ڕاوێژکارێکى شەرع: پرۆسەی هەڵبژاردنەکان هیچ تانەیەکى لێ نەدراوە

  هاوڵاتی وەزارەتی تەندروستیی هەرێمی کوردستان ئاماری رۆژانەی تایبەت بە ڤایرۆسی کۆرۆنای بڵاوکردەوە و رایگەیاند، 1360 تووشبووی نوێی ڤایرۆسەکە دەستنیشانکراون و لەو ماوەدا 9 تووشبووی کۆرۆنا گیانیان لەدەستداوە، هاوکات 1504 تووشبووی پێشووش چاکبوونەتەوە. بەپێی ئامارەکەی وەزارەتی تەندروستی، لە 24 كاتژمێری رابردوودا حەوت هەزار و 416 پشکنین کراون، ئەنجامی پشکنینی 1504 کەس پۆزەتیڤ بوون.       

كاوە رەش لەنزیك سنوری نێوان بیلاڕوس و پۆڵەندا، رۆژنامەوانی ئەوروپای  تۆڕی بی،بی،سی، (نایك بەیكی) چاوی دەكەوێت بەژمارەیەك كۆچبەر، كە لەناو دارستانەكانی سەرسنوور گیریان خواردووەو رەوشی ژیانیان مەترسیدارە. شەوان پلەی سەرما دەگاتە ئاستی بەستن و تائێستا چوار كۆچبەر لەسەرمان لەوێ رەقبوونەتەوە. لەبەرامبەر سەرهەڵدانی كۆچی نایاسایی لەو سنورەدا، هەریەكە لەئەندامانی یەكێتی ئەوروپا، پۆڵەندا، لاتیڤیا و لیتوانیا، دۆخی فریاگوزاری لەناكاویان راگەیاندووە، بەهۆی هاتنی هەزاران كۆچبەر كەهەوڵ دەدەن لەبیلاڕوسەوە تێبپەڕن بۆ یەكێتی ئەوروپا. هاوكات یەكێتی ئەوروپا، ئەلێكساندەر لوكاشینكۆ، سەرۆكی بیلاڕوسیا، تۆمەتبار دەكات بەوەی كۆچبەران وەك چەك بەكاردێنێت، لەدژی وڵاتانی ئەوروپا، لەبەرامبەر كۆمەڵێك سزای ئابوریدا كە بەسەریدا سەپێندراوە. لەلایەكی دیكەشەوە وڵاتی پۆڵەندا، بەتەواوەتی رێگا بەچالاكوان و كارمەندانی رێكخراوە مرۆییەكان و رۆژنامەنووسان نادات بگەنە ناوچە سنوورییەكان و  رێگای لێ قەدەغەكردوون، بۆ هاوكاریی و بەئاگابوون لەڕەوشی كۆچبەرانی گیرخواردوو. رۆژنامەوانەكەی تۆڕی (بی، بی، سی) ژمارەیەك كۆچبەر دەدۆزێتەوە لەدارستانەكانی نێوان بیلاڕوس و پۆڵەندا، كەبەشێكیان خەڵكی نەیجیریاو عێراقن و لەسەرمان هەڵدەلەرزن. كۆچبەرەكان بە رۆژنامەوانەكەی دەڵێن سێ هەفتەیە لەلایەن پاسەوانانی سەرسنوری بیلاڕوس پۆڵەندا دێن و دەڕۆن، هیچ كامیان رێگایان پێنادەن بچنە ناو وڵاتەكەیانەوە. ئەوان دەڵێن; وەك تۆپی پێ، یاریمان پێدەكەن، سەربازانی بیلاڕوس، لێماندەدەن و دەماننێرنە سەرسنوری پۆڵەندا، دواتر  سەربازانی پۆڵەندا، دەمانگرن و بەلێدان دەماننێرنەوە سنوری بیلاڕوس. یەكێك لەكۆچبەرەكان دەڵێت:» شەوان لەنێوان كاتژمێر 8 بۆ 12 سەربازانی بیلاڕوس پێمان دەڵێن بەڕێبكەون بۆ سنوری پۆڵەندا  ئێستا سنوری كەسی لێ نیە، دەبێ بەژێر تەلبەندەكەدا خۆمان بەزەویدا بخشێنن و بپەڕینەوە ئەودیو سنور، بەڵام كاتێك سەربازانی پۆڵەندا دەمانگرن، دیسانەوە بەلێدان دەماننێرنەوە سنوری بیلاڕوس». رۆژنەمەوانەكەی بی،بی،سی ئەوەشی باسكردووە كە وەك دیارە ژمارەیەكی زۆر كۆچبەری لێرە دەبیندرێت، بەشێكیان رەوشیان خراپە، بۆیە داوای پزیشكیان كردووەو ئێستا چاوەڕێن كە سەربازەكان رێبدەن بگاتە لایان، چونكە بەشێكیان لەژێر رەوشێكی ترسناكی تەندروستیدان و لەسەرمان هەڵدەلەرزن. قەیرانی كۆچبەران لەناوەڕاستی ئەوروپادا، بۆتە جێگای نیگەرانی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ، بەوەی نازانن چی لەوێ دەگوزەرێت بەهۆی رێگانەدان بەڕێكخراوە مرۆییەكان و رۆژنەمەوانان، بۆ گەیشتنیان بەو ناوچانەی كۆچبەران گیریان لێ خواردووە. بەپێی ڤیدیۆیەك كەدەسەڵاتدارانی بیلاڕوس بڵاویانكردۆتەوە، نیشانی دەدات، كە لاشەی ژنێكی عێراقی لەسەرمان رەق بۆتەوە لەسەر سنوری نێوان بیلاڕوس و پۆڵەندا كەوتووە. كەهاوسەرەكەی دەردەكەوێت دەڵێت» سێ كەسی دیكەش هەر ئەو شەوە لێرە لەسەرمان رەق بوونەتەوەو گیانیان لەدەستداوە». هەر لەناو دارستانەكان گەنجێكی عێراقی تەمەن ،٢٠ساڵان بەناوی جەعفەر دەڵێت:»سێ رۆژە، بێ خواردن و خواردنەوەی دەژین، لەگەڵ ئەوەش بەهۆی سەرمای زۆرەوە، تووشی نەخۆشی هایپۆسێرمیا بووە». بۆ رێگری كردن لەكۆچبەران پەرلەمانی پۆڵەندا، دەنگی بە یاسایەك داوە كەڕێگا بەپۆلیس و سەربازانی وڵاتەكەی دەدات، كەدەتوانن رێ لەكۆچبەران بگرن و بیانگەڕێننەوە ئەودیو سنوری وڵاتەكەیان، سەرەڕای ئەوەی ئەو بڕیارە دژی یاسا نێودەوڵەتییەكانە دەربارەی كۆچبەران. ماتیوزس مۆڕاویكی، سەرۆك وەزیرانی پۆڵەندا، رایگەیاند:» هەڕەشەی جدیی و رێكخراو لەسەر سنوری وڵاتەكەمان هەیە، بۆیە بەدڵنیاییەوە رێ نادەین بۆشایی دروست بێت بۆ گوشارخستنە سەرمان بەناردنی كۆچبەران». وڵاتانی ئەوروپا بیلاڕوس تۆمەتبار دەكەن بەبنیادنانی قەیرانی كۆچبەران لەسەر سنورەكانی ئەوروپا. لەبەرامبەریشدا بیلاڕوس، سیاسەتی وڵاتانی خۆرئاوا بەبەرپرس دەزانێ لەو دۆخەی كۆچبەران. بەشێك لەكۆچبەران دەڵێن، ئەگەر بیلاڕوس دیپۆرتیان بكاتەوە ئاساییە، دەڵێن; لەوڵاتی خۆمان بمرین باشترە نەك لەناو ئەو دارستانەدا لەسەرمان رەق ببینەوە، بەڵام ئەوان بەڵگەنامەو پاسپۆرت و سیم كارتەكانیان لەلایەن سەربازانی بیلاڕوسەوە دەستی بەسەرداگیراوە، بەوتەی خۆیان ناتوانن پەیوەندی  بەكەسوكاریشیانەوە بكەن

