سەرۆکی پێشووتری پەرلەمانی تورکیا داواى ئازادکردنى ئۆجەلان دەکات

بەشێک لە بژمێرەکانی پڕۆسەى سەرژمێریى دانیشتووان لە سلێمانی و هەولێر لە دژی وەرنەگرتنی شایستە داراییەکانی مانگی دووەمی کارکردنیان گردبوونەوەو دەڵێن جیاوازیی کراوە لەنێوان بژمێرەکانی هەرێمی کوردستان و پارێزگاکانی دیکەی عێراق. نوێنەرى بژمێرەکان لە گردبوونەوەکەى سلێمانى لە کۆنفرانسێکى رۆژنامەوانیدا گوتى "بژمێرەکانى عێراق سەرجەم شایستە داراییەکانیان وەرگرتووە، بەڵام بژمێرەکانی هەرێمی کوردستان لە کۆی کاری دوو مانگ تەنیا پارەی یەک مانگییان بۆ خەرجکراوە کە بڕەکەی 250 هەزار دینارە، لەگەڵ پارەی هەشت رۆژی خولی راهێنان کە بۆ هەر رۆژێک 10 هەزار دینارە". بەگوتەی نوێنەرى بژمێرەکان، لە رۆژانی سەرژمێریدا کە لە ناوەڕاستی مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی رابردوو بەڕێوەچوو، لە رۆژێکدا نزیکەی 16 کاتژمێر کاریان کردووە. بەکۆی گشتیی 19 هەزار کەس وەک بژمێر لە سەرژمێریی دانیشتوواندا لە هەرێمی کوردستان کاریان کرد، کە سەرجەمییان دەرچووی زانکۆ و پەیمانگەکان بوون و بەگوێرەی کارەکانیان بڕیاربوو هەر بژمێرێک 580 هەزار دینار وەربگرێت. دوای 37 ساڵ و لە 20 بۆ 22ـی تشرینی دووەمی 2024، لە عێراق و هەرێمی کوردستان سەرژمێریی گشتیی کرا. تێیدا ناوی خێزانەکان تۆمار کران و تاوەکو 10ـی کانوونی دووەمی 2024 فۆڕمی تۆماری خێزان پڕکرایەوە، کە تێیدا زیاتر لە 70 پرسیار لە هاونیشتمانی و هاووڵاتیان کرا.  

لە 37ـەمین ساڵیادی ئەنفالدا، بەرەى گەل پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت: لە ئێستادا ئەوەی برینى ئەنفال زیاتر بەسوێ دەکات، ئەوەیە رۆژانە بەبەرچاوی کەسوکاری ئەنفالکراوان سەدان تانکەری نەوتی قاچاغ ئاودیوی سنورەکان دەکرێت و ناوچەکانی ئەنفال بوونەتە ناسنامەی گەندەڵی و ناعەدالەتی حزبە دەسەڵاتدارەکانی هەرێم. هەر بەو ڕاگەیەندراوەى بەرەى گەلدا هاتووە: ناوچەکانی ناسنامەی ئەنفال لە سایەی حزبە دەسەڵاتدارەکانەوە بووەتە شوێنی بەخشینەوەی زەوی گرانبەها بەکوڕی بەرپرسەکان و داگیرکردنی بیرە نەوت و کاری مافیایی و سەرانە سەندن. ڕاگەیانراوێک لەبەرەی گەل ەوە... ٣٧ ساڵ لەمەوبەر ڕژێمی بەعسی رەفتار فاشی ، لە هەشت قۆناغی یەک لەدوای یەکدا پرۆسەی ئەنفالی کوردی ئەنجامداو بەهۆیەوە ٥٠٠٠ گوند خاپوور کراو ، ٢٩٠٠ مزگەوت و ١٨٠٠ خوێندنگە لەگەڵ زەوی تەختکرا، سەرەنجام دەیان هەزار هاوڵاتی بێتاوان لە منداڵ و ژن ، لە پیر و گەنج لەبیابانەکانی باشووردا بەشێوەیەکی دڕندانەو دوور لەهەر بەهایەکی مرۆڤانە و نامۆ بە هەر داب و نەریت و کلتووری گەلان و ناکۆک بەهەر مۆراڵێکی مرۆڤبوون زیندەبەچاڵ کران.  بەمەش بەعسیەکان مەڵۆیەکی گەورەی تریان خستە سەر خەرمانی کار و کردەوە رەگەزپەرستەکانیان و قەتماغەی برینی کیمیابارانی هەڵەبجە ، پرۆسەی تەفسیری کوردانی فەیلی ، تەبعیس و تەعریبی کۆی گەلی کوردیان لەویژدانمان هەڵدایەوە.  لەئێستادا ئەوەی کەئەم برینانە بەسوێ تر دەکات ، ئەوەیە کەرۆژانە بەبەرچاوی کەسوکاری ئەنفالکراوان سەدان تانکەری نەوتی قاچاغ ئاودیوی سنورەکان دەکرێت. ناوچەکانی ئەنفال بونەتە ناسنامەی گەندەڵی و ناعەدالەتی حزبە دەسەڵاتدارەکانی هەرێم. ناوچەکانی ناسنامەی ئەنفال لە سایەی حزبە دەسەڵاتدارەکانەوە بووەتە شوێنی بەخشینەوەی زەوی گرانبەها بەکوری بەرپرسەکان و داگیرکردنی بیرە نەوت و کاری مافیایی و سەرانە سەندن، لەولایشەو سەدان گەنجی پاشماوەی ئەنفال بەبێ کار دەسورێنەوە و بەبروانامەی بەرزیشەوە دانامەزرێن.  ناوچەکانی ئیدارەی گەرمیان و قەزای چەمچەماڵ کەقوڵایی ئەنفالستانن، بەهۆی دەوڵەمەندی سامانی سروشتی لەنەوت و گاز ، دەبوایە خۆشگوزەرانترین ناوچەی هەرێم بان، بەڵام بەهۆی دزی و چاوچنۆکی دەسەڵاتدارانی حزبی و حکومی بونەتە رەمزی پشتگوێخستن و نەبوونی پێداویستیە سەرەتاکانی ژیان وەک ئاوی خواردنەوە، هەربۆیە ساڵانە لەیادی ئەنفالدا بەرپرسان جورئەتی ئەوە ناکەن بەشداربن و بێنە ناو خەڵک. کەدڵنیاین ئەمانە رۆژێک دێت بەتەواوی لەلایەن گەلەوە رسواو شار بەدەر دەکرێن. ١٤ ی ٤ ی هەموو ساڵێک کەیادی کۆمەڵکوژی و جینۆسایدی پرۆسەی بەدناوی ئەنفالەکانە. لەقوڵایدا دەرفەتێکیشە بۆئەوەی کەجارێکی تر تیشک بخەینە سەر کۆمەڵێک داواکاری بنەرەتی و کێشەی جەوهەری کەبەدرێژایی ساڵانی رابردوو فەرامۆشکراون و بەهەڵپەسێرراوی ماونە: ١-جێبەجێکردنی تەواوەتی پرۆسەی ناساندنی تاوانی ئەنفال وەک جینۆساید لەلایەن دەوڵەتی عیراقی بەهەر سێ دەسەڵاتی جێبەجێکردن و دەسەڵاتی دادگەری و یاسادانانەوە. ٢-حکومەتی عیراق پەلە بکات لە جێبەجێکردنی پێداویستەیەکانی تایبەت بەهێنانەوەی روفاتی ئەنفالکراوەکانمان کە ژمارەیان زیاتر لە ١٧٠ هەزار هاوڵاتی دەبێت و بەهۆی کێشەی پشکنینی DNA و پاساوی ئەمنی و سستی لەهەنگاوەکانی پرۆسەکە هەتا ئێستا کەسوکاریان لەچاوەروانی ئێسک و پروسکی ئازیزانیان دەستەوسان راوەستاون. ٣- هەردوو حکومەتی عیراق و حکومەتی هەرێم هەوڵی جدیان نەداوە بۆ ناساندنی کەیسی ئەنفال وەک جینۆساید لەئاستی نێودەوڵەتی، کەئەمەش ناهەقیەکی ترە بەرامبەر کەسوکاری قوربانیانی ئەنفال و کەمکردنەوەی ئازار و مەینەتیەکانیان. ٤- دابینکردنی زەوی و شوێنی نیشتەجێکردن بۆ پاشماوەی کەسوکاری ئەو ئەنفالکراوانەی کە بەهەر هۆیەک بێت بێ بەشکراون لەو مافە رەوایەی خۆیان. پەیمان بۆ کەسوکاری سەربەرزی ئەنفالکراوان دووپات دەکەینەوە کە بەردەوام هاوکار و پشتیوانیان دەبین ، لەبەدیهاتنی داواکاری و مافەکانیان. بەرەی گەل ٢٠٢٥/٤/١٤  

