سوریا لیژنەیەک بۆ لێکۆڵینەوە لەڕوداوەکانى سوەیدا پێکدەهێنێت

فەرەنسا بووە یەکەم وڵاتی گروپی حەوت کە ڕایگەیاند دان بە دەوڵەتێکی فەلەستینیدا دەنێت، دواتر بەریتانیا و کەنەداش هەمان بۆچونیان ڕاگەیاند، ئێمە لێرەدا مانای داننان بە دەوڵەتی فەلەستین ڕون دەکەینەوە ئەمە چى دەگەیەنێت. داننان بە دەوڵەتێکی فەڵەستینی تا ڕادەیەکی زۆر ڕەمزییە، بەڵام هاوکات سیاسیشە، ئەم هەنگاوە پەیامێکی بەهێز دەنێرێت کە تاکە ڕێگە بۆ گەیشتن بە ئاشتییەکی هەمیشەیی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چارەسەری دوو دەوڵەتە، کە بە مانای دامەزراندنی دەوڵەتێکی فەلەستینیە شانبەشانی دەوڵەتی ئیسرائیل. کاتێک زلهێزێکی گەورەی ئەوروپی وەک فەرەنسا ئەم هەنگاوە دەنێت و مافی چارەی خۆنووسینی فەلەستینییەکان دووپات دەکاتەوە، هیوایەک دەبەخشێتە فەڵەستینییەکان کە خەونە درێژخایەنەکەیان ڕۆژێک دێتە دی. بەڵام حکومەتی ئێستای ئیسرائیل بە توندی دژی ئەو بیرۆکەیە و دروستکردنی دەوڵەتی فەلەستینی بە مەحاڵ ناودەبات. بەپێی ڕێککەوتننامەی مۆنتیڤیدۆی ساڵی ١٩٣٣، چەند پێوەرێک هەیە پێش ئەوەی فەلەستین وەک دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان بناسرێت. پرۆسەکە داوا لە دەوڵەت دەکات کەئەمانەى هەبێت: *دانیشتووانێکی هەمیشەیی * خاکێکی دیاریکراو *حکومەتێکی کاریگەر و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان * پرۆسەی دیپلۆماسی فەرمی لەوانەش باڵیۆزخانە و باڵیۆز و پەیماننامەکان *لە کۆی ١٩٣ وڵاتی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان، ١٤٧ وڵاتیان تا مانگی ئازاری ٢٠٢٥ فەلەستین وەک دەوڵەتێک دەناسن. کە ڕووسیا و چین و هیندستان و هەروەها زیاتر لە دەیان لە ئەوروپا دەگرێتەوە، لەنێویاندا ئیسپانیا و ئێرلەندا و نەرویج. چۆن نەتەوە یەکگرتووەکان ووڵاتانی نوێ و ئەندامی نوێ وەردەگرێت؟ بەزۆری وڵاتان داواکاری پێشکەش بە سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان دەکەن، کە داواکارییەکە دەنێرێت بۆ ئەنجومەنی ئاسایش بۆ هەڵسەنگاندنی سەرەتایی و دەنگدانی ئەگەری. پەسەندکردنی پێویستی بە لانیکەم نۆ دەنگی بەڵێ و هیچ ڤیتۆیەک لەلایەن بەریتانیا، ئەمریکا، فەرەنسا، ڕووسیا و چینەوە لەسەر نەبێت. ئەگەر ئەنجومەن داواکارییەکە پەسەند بکات، دەچێتە ئەنجومەنی گشتی بۆ پەسەندکردن، لەوێدا زۆرینەی دوو لەسەر سێی پێویستە. دەوڵەتێک بەبێ پشتیوانی هەردوو ئەنجومەنی ئاسایش و ئەنجومەنی گشتی ناتوانێت بچێتە نێو نەتەوە یەکگرتووەکانەوە. هەڵمەتى دەوڵەتى فەلەستینی لە ساڵی ٢٠١١ چی بەسەر هات؟ ئەنجوومەنی ئاسایش بۆ ماوەی چەند هەفتەیەک سەیری داواکارییەکەی کرد بۆ ئەوەی بزانێت مەرجەکانی ئەندامێتی جێبەجێ کردووە یان نا. بەڵام نەیتوانی بگاتە هەڵوێستێکی کۆدەنگی بۆیە هیچ دەنگدانێکى فەرمی بۆ ئەنجام نەدرا، تەنانەت ئەگەر ئەم هەنگاوەشی بنایە، ئەمریکا ڕایگەیاندبوو کە پلانی هەیە ڤیتۆی داواکارییەکە بکات و ڕەتى بکاتەوە. ستارمەرى سەرۆک وەزیرانى بەریتانیا، دەڵێت کاتی دانپێدانانی فەلەستین ئێستایە، بەو پێیەی زۆرترین کاریگەری دەبێت، چونکە هیوای چارەسەری دوو دەوڵەتی - ئیسرائیلێکی "ئەمن" شانبەشانی دەوڵەتێکی "بژیوی" فەلەستین - لە مەترسیدایە، ئەو دەڵێت ئەوە بەشێکە لە "پلانێکی هەشت بەش"، کە پێشتر لەگەڵ فەرەنسا و ئەڵمانیا گفتوگۆی لەسەر کراوە. چارەسەری دوو دەوڵەت چییە؟ چارەسەری دوو دەوڵەتی دەبێتە هۆی ئەوەی دەوڵەتێکی سەربەخۆی فەلەستینی شانبەشانی دەوڵەتی ئێستای ئیسرائیل دامەزرا - خاکی خۆیان بە هەردوو گەلەکە دەبەخشێت. فەلەستینییەکان بەدوای دەوڵەتێکی سەربەخۆدا دەگەڕێن لە کەناری ڕۆژئاوای داگیرکراو، قودسی ڕۆژهەڵاتی لکاند و غەززە، ئەو خاکانەی کە لە دوای جەنگی شەش ڕۆژەی ١٩٦٧ەوە لەلایەن ئیسرائیلەوە داگیرکراون. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و زۆربەی چینی سیاسی ئیسرائیل لە مێژە دژایەتی بە دەوڵەتبوونی فەلەستین دەکەن و دەڵێن، دوای هێرشەکانی حەوتی ئۆکتۆبەر کە لە ساڵی ٢٠٢٣ لەلایەن حەماسەوە دەستیپێکرد، پاداشتی چەکدارەکان دەداتەوە. یەکێک لە گەورەترین بەربەستەکانی بەردەم چارەسەری دوو دەوڵەتی، بڕیاردان دەبێت کە سنوورەکانی دەوڵەتێکی ئەگەری فەلەستین چی دەبن. زۆرێک پێیان وایە کە دەبێ هەمان ئەوانە بن کە پێش ساڵی ١٩٦٧ هەبوون، بەڵام لەو کاتەوە تا ئێستا ژمارەیەکی زۆر لە نیشتەجێبوونی ئیسرائیل لە ناو کەناری ڕۆژئاوا دامەزراون و ئێستا نزیکەی ٦٠٠ هەزار ئیسرائیلی لەوێ و لە قودسی ڕۆژهەڵاتی داگیرکراو دەژین. کاتێک ستارمەر ڕایگەیاند بەریتانیا پەیوەندی بە فەرەنسا دەکات بۆ دانپێدانانی دەوڵەتەکە، پێشنیاری دەرچوونی بۆ ئیسرائیل کرد و وتی ئەگەر ئەم مەرجانەی خوارەوەی تێدابێت، دەتوانێت ئەو هەنگاوە بوەستێنێت: • هەنگاوی جەوهەری بنێن بۆ کۆتایی هێنان بە "دۆخی ترسناک لە غەززە". • ڕازیبوون بە ئاگربەست • پابەندبوون بە ئاشتییەکی درێژخایەن و بەردەوام - زیندووکردنەوەی ئاسۆی چارەسەری دوو دەوڵەتی • ڕێگە بە نەتەوە یەکگرتووەکان بدرێت دەست بە دابینکردنی یارمەتییەکان بکاتەوە • نابێت هیچ لکاندنێک لە کەناری ڕۆژئاوادا هەبێت. هەروەها لە دیوەکەی تریشدا مەرج هەیە ئەگەر حەماس بیەوێت دان بە دەوڵەتێکی فەلەستینیدا بنرێت. بە حەماس وتراوە کە دەبێت هەموو بارمتەکان ئازاد بکات و چەک داماڵێت و بە ئاشکرا دەستبەرداری هەر ڕۆڵێکی حوکمڕانی بێت لە غەززە. ئیسرائیل و فەلەستینییەکان چۆن وەڵامیان داوەتەوە؟ بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بە توندی ئیدانەی ئەو هەنگاوەی کردووە و ڕایگەیاندووە، داننان بە دەوڵەتێکی فەلەستین لە ئێستادا دەبێتە "پاڵگەیەکی هەڵدانی ئیسرائیل بۆ لەناوبردنی ئیسرائیل - نەک بۆ ئەوەی لە تەنیشتیەوە بە ئاشتی بژین". حکومەتەکەی دەڵێت ئەو بڕیارە "پاداشتێکە بۆ حەماس و زیان بە هەوڵەکان دەگەیەنێت بۆ بەدیهێنانی ئاگربەست لە غەززە و چوارچێوەیەک بۆ ئازادکردنی بارمتەکان". هاوکات مەحمود عەباس، سەرۆکی فەلەستین لە قودس "سوپاس و پێزانین"ی بۆ وڵاتانی ڕۆژئاوا دەربڕی. دوای ڕاگەیاندنی کەنەدا، وەزارەتی دەرەوەی دەسەڵاتی فەلەستین لە بەیاننامەیەکدا کە لە ماڵپەڕی ئێکس بڵاویکردووەتەوە، ڕایگەیاندووە: "ئەم بڕیارە بوێرانە و پرەنسیپییە هەنگاوێکی بەرچاوە بەرەو دادپەروەری و ئاشتی و بەدیهێنانی مافی چارەی خۆنووسینی گەلی فەلەستین کە لەمێژە دواکەوتووە". ئەم هەنگاوەی فەرەنسا کە دوای بڕیارێکی ئیسپانیا، نەرویج و ئێرلەندا دێت لە مانگی ئایاری 2024، دژایەتی ئیسرائیلی توندتر کردووە و هەڕەشەکانی بۆ لکاندنی کەرتی ڕۆژئاوای داگیرکراو کە خاکی دەوڵەتی داهاتووی فەلەستینییە، زیاتر کردووە. هاوکات لەگەڵ قوڵبوونەوەی ئازارەکانی فەلەستینییەکان و بانگەوازی وەزیرانی ڕاستڕەوی توندڕەوی ئیسرائیل بۆ دەرکردنی فەلەستینییەکان لە غەززە، ئەو بڕیارە گوشارەکان لەسەر بەریتانیا و زلهێزەکانی دیکەی جیهان زیاتر دەکات بۆ ئەوەی پێش ئەوەی درەنگ بێت هەڵوێستێکی پتەوتریان هەبێت.