شاناز حەسەن سەرەڕای بڵاوبوونەوەی كۆرۆنا لەناوەندەكانی خوێندن و تووشبوونی دەیان مامۆستاو خوێندكار بەپەتاكە، وەزارەتی تەندروستی و پەروەردە دەڵێن:» ئامادەنین وەرگرتنی ڤاكسین بكەینە ئیجباری بەسەر مامۆستایانەوە». بریكاری وەزارەتی پەروەردە رایگەیاند:» ناتوانین وەرگرتنی ڤاكسین بۆ مامۆستایان بكەینە ناچاری». سەیوان عەلی،  بریكاری وەزارەتی پەروەردە، لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» هەندێك كەس هەیە دەڵێت حەساسیەتی پێی هەیە یان نەخۆشەو یاخود نایەوێت وەریبگرێت، كە بەداخەوە تائێستاش ئەو ترس و دودڵییە هەرماوە لەوەرگرتنی ڤاكسین». ناوبراو پێشیوابوو وەزارەتەكەیان زۆر رێكاری پێویستیان گرتۆتەبەرو لەڕێگەی بەڕێوەبەرایەتی و نووسراوەوە ئاگاداریان كردوونەتەوە و هەوڵیانداوە مامۆستایان هەموویان بچن ڤاكسین وەربگرن، وتیشی:» بەڵام ناتوانین لەئەوە زیاتر بكەین و ناچاریان بكەین ڤاكسین وەربگرن». بریكاری وەزارەتی پەروەردە جەختی لەوەشكردەوە لەمەودوا هەموو مامۆستایان دەچن ڤاكسین وەردەگرن، چونكە پێویستە وابكرێت، ئەگەر نا حاڵەتەكانی تووشوبانی كۆرۆنا زۆر زیاتر دەبن. بریكاری وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێم دەڵێت دۆخی كۆرۆنا لەهەرێمی كوردستاندا لە رەنگی نارنجی تۆخدایە و ئاستەكە بەرزە، بۆیە داوا دەكات مامۆستایان ڤاكسین وەربگرن. رەهێڵ فەرەیدون، بریكاری وەزارەتی تەندروستی، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» ناكرێت وەك وەزارەتی تەندروستی،  وەرگرتنی ڤاكسین بكەینە ناچاری چونكە ئەوە لەهیچ شوێنێك نەكراوەو ناكرێت». هەروەها ناوبراو ئەوەشی روونكردەوە لەئێستادا بەڕێنمایی وەزارەت ناردویانەتە بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەكان ئەو مامۆستایانەی كە نایانەوێت ڤاكسین وەربگرن دەبێت هەموو هەفتەیەك پشكنینی پێویست بكەن واتە هەموو شەممەیەك پشكنینی تازەی كۆرۆنا بكەن بۆ دڵنیابوون لە تووشنەبوونیان، وتیشی:» هەر مامۆستایەك ڤاكسینی وەرنەگرتبێت و كارتی وەرگرتنی ڤاكسینی پێنەبێت دەبێت هەموو شەممەیەك پشكنینی تازەی كۆرۆنای پێبێت ئەنجا دەتوانێت وانە بڵێتەوە». لەبارەی دۆخی گشتی هەرێمی كوردستانەوە بۆ كۆرۆنا، بریكاری وەزارەتی تەندروستی ئەوەی دووپاتكردەوە كەدۆخەكە مەترسیدارە، وتی:»لە رەنگی نارنجی تۆخداین و ئاستەكە بەرزە،  بەداخەوە پێشبینیمان دەكرد ئەم شەپۆلە زۆر زووتر تێپەڕێت»