کەشناسی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ لە زۆربەی ناوچەکان تاوەباران و بروسکە دەبێت و سبەینێش لە ناوچە شاخاوییەکان بەفر دەبارێت. بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێم رایگەیاند،لەکاتەکانی دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ نمەباران لە زۆربەی ناوچەکان دەبارێت، لەکاتەکانی ئێوارەش لە ناوچەکانی پارێزگای سلێمانی و ئیدارەی سەربەخۆی سۆران تاوەباران و بروسکە دەبێت تا بەرەبەیانی رۆژی سێشەممە. سەبارەت بە کەشی سبەینێ سێشەممە، کەشناسی هەرێم دەڵێت: ئاسمان هەوری باراناوی دەبێت لەتەواوی ناوچەکان، لەگەڵ کەمێک بەفربارین لە زۆربەی ناوچە شاخاوییە بەرزەکان، هەروەها رێژەی دابارین لە ناوچە شاخاوییەکان زیاتر دەبێت و لە درەنگانی شەودا کاریگەری شەپۆلەکە لاواز دەبێت. هاوکات، پلەکانی گەرما چوار تا حەوت پلە نزم دەبێتەوە، بەراورد بە ئەمڕۆ و لە ناوچە شاخاوییە سنورییەکان پلەکانی گەرما دەگەنە سفر. بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی: هەولێر : 13  پلەی سیلیزی سلێمانی :  12 پلەی سیلیزی دهۆک : 11  پلەی سیلیزی  کەرکوک : 14 پلەی سیلیزی   زاخۆ  : 12 پلەی سیلیزی هەڵەبجە : 16 پلەی سیلیزی سۆران : 7 پلەی سیلیزی حاجی ئۆمەران : سفر پلەی سیلیزی گەرمیان :21 پلەی سیلیزی

  بڕیارە رۆژی هەینی داهاتوو، كۆنگرەی بە فەرمی راگەیاندنی "دیدگای سیاسی هاوبەشی کوردی" لە شاری حەسەكە لە رژۆئاوای كوردستان بەڕێوەبچێت. ماڵپەڕی تەلەفزیۆنی سوریا، لەزاری سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە بڵاویكردەوە، و پارتی یەکێتی دیموکراتی (پەیەدە)و ئەنجومەنی نیشتمانیی کور (ENKS)، بە ئامادەبوونی سەرجەم لایەنە کوردییەکانی سوریا رێككەوتون لەسەر وادەی كۆنگرەكە، كە زیاتر لە (250) كەس بە نوێنەری حزبە کوردییەکانی سوریا و کەسایەتییە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان و نوێنەری رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و سەندیکاکان و رێکخراوەکانی ژنان بەشداری تیادا دەكەن. پێدەچێت لە کۆنگرەكەدا کەسایەتی دیار بەشداریبكات، لەوانە، بەرپرسانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش و بەرپرسانی هەرێمی کوردستان. ئەو سەرچاوەیە جەختیشكردووە، رێککەوتن لە نێوان لایەنە سیاسییەکان و مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) كراوە، لەسەر وادەی راگەیاندنی دیدگای سیاسی لە رۆژی هەینی داهاتوو.  ئاماژەی بەوەشداوە، رەنگە شوێنەکه بگۆڕێت، لە ئەگەری رودانی بارێكی نائاسایی یان بابەتی دیکەی پەیوەست به ئامادەكارییە لۆجستییەکان و میوانەکان، وەك ئاماژەیەك بۆ  "نوێنەرانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و هەرێمی کوردستان". ئامانجی سەرەکیی کۆنگرەی نەتەوەیی کورد، یەکخستنی دیدو تێڕوانی سیاسی کوردە لە سوریا و پێشبینی دەکرێت لایەنە سیاسییەکان بگەنە رێککەوتن لەوبارەیەوە و بەیەک وەرەقەی سیاسی دانوستان لەگەڵ ئیدارەی نوێی سوریا بکەن. مانگی ئازاری رابردوو، بە چاودێریی راستەوخۆی ئەمەریکا و فەرەنسا و بەسەرپەرشتی مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات و دوای زنجیرەیەک کۆبونەوە، لایەنە کوردییەکانی رۆژئاوای کوردستان گەیشتنە رێککەوتنی کۆتایی و داڕشتنەوەی کۆتایی رێککەوتنەکە ئامادەکراوە و گەیشتونەتە دیدێکی هاوبەش بۆ ئایندەی سوریا و رۆژئاوای کوردستان و بڕیاربوو دوای پشووی نەورۆز ناوەڕۆکی رێککەوتنەکە رابگەیەندرێت.

  سەرۆکوەزیرانی عێراق لە یادی ئەنفال پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، "ئەو تاوانە دڕندانەیە رووخساری ناشیرین و رەگەزپەرستیانەی رژێمی لە دژی گەلەکەمان و هێزە نیشتیمانییەکان ئاشکرا کرد".   محەممەد شیاع سوودانی رایگەیاند، "عێراقییەکان بە ئازارەوە تاوانی رژێمی لە ناوچوو لە (شاڵاوە بەدناوەکانی ئەنفال) و ئەو کۆمەڵکوژییە دڕندانەیەی کە 37 ساڵ لەمەوبەر دژ بە رۆڵەکانی گەلی کوردمان ئەنجامدرا بەبیر دێننەوە".   سەرۆکوەزیرانی عێراق جەخت دەڵێت، "ئەمڕۆ برایەتی و پێکەوەژیانی ئاشتییانە بەسەر هەموو پاڵنەرەکانی رق و کینەدا سەردەکەون، کە بەعسی سەدامی هەوڵی چاندنی دەدا لەنێو چین و توێژە جیاوازەکانی گەلەکەمان بە پێکهاتە هەمەچەشنەکەیەوە".   جەخت لەوەش دەکاتەوە "ستەمکاری لە تاریکی مێژوودا کۆتایی پێهات و عێراقییەکان پێکەوە بەردەوام بوون لە پرۆسەی بنیاتنان و گەشەپێدان و بەرزڕاگرتنی پێگەی عێراقێکی یەکگرتوو و ئارام و سەقامگیر".   محەممەد شیاع سوودانی "دروود بۆ گیانی پاکی شەهیدانی ئەنفال و هەموو شەهیدانی عێراق" دەنێرێت.