  ئەمڕۆ پێنجشەممە (31ی تەمموزی 2025) نرخی نەوتی عێراق لەکاتی مامەڵەی ڕۆژانەی بازاڕی جیهانیدا بەرزبوویەوەو نرخێکى نوێى تۆمارکرد بە بەراورد بەچەند هەفتەى ڕابردوو. بەگوێرەی ئەو داتایانەی بڵاوکراونەتەوە، نەوتی خاوی بەسرە میدیۆم 73 دۆلار و 26 سەنت بۆ هەر بەرمیلێک تۆمارکراوە، هەروەها نەوتی خاوی هێڤی 70 دۆلار و 21 سەنت بۆ هەر بەرمیلێک تۆمارکراوە، بەجۆرێک گۆڕانکاری +2.32 بۆ هەر بەرمیلێک تۆمارکراوە. هەروەها داتاکان نرخی نەوتی جیهانیی نیشانداوە و نەوتی خاوی برێنت لە بەریتانیا 73 دۆلار و 31 سەنت تۆمارکراوە، لە بەرامبەردا نەوتی خاوی ئەمریکای وێست تەکساس ئینتەرمیدیت 70 دۆلار و 11 سەنت بۆ هەر بەرمیلێک تۆمارکراوە و گۆڕانکارییەکانیش بە ڕێژەی +0.11 و +0.07 دۆلار تۆمارکراوە. گۆرانکارى لەنرخى نەوت لەکاتێکدایە، رۆژی چوارشەممە، ئیدارەی ترەمپ سزای بەسەر گەورەترین تۆڕی فرۆشتنی نەوتی ئێران دا سەپاند.   هەڕەشەکانی ترەمپ لە پووتین بۆ کۆتاییپێهێنان بە جەنگ، لەگەڵ سزای نوێی ئەمریکا بەسەر نەوتی ئێران، دوێنێ نرخی نەوتی برێنتی گەیاندە سەرووی 73 دۆلار.   پیریانکا ساجێدڤا، شرۆڤەکاری سەر بە کۆمپانیای راوێژکاری (فلیپ نۆڤا) رایگەیاند، "ئەگەری کەمبوونەوەی نەوتی رووسیا و ئێران بەهۆی سزاکانی ئەمریکا، هۆکاری بەرزبوونەوەی نرخی نەوتە، بەڵام زیادبوونی قەبارەی نەوتی کۆگاکراو بووەتە هۆکار بۆ ئەوەی بەرزبوونەوەکانی نرخی نەوت بەردەوام نەبن."   بەپێی کارگێڕیی زانیاریی وزەی ئەمریکا، هەفتەی رابردوو قەبارەی نەوتی کۆگاکراو لەو وڵاتە 7.7 ملیۆن بەرمیل زیادی کردووە.

کۆبوونەوەکانی ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا لە مۆسکۆ تا ڕۆژی هەینی بەردەوام دەبێت، ئەمڕۆ گەشت بۆ باکۆی پایتەختی ئازەربایجان ناکات، بڕیاریشە شەیبانی دوای دیدارەکەی لەگەڵ لاڤرۆڤ لە مۆسکۆ چاوی بە پوتین دەکەوێت، ئەمەش بەپێى ڕاپۆرتێکى کەناڵى ئەلعەرەبیە. حکومەتى ڕوسیا ڕۆژی چوارشەممە ڕایگەیاند کە وەزیری دەرەوەی سوریا ڕۆژی پێنجشەممە گەشتی مۆسکۆ دەکات، ئەمەش یەکەم سەردانی فەرمیی بەرپرسێکی حکومەتی سوریایە بۆ ڕووسیا لە دوای لادانی بەشار ئەسەد لە ساڵی ڕابردوودا. ماریا زاخارۆڤا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ڕوسیا ڕایگەیاند، ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا سەردانی مۆسکۆ دەکات و لە 31ی تەمموزدا لەگەڵ سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی ڕوسیا وتووێژ دەکات. زاخارۆڤا هەروەها ڕایگەیاندووە، "رۆژی 31ی تەمموز لە مۆسکۆ گفتوگۆ لەنێوان سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی ڕوسیا و ئەسەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا بەڕێوەدەچێت، بڕیارە تاوتوێی پرسە هەنوکەییەکانی کارنامەی دووقۆڵی بکەن، هەروەها پرسە نێودەوڵەتی و ناوچەییەکان" ئەمەش بەگوێرەی ئاژانسى تاس.  لەئێستادا کۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی سوریا و ڕووسیا لە مۆسکۆ دەستى پێکردوە، هاوکات بڕیاریشە شەیبانی دوای دیدارەکەی لەگەڵ لاڤرۆڤ لە مۆسکۆ چاوی بە ڤلادیمێر پوتین سەرۆکى ڕوسیا بکەوێت. لەلایەکى دیکەوە ئاژانسی هەواڵی "فرانس پرێس" بڵاویکردەوە: ئەمڕۆ پێنجشەممە لە باکۆی پایتەختی ئازەربایجان، کۆبونەوەیەکی وەزاری لە نێوان ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریاو، رۆن دێرمەر، وەزیری کاروباری ستراتیژی ئیسرائیل بەڕێوەدەچێت. ئاژانسەکە، لە زاری سەرچاوەیەکی دیپلۆماسییەوە رایگەیاندووە: کۆبونەوەکە لەسەر دۆخی ئەمنی بەتایبەتی لە باشوری سوریا دەبێت، ئەوەش دوای سەردانی شەیبانی دەبێت بۆ مۆسکۆ، كە بڕیارە هەر ئەمڕۆ ئەنجامیبدات. ئەوە لەكاتێكدایە، سەرچاوەیەکی دیپلۆماسی لە دیمەشق رۆژی پێنجشەممەی رابردوو بە ئاژانسی "فرانس پرێس"ی راگەیاندبوو: کۆبونەوەیەکی بێ وێنە لە نێوان وەزیری دەرەوەی سوریاو وەزیری کاروباری ستراتیژی ئیسرائیل لە پاریس ئەنجامدراوە.

