ئابووری هەرێم نابێت، بەڵام ئەگەر لەڕێگەی سۆمۆوە نەوت هەناردە بکرێت، یان لەگەڵ حکومەتی عێراق رێککەوتنی سیاسی بکرێت کە هەرێم نەوت نەفرۆشێت و حکومەتی عێراق خۆی نەوتەکە بفرۆشێت و بودجەی تەواوەتی بۆ هەرێم بنێرێت، ئەوا قازانجی زیاتر دەکرێت. وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەساڵیادی راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم ئاماژەی بەوەکرد «لەهەوڵەکانمان بۆ دووبارە هەناردەی نەوتی هەرێم بەردەوامین، بەڵام لەگەڵ ئەوەی هەردوو حکومەتی هەرێم و فیدراڵ رێککەوتبوون لەسەر دەستپێکردنەوەی هەناردە، تائێستا دەستی پێنەکردووەتەوە». ئەوەشی خستەڕوو «نەوتی هەرێم بێ خەرجکردنی بودجە دامەزراوە، بەڵام لەبودجەدا هاوشێوەی ئەو پیشەسازییانە هەژمارکراوە کەملیارەها دۆلارییان لەسەر بودجەی گشتی تێچووەو ئەو بڕە پارەیەی بۆ (بەرهەمهێنان و گواستنەوە)ی نەوتی هەرێم تەرخانكراوە، بەهیچ شێوەیەک لەگەڵ تێچوونی راستەقینەی پرۆسەی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لەهەرێمی كوردستان ناگونجێت». وەزارەتی سامانە سروشتییەکان روونیکردووەتەوە «نه‌وتی هه‌رێم ته‌نها له‌ ١٠٪ی نه‌وتی هه‌نارده‌كراوی عێراق پێكده‌هێناو داهاتی ئه‌م نه‌وته‌ ته‌نها به‌شێك له‌شایسته‌ داراییه‌كانی خه‌ڵكی هه‌رێم له‌بودجه‌ی گشتیی وڵات بوو، هه‌ر له‌دوای راگرتنی هه‌ناردنی نه‌وتی هه‌رێم، هه‌رێمی كوردستانیان خستووه‌ته‌ ناو قه‌یرانێكی دارایی تونده‌وه‌ كه‌ به‌هۆیه‌وه‌ پێدانی موچه‌كانی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم دواكه‌وتووه‌«. بەپێی راگەیەندراوەکەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان بێت، حكومه‌تی هه‌رێم بڕی زیاتر لە ١١ ملیۆن به‌رمیل نه‌وتی راده‌ستی حكومه‌تی فیدڕاڵ كرد، تا ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت یه‌ك دیناری وه‌رنه‌گرتووه‌، بۆئه‌وه‌ی بتوانێت شایسته‌ داراییه‌كانی كۆمپانیا به‌رهه‌مهێنه‌ره‌كانی نه‌وت بداته‌وه. ئەوەش باسکراوە کە بەمەبەستی چارەسەری ئەم کێشانە هەردوو وەزارەتی نەوتی حكومەتی عێراق و وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم راسپێردراون بۆ چارەسەرکردنی ئاستەنگ و گرفتی بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم. هەروەها کۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی کوردستان «ئەپیکۆر» راگەیاندراوێکی بڵاوکردەوەو تیایدا ئاماژەی بەزیانەکانی راگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان کردو رایگەیاند «بەهۆی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمەوە داهاتی عێراق نزیکەی ١١ ملیار دۆلار کەمیکردووە». ئاماژە بەوەشکراوە «بڕی قەرزی ئەپیکۆر لای حکومەتی هەرێمی کوردستان، یەک ملیار دۆلارە کە لەمانگی ئەیلولی ٢٠٢٢ بۆ مانگی ئازاری ٢٠٢٣یە، هەروەها زیاتر لە ٤٠٠ ملیۆن دۆلار وەبەرهێنانی کۆمپانیاکانی ئەپیکۆر لەهەرێمی کوردستان راگیراوە». ئەوەشخراوەتەڕوو «داهاتی ساڵانەی کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی بواری نەوت بەڕێژەی ٦٠٪ کەمیکردووە بەهۆی ئەوەی فرۆشی ناوخۆی جێگەی فرۆشی بازاڕە نێودەوڵەتییەکانی گرتووەتەوە». وەک لەڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، پرۆسەی بەرهەمهێنانی نەوت لەهەرێمی کوردستان بەردەوامەو جیاوازییەکەی تەنیا لەداهات و نرخی فرۆشتندایە کە بەراورد بەپێشووتر بەڕێژەی ٦٠٪ کەمبووەتەوەو بەو پێیەش ئێستا نرخی بەرمیلێک نەوتی هەرێمی کوردستان لەنێوان ٣٠ بۆ ٣٥ دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت. ئاڵپارسڵان بایراکتار، وەزیری وزەی تورکیا چەندینجار لەلێدوانەکانیدا ئاماژەی بەوەکردووە، کەهەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان دەستپێدەکاتەوە، بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ وادەیەک بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم دیارینەکراوە. وەزارەتی نەوتی عێراق لەڕاگەیەندراوەکەیدا ئەوەی خستووەتەڕوو، هیچکات بەبڕیاری عێراق هەناردەی نەوت رانەگیراوە، بەڵکو ئەوە بەبڕیاری دادگای نێوبژیوانی پاریس بووە. وەزارەتی عێراق دەشڵێت «زیانمەندی گەورە لەڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان و کەرکوک لەڕێگەی بەندەری جەیهانەوە حکومەتی عێراقی بووە». رۆژی ٢٥ی ئازاری ٢٠٢٣ بەهۆی بڕیارێکی دادگای نێوبژیوانی پاریس لەسەر سکاڵایەکی عێراق لەدژی تورکیا هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لەڕێگەی بۆری بەندەری جەیهانەوە راگیراو عێراق سکاڵاکەی لەتورکیا بردەوە، ئەنقەرە بەپێدانی قەرەبووی یەک ملیارو 400 ملیۆن دۆلار بەعێراق پابەندکراوە، بەڵام تورکیا دەیەوێت بەدەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان، لەسکاڵاکە رزگاری ببێت.