مەسعود بارزانی بەبۆنەی یادی 37 ساڵەی ئەنفال پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، تاوانباران کەوتنە زبڵدانی مێژوو، بەڵام برین و ئاسەواری ئەو جینۆساید و زووڵمە هێشتا ماون و ساڕێژ نەکراون.   لە پەیامەکەیدا بارزانی داوای لە حکومەتی عێراق کردووە، کەسوکاری ئەنفالکراوان قەرەبوو بکاتەوە و دەشڵێت، "پێویستە رێگە لە هەموو جۆرە تێڕوانین و سیاسەت و كردەوەیەكی شۆڤێنی لە دژی خەڵكی كوردستان بگیرێت."   دەقی پەیامەکەی مەسعود بارزانی:   بەناوی خودای مەزن و دلۆڤان   پڕۆسەی ئەنفال بەشێكی ئەو ستەم و تاوانانە بوو كە لە سەدەی ڕابردوو لەلایەن ڕژێمی پێشووی عێراق گەلەكەمان ئەنجام درا. لە ئەنجامی ئەو پڕۆسە نامرۆڤانەیەدا كە بە چەند قۆناغ هەموو ناوچەكانی كوردستانی گرتەوە، سەدوهەشتا هەزار هاووڵاتیی بێتاوانی كوردستان بێسەروشوێن و شەهید كران.  هاوتەریب لەگەڵ ئەوەدا كیمیابارانكردن و  سیاسەتی بەعەرەبكردن و ڕاگواستن و تێكدانی ژێرخانی ئابووریی كوردستان و وێرانكردنی هەزاران گوند بەشێكی تری ئەو تاوانانە بوون كە لە سەدەی ڕابردوودا لەلایەن ڕژێمی عێراق لەبەرانبەرگەلەكەمان ئەنجام درا.   تاوانباران كەوتنە زبڵدانی مێژوو بەڵام برین و ئاسەواری ئەو جینۆساید و زوڵمە هێشتا ماون و سارێژ نەكراون. دەبێ دەوڵەتی عێراق قەرەبووی ئەنفال و ئەو جینۆسایدە بكات كە لەدژی میللەتەكەمان ئەنجام دراوە.  هەروەها پێویستیشە ڕێگە لە هەموو جۆرە تێروانین و سیاسەت و كردەوەیەكی شۆڤینی لەدژی خەڵكی كوردستان بگیرێت. لە سی و حەفت ساڵەی یادی خەمناكی ئەنفالدا باشترین وەفا بۆ شەهیدانی ئەنفال ئەوەیە هەموومان لە خزمەتكردن و پاراستنی وڵاتمان یەكدەنگ بین و پێكەوە داهاتوویەكی گەش بۆ گەلەكەمان بنیات بنێین.   سەربەرزی بۆ خانەوادە و كەسوكاری شەهیدان و ئەنفال، هەزاران سڵاو لە گیانی پاكی شەهیدانی ئەنفال و هەموو شەهیدانی ڕێگەی ئازادیی كوردستان   مسعود بارزانی 14ی نیسانی 2025

  بەبۆنەى یادى ئەنفالەوە، سەرۆکی حکوومەت پەیامێکى بڵاوکردەوەو تیایدا دەڵێت: جێنۆسایدی ئەنفال، تاوانکارییەکی گەورە بوو لە دژی خاک و خەڵکی کوردستان ئەنجام درا. هەروەها لەبەشێکى دیکەى پەیامەکەیدا داوا لە حکومەتی فیدراڵ دەکات بە ئەرک و لێپرسراویەتیی یاسایی و دەستووری هەستێت و کەسوکار و بنەماڵە و هەموو زیانلێکەوتووانی جێنۆسایدی ئەنفال، لە ڕووی ماددی و مەعنەوییەوە قەرەبوو بکاتەوە. پەیامی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵیادی ئەنفال: لە (37)مین ساڵیادی شاڵاوە بەدناوەکانی ئەنفال، بە ڕێزەوە یادی شەهیدان و قوربانییانی جێنۆسایدی(ئەنفال) دەکەینەوە، کە ڕژێمی پێشووی عێراق، بە دەیان هەزار خەڵكی بێتاوانی كوردستانی ڕاپێچی بیابانەكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق کرد و لە گۆڕی بەکۆمەڵدا زیندەبەچاڵ و بێسەروشوێنی كردن. جێنۆسایدی ئەنفال، تاوانکارییەکی گەورە بوو لە دژی خاک و خەڵکی کوردستان ئەنجام درا و تا ئێستاش، دەرهاویشتە و لێکەوتەکانی ئەم کۆمەڵکوژییە هەر ماون و پێویستە حکومەتی فیدراڵ، بە هەستکردن بە ئەرک و لێپرسراویەتیی یاسایی و دەستووری و ئەخلاقیی خۆیەوە، کەسوکار و بنەماڵە و هەموو زیانلێکەوتووانی جێنۆسایدی ئەنفال و هەموو ستەملێکراوانی دیکەی دەستی ڕژێمی بەعس، لە ڕووی ماددی و مەعنەوییەوە قەرەبوو بکاتەوە. لە ساڵڤەگەڕی ئەم شاڵاوە تاوانکارییە شۆڤێنیەدا، حکومەتی هەرێمی كوردستان پابەندبوونی خۆی بە خزمەتکردنی زیاتری کەسوکار و بنەماڵەی سەربەرزی ئەنفالکراوان و شەهیدانی کوردستان دووپات دەکاتەوە. سڵاو لە گیانی پاکی شەهیدانی کوردستان، یادی شەهیدان و ئەنفالکراوان هەمیشە بەرز و شکۆدار بێت. مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان

ڕۆژی 14-4-2025، 37 ساڵ بەسەر تاوانی ئەنفالدا تێپەڕ بوو کە یەکێک بوو لە هەوڵەکانی بەعس لە عێراق بۆ قڕکردنی گەلی کورد.    ئەو هەڵمەتە بەھەشت قۆناخی یەک لە دوای یەک ئەنجامدرا و لە 22ـی شوباتی 1988ـەوە دەستیپێکرد و تاوەکو 6ـی ئەیلوولی 1988 بەردەوام بوو؛ قۆناخی سێی ئەنفال کە رۆژی 14-4ـی 1988بوو، بەهۆی ئەوەی زۆرترین قوربانیی هەبوو گەورەترین کۆمەڵکوژییە بە بەراورد بە قۆناخەکانی دیکە، بۆیە بە رۆژی ئەنفال دیاریکراوە. لە شاڵاوی ئەنفالدا نزیکەی 182 هەزار هاونیشتمانی شەهیدبوون. قۆناخی گەرمیانی شاڵاوەکە لە 14ی نیسانی ساڵی 1988 دەستیپێکرد و ئەو رۆژەش وەکو ساڵیادی ئەو شاڵاوە لە باشووری کوردستان دەستنیشانکراوە و یادی دەکرێتەوە. شاڵاوی ئەنفال لەلایەن هەریەکە لە عێراق، بەریتانیا، سوێد، نەرویج و کۆریای باشوورەوە بە جینۆساید ناسراوە. توێژەران و سیاسەتمەداران پێیانوایە، دەکرێت هەندێک کاری زیاتر بکرێت بۆئەوەی ژمارەیەکی زیاتر وڵات وەکو جینۆساید دان بە تاوانەکەدا بنێن.   پەرلەمانی عێراق لە 14ی نیسانی ساڵی 2008دا ئەنفالی وەکو جینۆساید ناساند. ژمارەیەک لە فەرماندە سەربازییەکانی سەردەمی دەسەڵاتی سەدامیش لەسێدارەدراون، لەوانەش عەلی حەسەن مەجید، ناسراو بە عەلی کیمیایی لە ساڵی 2010دا.  لە هەڵمەتی ئەنفالدا جگە لەوەی سەتان هەزار هاونیشتمانی شەهیدکران، نزیکەی 4500 گوندیش رووخێندران. حکومەتی عێراق لە کۆتاییەکانی مانگی 12ـی ساڵی 2021 کۆتایی بە بژاردنی زیانە داراییەکانی داگیرکردنی کوەیت هێنا، بڕی 52 ملیار دۆلاری دایەوە بەو وڵاتە کە لە 5%ـی داهاتی فرۆشتنی نەوتی بۆی تەرخانکردبوو. بەپێی زانیارییەکانی رووداو، لە ساڵی 2011 بەرپرسانی هەرێمی کوردستان داوایان لە نەتەوە یەکگرتووەکان کردبوو عێراق و کوەیت رازی بکرێن بەوەی مانگانە رێژەی %2.5 داهاتی نەوت لە عێراق وەربگیرێت بۆ ئەوەی بەغدا بیانووی قەرەبووکردنەوەی زیانەکانی هەرێمی کوردستانی نەمێنێت، بەڵام بەرپرسانی نەتەوە یەکگرتووەکان گوتبوویان، پێویستە بەرپرسانی عێراق ئەو داوایە بکەن.  هه‌ڵمه‌ته‌كانی ئه‌نفال له ‌ڕێگه‌ی هه‌ردوو فه‌یله‌قی یه‌ك و پێنجی كه‌ركووك و هه‌ولێر، هێزێكی تایبه‌ت له‌ گاردی كۆماری و جه‌یشی شه‌عبی و به‌شێك له‌ فه‌وجه‌كانی به‌ناو به‌رگریی نیشتمانییه‌وه‌ کران. دادگای باڵای تاوانه‌كانی عێراق له‌ 24ـی حوزه‌یرانی ساڵی 2007 سزای له‌سێداره‌دان و زیندانی هه‌تاهه‌تایی به‌سه‌ر 5 له‌ تاوانبارانی پرۆسه‌ی ئه‌نفالدا سه‌پاند، ئه‌وانیش،  هه‌ریه‌ك له‌ تاوانباران عه‌لی حه‌سه‌ن مه‌جید، سه‌رپه‌رشتی پرۆسه‌ی ئه‌نفال و سوڵتان هاشم تائی، وه‌زیری به‌رگری و حوسێن ڕه‌شید تكریتی، جێگری سوپاسالاری ئه‌وكاتی عێراق بوون. سزای زیندانیكردنی تاهه‌تایی بۆ هه‌ریه‌ك له‌ تاوانباران سابر عه‌بدولعه‌زیز ئه‌لدوری به‌ڕێوه‌به‌ری هه‌واڵگریی سه‌ربازی و فه‌رحان موتڵه‌گ جبووری به‌شدار له‌ پرۆسه‌ی ئه‌نفال سەپێندرا. لەگەڵ ئەوەی چەندینجار بە فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان داوای لە حکومەتی عێراق کردووە قەرەبووی کەسوکاری ئەنفال بکاتەوە، بەڵام بە بیانووی جیاواز تاوەکو ئێستا حکومەتی عێراق ئەو داوایە رەتدەکاتەوە و هیچ قەرەبوویەکی کەسوکاری ئەنفالی نەکردووەتەوە. بەشێک لەو گوندانەی کە بەر شاڵاوی ئەنفال کەوتن لەلایەن خەڵکی ئەو گوندانەوە خۆیان نۆژەنکراونەتەوە.

کۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق، جارێکی دیکە بە نووسراوی فەرمی، ناشەرعیبوونی وەکالەت و داواکانی دانا ئه‌حمه‌د مەجید دووپات و پشتڕاست دەکاتەوە بەم شێوازەی خوارەوە:- 1- پاڵپشت بە بڕیاری ئه‌نجومه‌نی كۆمسیاران ژمارە (1)ـی کۆنووسی نائاسایی ژمارە (48) لە 11/9/2024 کە تێیدا دەسەڵاتی رێکخەری گشتی و خانەی راپەڕاندنی دیاریکردووە بۆ ماوەی (6) مانگ کە لە 11/3/2025 کۆتایی هاتووه‌. داواکەی دانا ئه‌حمه‌د مه‌جید لە 24/3/2025 له‌ کاتێکدایە کە بریكاری رێکخەرێکی ماوەبەسەرچووە، واتە هیچ سیفەیەکی قانونی نییە کە داواکاریی پێشکەش به‌ فه‌رمانگه‌ی پارت و رێكخراوه‌ سیاسییه‌كان كردووه‌، داوا ده‌كات (6) مانگی تری بۆ درێژبكرێته‌وه‌، بەڵام ئەنجومەنی كۆمسیاران تەنها یەک مانگ درێژدەکاتەوە بە مەبەستی پێدانی کات بۆ بەستنی کۆنگرە، نەوەک دەسەڵات وەکو رێکخەر و خانە پاڵپشت بە بریاری ئەنجومەن لە 4/3/2025، ماوە درێژکراوەکە هەتا 10/4/2025 بوو، كۆتاییهات. 2- داواکەتان لەژێر ناونیشانی بەستنی کۆنگرەدایە، بەڵام لە ناوەڕۆکدا هیچ ئاماژەیەکی تێدا نییە بۆ تەرخانکردنی بەروارێک بۆ بەستنی کۆنگرە و دیاریکردنی شوێن و کات، بەو پێیەی کە لە بڕیاری ئەنجومەنی سەرەوەدا هاتووه‌. 3- رەتکردنەوەی داوای سڕینەوەی (400) ناو لە ئەندامانی دەستەی گشتیی بزوتنەوەی گۆڕان بەبێ پێشکەشکردنی هیچ بەڵگەنامەیەکی فەرمیی کەسیی ئەو ناوانە، کە فەرمانگەکە پشتی پێببەستێت بۆ راستی و دروستیی ناوەکان. بۆیه‌ لەژێر رۆشنایی ئەو هۆکارانەی سەرەوەدا، رەزامەندی نادرێت لەسەر داواکەتان بۆ بەستنی کۆنگرە، چونکە داواکەتان پێچەوانەی یاسای پارتە سیاسییەکان و بڕیاری ئەنجومەنی کۆمسیارانی ئاماژە پێدراوە.