خولێکی نوێی سزاکانی ئەمریکا بۆ سەر ئێران زیاتر لە ٥٠ کەس و قەوارە دەکاتە ئامانج، ئەمە جگە لە زیاتر لە ٥٠ کەشتی کە گومانیان لێدەکرێت سەر بە بازرگانی بن کە خاوەنەکەی کوڕی بەرپرسێکی باڵای تارانە. دوای چەند کاتژمێرێک لە سەپاندنی سزا نوێیەکانی ئەمریکا عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران بە ڕۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمزى ئەمریکى ڕاگەیاندوە، ئێران پابەندە بە پیتاندنی یۆرانیۆمى ئاشتیانە. وەزیری دەرەوەی ئێران، ئەمڕۆ پێنج شەممە ڕوونی کردەوە کە ئەمریکا دەبێت ڕازی بێت بە قەرەبووکردنەوەی ئەو زیانانەی ئێران لە جەنگی مانگی ڕابردوودا تووشی بووە، چونکە تاران هەڵوێستی خۆی توندتر دەکاتەوەو مەرجی نوێ بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان لەگەڵ ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا دەسەپێنێت. هەر لەو ڕاپۆرتەى ڕۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمزدا ئاماژە بەوە کراوە کە عێراقچى و ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ئەمریکا لە کاتی شەڕ و دوای شەڕەکە پەیامیان ئاڵوگۆڕ کردووە، ئەو جەختی لەسەر پێویستی گەیشتن بە "چارەسەرێکی براوە-بردنەوە" کردووەتەوە بۆ کۆتاییهێنان بەو ناکۆکییە لەمێژینەی لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران. وەزیرى دەرەوەى ئێران، کە هاوکات سەرۆکی دانوستانکاری ئەتۆمی ئێرانە بە ڕۆژنامەکەی ڕاگەیاندووە، دوای ئەوەی ویتکۆف پێشنیاری دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی کرد، ئێران پێویستی بە ڕێوشوێنی متمانەی ڕاستەقینە هەیە لەلایەن ئەوانەوە. ڕۆژنامەکە بڵاویکردەوە، عەباس عێراقچى ڕایگەیاندووە کە ئەمە دەبێت قەرەبووی دارایی لەخۆبگرێت، بەبێ ئەوەی وردەکارییەکەی بخاتەڕوو، هەروەها گەرەنتی ئەوەش دەکات کە لەکاتی دانوستانەکاندا جارێکی دیکە هێرش نەکرێتە سەر ئێران. ئەمریکا ڕۆژی چوارشەممە سەپاندنی خولی نوێی سزاکانی سەر ئێرانی ڕاگەیاند، کە زیاتر لە ٥٠ کەس و قەوارەی کردە ئامانج، هەروەها زیاتر لە ٥٠ کەشتی کە گومانیان لێدەکرێت سەر بە بەلەمێکی بازرگانی بن کە خاوەنەکەی کوڕی بەرپرسێکی باڵای تاران بوو. نووسینگەی کۆنتڕۆڵکردنی سەروەت و سامانی دەرەوە لە خەزێنەی ئەمریکا لە بەیاننامەیەکدا پشتڕاستی کردەوە کە ئەم سزایانە "گەورەترین سزاکانی پەیوەست بە ئێرانن لە ساڵی 2018ەوە" و بەلەمێکی نەوتهەڵگر و کەشتییە کۆنتێنەرەکانی سەر بە محەمەد حسێن شەمخانی کوڕی عەلی شەمخانی، ڕاوێژکاری نزیکی عەلی خامنەیی ڕابەری باڵای ئێران دەکەنە ئامانج.

حەیدەر عەبادی، سەرۆکی هاوپەیمانیی نەسڕ لە گفتوگۆیەکی لەگەڵ رۆژنامەنووسان، باسی لە کێشەکانی هەولێر و بەغداد کرد و گوتی، پێویستە چوارچێوەی هەماهەنگی فشارەکانی بخاتەسەر حکومەتی هەرێمی کوردستان، نەک مووچەی خەڵکی کوردستان ببڕێت، هەروەها پێیوایە رێککەوتنی ئێستای نێوانیان کاتییە. لەو گفتوگۆیەدا عەبادی، لە وەڵامی پرسیارێکی زوومی بەغداد گوتوویەتی، هەموو داهاتی نەوتی و نانەوتی لەژێر دەسەڵاتی دوو حزبی دەسەڵاتداردان، نموونەی کۆبوونەوەیەکی خۆی وەک سەرۆکوەزیرانی عێراق لەگەڵ رێباز حەملان، وەزیری دارایی ئەوکاتەی هەرێمی کوردستان هێناوەتەوە و گوتویەتی، پرسیاری داهاتی نەوتی و نانەوتی لە رێباز حەملان کردووە بەڵام ئەو ئاگاداریی هیچ کام لەو داهاتانە نەبووە. هەروەها عەبادی گوتی، ئەو رێککەوتنەی ئێستا لەنێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق کراوە، کاتییە و ماوەیەکی دیکە جارێکی تر ئەو کێشانە سەرهەڵدەداتەوە، تاکە چارەسەر ئەوەی کۆتایی بە بەقاچاغفرۆشتنی نەوت بهێندرێت. حەیدەر عەبادی دەڵێ، سودانی ترسی هەیە پابەندنەبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە یاسای بودجە، وابکات سکاڵای لەدژ تۆماربکرێت و رووبەڕووی دادگا بکرێتەوە، بۆیە پەنای بردووەتەوەبەر بڕینی مووچە.

نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند زیاتر لە دوو ملیۆن فەلەستینی لە غەززە ڕووبەڕووی قەیرانی برسێتی و بەدخۆراکى بوونەتەوەو ژمارەی گیانلەدەستدان بەهۆی بەدخۆراکییەوە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە زیادبووندایە. دامەزراوەی مرۆیی غەززە کە گرووپێکە و لەلایەن ئیسرائیل و ئەمریکاوە پاڵپشتی دەکرێت، لە کۆتایی مانگی ئایارەوە لە غەززە کاردەکات. دەڵێت تا ئێستا 91 ملیۆن ژەم و ژەمە خۆراکی دابەشکردووە بەسەر هاوڵاتیانى غەززەدا، کە زۆربەیان لە شێوەی سندوقی خۆراکدان. کەناڵى بی بی سی ڕاپۆرتێکى بڵاوکردەوەو تیایدا ئەوەى خستوەتەڕوو بەهۆی قەدەغەکردنی چوونە ناو غەززە لەلایەن ئیسرائیلەوە پەیامنێرو ڕۆژنامەنوسەکانیان نەیانتوانی ئەو سندوقانە ڕاستەوخۆ ببینێت، بەڵام بەشی دۆزینەوەی ڕاستییەکانی کەناڵەکە پێداچوونەوەی بە وێنە و زانیارییەکانی دەزگای مرۆیی غەززە کرد و قسەی لەگەڵ پسپۆڕانی هاوکاری کرد کە نیگەرانی خۆیان دەربڕی سەبارەت بە بەهای خۆراکیی ئەو پاکێجانەى دەخرێنە خوارەوە. ڤیدیۆی فەلەستینیەکان کە ناوەڕۆکی ئەو سندوقانە پیشان دەدەن لە ڕێگەی ئۆنلاینەوە بڵاوبوونەتەوە، بەڵام دامەزراوەی مرۆیی غەززە هەفتەی ڕابردوو وێنەی ئەو خواردنەی بڵاوکردەوە. دوو وێنە کە لە سۆشیال میدیا بڵاوکراونەتەوە، زۆرتر ئەو خۆراکە وشکانە دەردەخەن کە پێویستیان بە ئاو و سووتەمەنی هەیە بۆ چێشت لێنان، لەوانە مەعکەرۆنی، نۆک، نیسک، و ئاردی گەنم. هەروەها زەیتی چێشت لێنان و خوێ و هەویری کونجی لە پاکەتەکاندا دەبینرێت. دەزگای مرۆیی غەززە ڕایگەیاندووە، ئەو سندوقانە هەندێک خواردنی ئامادەکراویشیان تێدابووە، وەک حەلوا، ڕێکخراوەکە لیستێکی بۆ دابین کردووە کە وردەکارییەکانی شتەکانی ناو هەر سندوقێک و ژمارەی کالۆریەکانیان دەخاتە ڕوو، بە "لیستی پێوەر" وەسفی کردووە. بەپێی ئەم خشتەیە، سندوقێکی ئاسایی 42500 کالۆری تێدایە و "هەر سندوقێک بەسە بۆ خۆراکدانی 5.5 کەس بۆ ماوەی 3 ڕۆژ و نیو". بەگوێرەی ئاماری دەزگای مرۆیی غەززە، هەندێکجار بابەتی بەدیل وەک چا و بسکیت و شوکولاتەیشی تێدایە، هەروەها پەتاتە و پیازیش دابەشدەکرێت، بەڵام ئەو ماددانە لە حیساباتی خۆراکیدا جێگیر نین. پرۆفیسۆرێکی پەرەپێدانی یارمەتییە نێودەوڵەتییەکان لە قوتابخانەی ئابووری لەندەن شیکاری بۆ ئەو لیستە کردووە کە لەلایەن دامەزراوەی مرۆیی غەززەوە بۆ خزمەتگوزاری دۆزینەوەی ڕاستییەکانی بی بی سی دابینکراوە و ڕایگەیاندووە، لەکاتێکدا پاکەتەکە ڕەنگە کالۆری پێویست بۆ مانەوە دابین بکات، بەڵام هێشتا ئەوە کەمەو بڕێکى زیاتریان پێویستە. ستوارت گۆردۆن، مامۆستای زانکۆکە دەڵێت: "لە بنەڕەتدا ئەم سەبەتە خۆراکیە گەدە پڕدەکات، بەڵام بەهای خۆراکی کەمی هەیە". ئاماژەی بەوەشکرد: ڕێجیمێکی لەو شێوەیە دەبێتە هۆی 'برسییەتی شاراوە' بەدرێژایی چەند هەفتەیەک و ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی وەک کەمخوێنی و کەمی توندی ڤیتامین سی زیاد دەکات". ئەندرۆ سیل، مامۆستای یاریدەدەری خۆراکی نێودەوڵەتی لە زانکۆی کۆلێژی لەندەن ڕایگەیاند، سندوقی خۆراک کەمی کالیسیۆم و ئاسن و زینک و ڤیتامینەکانی سی و دی و بی ١٢ و کەی تێدایە، هەروەها ڕایگەیاندووە کە ئەم پاکەتانە ئەو خۆراکانەیان تێدا نییە کە بۆ منداڵانی بچووک گونجاو بێت. وتیشی: "بەکارهێنانی درێژخایەنی ئەم جۆرە خۆراکانە، تەنانەت ئەگەر بە بڕی پێویست بەردەست بێت، دەبێتە هۆی کۆمەڵێک کەمی خۆراکی و کێشەی تەندروستی جددی". ئاماژەی بەوەشکرد، بە پێچەوانەی دامەزراوەی مرۆیی غەززە، دامەزراوەکانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان بەزۆری خۆراک بەکۆمەڵ دابەش دەکەن و تەواوکەری خۆراکی ئامانجدار بۆ گروپە لاوازەکان دابین دەکەن. هەروەها بەرنامەی خۆراکی جیهانی ڕایگەیاندووە کە ئامانجیان گەیاندنی هاوکاری بەپەلەیە بۆ منداڵانی بچووک و ژنانی دووگیان. تەنانەت ئەوانەی توانیویانە ئەم سندوقانە وەربگرن پێویستیان بە ئاو و سووتەمەنی هەیە بۆ لێنانی ژەمە وشکەکان، لە کاتێکدا غەززە ڕووبەڕووی قەیرانی ئاوی سەخت و کەمیی سووتەمەنی جددی بووەتەوە. نووسینگەی مرۆیی نەتەوە یەکگرتووەکان لەم هەفتەیەدا هۆشداری دا کە قەیرانی ئاو لە غەززە بە خێرایی خراپتر دەبێت و خێزانەکان ناچار دەکرێن پەنا بۆ شێوازی ناپارێزراو و ناتەندروستی چێشت لێنان ببەن، وەک سووتاندنی زبڵ و خاشاک. بەرنامەی خۆراکی جیهانی لە مانگی ئایاردا ڕایگەیاندبوو کە دابینکردنی ڕەسمی غازی چێشت لێنان پچڕاوە و لە بازاڕی ڕەشدا دەفرۆشرێت بە نرخێکی تا ٤ هەزار لەسەد زیاتر لە نرخی پێش جەنگ.

محەمەد عەلی تەمیم، وەزیری پلاندانان ئەمڕۆ چوارشەممە ڕایگەیاند، لە ساڵی 2018 تا ساڵی 2024 ڕێژەی هەژاری بۆ 10.8% دابەزیوە، ئاماژەی بەوەشکرد، ڕاپۆرتی پێوەرەکانی هەژاری فرە ڕەهەندی نیشتمانی سەرجەم پارێزگارەکانی گرتەوە، بەوانەی هەرێمی کوردستانیشەوە. لە میانی پێشکەشکردنى ڕاپۆرتێک لەسەر پێوەرەکانی هەژاریی فرەڕەهەندی نیشتمانی ڕۆژی چوارشەممە، تەمیم ڕایگەیاند، پێى چەند پێوەرێکی هەژاری فرەڕەهەند لە 11.4% لە ساڵی 2018 بۆ 10.8% لە ساڵی 2024 دابەزیوە، بەڵام حکومەت بەنیازە سیاسەت و پلانی هەیە بۆ ئەوەی بەردەوام ئەم ڕێژەیە زیاتریش کەمبکاتەوە. ئەو ئەوەشى خستەڕوو پێوەرەکانی هەژاری دەستنیشانکردنی پێداویستییە سەرەتاییەکان و باشترکردنی ئاستی ژیانی هاوڵاتیان لە پارێزگاکان، بە پشتبەستن بەو ئەولەویەتانەی کە ڕەنگدانەوەیان هەیە، چ لە ڕووی جوگرافیەوە. وەزیری پلاندانانی عێراق ڕایگەیاند، لەکاتێکدا حکومەتی عێراق گرنگیی چارەسەرکردنی هەژاری و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی دەزانێت، بەو پێیەی لە ڕیزبەندی ئەولەویەتە سەرەکییەکانی بەرنامەی حکومەتەکەی داناوە، سەرەڕای دابەزینی ڕێژەی هەژاری لە عێراق بۆ 17.5% بە بەراورد بە زیاتر لە 20% لە ساڵانی ڕابردوودا، ئەمە نەبووەتە ڕێگری لە فراوانبوونی لێکۆڵینەوەی ئەم دیاردەیە. ئاماژەی بەوەشکرد، "عێراق لە پێشەنگی جیهاندایە لە ئامادەکردنی پێوەرێکی فرەڕەهەندی هەژاری منداڵان، بەو پێیەی پێشتر یەکەم ڕاپۆرت لە ساڵی 2022دا بڵاوکرایەوە، هەروەها بەرەو ئامادەکردنی پێوەرێکی نوێ بۆ هەژاریی منداڵان لە ماوەی ساڵی 2026دا دەڕۆین، دوای تەواوبوونی خولی حەوتەمی ڕاپرسیی پۆلی پێوەرە فرە نیشاندەرەکان" وتیشى: سیاسەتەکان بە ئامانجی باشترکردنی توانای تاک یان خێزانی عێراقی بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی داهاتەکانیان، بەڵام لە گەڕان بەدوای ئاستەنگە سەرەتاییەکانی گەشەپێدان کە دەبێت ڕێگاکانیان هەڵسەنگێندرێت و بۆشاییەکانی بەردەم کۆمەڵگەی عێراقی دەبێت چارەسەر بکرێن. ڕوونیشیکردەوە، وەزارەتی پلاندانان هەوڵیدا هاوکار بێت لەگەڵ هەردوو بەرنامەی گەشەپێدانی نەتەوە یەکگرتووەکان و دەستپێشخەریی هەژاری و گەشەپێدانی مرۆیی بۆ کارکردن لەسەر تەواوکردنی ڕاپۆرتێکی نیشتمانی هەژاری لەژێر ڕۆشنایی ئەوەی کە ڕووپێوی کۆمەڵایەتی و ئابووریی عێراقی بۆ ماڵان دابینیکرد لەڕووی نیشاندەری سەردەمیانە و هەمەلایەنە لەسەر بارودۆخی ئابووری و کۆمەڵایەتی خێزانی عێراقی. ژمارەکان وادەڵێن: ڕێژەی هەژاری بەگوێرەی ڕاپۆرتەکە:  -ڕێژەی هەژاری ساڵی 1995 - 75% بووە. -ڕێژەی هەژاری ساڵی 2007 - 22.9% بووە. -ڕێژەی هەژاری ساڵی 2012- 18.9% بووە. -ڕێژەی هەژاری ساڵی 2018 - 20.1% بووە. -ڕێژەی هەژاری ساڵی 2024 - 17.5% بووە. پێوەرە سەرەکییەکانی ڕاپۆرتەکە:  -بژێویی ژیان. -خوێندنی باش.  -تەندروستیی باش و خۆشگوزەرانی.    دیارترین ڕواڵەتەکانی هەژاری لە عێراق بەگوێرەی پێوەرە جیهانییەکان: -بێبەشبوون لە خوێندن 61%. -بێبەشبوون لە تەندروستی 33.1%. -بێبەشبوون لە داهات (ناوخۆیی) 18.9%. -بێبەشبوون لە خزمەتگوزاتگوزارییەکان بەگشتی 6%.   ئەو پارێزگایانەی باشترین پێوەرەکانیان بۆ دابەزاندنی هەژاری جێبەجێ کردووە: -پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان  -بەغدا و کەرکووک   ئەو پارێزگایانەی ڕێژەی هەژاری فرەڕەهەند تیایاندا بەرزە: -موسەننا لە باشووری عێراق. -پارێزگا ڕزگارکراوەکانی دەستی داعش.