هاوڵاتی بڕیارە ئەمڕۆ کۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان ئه‌نجامبدرێت، یه‌كێك له‌ ته‌وه‌ره‌ سه‌ره‌كیه‌كانی كۆبونه‌وه‌كه‌ش بڕیاردان ده‌بێت له‌سه‌ر شێوازی و واده‌ی دابه‌شكردن موچه‌ی مانگی (شوبات/2)ی 2024 فه‌رمانبه‌ران. کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆ چوارشەممەی ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان لە کاتێکدایە، تاوەکو ئەمڕۆ مووچەی مانگی شوبات دابەشنەکراوە زیاتر لە ٥٣ ڕۆژ بەسەر دوا مووچەدا تێدەپەڕێت کە مووچەخۆران وەریانگرتووە. بریارە کۆبوونەوەکە کاژمێر 11ی پێش نیوەڕۆ دەستپێبکات و لە یەکێک لە بڕگەکانیدا دوایین پێشهاتەکان لەبارەی مووچە لەلایەن ئاوات شێخ جەناب، وەزیری داراییەوە بۆ ئەنجوومەنەکە دەخرێتەڕوو. ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه‌ ئێوارەی دوێنێ مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، ئەوەی لە توانای حکومەتی هەرێمدا بێت دەیكات بۆ پاراستنی بەرژوەندی هاوڵاتیان، لە کۆبونەوەی سبەینێ (واته‌ ئه‌مڕۆ)ی ئەنجومەنی وەزیران بڕیارێک دەدەن هەمو لایەنێک خۆی بکاتە خاوەنی. وتیشی، "ئەوەی لە توانای حکومەتی هەرێمی کوردستاندا بێت دەکرێت، بۆ ئەوەی کارێک بکرێت لە بەرژەوەندی خەڵکی هەرێمی کوردستان بێت و دڵنیایی دەدەنە خەڵکی، کە دەست لە ماف و شایستە دەستورییەکان بەرنادەن". کارنامەی کۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیران: ١- خستنەڕوی دوا پێشهاتەکان سەبارەت بە مووچەی مانگی شوبات ٢- خستنەڕووی بڕیارەکانی بانکی ناوەندی عێراق لەبارەی ڕاکێشانی دۆلار ٣- خستنە ڕووی ڕاپۆرتی وەزارەتی دارایی لەسەر وەرگرتنەوەی قەرزە بازرگانییەکان ٤- خستنەڕووی نوسراوی سەرۆکایەتی پەرلەمان لەبارەی خانەنشینی جێگەیباسە بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی پێش کۆبونەوەکەی ئەنجومەنی وەزیران تیمی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان پێش کۆبونەوەکەی ئەنجومانی وەزیران لە نوسینگەی قوباد تاڵەبانی کۆدەبنەوە ، هاوکات تیمی گۆڕانیش ئاڵوگۆڕی بیروڕایان کردووەو و کۆبونەتەوە. بۆ دابەشکردنی مووچەی مانگی شوبات، وەزارەتی دارایی عێراق زیاتر لە 600 ملیار دیناری خستووەتە سەر هەژماری حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەڵام مووچەی بەشێکی مووچەخۆرانی نەناردووە و بەو هۆکارەش تاوەکو ئەمڕۆ دابەشکردنی مووچەی ئەو مانگە رانەگەیێندراوە وەزارەتی دارایی هەرێمیش دەڵێت داوای 949 ملیار و 813 ملیۆن دیناریان لە بەغدا کردبوو، بەڵام بەو بڕەی کە وەزارەتی دارایی عێراق بۆ مووچە ناردوویەتی 390 ملیار دینار کورتهێنانی هەیە.