‎كاوە ڕەش/ بەریتانیا  ‎تۆڕی هەواڵی بی،بی،سی، ڕاگەیاندوە: تەنها لەماوەی یەك مانگی ڕابردوودا ، پۆلیس هەڵیکوتایە سەر ٢٦٥ شوێنی بازرگانی، لەوانە سەرتاش و مینی ماركێت و دوکانی ڤایپ،كەزۆرینەیەن لەلایەن ڕەوەندی كوردییەوە خاوەنداریەتیان دەكرێت. ‎پۆلیس و ئاژانسی تاوانی نیشتیمانی بەریتانیا دەڵێین، ئەوان فەرمانی پشکنین و گەڕانیان بۆ ئەو شوێنانە پێیە، كەلەڕێگای سەرچاوە هەواڵگریەكانیانەوە پێیان دەگات، كەگومانیان لێ دەكرێیت لەو شوێن كارو دوكانانە، ئیشی سپیکردنەوەی پارەو  فرۆشتنی جگەرە و ڤایپی نایاسایی و كاری قاچاغچییەتی و کۆچی نایاسایی و بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکانەوە هەبێت. تەنها لەڕۆژی پێنج شەممە ١٠نیسان، ئەفسەرانی پۆلیس، بەڕۆژی ڕووناك  هەڵیانكوتاوەتە سەر شەش شوێنی كوردەكان، لەشارۆچکەی بازاڕی شرۆسبێری. بەگووتەی پۆلیس دووكەس، دەستبەسەر دەکەن كەوەك پەناخوازی کورد خۆیان ناساندووە، بەپێی ڕاگەیاندنی پۆلیس، لەو هەڵمەتەدا دەست بەسەر هەزاران پاوەندی کاش و ڤایپی نایاساییدا گیراوە. ‎دانیال فێن، پسپۆری پۆلیس، لەنۆیەمین هەڵمەتی خۆیدا لەم هەفتەیەدا، دەڵێت بەشێك لەسەرتاشخانەکانی ئیدیعای ئەوە دەكەن لەكاتی كڕین و فرۆشتندا كەداهاتی مانگانەیان  ١٠٠ بۆ ١٥٠ هەزار پاوەندە، لەكاتێكدا ئەوان ئەو ژمارە خەڵكەیان ناچێێتە بەردەست بۆ سەرتاشین تاگەرەنتی ئەو بڕە پارەیە بکەن." ‎ بۆیە ئێمە دەستمان بەسەر (سی سی تی ڤی) كامێرای تۆماركردندا  گرتووە، لەبەشێك لەشوێنەكان، بۆیە ئێمە پشكنین بۆ گرتە ڤیدیۆییەکانی ئەو سەرتاشانەش دەکەین. ‎تادێت دەنگی ناڕەزایی شەقام و سیاسەتوانانی بەریتانیا توندتردەبێتەوە، لەبەرامبەر زۆربوونی ژمارەی دووكانەكانی سەرتاشیی و مینی ماركێت و شوێنی فرۆشتنی جگەرەو و ڤەیپی نایاسایی، هەربۆیە لەماوەی یەك مانگی ڕابردوودا، بەسەدان شوێنكاری بازرگانی كەوتونەتە بەرشاڵاوی دەزگاچاودێریی و ئەمنیەكانی بەریتانیا. ‎ بەشێكی زۆرینەیش لەوسەرتاش و شوێنانەخاوەنەكانیان كوردن، لەژێر ناونیشانی (سەرتاشخانەی توركی) پیشەی سەرتاشی دەكەن. ‎بەگوێرەی داتاكانی موڵک و ماڵی بازرگانی گرین ستریت، تێکڕای ژمارەی سەرتاش بۆ هەر کەسێک،  لەئینگلتەرا و وێڵز لە ماوەی ١٠ ساڵی ڕابردوودا، دوو هێندە زیادی کردووە. ‎ هەربۆیە لەئێستادادەزگای تاوانی نیشتمانی دەڵێت; کە دەستیان كردوە بەهەڵمەتێك لەژێر ناوی ئۆپەراسیۆنی ماشێنیزە، وەک وەڵامێک بۆ پەرەسەندنی ڕاپۆرتە هەواڵگرییەکانە، کەباس لەوە دەکەن هەندێک لەو دوکانانە بۆ سپیکردنەوەی پارە بەکاردەهێنرێن، کەباندەکان بە درۆ داهاتی ئۆپەراسیۆنە تاوانکارییەکانیان دەخەنە ڕوو وەک ئەوەی داهاتی بازرگانییی،  تاشەرعیەت بدەن بەوەی ئەو داهاتەیان كەبئ باج و تاكس دەست كەوتووە سپی بكەنەوە، بۆیە ڕۆژانە مامەڵە لەگەڵ بڕێکی زۆر لە پارەی کاشدا دەکەن و خۆیان لەباج دەدزنەوە. ‎ یەكێك لەو ئەفسەرە خانمانەی كەسەركردیەتی ئۆپەراسیۆنیێكی كردووە  لەگەورە شاری مانچستەر بەناوی، میلانیا جۆنسۆن دەڵێ، تەنها لەشەقامێكی گشتی ناوخۆیی،  10 سەرتاش و مینی مارتێکی تێدایە، کەئەمە ناچێتە عەقڵەوە كەچۆن دەتوانن بەردەوام بن و داهاتیان هەبێ، ئەگەر لەژێرەوە جۆرە كارێكی دیكە نەكەن. ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو وەک دایکی چەند منداڵێكی  بچووک ، دەیەوێت هەست بەسەلامەتی بكات كاتێك منداڵەكانی گەورە بوو بتوان بەسەلامەتی و بێ ترس بڕۆن دەرەوە. ناكرێت ئێمە لەناو شەقامەكاندا  هەست بەترس و تاوانکاری بكەین. هەرلەم هەفتەیەدا لەئۆپەراسیۆنێكدا : پۆلیس، ژمارەیەك مینی ماركێتی لەشاری مانچستەر و لەناوچەی، ڕۆچدەیڵ، کردە ئامانج، کەگومانیان هەبووە دەستەیەك بن بۆ چالاکیی و كاری نایاسایی، کەتێدا ژمارەیەك لەپەناخوازانی کوردی عێراقیی و ئێرانیی تێدا بەنایاسایی كاریان كردووە لەهەمان كاتیشدا لەشارۆچكەی  (لیی) کێڵگەیەکی حەشیش دۆزراوەتەوە كەزیاتر لە ١٥٠ بنە ڕووەکی حەشیش دەستی بەسەردا گیراوە، هەروەها لەکاتی هەڵمەتەکاندا لەسەرانسەری مانچستەری 35 کەس دەستگیرکران، هەروەها لێپرسینەوە لەگەڵ 55 گومانلێکراوی کۆچبەری نایاسایی کراوە كەزۆربەیان كوردی عێڕاقی و ئێرانی بوون وەك بی،بی،سی ئاماژەی پێداوە. وە سێ قوربانیی بەئەگەری کۆیلایەتی مۆدێرن  لێپرسینەوەیان لەگەڵ دەكرێ. دواتریش هەژمار و سەروەت و سامانی بانکی بەبەهای زیاتر لە یەک ملیۆن پاوەند سڕكراوە،  وەدەست بەسەر ٤٠ هەزار پاوەندی کاشدا گیراوە. ‎یەكێك لەئەفسەرەكان دان بەوەدا دەنێ كەگروپە تاوانکارییە ڕێکخراوەکان لەسەرتاسەری وڵاتدا جیاوازن، بەڵام لێرەدا نەخشەیەیكی ڕوونی دوکانەکان دەبینێت کەستافەكان یان پەنابەرەكان پێیك دێن، لەکۆچبەری نایاساییی، وەپشكی هەرەزۆریش لەو کەسانەی لەسەرت تاشەكان، لەپاشخانی کوردن و لەژێر ناوی سەرتاشی تورك, پیشەی سەرتاشی دەكەن. ئاژانسی بەرەنگاربونەوەی تاوانی نیشتیمانی بەریتانیا، پێی وایە هەندێک لەسەرتاشخانەکان یان مینی ماركێتەكان،  وەک پەنایەك بۆ بازرگانیکردن بەماددە هۆشبەرەکان و قاچاخچێتی كردن بەخەڵكەوە بەكاردەهێندرێ یان وەكکۆیلایەتی مۆدێرن و ئیستغلالکردنی سێکسی منداڵان بەکاردەهێنرێن. هەروەها ئەم جۆرە دوکانانە دەستیان. تێكەڵە بەهاوردەکردنی تووتن و ڤایپی نایاسایی و چەکی ئاگرین. لەساڵی ٢٠٢٣یەکێک لەخاوەن سەرتاشخانە کوردییەکان  كەكوردێكی  ئێرانی بوو سزا درا (بەناوی  هێوا ڕەحیمپور)، کە دوکانەکەی لەلەندەن وەک بنکەیەکی كاری قاچاغچییەتی و تاوانی ڕێکخراوێکی بەکار دەهێنا،  کەبەبەلەمی بچوکەوە 10 هەزار کەسی بە قاچاخ گەیاندبووە بەریتانیا. ‎لەلایەكی دیكەوە فەرمانگەی باج دەڵێ، ئەم بازرگانیانە خۆیان لە بڕێکی زۆر باج دەدزنەوە. ئەوە پارەیە کەناچێتە گەنجینەی حکومەت بۆ ئەوەی بۆ کۆمەڵگا ناوخۆییەکان بەکاربهێنرێت. ‎پۆلیس دەڵێ; ‎مەزەندە دەكرێت لەسەرانسەری ڕۆچدەیڵ، زیاتر لە ٢٠ شوێنی بازرگانی هەبن کەبنكەن بۆكاری ڕێکخراوە تاوانکارییەکان و دەڵێت; زۆرێک لەو كەسانەی لەوێ كاردەكەن، كوردانی ئێران و عێراق و کوردستان هەن.