کۆمیتەی ئیکۆلۆژی کەجەکە ڕایگەیاند، پێویستە بە تێکۆشانی هاوبەش بەها هاوبەشەکانمان، دارستانەکانمان و ئاو و خاکەکەمان بپارێزین. هاوکات ئەوەش دەخاتەڕوو بەپێی ئامارە فەرمییەکان، لەمساڵدا لە تورکیا و کورستان زیاتر لە سێ هەزار ئاگرکەوتنەوەی دارستان ڕوویداوە و تەنها لە مانگی حوزەیران و تەمووزدا لانیکەم ٦٥٠ سووتانی دارستانەکان کەوتووەتەوە. کۆمیتەی ئیکۆلۆژی کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە)، پەیوەست بە سووتاندنی دارستانەکانی ڕۆژهەڵاتی کورستان و تورکیا بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە. دەقی بەیاننامەکەی کەجەکە بەم شێوەیەیە: “کوژاندنەوەی ئەم ئاگرە بە تێکۆشانی هاوبەش دەبێت! لە تورکیا و کوردستان هەر ڕۆژە و سووتانی دارستانێک و قڕکارییەکی نوێی ژینگەیی ڕوودەدات و لە ئەنجامدا باجێک دەدەین کە بە هیچ شێوەیەک ناتوانین قەرەبووی بکەینەوە. دوای ئەوەی لە ئەسکیشەهیر ١٠ کرێکار لە ئاگری دارستانەکەدا گیانیان لە دەستدا، بەداخەوە لە بورسایش قوربانی لێکەوتەوە. هەروەها پێش چەند ڕۆژێک لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە سووتانی دارستانەکاندا لە گیان لەدەستدانی لێکەوتەوە. ئەم لە دەستدانە مەزنانەی کە لە تورکیا و کوردستاندا کەوتەوە زۆر غەمگین و دڵگرانی کردین. پێش هەموو شتێک بە ڕێزدارییەوە یادی ئەم ڕۆڵانەی گەل دەکەینەوە کە لە پێناو پاراستنی ژینگەدا گیانی خۆیان کردە قەڵغانێک و گیانی خۆیان بەخشی. سەرەخۆشی خۆمان لە بنەماڵەکانیان دەکەین لە تورکیا و کوردستان. هەروەها بۆ پاراستنی دارستانی بەهای هاوبەشی مرۆڤایەتی، بە فیداکارییەکی مەزن لە ڕیزی پێشی پێشەوەدا پێزانینی خۆمان لە ڕۆشتنی هاوڕێکانمان دەردەبڕین. ئەم ڕۆڵانەی گەل کە لە سووتانی دارستانەکاندا گیانیان لە دەستدا نیشاندەری بەپێزترین نموونەی وڵاتپارێزی و تێکۆشانی ئیکۆلۆژییە. ڕایدەگەیەنین لە هەموو بارودۆخێکدا بە مەزنکردنی تێکۆشانی ئیکۆلۆژی ئەو سرووشتە بپارێزین کە لە پێناویدا گیانمان بەخشیووە. بێگومان ئەم دۆخە سەختەی ئاگرکەوتنەوە لە دارستانەکاندا ئەوە دەردەخات کە ناتوانین وەک دەسەڵاتداران بانگەشەی ئەوە بکەین کە ئەمە بگەڕێنینەوە بۆ گەرمبوونی هەوا یان نەبوونی هۆشیاری. وەک زیانەکانی ئێستا، ئەو زیانانەی لە ساڵی ڕابردوودا لە ئاگرکەوتنەوەی دارستانەکانی ئامەد و ماردیندا تووشی بوون، بە ڕوونی بەرپرسیارێتی دەوڵەت نیشان دەدەن. بۆیە وەک گەلەکەمان لە دوای ئەم ڕووداوانە لە ناڕەزایی خۆیدا دەریخست، کەسی سەرەکی بەرپرسیار لەم دەرئەنجامە سەختانە، حکومەتی ئاکەپەیە. هەرچەندە خەباتکار گیانی خۆیان بەخت کرد و چوون بۆ کوژاندنەوەی ئاگرەکە، بەڵام کەرەستەی پێویستیان پێنەدرا بۆ ئەنجامدانی ئەو کارە، هەلومەرجی کارکردنی سەلامەتیش ئامادە نەکرابوو. بەرپرسانی حکومەت خۆیان لە لێدوانەکانیاندا دانیان بەوەدا ناوە کە هیچیان لەبارەی ئاگرەکەوە نەکردووە و تەنها سەیری ئاگرەکەیان کردووە. هەموو ئەمانە بەرپرسیارێتی حکومەت لەم زیانانەدا ئاشکرا دەکات. بۆ شەڕ پارە هەیە بەپێی ئامارە فەرمییەکان، لەمساڵدا لە تورکیا و کورستان زیاتر لە سێ هەزار ئاگرکەوتنەوەی دارستان ڕوویداوە و تەنها لە مانگی حوزەیران و تەمووزدا لانیکەم ٦٥٠ سووتانی دارستانەکان کەوتووەتەوە و لە ئەنجامدا بە دەیان هەزار هێکتار لە دارستان لە ناوچوون. وێڕای ئەوەی دەزانرێت ساڵ بە ساڵ گەرمی هەوا زیاتر دەبێت و ئەمەش دەبێتە هۆکارێک بۆ ئاگرکەوتنەوەی دارستانەکان، بەڵام حکومەتی ئاکەپە هیچ ڕێوشوێنێکی بەرانبەر ئەم مەترسییە نەگرتووەتەبەر. هاوشێوەیی کارەستی بوومەلەرزە، لافاو و کارەساتەکانی دیکە، سووتاندنی دارستانەکانیش بێخەم جێهڵدراوە، دەوڵەت ئەرکی خۆی جێبەجێ ناکات و ئەم هەڵوێستە خەمساردییە بووە هۆکاری کەوتنەوەی کارەسات و لە دەستدانی نوێ. دەوڵەت کە ساڵانێکە بە پاساوی ئاسایشی جەنگەوە ملیۆنان دۆلاری خەرجکردووە و خۆیی هەڵدەنێت بەوەی یەکێکە لە سوپا هەڵبژاردێراوەکانی ناتۆ، بۆ کوژاندنەوەی ئاگری دارستانەکان پارەی نییە، بێ چارە ماوەتەوە. دەسەڵاتداری ئاکەپە کە بۆ کڕینی فڕۆکەی نوێی جەنگی ئامادەکاری دەکات و خەرجی سەربازی زیاتر دەکات، لە بەرانبەر سووتانی دارستانەکان هیچ هەنگاوێکی نەناوە. حکومەتی ئاکەپە، نەک هەر بێباکە لە سووتانی دارستانەکان، بەڵکوو بە سیاسەتەکانی دژ بە گەل و سروشت، ساڵانێکە هێرشی گەورە ئەنجام دەدات و ڕیکۆردی نوێ لە سیاسەتەکانی قڕکردنی ئیکۆلۆژیدا دەشکێنێت. لەوەتەی هاتۆتە سەر دەسەڵات، چاوپۆشی لە ئاو و دارستان و زەوی و زاری گەل دەکات بە یاسای دژ بە گەل و سروشت و بە سیاسەتی بەرفراوانی کرێخۆری ئەمانە دەسەپێنێت. سەرەڕای دووبارەبوونەوەی ئاگرکەوتنەوەی دارستانەکان، دارستانەکانی شارەکانی تورکیا پێشکەش بە کۆمپانیاکان دەکرێن. بەهەمان شێوە لە کوردستان، لە شرناخ، ساڵانێکە تاڵانکردنی دارستانەکان لەلایەن سەرباز و جەردەوانی گوندەکانەوە بەبێ پچڕان بەردەوامە و ئەمەش لە سەرتاسەری بۆتاندا بڵاودەبێتەوە. بە تایبەتی لەگەڵ یاسا نوێیەکانی سەردەمی دەسەڵاتداری حکومەتی ئاکەپەدا، گۆرەپانی دارستانەکان پێشکەش بە کۆمپانیاکانی کانگا و وزە دەکرێت. لە لایەکی ترەوە ناوچە دارستانە سووتاوەکان لە دۆخی دارستانەکان لادەبرێن و ڕێگە بە دروستکردنی بینای نوێ دەدرێت. هەموو ئەمانە پرسیار و نیگەرانییەکان لەسەر ئەم ئاگرکەوتنەوانە زیاتر دەکەن. وێڕای فیداکاری پێویستە ڕێکخستنبوونیش پێشکەوێت هەروەها ئەم ئاگرانەی کۆتاییە پێمان دەڵێت بەهیچ جۆرێک ناتوانین گیان و دارستانەکانمان بسپێرینە ئەم دەوڵەتە کە قڕکردنی ئیکۆلۆژی سەختتر دەکات و بۆ کرێخۆری، ڕووبار، خاک و دارستانەکانی گەل پێشکەشی کۆمپانیاکان دەکات. تا ئێستا ئەو ئاگرانە زیاتر بە فیداکاری و خەباتی ئەو خەڵکە کوژاوەتەوە کە لە پێناویدا گیانیان بەخشیوە نەک لە ڕێگەی خودی دەوڵەتەوە. دۆخی ئێستا ئەوە نیشان دەدات کە چاوەڕوانییەکان لە دەوڵەت، دەتوانن دەرئەنجامەکانی ئەگەری کارەسات خراپتری لێ بکەوێتەوە. بۆیە زۆر گرنگە، وەک هەموو ئەو کارەساتانەی کە ئەگەری ڕوودانی هەیە، ئەم قوربانیدان و پشتیوانییەی کە گەل لە بەرانبەر ئاگرکەوتنەوەی دارستانەکاندا نیشانی دەدەن، ببێتە ڕێکخستن و بەدامەزراوەییکردنی هەمیشەیی و درێژخایەن. ئەوەی سروشت و ژیان ڕزگار دەکات، ئەو دەوڵەتە نییە کە چاوی لە بەهاکانمان بڕیووە، بەڵکوو تێکۆشانی هاوبەشمانە. بەپێچەوانەی چاوەڕوانییەکان، دەبێت ئەم سیاسەتانەی کرێ و بێباکی دەوڵەت ئاشکرا بکرێن و لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت. ئەم بەها هاوبەشانە کە لە مێژووەوە تا ئەمڕۆ گەیشتوونەتە دەستمان، تەنیا لە ڕێگەی هاوکاری و ڕێکخستنی فراوان و بەدامەزراوەییکردنەوە دەتوانرێت بپارێزرێن. ئەو گەلانەی ئەم فیداکارییەیان نیشان داوە بە دڵنیاییەوە دەتوانن بە بەهێزترین شێوە ئەو خەباتە ئیکۆلۆژییەی کە بناغەی داهاتوومان پێکدەهێنن ئەنجام بدەن و وەڵام بۆ هەموو کێشەکان بدەنەوە. تێکۆشانی هاوبەش مسۆگەری ئایندەیە بێگومان ئەو زیان و لەدەستدانانەی تاوەکوو ئێستا لە سووتانی دارستانەکان و تێکۆشانی ئیکۆلۆژییدا داومانە، وێڕای بەرپرسیارێتیمان پێمان دەڵێت پێویستە چی هەنگاوێک بگرینەبەر. گرنگی پشتیوانی هاوبەش کە پێویستە لە هەموو لایەکی تورکیا و کوردستاندا بەهێزی بکەین، ئەو تێکۆشان، ڕێکخستنبوون و چالاکییە جۆربەجۆرانە نیشان دەدات کە دەبێت ئەنجامی بدەین. دەبێت پارێزگاری لە بەهای هاوبەش، دارستان و ئاو و خاکەکەمان بکەین. وەک پارێزەرانی ژینگە، ئیکۆلۆژیست، ڕۆشنبیر، گەنج، ژن، بە کورتییەکەی وەک هەموو گەلان کە لەسەر ئەم خاکە دەژین، لە بەرانبەر ئەم کۆمەڵکوژی و قڕکردنانەی کە ڕوودەدەن، دەبێت پەرە بە تێکۆشانمان بدەین و بەبێ ئەوەی ئەم میراتییە کەم و لەناوبەرین بگەینینە ئایندە و نەوێ نوێ، تێکۆشانی هاوبەش لە بەرانبەر مەترسییەکان مەزنترین مسۆگەرییە.”