هاوڵاتی  هاوسه‌رۆكی یه‌كێتی رایگه‌یاند:" چیتر یەکێتی تاقم و گروپ نییە کە حزب بۆ بەرژەوەندی شەخسی و لێدان لە بەرژەوەندی گشتی بەکاربھێنرێت". ئەمڕۆ سێ شەممە، 5ی تشرینی یه‌كه‌می 2021، به‌ گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوێكی نوسینگه‌ی، بافڵ تاڵە‌بانی، هاوسەرۆکی یەکێتی لە دەباشان پێشوازی لە‌ ژمارەیەک کەسایەتی عەشیرەتی کۆکۆیی کرد. هه‌روه‌ك هاتووه‌: لە دیدارێکدا بافڵ تاڵەبانی، بەگرنگییەوە رۆڵی کەسایەتییەکانی کۆکۆیی لە کۆمەڵگەی کوردەواری بەرزنرخاند لە پاراستنی بەھا بەرزەکانی جوامێری و پێکەوەژیان و بەشداری کاریگەریان لە شۆڕش و خەباتی کوردایەتی، بەتایبەت لە شۆڕشی نوێدا کە ھەمیشە پشت و پەنای یەکێتی بوون و لە قۆناغە جیاجیاکاندا لە سەنگەری بەرگری بوون و بۆ ساتێکش پشتیان لە یەکێتی نەکرد، رایگەیاند "ئەمە جێگای ستایش و پێزانینمانە". پەیوەست بە گۆڕانکارییەکانی یەکێتی و رێکخراوەیی، بافڵ تاڵه‌بانی رایگه‌یاند: "بڕیارەکانی یەکێتی لە خزمەتی چاکەی گشتی و بوژاندنەوە و گەشەپێدانی یەکێتی و رێکخستنەوەی ئۆرگانەکانە و بەرنامەی یەکێتی کە بەرنامەی خزمەتە فراوانتری دەکەین و دەبێت یەکێتی، کە یەکێتی خەڵکە، ئەرکی خۆی کە خزمەتکردنە بەجێبگەیەنێت، چیتر یەکێتی تاقم و گروپ نییە کە حزب بۆ بەرژەوەندی شەخسی و لێدان لە بەرژەوەندی گشتی بەکاربھێنرێت". بافڵ تاڵەبانی ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، "چۆن لە رابردوودا خزمانی کۆکۆیی پشتیوان و ھاوکاری یەکێتی بوون، داوامان لێتان ئەوەیە بەھەمان شێوە لەم ھەڵبژاردنەشدا لەگەڵمان بن و متمانە ببەخشن بە کاندیدانی ھاوپەیمانی کوردستان تا زامنی بەھێزی پێگەی کورد لە بەغدا و مووچە و قوتی خەڵکی کوردستان بکەین".

هاوڵاتى سەرۆكی هەرێمی كوردستان و  جێگری سەرۆکی پارتی رایگەیاند:"هەرێمی کوردستان خواستی ئەوەی هەیە بەگوێرەی دەستور و بەرەچاوکردنی مافی هەموو پێکهاتەکان و دوور لە دەستبەسەرداگرتن و کودەتا چارەنوسی کەرکوک یەکلایی بکرێتەوە، هەروەها "کەرکوک وەک بەشێکی دانەبڕاوی هەرێمی کوردستان سەیر دەکەین  ئێمە نەوتمان ناوێت، شەڕی ئێمە لەسەر ناسنامەتانە". ئەمڕۆ سێ شەممە، 5ی تشرینی یه‌كه‌می 2021،  نێچیرڤان بارزانی بەشداری لە بانگەشەی کاندیدانی پارتی لەسنوری پارێزگای کەرکوک کرد  لەهەولێر بەڕێووەچوو و لەوتارێکدا باسی لەوەشکرد، ئەوانەی دژی جێبەجێکردنی مادەی 140ی دەستورن، دژی ئاشتی، دەستور، سەقامگیری و پێکەوەژیانن، لەکاتێکدا کورد "داوای نەوتی کەرکوک ناکات، بەڵکو داوای ئێمە ناسنامەی نیشتیمانیی کەرکوک دەکات". ئاماژەی بەوەشکرد، "دەیان ساڵە کەرکوکییەکان ماندوو دەکرێن، بۆیە ئێمە تائێستاش داوای جێبەجێکردنی مادەی  140ی دەستور دەکەین و کەرکوک وەک بەشێکی دانەبڕاوی هەرێمی کوردستان سەیر دەکەین". جێگری سەرۆکی پارتی  ئەوەشی خستەڕو، "نامانەوێت شەڕی نەتەوەیی لەکەرکوک بکەین و نامانەوێت مافی هیچ نەتەوەیەکیش پێشێل بکرێت، چونکە بارزانی نەمر بەکردەوە ئێمەی فێری خۆشەویستی کەرکوک کردووە و  کەرکوک هەمیشە بۆ پارتی یەکێک بووە لە داوا و بەها نیشتیمانییەکان ".

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی ئاوبری حكومەتی هەرێم رایگەیاند:" سبەینێ‌ پێنج وەزارەت موچە وەردەگرێت". وەزارەتی دارایی ئاوبری حكومەتی هەرێم  لیستی موچەی ئەم هەفتەیەی راگەیاندو بڵاویكردەوە، بەو پێپە سبەینی وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار و وەزارەتی كارەبا و كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو و وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان و وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێ كردن موچە وەردەگرن". بەگوێرەی ئەو خشتەیە بێت كە دارایی بڵاویكردووەتەوە، ​ئەمڕۆ دووشه‌ممه‌  وەزارەتی كاروباری كۆمەڵایەتی و داد و  سامانە سروشتیەكان و وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئاینی و وەزارەتی پلان دانان و پیشەسازی و بازرگانی و گواستنەوە و گەیاندن و وەزارەتی خوێندنی باڵا  و موچەی خاوەن پێداویستی تایبەت و ئەنجومەنی دادوەری و دیوانی چاودێری دارایی و دەستەی مافی مرۆڤ و ناوچەكانی دەرەوەی هەرێم و دەستەی ژینگە و دەستەی وەبەرهێنان و دەستەی دەستپاكی و كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و دەزگای مین موچە وەردەگرێت.    