سبەی دانیشتنی پەرلەمانی عێراق بۆ دەنگدان بە پرۆژەیاسای بەپارێزگابوونی هەڵەبجە بەڕێوەدەچێت، پەرلەمانتارێکی کورد دەڵێت، گەشبینن پرۆژەیاساکە تێپەڕێنرێت. بە گوێرەی بەرنامەی کاری دانیشتنی سبەی، لە بڕگەی یەکەمی دانیشتنەکەی پەرلەمانی عێراقدا دەنگ لەسەر پرۆژەیاسای بەپارێزگابوونی هەڵەبجە دەدرێت. ئاریان تاوگۆزی پەرلەمانتاری راگەیاند، تاوەکو ئێستا هیچ رێگرییەک لەبەردەم دەنگدان بە پرۆژەیاساکە نەهاتووەتە ئاراوە و گەشبینن سبەی دەنگی پێویستی پێبدرێت و تێپەڕێت. وتیشی، ئەو کۆدەنگییەی لەماوەی رابردوو لە نێوان فراکسیۆنە کوردییەکان لە بارەی پرۆژەیاساکەوە هەبوو، هۆکارە بۆ ئەوەی فراکسیۆنەکانی دیکەش دەنگ بە پرۆژەیاساکە بدەن. سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران لە ڕۆژی 16/3/2021 حكومەتی راسپارد ڕێكارەكانی ناساندنی هەڵەبجە بە پارێزگا تەواو بكات. رۆژی 9/7/2023، وەزیری پلاندانانی عێراق بە فەرمی نەخشەی وردی پارێزگای هەڵەبجە و سەرجەم قەزا و گوندەكانی هەڵەبجە لەسەر ئاستی كۆماری عێراقی پەسەند كرد. ڕەشنووسی یاسای (پارێزگای هەڵەبجە لە كۆماری عێراق)، لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵیەوە بە بڕیاری ژمارە 23131 لە دانیشتنی ئاسایی ژمارە 11ی خۆیدا لە 13/3/2023 پەسەندكرا. خوێندنەوەی یەكەم بۆ ڕەشنووسی یاسای پارێزگای هەڵەبجە لە كۆماری عێراق لە لایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە لە 2-4-2023 كرا.  رۆژی 4-5-2023 خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژەیاساكە ئەنجامدرا.

هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا ڕایگەیاند: ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا بەنیازە سەردانی سوریا بكات، ئێستاش كار بۆ دیاریكردنی كاتی گونجاو بۆ سەردانەكە دەكرێت. وتەكانی هاكان فیدان لەكاتێكدایە، رۆژی هەینی ئەحمەد شەرع سەرۆكی كاتیی سوریا بۆ بەشداریكردن لە كۆڕبەندی دیپلۆماسی ئەنتاڵیا سەردانی توركیای كرد و چاوی بە ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتە كەوت. کۆتایی ساڵی ڕابردووش، ئەردۆغان بەنیاز بوو سەردانی سوریا بکات و لە دیمەشق بچێتە مزگەوتی ئەمەوی، بەڵام بەهۆکارێکی نادیار سەردانەکە دواخرا. وەزیری دەرەوەی توركیا وتیشی: ئەنقەرە دەیەوێت سەقامگیری لە سوریا بەدیبێت و بەدوور بێت لەهەر ئیستیفزازكردنێك، فیدان جەختیكردەوە "توركیا نایەوێت بكەوێتە ململانێوە لەگەڵ هیچ وڵاتێك لە سوریا". جەختكردنەوەكەی وەزیری دەرەوەی توركیا، هاوكاتە لەگەڵ ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی توركیا و ئیسرائیل لە سوریا. هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا دەڵێت "پێویستە ئاگربەست لە غەززە جێبەجێ بكرێت و ڕێگری لە ئیسرائیل بكرێت كۆمەڵكوژی ئەنجام بدات". سێ ڕۆژ لەمەوبەر، نوێنەرانی ئیسرائیل و توركیا لە ئازەبایجان كۆبوونەوە، كۆبوونەوەكەش  لەسەر دواین گۆڕانكاریی و ئاڵۆزییەكانی نێوان هەردوولا بوو لە سوریا. پێش كۆبوونەوەكە، پێگەی جیروسلام پۆستی ئیسرائیلی بڵاویكردەوە: پەیامی شاندی ئیسرائیل زۆر روونە بۆ  بۆ توركیا كە هەر گۆڕانكارییەك سەبارەت بە هێزی بیانی لە سوریا، بە تایبەت كردنەوەی بنكەی سەربازی توركیا لە ناوچەی پالمێرا هێڵی سورە و بە پێشێلكارییەكی گەورە دادەنرێت. بەپێی ئەو سەرچاوانەی قسەیان بۆ جیروسلام پۆست كردووە، حكومەتی ئیسرائیل زۆر بە روونی ئەوەی راگەیاندووە كە هەر مەترسییەك بۆ سەر وڵاتەكە، مەترسی دەبێت بۆ سەر حكومەتی سوریاش. 