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا رایگەیاند، هیوادارم پارە و هاوکارییە مرۆییەکان بۆ کەرتی غەزە بەشێوەیەکی دادپەروەرانە دابەش بکرێت، حەماسیشى تۆمەتبارکرد بە دزینى ئەو پارەو هاوکارییانە. ترەمپ لە لێدوانێکى بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، رۆژانە پارە و هاوکارییەکى زۆر دەنێردرێت بۆ غەزە، حەماسیش دەیدزێت. جەختى کردەوە پارەیەکی زۆر دەنێردرێت و گوتى: هیوادارین دابەشکردنی دادپەروەرانەی ئەم پارەیە لە ناوچەکەدا هەبێت، باسى لەوەش کرد، وەڵامی باشمان وەرگرتووە سەبارەت بە دابەشکردنی پارە و هاوکارییەکان، دەمانەوێت هەمووان دەستیان بە خۆراک بگات. ترەمپ ئاماژەی بەوەدا، کە بڕیارەکەی بەریتانیا بۆ دانپێدانانی دەوڵەتی فەلەستین لەگەڵ کیر ستارمەر سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا تاوتوێ نەکردووە، روونیشیکردەوە، ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا و ستارمەر هەمان هەڵوێستیان هەیە لەسەر ئیسرائیل، ئەمەش بەو مانایە نییە، کە ئەمریکا لەگەڵیان هاوڕا بێت. ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا گوتی: ماکرۆن کارێکی باش دەکات، بەڵام من لەگەڵ راگەیاندنەکەیدا نیم، کە دان بە دەوڵەتی فەلەستین دەنێت، پێموایە ستارمەریش کارێکی باش دەکات و هەمان لێدوانی داوە و ئەوەش باشە، مەرج نییە من رازی بم.

لیژنەی ئاسایش و بەرگریی پەرلەمانی عێراق دووبارە پرۆژەیاسای حەشدی شەعبی دەگەڕێنێتەوە بۆ سەرۆکایەتیی پەرلەمان، تاوەکو بۆ پەسەندکردنی  بیخاتە بەرنامەی کاری دانیشتنەکانی داهاتووەوە. بۆ تاوتوێكردنی پێشهاتەكانی پرۆژەیاسای (دەستەی حەشدی شەعبی)، لیژنەی ئاسایش و بەرگریی پەرلەمانی عێراق كۆبووەوە.  ئەم لیژنەیە كە پەرلەمانتار (كەریم علێوی) سەرۆكایەتیی دەكات، بۆ دانیشتنی ئەمڕۆ میوانداریی فەریق روكنی یەكەم (تەحسین عەبدولمەتەر) ئەمینداری گشتی دەستەی حەشدی شەعبی و بەرپرسی فەرمانگەی یاسایی دەستەی حەشدی كرد. لە كۆبوونەوەكەدا لەبارەی بڕگە سەرەكییەكانی پرۆژەیاسای (دەستەی حەشدی شەعبی) گفتوگۆ كرا، پرۆژەیەك كە پێشتر لە پەرلەمانەوە خوێندنەوەی یەكەم و دووەمی بۆ كراوەو بەمدواییە ماركۆ رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بەفەرمی و لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا هۆشداری بە محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق دا، لەبارەی دەركردنی ئەو یاسایە.  سەرباری هەڕەشەكانی ئەمریكا، سودانی سورە لەسەر تێپەڕاندنی یاسای حەشدی شەعبی و وەكو بەشێك لە بەرنامەی كاری حكومەتەكەی ناوی دەبات. لە كۆتایی كۆبوونەوەی ئەمڕۆی لیژنەی ئاسایش و بەرگریی پەرلەمانی عێراقدا پێشنیاری ئەوە كراوە پرۆژەی یاسای (دەستەی حەشدی شەعبی) بەرزبكرێتەوە بۆ سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و جێگرەكانی بۆ ئەوەی بیخەنە بەرنامەی كاری دانیشتنەكانی ئایندەی پەرلەمانەوە بەمەبەستی دەنگدان لەسەری. رۆژی 23ـی ئەم مانگە مارکۆ رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا و محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق پەیوەندییەکی تەلەفۆنییان ئەنجامدا، رۆبیۆ لەبارەی پرۆژەیاسای حەشدی شەعبییەوە نیگەرانیی ئەمریکای بە سودانی گەیاند و پرۆژەکەی بە زیاترکردنی هەژمووی ئێران و گرووپە چەکدارەکان بەسەر عێراقەوە دەزانێت. لە نوێترین پەرەسەندندا، ژمارەیەك چەكداری حەشدی شەعبی چونە سەر فەرمانگەی كشتوكاڵی ناوچەی كەرخ، ئەمە كاردانەوەی ئەمریكای بەدوای خۆیدا هێناو سودانیشی توشی شەرمەزاریی كرد، بەتایبەتی لەكاتێكدا مشتومڕ لەسەر دەركردنی یاسای حەشد هەیە. بەگوێرەی ڕەشنوسی یاساکە وەک ئەوەی ڕۆژنامەکە ئاماژەی پێداوە، حەشدی شەعبی وەک دامەزراوەیەکی سەربازی فەرمی مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت، دەزگای هەواڵگریی تایبەت بەخۆی دەبێت و دەتوانێت ئۆپەراسیۆنی سەربازی تایبەت ئەنجام بدات، هاوکات هێزەکانی حەشدی شەعبی  نوێترین ئامێری تەکنەلۆژیای سەربازییان بۆ دابین دەکرێت و ئەکادیمیایەکی تایبەت بۆ ئەندامەکانی دادەمەزرێت. لە ڕووی کارگێڕییەوە سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی پلەی وەزیری پێدەدرێت و دەبێتە ئەندامی هەمیشەیی لیژنەی وەزاری بۆ ئاسایشی نیشتمانی، هەر بەو پلەیەش خانەنشین دەکرێت.