هاوڵاتى بڵێسە جەبار فەرمان، ئەندامی فراکسیۆنی یەکێتی لەپەرلەمانی عێراق رایگەیاند:" تەنها رێگە بۆ گۆڕانکاریی لە سیمای گۆڕەپانی سیاسی ئێستای عیراقدا دەنگدانە ". ئەمڕۆ سێ شەممە، 5ی تشرینی یه‌كه‌می 2021،  بڵێسە جەبار فەرمان لەنوسینێکدا باسی لەوەشکردوە، "بەپێی پێشبینیی بەشێک لە چاودێرانی سیاسی، گومان دەکرێت هەڵبژاردنی پێشوەختەی ئەم جارەی عیراق، رێژەی بەشداربووان کەمتر بێت لە هەڵبژاردنەکانی پێشوو، ئەمەش بە وتەی ئەو چاودێرانە چەند هۆیەکی لە پشتەوەیە لەوانەش: رێگریکردنە لە دەنگدانی هاووڵاتیانی عیراق لە تاراوگە، بەشداری نەکردنی بزوتنەوەکانی تشرین لەم هەڵبژاردنەدا، هەروەها  بەشێک لە هاووڵاتیانی ناڕازی، لەو بڕوایەدان بە دەنگدان گۆڕانکاریی بەسەر گۆڕەپانی سیاسی عیراقدا نایەت چونکە دەبینن زۆرێک لەو کەسانەی کاندیدی حزبەکانن یان خۆیان بە سەربەخۆ کاندیدکردۆتەوە بۆ خولی داهاتوو، چەند خولێکی پێشوو پەرلەمانتار بوون." ئاماژەی بەوەشکردوە، "سێ نەوەی دوای کۆتا هەڵبژاردن لە 2018 کە ئێستا تەمەنیان 18 ساڵە و مافی دەنگدانیان هەیە، کارتی بایۆمەترییان پێنەدراوە، واتا موالیدەکانی 2001-2003. بەم بڕیارەی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان، رێژەی دەنگدان بەرز دەبێتەوە، ئەگەرچی دیار نییە ئاخۆ چەند لەوانە بایکۆتی دەکەن. هەروەها رێژەی بەشداربوون کاریگەریی ئەوتۆی لەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن و ئەنجامەکەی نابێت، بەڵام لە ئێستاوە بانگەشە بۆ زۆریی رێژەی بەشداربووان دەکرێت." بڵێسە جەبار فەرمان دەڵێت، "گرنگە کە هاووڵاتی ئەم راستییە بزانێت و ئەرکی سیاسی و کۆمەڵایەتی و کەسێتی خۆی پیادە بکات و دەنگ بدات.تەنها رێگەش بۆ گۆڕانکاریی لە سیمای گۆڕەپانی سیاسی ئێستای عیراقدا دەنگدانە، ئەگەرچی گۆڕانکارییەکە بچووکیش بێت. "

هاوڵاتى سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا رایگەیاند:" حکومەتی وڵاتەکەی لەبارەی دۆسیەی (پاندۆرا) لێکۆڵینەوە دەکات، ئەویش بەئامانجی زانینی ئەو رێگایانە کە بەهۆیەوە سەرمایەداران خۆیان لە پێدانی باج بە دەوڵەت دزیوەتەوە. ئەمڕۆ سێ شەممە، 5ی تشرینی یه‌كه‌می 2021، جۆ بایدن، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا سەبارەت بە دۆسیەی (پاندۆرا) بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، واشنتن لەم کاتەدا تاوتوێی ئەو بەڵگەنامانە دەکات کە ماوەی چەند رۆژێکە یەکێتی نێودەوڵەتی رۆژنامەنوسانی بنکۆڵکار (ICIJ) لەرێگەی بڵاوکردنەوەی نزیکەی 12 ملیۆن فایل، سەروەت و سامانی سەدان سەرکردەی سیاسی، ملیاردێر، هونەرمەند و کەسانی بازرگانی بڵاوکردوەتەوە، ئەوەش بەئامانجی دۆزینەوەی ئەو رێگایانەی بەهۆیانەوە سەرمایەداران خۆیان لە پێدانی باج بە دەوڵەت دزیوەتەوە. بەڵگەنامەکانی یەکێتی نێودەوڵەتی رۆژنامەنوسانی بنکۆڵکار (ICIJ) کە بە بەڵگەنامەکانی (پاندۆرا) ناسراون، دۆسیەی سەروەت و سامانی 35 سەرۆک و سەرۆک وەزیران، زیاتر لە 300 بەرپرسی حکومی وەک وەزیر، دادوەر، جەنەڕاڵە سەربازییەکان و سەرۆکی شارەوانییەکان لە 90 وڵاتی جیهانی لەخۆگرتوە، لەگەڵ دۆسیەی سەروەت و سامانی زیاتر لە 100 ملياردێری جیهان. لەراپۆرتەکەدا باس لەوەکراوە، ئەو سەرۆک و کەسایەتیانە بەشێکیان لەم کاتەدا لەدەسەڵاتن و بەشێکی دیکەشیان لەدەسەڵات دورکەوتونەتەوە، بەڵام سەروەت و سامانەکانیان لەناو ماڵ و موڵکە نهێنییەکانیان لەسەرتاسەری جیهان شاردوەتەوە، هەرچەندە بەشێکیان پاساوی ئەوەیان داوە کە لەبەر هۆکاری ئەمنی ئەو موڵکانەیان ئاشکرانەکردوە، بەڵام بەڵگەنامەکان باس لەوەدەکەن کە ئامانج لەو هەنگاوەیان بۆ خۆدزینەوە لەباج و یان کەمکردنەوەی پێدانی باج بوە. لەدیارترین ئەو کەسانەی ناویان لەناو لیستەکەدا هاتوە پێکهاتون لە شا عەبدوڵای دوەم پادشای ئوردن، تۆنی بلێر سەرۆک وەزیرانی پێشوتری بریتانیا، کەسانی نزیک لە ڤیلادیمێر پوتین سەرۆکی روسیا و عیمران خان، سەرۆک وەزیرانی پاکستان، لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی وڵاتانی چیک و کینیا و سەرۆکی ئێکوادۆر.