  ئه‌مڕۆ يه‌كشه‌ممه‌ نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، به‌ سه‌ردانێكى فه‌رمى له‌سه‌ر بانگهێشتى ئيمانوێل ماكرۆن سه‌رۆكى فه‌ره‌نسا، ده‌گاته‌ پاريس. سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان لە راگەیێندراوێکدا وتی: به‌پێى كارنامه‌ى سه‌ردانه‌كه‌، سبه‌ى دووشه‌ممه‌ هه‌ردوو سه‌رۆک، نێچيرڤان بارزانى و ئيمانوێل ماكرۆن له‌ كۆشكى ئیليزێ، په‌يوه‌ندييه‌كانى فه‌ره‌نسا له‌گه‌ڵ عێراق و هه‌رێمى كوردستان و هاريكاريى هاوبه‌شى نێوانيان تاوتوێ ده‌كه‌ن. هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى تيرۆر و دوايين پێشهاته‌كانى رۆژهه‌ڵاتى نێوه‌ڕاست، بيروڕا ده‌گۆڕنه‌وه‌. دوێنێ شەممە، 12ـی نیسان، کۆشکی سەرۆکایەتیی کۆماری فەرەنسا (ئیلیزێ) رایگەیاند، رۆژی دووشەممە، ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆککۆماری ئەو وڵاتە، لە پاریس پێشوازی لە سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەکات و ژمارەیەک بابەتی پەیوەست بە هەولێر، بەغدا و رۆژهەڵاتی نێوەڕاست تاوتوێ دەکەن.    لە راگەیێندراوەکەی ئیلیزێدا هاتووە: "رۆژی 14ـی نیسانی 2025، سەرۆککۆمار لە کۆشکی ئیلیزێ لەگەڵ بەڕێز نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی خۆبەڕێوەبەری کوردستانی عێراق کۆدەبێتەوە."   ئەمە یەکەمین سەردانی ئەم ساڵی نێچیرڤان بارزانییە بۆ پاریس دوای ئەوەی لە کانوونی یەکەمی پار، بۆ بەشداریکردن لە رێوڕەسمی کردنەوەی کەنیسەی نۆتردام، سەردانی وڵاتە ئەورووپییەکەی کرد.    کۆشکی ئیلیزێ دەڵێت، لە کۆبوونەوەکەیاندا، "سەرۆککۆمار و سەرۆک [نێچیرڤان] بارزانی باس لە گفتوگۆکانی نێوان هەولێر و بەغدا، سەقامگیریی ناوچەکە و پێکەوەکارکردن لە بواری بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا دەکەن."   ئیلیزێ هەروەها ئاماژە لەوە دەکات، "هەردوو سەرۆک دۆخی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست تاوتوێ دەکەن و پابەندبوونی خۆیان بە کەمکردنەوەی گرژییەکان لە ناوچەکەدا دووپاتدەکەنەوە."   فەرەنسا ئەندامی هاوپەیمانییەکی نێودەوڵەتییە کە بە بەشداریی زیاتر لە 80 وڵات لە سووریا و عێراق بەرەنگاری داعش دەبێتەوە. لە چوارچێوەی هاوپەیمانییەکەدا، فەرەنسا نزیکەی 600 سەربازی لە عێراق جێگیرکردووە، کە بەشی هەرە زۆریان لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستانن.    لەوەتەی ماکرۆن لە ساڵی 2017 بووەتە سەرۆککۆماری فەرەنسا، لانیکەم 7 جار لە پاریس، هەولێر و بەغدا لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی کۆبووەتەوە.    دوایین سەردانی فەرمی و دیپلۆماسیی نێچیرڤان بارزانی بۆ پاریس لە تشرینی دووەمی 2023 بوو لەسەر بانگهێشتی ماکرۆن و تێیدا باس لە پەیوەندییە سیاسی، ئەمنی و ئابوورییەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق لەگەڵ فەرەنسا کرا.    هاوئاهەنگیی ئابووری، پێکهێنەرێکی دیاری پەیوەندیی نێوان هەولێر و پاریسە. ئەیلوولی پار، بۆ یەکەمین جار "کۆڕبەندی ئابووریی فەرەنسا و کوردستان" لە پاریس بەسترا.    کۆمپانیا فەرەنسییەکانی وەک تۆتاڵ ئینێرجی، ویستی خۆیان بۆ وەبەرهێنان لە هەرێمی کوردستان دەربڕیوە.    رەگی ئەو پەیوەندییە بەهێزەی کە هەولێر و پاریس بەیەکەوە دەبەستێتەوە، دەگەڕێتەوە بۆ هەشتاکانی سەدەی رابردوو، کە دانیێل میتران، چالاکوانی سیاسی، چالاکوانی مافی مرۆڤ و هاوژینی فرانسوا میتران، سەرۆککۆماری پێشووتری فەرەنسا، داکۆکی لە مافەکانی گەلی کورد دەکرد، کاتێک لە لایەن حکومەتی بەعسەوە رووبەڕووی چەوسانەوە دەبووەوە.   لە هەولێر و سلێمانی قوتابخانەی نێودەوڵەتی و رێگە و پرد بە ناوی میترانەوە کراون. فەرەنسا لە هەولێر کۆنسووڵخانەی گشتی و هەرێمی کوردستانیش لە پاریس نوێنەرایەتیی هەیە.