روانگەی سوری بڵاویکردەوە، لە هەڵمەتێکی چاوەڕواننەکراودا، دەسەڵاتدارانی دیمەشق نزیکەی 200 دادوەریان لە پارێزگا جیاوازەکانی سوریا لە کارەکانیان دوورخستووەتەوە. روانگەکە لەزاری چەند سەرچاوەیەکەوە ئاماژەی بەوەکردووە، لە دۆسیەی بەشێک لەو دادوەرانەدا نوسراوە عەلەوی، ئەوەش ئاماژەیەکی روونە کە هۆکاری تائیفیی لەپشت دوورخستنەوەیانە. وەک سەرچاوەکان ئاماژەیان پێداوە، چوار دانیشتنی دادگایی بەڕێوەچووە و لەو ماوەیەدا ژمارەیەک دادوەر لەژێر فشار و هەڕەشەدا ناچاربوون دەستلەکاربکێشنەوە، ئەمەش وەک هەوڵێکی حکومەت بۆ خۆدزینەوە لە لێپرسینەوەی نێودەوڵەتی و خستنەڕووی بابەتەکە وەک دەستلەکارکێشانەوەی خۆبەخشانە. هەندێک دادوەری دیکەش، تۆمەتی وەرگرتنی بەرتیلیان دراوەتە پاڵ و لە دۆسیەکانیاندا ئاماژەی پێدراوە وەک بیانوویەک بۆ دوورخستنەوەیان. روانگەی سوری هۆشداریداوە لەو پێشێلکارییانە کە سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری دەخاتە مەترسییەوە، داواشدەکات لایەنە نێودەوڵەتییەکان لێکۆڵینەوە لەو رێوشوێنانە بکەن کە بەرامبەر دادوەرەکان گیراوەتەبەر.

سەرۆک وەزیرانى عێراق ڕایدەگەیەنێت، هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەكان بۆ سەر کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان کردەوەی تیرۆریستین. لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی "ئەسۆشێتد پرێس"، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیران وتى: حکومەتی فیدراڵی عێراق لەگەڵ دەسەڵاتدارانی هەرێم و هێزەکانی هاوپەیمانان کاردەکات، بۆ دەستنیشانکردن و لێپرسینەوە لە ئەنجامدەرانی هێرشەكان. لە چەند هەفتەی ڕابردوودا زنجیرەیەک هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان دامەزراوە نەوتییەکانى لە هەرێمى کوردستان کردە ئامانج، دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان گرووپەکانی حەشدى شەعبیان بە ئەنجامدانی هێرشەکان تۆمەتبار کرد. دەسەڵاتدارانی بەغداش ناکۆکییان لەسەر ئەمە بوو، بەڵام تاوانباریان دەستنیشان نەکردوە.  یەکێک لە کێشە هەرە ئاڵۆزەکان بۆ ئەلسودانی، چۆنیەتی مامەڵەکردنە لەگەڵ هێزەکانی حەشدى شەعبى، کە هاوپەیمانییەکی زۆرینەی شیعە و میلیشیاکانی سەر بە ئێرانە و بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش پێکهێنراون. ئەم هاوپەیمانییە لە ساڵی ٢٠١٦ بە فەرمی خرایە ژێر دەسەڵاتی سوپای عێراقەوە، هەرچەندە لە پراکتیکدا هێشتا بە ئۆتۆنۆمییەکی بەرچاوەوە کاردەکات. ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق تاوتوێی ئەو یاسایانە دەکات کە پەیوەندی نێوان سوپای عێراق و ئەو گروپانە ڕێکدەخات، ئەمەش ناڕەزایەتییەکانی واشنتۆنی بەدوای خۆیدا هێناوە. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا هەفتەی ڕابردوو لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاندبوو کە ئەم یاسایە "کاریگەری ئێران و گروپە تیرۆریستییە چەکدارەکان کە سەروەری عێراق تێکدەدەن بەدامەزراوەیی دەکات". سودانی بەرگری لە یاسا پێشنیار کراوەکە کرد و وتی کە ئەمە بەشێکە لە هەوڵەکان بۆ دڵنیابوون لەوەی چەک لەلایەن دەوڵەتەوە کۆنترۆڵ دەکرێت. وتیشی:”دەزگا ئەمنییەکان دەبێت بەپێی یاساکان کاربکەن و ملکەچی ئەو یاسایانە بن و لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت”.

  وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند، لەدوو هەفتەى داهاتوودا شانێکى ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی لە دوو هەفتەی داهاتوو سەردانی ئەو وڵاتە دەکات. ئەمڕۆ دووشەممە 28ی تەممووزی 2025 ئیسماعیل بەقایی، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفرانسی رۆژنامەڤانیی هەفتانەیدا لەبارەی ئەگەری دەستپێکردنی گفتوگۆکان لەگەڵ ئەمریکا رایگەیاند، کۆماری ئیسلامیی ئێران بەپێی بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانی بڕیار لەسەر دەستپێکردن یان دەستپێنەکردنەوەی دانوستاندن لەگەڵ ئەمریکا دەدات. وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند، چەند ڕۆژێکە بەڕێوەبەری چاودێری ئەتۆمی تاران ئامادەی دەربڕیوەو ئامادەیە گفتوگۆ تەکنیکیەکان دەستپێبکاتەوە، وتیشى: لە ماوەی دوو هەفتەی داهاتوودا ڕێکخراوی چاودێری ئەتۆمی نەتەوە یەکگرتووەکان سەردانێک بۆ ئێران دەکات. بەقائى باسی لەوەکرد دەستوورێک سەبارەت بە داهاتووی هاوکارییەکانی ئێران لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی، بە پشتبەستن بە گەڵاڵەیەکی ئەم دواییەی پەرلەمانی کە سنووردارکردنی ئەو جۆرە هاوکارییە، دەخرێتەڕوو. گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ئاماژەی بە دانوستاندنەکانی شاندی ئەو وڵاتە لەگەڵ نوێنەرانی ئەڵمانیا، فەرەنسا و بەریتانیا کرد و رەتیکردەوە، دۆسیەی مووشەکی و پرسە بەرگرییەکان بەشێک بن لە دانوستاندنەکان.   ئیسماعیل بەقایی رایگەیاند، "ئێران تەنیا لەبارەی دۆسیەی ئەتۆمی و هەڵگرتنی گەمارۆکان دانوستاندن دەکات و دانوستاندنەکانمان بە هیچ شێوەیەک توانا بەرگرییەکان ناگرێتەوە."   سەبارەت بە پرسی پیتاندنی یۆرانیۆمیش، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران دەڵێت، ئەگەر ئێران لە مافە ئەتۆمییەکانی بێبەش بکرێت، تاران کشانەوە لە پەیماننامەی رێگریکردن لە بڵاوکردنەوەی چەکە کۆمەڵکوژەکان تاوتوێ دەکات.   بەقایی روونیکردەوە، "هەڵوێستی ئێمە لەسەر پیتاندنی یۆرانیۆم زۆر بە روونی لەلایەن وەزیری دەرەوە خرایەڕوو. ئێمە پێمانوایە مەسەلە زۆر سادەیە؛ ئەگەر بڕیارە کۆماری ئیسلامیی ئێران وەکو ئەندامی پەیمانی قەدەخەکردنی چەکە کۆمەڵکوژییەکان (ئێن پی تی) بمێنێتەوە، دەبێ بەهرەمەند بێت لەو ماف و قازانجانەی بەهۆی ئەو ئەندامێتییە دێتە ئاراوە. ناکرێت چاوەڕوانییەکی وا هەبێت کە وڵاتێک وەکو ئەندامی پەیماننامەی قەدەخەکردنی چەکە کۆمەڵکوژییەکان بمێنێتەوە، لە هەمان کاتدا لەو مافانەی کە لە پەیماننامەکەدا هاتوون، بە تایبەتی لە بواری بەکارهێنانی ئاشتیانەی وزەی ئەتۆمدا، بێبەش بکرێت. بۆیەش چارەنووسی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران، بە پیتاندنی یۆرانیۆمیشەوە، تەواو روونە."   بەقایی ئاماژەی بە هێرشەکانی ئیسرائیل و ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێرانیش کرد و رایگەیاند، رێکخراوی وزەی ئەتۆمیی ئەو وڵاتە خەریکی هەڵسەنگاندنی زیانەکانە و دواتر قەبارەی زیانەکان لە لایەن رێکخراوەکەوە بڵاو دەکرێتەوە.