هاوڵاتى وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان رایگەیاند:" 200 ملیار دینارەکەی بەغدا گەیشتووەتە هەرێمی کوردستان و لەئیستادا دابەشکردنی مووچەی مانگی ئەیلولی فەرمانبەران بەردەوامی هەیە بە هەمان میکانیزمی مانگەکانی پێشووتر. ئەمڕۆ سێ شەممە، 5ی تشرینی یه‌كه‌می 2021، ئاوات شێخ جەناب لەئیدارەی سەربەخۆی سۆران باڵەخانەی نوێی هەردوو بانکی دیلمان و بانکی خانووبەرەی کردەوە و رایگەیاند، "کردنەوەی ئەم دوو بانکە دەرئەنجامی کۆششێکی زۆری حکومەتی هەرێم بووە، بۆ ئەوەی لەلایەک بتوانێت کێشەی مووچە چارەسەر بکات و لەلایەکی دیکەشەوە کاربکات بۆ دروستکردنی ژێرخانی ئابووری". پەیوەست بە بودجەی هەرێمیش لەحکومەتی فیدڕاڵ ئاماژەی بەوەکرد، "200 ملیار دینارەکەی بەغدا گەیشتووەتە هەرێمی کوردستان و لەسەر ئەو ریتمەی کە هاتووە پارەکە گەیشتووەتە هەولێر، بۆیە بەردەوام دەبین لەدابەشکردنی مووچە". وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان ئەوەشی خستەڕو، خانەنشینی پلەباڵاکان بەگوێرەی یاسای چاکسازی مامەڵەیان لەگەڵدا دەکرێت، چونکە بەشێکیان راستە ئەرکیان بینیوە بەڵام خزمەتی فەرمانبەری دەوڵەتییان نیە، بۆیە "سەرفی نەزەر لەکەس ناکرێت و سەرجەمیان بەیاسا مامەڵەیان لەگەڵدا دەکرێت".

هاوڵاتى نوێنەری تایبەتی ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق رایگەیاند:" لەماوەی 24  كاتژمێر دوای تەواوبوونی هەڵبژاردنەکان، ئەنجامەکانی هەڵبژاردن رابگەیێنێت". دەشڵێت: "کڕینی دەنگ بە رێگەی جیاوازەوە دەکرێت". جنین پلاسخارت، نوێنەری تایبەتی ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق رایگەیاند، ئەنجامی هەڵبژاردن لە وادەی دیاریکراوی خۆیدا رادەگەیێندرێت و کۆمیسیۆن وانەی لە هەڵبژاردنی رابردوو وەرگرتووە. هەوڵەکانیان چڕکردووەتەوە بۆ ئەوەی هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد بکرێ، بەڵام بەرپرسیاریەتی ئەوان نییە ئەنجامەکانی هەڵبژاردن پەسندبکەن، چونکە ئەمە بەرپرسیاریەتی عێراقییەکانە.  کۆمیسیۆن بڕیاریداوە لەماوەی 24  كاتژمێر دوای تەواوبوونی هەڵبژاردنەکان، ئەنجامەکانی هەڵبژاردن رابگەیێنێت. جەنین پلاسخارت، ئاماژەی بەوەشکرد، تێستی ئامێرەکانی دەنگدان بە ئامادەبوونی نەتەوەیەکگرتووەکان کراوە، ئەمەش بۆ چارەسەرکردنی ئەو ئاڵنگاریانەیە، کە رووبەڕووی کۆمیسیۆن دەبنەوە. پلاسخارت وتی، ئەنجوومەنی ئاسایش پشتیوانییەکی گەورەی کردووە بۆ بڵاوبوونەوەی چاودێرەکان لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا. 900 کارمەندی نەتەوەیەکگرتووەکان لە هەڵبژاردن بەشداری دەکەن. هەر رێکخراوێکی عێراقیش لە هەموو ناوەندەکانی دەنگدان دەتوانن چاودێری پرۆسەکە بکەن. تەواوی جیهانیش چاودێری ئەو هەڵبژاردنە دەکەن، یەکەمجارەیشە نەتەوەیەکگرتووەکان چاوێر لە ناوەندەکانی دەنگدان لە هەموو عێراق بڵاوبکاتەوە، لەکاتێکدا پێشتر تەنیا لە ناوچەی سەوزی شاری بەغدا بوو. نوێنەری تایبەتی ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق جەختی لەوەکردەوە، چاوێریکردن پەیوەندی بە دەستوەردان نییە، کۆمیسیۆن خۆی بەرپرسە لە هەڵبژاردنەکان و رۆڵی سەرەکی دەبینێت، هەرچی ئەوانن تەنیا هاوکاری پێشکەش دەکەن و سەیری ئەوە دەکەن، کە روودەدات. نوێنەری تایبەتی ئەمینداری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق باسی لەوەکرد، کڕینی دەنگ بە رێگەی جیاوازەوە دەکرێت: "بەداخەوە هەندێک لە كاندیدەكان سوود لە خراپی دۆخی هاووڵاتیان وەردەگرن، من دژی ئەوەم، پێویستە کۆتایی پێبهێنرێت، ئەو حاڵەتە لە ناوچەکانی دیکەی جیهانیش روودەدەن، بەڵام نابێت هانی ئەمە بدرێت، دەنگ بابەتێکی کەسیییە و ناکرێت بفرۆشرێت. کۆمیسیۆنیش بەدواداچوون بۆ ئەو كاندیدانە دەکات کە کارتی دەنگدان دەکڕن، زانیاری هەن، بەڵام پێویستیان بە بەڵگەی پێویست هەیە، بەمەبەستی بەدواداچوون بۆ ئەوانەی کارتی دەنگدان دەکڕن. کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق دەڵێت، ژمارەی ئەو کەسانەی کە لە هەڵبژاردنی پێشوەختی پەرلەمانی عێراق لە مانگی ئۆکتۆبەری 2021 دا مافی دەنگدانیان هەیە 24 ملیۆن و 29 هەزار و 927 کەسە، کە لە 8 هەزار و 273 ناوەندی دەنگدان لە هەموو عێراق و هەرێمی کوردستان دەنگدەدەن.