پەروین بوڵدان ئەندامی شاندی ئیمراڵی لە گفتوگۆیەكدا لەگەڵ ئاژانسی (فورات):  سەرۆک کۆمار (ئەردۆغان) جاری یەکەمبوو شاندی ئیمراڵی قبوڵ کرد. ماوەیەکی زۆرە چاوپێکەوتن دەکەین. لەگەڵ پارتە سیاسییەکان چاوپێکەوتنمان کردوە. سەرۆک کۆمار کەسێکە کە دەبێت لە ناوەندی ئەم کارە بێت، لەم بابەتەدا زۆر لە دوورەوە وەستاوە. لەم بابەتەدا هیچ شتێکی نەگوتبوو. هەربۆیە هەموو کەسێک چاوەڕوانبوو. شاندی ئیمراڵی قبوڵ کردو لەم بارەیەوە بۆچوونی خۆمان بە هاوبەشی دەربڕی.  سەرۆك كۆمار گوێی لە بۆچوونەکانمان گرت کە لە ئاستێکدا پێشنیارەکانمان لە بەرچاو دەگرێت، خاوەندارێتی لە پرۆسە بکات. لە پڕۆسەی خاوەندارێتی کردن لەم پڕۆسەیەدا دەڵێین عەبدوڵا ئۆجالان ئیرادەو بڕیارێکی نیشاندا. ئەوەم بینی هەمان بڕیار لە لایەن حکومەتیشەوە هەیە. لەم لایەنەوە چاوپێکەوتنێکی مێژووی بوو. هۆکاری ئەوەی بۆچی لەم پرۆسەیەدا لەدورەوە دەوەستێت لە  سەرۆك كۆمار نەپرسی. ئەویش شتێکی نەگوت. بە پێشبینی خۆم، دەیەوێت بەڕێوەچوونی پرۆسەکە ببینێت. بەهۆی ئەو رووداوانەی لە دوای پرۆسەی ٢٠١٥ ڕوویانداوە بیری دەکردنەوەی هەبوو. بۆ ئەوەی هەمان شت ڕوونەدات، کاتێک بینی پرۆسەکە دەتوانێت بەرەو پێشەوە بڕوات، چووە ناو ناوەندی پرۆسەکە. ئێمە لەسەر ئەمە قسەمان نەکرد، بەڵام پێشبینیەکانمان بەمجۆرەیە. لە دیدارەکان لەگەڵ بەڕێز ئۆجالان تێبینی وەردەگیرێت، راپۆرت ئامادە دەکرێت. بەرپرسانی دەوڵەت بەشداری ئەم چاوپێکەوتنانە دەبن. چەندین کێشە هەیە، لە چەندین گۆڕەپان کێشە هەیە.  چەندین یاسا هەیە دەبێت ئامادە بکرێن. لە بری ئەوەی یەک بە یەک باسی ئەمانە بکەین، گوتمان دەبێت زەمینەی یاسایی بئافرێنرێت. ئاماژەشمان بەوە کرد جێبەجێکردنی هەندێک گۆڕانکاری یاسایی بەشدار دەبێت لە پرۆسەکەدا. لە ڕاستیدا ئەوان لەم ڕووەشەوە نەرێنی نین، بەڵام جارێک نازانرێت ئەو چی دەکات. هەندێک هەنگاو هەیە دەبێت بنرێت، هەندێک یاسا هەیە دەبێت دەربکرێت. دەمانەوێت لەسەر ئەمانە قسە بکەین، گفتوگۆیان لەسەر بکەین و لە هەمان کاتدا بەرەو پێشەوە بچین. چونکە ئەگەر کێشەیەک لەسەر ڕێگای ئاشتی هەبوو، ئەگەر شتێک هەبێت کە بتوانێت ڕێگری لێبکات، دەبێت سەرڕاست بکرێتەوە. بۆیە ڕێگریکردن لە ڕووداوی لەم شێوەیە گرنگە. هەنگاوی دیموکراتیک دەبێت بە بێگومان بنرێت. بێگومان دەبێت لەم پڕۆسەیەدا نەک تەنها وەزارەتی داد هەروەها بەرپرسیارێتی گەورە دەکەوێتە ئەستۆی هەموو ئەوانەی لە پڕۆسەکەدان و سەرۆکە گشتییەکانی ئۆپۆزسیۆنیش. بەرپرسیارێتی لە ئەستۆی پەرلەمانە. دەبێت پەرلەمان دەستبەجێ ئەرکی خۆی جێبەجێ بکات. زیندانەکان، کارەکانی قەیوم، زیندانییە نەخۆشەکان؛ باسی زۆر پرس دەکەین. ئەمە پرسە تەنها کوردو دەم پارتی پەیوەندیدار ناکات. پرسی ٨٥ میلیۆن مرۆڤە لە تورکیا. هەربۆیە دەبێت هەموو کەسێک لەم بابەتەدا هەوڵبدات و نزیکایەتی پیشان بدات بۆ ئەوەی هەنگاو بنرێت. دەبێت چوونە ئیمراڵی هەبێت، دەبێت دیدارێک لەگەڵ بەڕێز ئۆجالان ئەنجام بدرێت. هەنگاوێكی ڕوونبرێت و ئەگەر هەنگاو بە خێرای بنرێت، لە ناو چەند مانگدا ئەم پرۆسەیە تەواو دەبێت. بە تێڕوانینم ئەگەر تاوەکو مانگی حوزەیران هەنگاوی خێرا بنرێت، ئەوا پرۆسەکە تەواو دەبێت. ئەگەر یاسا دەربکرێت، پە*کە*کە بڕیاری هەڵوەشاندنەوە بدات، هەلومەرجی گونجاو هەبێت، کۆنگرە ببەسرێت و بڕیار بدرێت، لە هەمانکاتدا دەسەڵاتداری ئەوەی پێویستە ئەنجامی بدات و بەدی بێنێت، یاسا بە خێرای دەربکرێت ئەوا لە ناو چەند مانگدا مرۆڤ دەتوانێت بڵێت باسی تەواو بوونی ئەم کارە بکات. لەسەر دەركردنی یاساكان لەلایەن ئێمەوە کاری وەها دەکرێت. لەلایەن دەسەڵاتیشەوە هەیە، بەڵام ناتوانین ئەمە ئاشکرا بکەین.

مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لەبارەی مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا دەڵێت، روون نییە واشنتن بەنیازی چییە، بەڵام ئیسرائیل حەز دەکات ئەمریکا بمێنێتەوە. لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ پێگەی ئەلمۆنیتەری ئەمریکی، لەبارەی ئەگەری مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە رۆژڤا رایگەیاند، “بەراستی بڵێم نازانم دەمێننەوە یان نا، سەربازەکان دەیانەوێت بمێننەوە، هێشتا ئیدارەی ترەمپیش سیاسەتێکی لەبارەی ئەم کێشەیەوە نەخستووەتەڕوو.” لە درێژەی قسەکانیدا مەزڵوم عەبدی باسی لەوە کردووە، دیار نییە هەڵوێستی ئەمریکا چییە و “ئەم کێشەیە دەکەوێتەوە سەر سەرۆک ترەمپ”، بەڵام ئەوەی ئەوان تێبینیان کردووە واشنتن سیاسەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەشێوەیەک دادەڕێژێت کە بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل بپارێزێت. نزیکەی دوو هەفتە دوای رووخانی رژێمی ئەسەد لە کۆتایی ساڵی رابردوو، وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا رایگەیاند، ژمارەی هێزەکانیان لە سوریا بووەتە دوو هێندە و گەیشتووەتە دوو هەزار سەرباز، لەکاتێکدا پێشتر واشنتن رایگەیاندبوو، 900 سەربازی ئەمریکی لە سوریا بوونیان هەیە. مەزڵوم عەبدی لەبارەی هەڵوێستی ئیسرائیل لەسەر مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە رۆژاڤا گوتی، “ئیسرائیل حەز دەکات هێزەکانی ئەمریکا لە رۆژاڤا بمێننەوە، ئێمەش ئومێدەوارین بمێننەوە تەنانەت ئەگەر بە ژمارەیەکی کەمی سەربازیش بێت.” لەدوای رووخانی رژێمی ئەسەد لە 08-12-2024، ئیسرائیل بۆردومانەکانی بۆ سەر ناوچە سنوورییەکانی باشووری رۆژئاوای سوریا چڕکردووەتەوە و ئۆپراسیۆنێکی بۆ سەر ئەو ناوچانە راگەیاند بەمەبەستی “دروستکردنی هێڵکی سەلامەت” و بەئامانجگرتنی پاشماوەکانی سوریا کە بە قوڵایی نزیکەی 25 کیلۆمەتر خاکی سوریای بەزاندووە. ئیسرائیل ناشیەوێت لەدوای رووخانی رژێمی ئەسەدە هەژموونی تورکیا لە وڵاتەکە فراوان بێت. لەدواین هێرشدا لە سەرەتای ئەم مانگە، ئیسرائیل بنکەی ئاسمانی T-4ـی لە نزیک حەما و بنکەیەکی سەربازیی دیکەی لە حومس بۆردومان کرد، دواتر میدیا ئیسرائیلییەکان رایانگەیاند, تورکیا بەنیازبووە لەو دوو بنکەیە سەرباز و کەلوپەلی سەربازیی جێگیر بکات. لە چاوپێکەوتنەکەی ئەلمۆنیتەر باسی گومانێک دەکرێت کە زمانی هەڕەشە و کردەوەکانی ئیسرائیل بەرامبەر تورکیا لەمەڕ رۆڵگێڕانی لە سوریا و قبوڵکردنی بە ئاشکرای بەڕێوەبەری خۆسەر ئەنقەرەی زۆر قەلەق و دوودڵ کردووە و رەنگە ئەمە هۆکارێکی دیکە بێت تورکیا گۆڕانکاری لە هەڵوێستی بەرامبەر رۆژاڤا دەکات. لەبارەی ئەو گومانەوە مەزڵوم عەبدی دەڵێت، “رەنگە ئەو بەڵگەسازییە سوودی خۆی هەبێت، تورکیا وەک دیمەشق ئیسرائیل بەجدی وەردەگرێت کاتێک دێتە سەر باسی نیگەرانییەکانی ئیسرائیل لەبارەی مەودای هەژموونی تورکیا لە سوریا، بۆیە جێی سەرسوڕمان نەبوو کاتێک هاکان فیدان بەئاشکرا گوتی، ‘تورکیا نایەوێت گرژییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل لە سوریا قووڵبکاتەوە.'”