ئەمڕۆ، لەمەراسیمی ماڵئاوایی کردن لە زیاد ڕەحبانی لە کەنیسەی ڕەقاد، فەیروز ئامادەبوو کە ئاپۆڕایەکی گەورەی میوزیککاران، ئاوازدانەران، گۆرانیبێژان، شانۆکاران و هونەرمەندانی بوارەکانی دیکەی هونەر ئامادەبوون.  فەیروز، کە گەلێک نازناوی هەیە و هەندێکیان لە ناوی گۆرانییەکانیەوە وەرگیراون، لەوانە: خانمی بەیانیان، دەنگی سپێدە، شاژنی گۆرانی عەرەبی، پاساری خۆرهەڵات، یاسەمینەکەی شام، باڵیۆزی نێو ئەستێرەکان، هاوسێی مانگ و ..هتد زیاد ڕەحبانی (١-١-١٩٥٦ – ٢٦-٧-٢٠٢٥) کوڕی عاصی ڕەحبانی (١٩٢٣-١٩٨٦)، ئاوازدانەر و میوزیکژەنی بەتوانا و بەنێوبانگی لوبنانی و خانمە هونەرمەندی گۆرانیبێژی بەنێوبانگ نیهاد حەدداد کە ناسراوە بە فەیروز (١٩٣٥ - ....) ە.  عاصی ڕەعبانی، هاوسەرری فەیروز، برای مەنسوور ڕەحبانی (١٩٢٥-٢٠٠٩) بوو، کە ئەویش ئاوازدانەر و میوزیکژەنێکی بەتوانا و بەنێوبانگ بوو. کە باوکیشیان حەنا ئیلیاس ڕەحبانی، ئاوازدانەر و میوزیژەنێکی بەتوانا و بەنێوبانگ بوو. کە ئەم دوو برایە ناسرابوون بە دوو برا ڕەحبانییەکە.  خانەوادەی ڕەحبانییەکان، داهینەری میوزیک و گۆرانیی شانۆیی بوون و قوتابخانەیەکی میوزیکی تایبەت بوون لە جیهانی میوزیک، گۆرانیی و هونەری عەرەبییدا.  بەشێک لە گۆرانییەکانی فەیروز، لە ئاواز و میوزیکی زیاد ڕەحبانیین.  یەکەم ئاوازی زیاد بۆ دایکی لە تەمەنی ١٧ ساڵییدا بوو، کە یەکێک لە گۆرانییە هەرە بەنێوبانگ و جوانەکانی فەیروزە بە ناوی "سالونی الناس عنک یا حبیبی". هەروەها گۆرانییەکانی "سلم لی، انا عندی حنین ..." شایانی ئاماژەپێدانە، ئەوەی کە لە چاوپێکەوتنێکدا، زیاد ڕەحبانی جگە لە پیانۆ و ڤایۆڵین سەرسامی ئامێری میوزیکی سازە. پێشکەشکارەکەش، دەڵێت ساز سەر بە خێزانی عودە؟ زیاد دەڵێت: نەخێر، چونکە ساز تاڵە ژێیەکانی کانزایین "ئاسنن" وجیاوازە لە عود. پێشکەشکارەکە دەڵێت: ساز ئامێرێکی میوزیکی لە بنەڕەتدا تورکییە. زیاد ڕەحبانی، دەڵێت: نەخێر تورکی نییە و بە بنەڕەت "ئەصڵ" کوردییە.. بەڵام تورکەکان دەیانەوێت بیکەن بە هی خۆیان. بەڵام ساز بە بنەڕەت "ئەصڵ" کوردییە.  زیاد ڕەحابی، دوای ماوەیەک لە نەخۆشکەوتنی، بە هۆکاری نەخۆشی بەمۆمبوونی جگەر، کۆچی دواییکرد.

وەزیری بەرگری ئیسرائیل ئەمڕۆ جارێکى دیکە هۆشدارى و هەڕەشەى توندى ئاڕاستەى  بزوتنەوەى حەماس کرد، دەڵێت: ئەگەر بارمتەکان ئازاد نەکەن، دەروازەکانی دۆزەخ لە غەززە دەکرێنەوە. یسرائیل کاتز وەزیری بەرگری هەڕەشەی ئەوەشی کردووە: "من ئەمە بە ڕوونترین زاراوە دەڵێم و مەبەستم لە هەموو وشەیەک ئەوەیە لەدەرەوەی ئەوەی بە هێزێکی زۆرەوە دەیکەن، ئێمە زۆر زیاتریش دەکەین، بارمتەکان دەپارێزین و کاریگەریمان لەسەر هەموو شتێک کە پەیوەندی بە حەماسەوە هەیە، تا ئەوکاتەی بارمتەکان ئازاد دەکات هەموو شتێک دەکەین. بە وتەی ئەو، ئیسرائیل تا ئەو جێگایەی لە توانایدا بێت بۆ ڕێگریکردن لە زیانگەیاندن بە خەڵکی سڤیل مامەڵە دەکات.  دەشڵێت: "ئێمە بە هێز مامەڵە دەکەین، پێویستە بزانن. کاتێک پێویست بوو بچنە ناو ناوچەکە، بۆ خان یونس، پێش هەموو شتێک ئاگادارییەک دەدەینە دانیشتووان، دڵنیابن لەوەی هیچ بارمتەیەک نییە، هۆشداری دەدەین بە دانیشتوانی فەڵەستینی بۆ چۆڵکردن و دوای ئەوە لە ئاسمانەوە، لە وشکانییەوە و ئەگەر پێویست بوو لە دەریاوە مامەڵە دەکەین- بۆ ئەوەی زیان بە هەر هەڕەشەیەک بگەیەنین بۆ سەربازانی سوپاکەمان. بەرپرسەکەى حکومەتى ئیسرائیل ئەوەدەخاتەڕوو، کاتێک سەربازانی سوپا دەچنە غەززەوە هەموو ناوچەکان پاک دەکەنەوە، وەک جاران نابێت دەمێننەوە و لەئاسمان و زەویەوە چاودێرى دەکرێن بۆ ئەوەی حەماس هیچ شوێنێکی نەبێت بۆ گەڕانەوە و هەڕەشەکردن. گوتیشی: "ئەمە شەڕێکی ئاڵۆزە لەوە زیاتر لەوەی لە ڕابردوودا کراوە، و وەک وتم ئێمە بە قۆناغ نزیک دەبینەوە. پێویستە بڕیارەکان بدرێت. ناوبەناو سەرکردایەتی پێویستی بە بڕیاردان هەیە- چی بە هاوکاری ئازاد دەکەیت، چی ئازاد ناکەیت، بۆ ئەوەی بتوانیت مانۆڕ بکەیت و ئامانجە سەرەکییەکانت بەدەست بهێنیت.