هاوڵاتى سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشووتری پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) پێشنیازی دروستكردنی یەك هاوپەیمانی بۆ سەرجەم پارتە چەپ و سۆسیالیستەکانی تورکیا دەكات بۆ هەڵبژاردنەکانی داهاتوو کۆببنەوە و پەرە بەکاری هاوبەش بدەن. ئەمڕۆ سێ شەممە، 5ی تشرینی یه‌كه‌می 2021، دەمیرتاش لە نووسینێکیدا کە لە ژێر ناوی 'بە بێ هیوا ژیان ناکرێت' بڵاویکردووەتەوە پێشنیازی کردووە پێش هەڵبژاردن و دوای هەڵبژاردنیش هێزە چەپ و سۆسیالیستەکان کۆببنەوە. لەگەڵ ئەم بانگەوازە دەمیرتاش ئاماژەی کردووە: "هەڵبەتە ئێوەی هەڤاڵانی دەرەوە باشتر دەزانن چی دەکەن. ئەمە تەنیا پێشنیازێکە بۆتانی دەکەم و دەکرێ بڵێین جومناستیکیکردنە بە بیرۆکەیەکەوە. دڵنیام هەدەپەش لە نێو کار و چالاکیی وەهادا دەبێت و بە تەواوی توانایەوە پشتیوانیش دەبێت". دەمیرتاش هەروەها دەڵێت بزووتنەوە و پارتە چەپەکان ئەرکی زۆریان دەکەوێتە سەر شان و نووسیوێتی: "ئەگەر دوای ئاکەپە لە تورکیادا دیموکراسی بنیات بنرێت، بەبێ چەپ و بە بێدەنگی رەنجدەران ناکرێ. بۆ ئەم مەبەستە بێ جیاکاری لە نێوان پارت، بزووتنەوە و کەسەکان، تەواوی هێزە چەپ و سۆسیالیستەکان کۆنفرانسێک رێکبخەن و باس لەوە بکەن بەر لە هەڵبژاردن چۆن خەباتی هاوبەش دەکەن، هەمیش چۆن چۆنی لە هەڵبژاردندا هەڵوێستی هاوبەش نیشاندەدەن". دەمیرتاش پێیوایە ئەگەر بەرژەوەندیی تاک و پارت بخرێتە لاوە، دەکرێ ئەم هەنگاوە بەرەو بنیاتنانی بلۆکێکی بەهێزی چەپ بچێت. لەبارەی هەڵوێستی هاوبەش دەمیرتاش رایگەیاند کە مەرجیش نییە هەمووان لە یەک پارتدا کۆببنەوە. ئەم پێشنیازەی سەڵاحەدین دەمیرتاش لەکاتێکدایە کە ئۆپۆزیسیۆن گوشار لەسەر حکومەت دروستدەکات و هەڵبژاردنی پێشوەختە بۆ تورکیا بە پێویست دەزانێت. لە بەرامبەردا ئاکپارتی ئاماژەی بە رۆژژمێری هەڵبژاردنەکانی تورکیا دەکات کە بەپێی ئەو رۆژژمێرە تاوەکو حوزەیرانی 2023 هیچ هەڵبژاردنێک ناکرێت.

هاوڵاتى دواى ئه‌وه‌ى دوێنێ دووشه‌ممه‌ به‌رهه‌مه‌کانى کۆمپانیاى فه‌یسبووک ( فه‌یسبووک، ئینستاگرام، وه‌تسئه‌پ و ماسێنجه‌ر ) بۆ ملیۆنه‌ها به‌کارهێنه‌ر  له‌کارکه‌وتن چه‌ند خوله‌کێک له‌مه‌وبه‌ر ته‌نها فه‌یسبوک هاتووه‌ته‌وه‌. تۆرى کۆمه‌ڵایه‌تى فه‌یسبووک که‌ بۆ ماوه‌ى چه‌ند کاتژمێرێک کاره‌کانى وه‌ستاو دواى هاتنه‌وه‌ى باس له‌ زیانى دارایى زیاتر له‌  نزیکەی شەش ملیار دۆلار ده‌که‌ن، سه‌ره‌راى دابه‌زینى له‌سه‌دا 5%ى پشکه‌کانى. په‌یجى فه‌یسبووک له‌سه‌ر تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تى تویته‌ر بڵاویکرده‌وه‌ که‌ ئاگادارین که‌ هه‌ندێک له‌ به‌کارهێنه‌ره‌کانمان ناتوانن ئه‌پى فه‌یسبووک و به‌رهه‌مه‌کانى فه‌یسبووک به‌کاربهێنن. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌یان ڕاگه‌یاند که‌ تیمى فه‌یسبووک به‌شێوه‌یه‌کى خێرا کار له‌سه‌ر فه‌یسبووک ده‌که‌ن بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ باره‌ ئاساییه‌که‌ى خۆی. ئه‌م که‌وتنه‌ى فه‌یسبووک هه‌موو ئه‌په‌کانى فه‌یسبووکى گرته‌وه‌ وه‌ک فه‌یسبووک و ئینستاگرام و وه‌تسئه‌پ و مێسنجه‌ر و ئۆکیله‌س(Oculus). تائێستاش دواى هاتنه‌وه‌ى فه‌یسبوک به‌ ته‌واوى ڕوون نه‌بوه‌ته‌وه‌ هه‌رچه‌نده‌ هه‌ندێک له‌ شاره‌زایانى سکیوریتى ئاماژه‌ به‌ تێکچوونى  (DNS) (Domain Name System)ى کۆمپانیاى فه‌یسبووکه‌.  لە رۆژی یەکشەممەوە فەیسبووک بەدەست دوو قەیرانەوە گیرۆدە بووە، کۆمپانیاکە لەکاتێکدا خەمی ئەوەی بوو چۆن وەڵامی بەکارهێنەرانی و جیهان بداتەوە لەبارەی ئەو زانیارییانەی یەکێک لە کارمەندە ئافرەتەکانی پێشووی ئاشکرای کردن، رووبەڕووی گەورەترین لەکارکەوتن بووەوە لەدوای ساڵی 2008. رۆژی یەکشەممە ژنێکی 37 ساڵان کە کارمەندی پێشووی فەیسبووک بوو و کاری شیکردنەوەی داتاکانە، هاوکات لە کۆمپانیا گەورەکانی وەکو گووگڵ و پینترێست کاریکردووە، رایگەیاند، "هیچ شتێکی وەکو فەیسبووکی" نەبینیوە لەوەی کە گوێ بەوە نادەن بەکارهێنەرەکانی تووشی چی دەبن. هاوکات تۆڕەکەیشی بە "ژەهراوی" بۆ گەنجان و هەرزەکاران پێناسەکرد. ئەو ژنە کە ناوی فرانسیس هاوجینە، رایگەیاند، بەڕێوەبەرانی ئینستاگرام کە سەر بە کۆمپانیای فەیسبووکە ئاگاداری ئەو کاریگەرییە نەرێنییانەن کە تۆڕەکە لەسەر کەسانی گەنجان و هەرزەکاران دایدەنێت. گوتیشی، ئەلگۆریزمی فەیسبووک رێگە بە بڵاوکردنەوەی زانیاریی هەڵە و چەندان شتی دیکە دەدات. ئەو ژنە داوای گۆڕانکاری و شۆڕشێکی کرد دژی تۆڕەکانی فەیسبووک. سى تى ئۆى (CTO)ى فه‌یسبووک (Mike Schroepfer)ى وتى " زۆر داواى لێبوردن له‌هه‌مووتان ده‌که‌م به‌هۆى ئه‌و که‌وتنه‌ى فه‌یسبووک له‌ ئێستادا، ئێمه‌ کیشه‌ى نێتۆرکمان هه‌یه‌ و تیمه‌کانمان کار له‌سه‌ر چاکردن و دۆزینه‌وه‌ى هه‌ڵه‌کانى فه‌یسبووک ده‌که‌ن و به‌خێراى هه‌موو شتێک چاک ده‌که‌ینه‌وه‌". فه‌یسبووک به‌ گه‌وره‌ترین سۆشیاڵ میدیا داده‌نرێت له‌ دنیادا داده‌نرێت که‌ له‌ ساڵى ٢٠١٢ فه‌یسبووک ملیارێک به‌کارهێنه‌رى چالاکى تێپه‌ڕاند، بووبه‌ یه‌که‌م و گه‌وره‌ترین سۆشیاڵ نێتۆرک له‌ مێژووى مرۆڤایه‌تیدا. بۆ رکابەرانی فەیسبووکیش، رۆژێکی باش بوو، تویتەر زیادبوونێکی بەرچاوی لە ژمارەی بەکارهێنەرانی تۆمارکرد، تۆڕی پەیوەندیی تەلەگرامیش لە ریزبەندی 56ـەمین ئەپلیکەیشن کە خەڵکی ئەمریکا بەکاریدەهێنن بۆ نامەگۆڕینەوە، هاتە ریزبەندی پێنجەم.  تۆڕی سیگناڵیش لە تویتێکدا دەڵێت، "ملیۆنان" بەکارهێنەری زیادیکردووە. 

هاوڵاتى رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا ئەمڕۆ لە ئەنقەرە لەگەڵ هەردوو سەرکردەی سوننەی عێراق محەممەد حەلبووسی، سەرۆکی هاوپەیمانی تەقەدوم و خەمیس خەنجەر، سەرۆکی هاوپەیمانی عەزم کۆبووەوە. ئاژانسی هەواڵەکانی تورکیا، ئەمڕۆ دووشەممە، رایگەیاند: "رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا ئەمڕۆ لە نووسینگەی خۆی لە ئەنقەرەی پایتەخت پێشوازی لە محەممەد حەلبووسی، سەرۆکی هاوپەیمانیی تەقەدوم و سەرۆکی پەرلەمانی عێراق کرد، دیدارەکەی نێوان هەردوولا دوور لە چاوی دەزگاکانی راگەیاندن بەڕێوەچوو." بەپێی ئاژانسەکە هەر ئەمڕۆ: "سەرۆککۆماری تورکیا لە ئەنقەرە پێشوازی لە خەمیس خەنجەر، ئەمینداری گشتی حزبی پرۆژەی عەرەبیی لە عێراق کرد." سەبارەت بە دیدارەکەی لەگەڵ سەرۆککۆماری تورکیا، خەمیس خەنجەر، کە هاوکات سەرۆکی هاوپەیمانی عەزمە، ئەمڕۆ، لە هەژماری خۆیدا لە تویتەر رایگەیاند: "دیدارێکی گرنگ بوو لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیا سەبارەت بە دۆخی سیاسی ناوچەکە؛ لەگەڵ گرنگی پەیوەندییە ئابوورییەکانی نێوان عێراق و کۆماری تورکیای دۆست بۆ پاڵپشتیکردنی سەقامگیریی ئابووریی عێراق." بە وتەی خەنجەر، هەردووکیان جەختیان کردووەتەوە کە "بەتووندی قۆستنەوەی سنووری عێراق لە لایەن رێکخراوە تیرۆریستییەکان و بەئامانجکردنی خاکی عێراق و تورکیا رەتدەکەینەوە." دەشڵێت، "هەر لە دیدارەکەمان لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیا بە ناوی برایەتی نێوان هەردوو گەلەکەمان داوای نەهێشتنی ڤیزەمان کرد لە نێوان عێراق و تورکیا، هەر لەو چەند رۆژەدا رێکاری کرداری دەستپێدەکەن بۆ کەمکردنەوەی کۆتەکانی سەر گەشتکردن بە تایبەت بۆ نەخۆشەکان و خوێندکاران و دۆخە مرۆییەکان و وەبەرهێنەران." هاوکات ماڵپەڕی فەرمیی سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا ئەمڕۆ وێنەی دیداری ئەردۆغانی لەگەڵ محەممەد حەلبووسی، سەرۆکی پەرلەمانی عێراق بڵاوکردەوە و رایگەیاند: "رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا پێشوازی لە محەممەد حەلبووسی، سەرۆکی حیزبی تەقەدومی عێراقی کرد"، بەبێ ئەوەی هیچ وردەکارییەک سەبارەت بە ناوەڕۆکی دیدارەکە بڵاوبکاتەوە. سەرۆکایەتیی کۆماری تورکیا هەروەها وێنەی دیداری ئەردۆغانی لەگەڵ خەمیس خەنجەر، سەرۆکی هاوپەیمانیی عەزم بڵاوکردەوە و رایگەیاند: رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا پێشوازی لە خەمیس خەنجەر، سەرۆکی عەزمی عێراقی کرد"، بەبێ ئەوەی هیچ وردەکارییەک سەبارەت بە ناوەڕۆکی دیدارەکە بڵاوبکاتەوە.

  هاوڵاتى کەمێک پێش ئیستا فڕۆکەکانی تورکیا بەموشەک هێرشیان کردە سەر ئۆتۆمبێلێک لە نزیک گوندی سەیدانی خوارو لەناوچەی شوان بەو هۆیەوە شەهیدو بریندار هەیە. کەمێک پێش ئیستا فڕۆکەیەکى بێ فرۆکەوانى تورکیا لە نزیک گوندی سەیدانی خوارو لەناوچەی شوان سەر بە قەزای چەمچەماڵ ئۆتۆمبێلێکى کردوەتە ئامانج کە گومانى ئەوە دەکرێت گەریلاکانى پەکەکەی تێدا بووبێت. بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان بەهۆى ئەو بۆردومانەوە چەند کەسێک شەهید بوون و بریندار بوون، بەڵام تائێستا ئەوە پشتڕاست نەکراوەتەوە کە ئەو ئۆتۆمبێلە گەریلای پەکەکەی تێدا بووە یان نا. گوندەکە خەڵکی تەنیا بۆ کشتوکاڵ و ئاژەڵداری سەردانی دەکەن و ئاوەدان نییە. ئەو کەسانەیشی کە برینداربوونە، بۆ ئەو مەبەستە چوونەتە گوندەکە کە دەکەوێتە سەر چەمی خاسە. بۆردوومانەکەش هەر لە دەوروبەری چەمەکە بووە. 

هاوڵاتى ئەنجوومەنی ئاسایش هەرێمی کوردستان رایگەیاند:"  گرووپێکیان دەستگیرکردووە بە ئامانجی وەرگرتنی پارە و باج لە گەنجان، وێنە و ڤیدیۆی ئابڕووبەرانە و نهێنیی تاکەکەسییان بڵاوکردووەتەوە. ماوەیەک لەمەوبەر لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان چەند کەسێک ڤیدیۆی خۆیان بڵاوکردەوە کە تێیدا داوای لێبووردنیان لە کەسێک بە ناوی "گۆڤەند" دەکرد، ئەنجوومەنی ئاسایشی هەرێمی کوردستان رایدەگەیێنێت کە گرووپێکیان دەستگیرکردووە کە سەر بە ئەو کەسە بوون و دانیان بە تاوانەکەیان ناوە. کوڕێکی تەمەن 24 ساڵ کە ناوەکەی ئاشکرا نەکراوە، لە ڤیدیۆکەی ئەنجوومەنی ئاسایشدا دەڵێت، لە 16-08-2021 بە هۆکاری ئەوەی ئەدمین بووە لە پەیجی "گۆڤەند سی تی ئێس" دەستگیرکراوە. ئەو گەنجە ناوی چەند کەسێکی دیکە دەهێنێت و دەڵێت، "پەیجی گۆڤەند سی تی ئێس کە خاوەنەکەی گۆڤەند بوو چەند ئەدمینێکی هەبوو لە گرووپ چاتەکەی، یەکێکیان لەوانە من بووم کە بە ناوی لیۆ بووم". هەروەها دەشڵێت، شەعبان و عەلی ئەکسسیش بووە کە هەردووکیان هەر گۆڤەند بوون. ئەنجوومەنی ئاسایش دەڵێت، دەستیان بەسەر مۆبایلی یەکێک لە تاوانباران گرتووە کە هەزاران وێنە و ڤیدیۆی نەشیاوی هاووڵاتییانی تێدا بووە. کوڕێک لە ڤیدیۆکەی ئەنجوومەنی ئاسایش دەڵێت، گۆڤەند هەڕەشەی لە خەڵک دەکرد، دەیوت، "ڤیدۆیەکی تۆم لەلایە لەگەڵ کچێکیت"، ئەگەر ڤیدیۆی کچێکی دیکەی بۆ نەنێرێت، بڵاوی دەکاتەوە و ئابڕووی دەبات، کەسەکەش لە ترسی خێزانەکەی ڤیدیۆیەکەی بۆ گۆڤەند دەنارد. دواتر داوای دەکرد کە ڤیدیۆی کەسی دیکەشی بۆ بنێرێت.