عێراق: هەرێم چەندین ترلیۆن دینار زیانی لە خەزێنەی دەوڵەت داوە

  سەرۆکایەتیی کۆماری سووریا رایگەیاند، ئەحمەد شەرع، سەرۆککۆمار و ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە رۆژی شەممە لە ئیستەنبووڵ لەگەڵ نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری سووریا کۆبوونەتەوە و هەردوو لا جەختیان لە "گرنگیی جێبەجێکردنی" رێککەوتنی نێوان دیمەشق و هێزەکانی سووریای دیموکرات (هەسەدە) کردووەتەوەوە.    راگەیێندراوەکە ئاماژە بەوە دەکات، شەرع و شەیبانی لەگەڵ تۆم باراک، نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری سووریا باسیان لە لابردنی سزاکانی سەر دیمەشق، وەبەرهێنان، بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، پەیوەندییەکانی سووریا و ئیسرائیل و لەنێوبردنی چەکی کیمایی سووریا کردووە.    سەرۆکایەتیی کۆماریی سووریا دەڵێت: "لە تەوەرێکی تایبەتدا، هەردوو لا جەختیان لە پێویستیی جێبەجێکردنی رێککەوتنی گشتگیر لەگەڵ هەسەدە کردەوە کە گەڕانەوەی سەروەریی حکومەتی سووریا بەسەر تەواوی خاکی سووریدا گەرەنتی دەکات، هەروەها باسیان لە میکانزمی تێکەڵکردنی ئەو هێزانە لەگەڵ دامەزراوەکانی دەوڵەت کرد، بە جۆرێک کە خزمەت بە یەکڕیزی و سەروەریی نیشتمانی بکات."    هەسەدە و دیمەشق لە 10ـی ئاداری ئەم ساڵ، رێککەوتنێکیان واژۆکرد بۆ ئەوەی لە بەرامبەر داننان بە مافەکانی کورد، دامەزراوەکانی سەر بە بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر بخرێنە سەر حکومەتی نوێی سووریا، کە لە دوای رووخاندنی حکومەتی بەشار ئەسەد لە کانوونی یەکەمی پار، لە لایەن گرووپە چەکدارە ئیسلامییەکانەوە، دیارترینیان دەستەی تەحریری شام بە سەرکردایەتیی شەرع، پێکهێنراوە.    قامشلۆ و دیمەشق تاوەکو ئێستا لەسەر چارەنووسی هەسەدە رێککنەکەوتوون کە رێکخراوترین هێزی سووریا و رۆژئاوای کوردستانە، خاوەنی زیاتر لە 100 هەزار شەڕڤانە و هاوبەشی سەرەکیی ئەمریکایە لە شەڕی دژی سەرهەڵدانەوەی داعش.   خاڵی ناکۆک ئەوەیە کە هەسەدە داوا دەکات وەک هێزێک بەم تایبەتمەندی و پێکهاتەیەی ئێستا هەیەتی، بکرێتە بەشێک لە وەزارەتی بەرگری، بەڵام دەسەڵاتدارانی سووریا داوا دەکەن هێزەکە هەڵبوەشێنرێتەوە و شەڕڤانان تاک بە تاک ببنە ئەندامی وەزارەتەکە.   تۆم باراک، راوێژکاری دێرینی ترەمپ، هاوکات باڵیۆزی ئەمریکایە لە ئەنقەرە، رۆژی هەینی وەک نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری سووریا دەستبەکار بوو.    نێوەڕاستی ئەم مانگە دۆناڵد ترەمپ لە ریازی سعودیە رایگەیاندبوو، واشنتن سزاکانی سەر سووریا لادەبات.   رۆژی هەینی، واشنتن بۆ ئەو مەبەستە، یەکەمین هەنگاوی نا و سزاکانی لەسەر سووریا کەمکردنەوە.    سەرۆکایەتیی کۆماری سووریا لە راگەیێندراوی رۆژی یەکشەممەیدا ئاماژە بەوە دەکات، شەرع بۆ باراکی پشتڕاست کردووەتەوە کە "سزاکان هێشتا بارێکی گرانن لەسەر گەلی سووریا و هەوڵەکانی بووژانەوەی ئابوورییان پەکخستووە."   لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە: "نێرردەی ئەمریکا ئاماژەی بەوە کرد کە وڵاتەکەی دەستی بە رێکاری کەمکردنەوەی سزاکان کردووە، بۆ ئەوەی بڕیاری دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا جێبەجێ بکات و تا هەڵگرتنەوەی تەواوی سزاکان، پڕۆسەکە بەردەوام دەبێت."   دۆناڵد ترەمپ لە 13ـی ئایار "راگرتنی" سزاکانی ئەمریکای راگەیاند کە ئامانجیان سەرکردەکانی پێشووی سووریا بوو و مێژووی دەستپێکیان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1979. بۆ هەڵگرتنی هەمیشەیی، بەرپرسانی ئیدارەی ترەمپ تاوتوێی ئەوە دەکەن کە ئایا دەبێت داوا لە حکومەتی نوێی سووریا بکەن مەرجە ئەمنییەکان جێبەجێ بکات یان نا.    سەرۆکەکانی ئەمریکا بەدرێژایی چەندین ساڵی رابردوو سزایان بەسەر بنەماڵەی ئەسەددا سەپاند. ئەو سزایانە دەکرێت خێرا لە رێگەی فەرمانی جێبەجێکارییەوە لاببردرێن، بەڵام کۆنگرێس هەندێک لە تووندترین رێوشوێنەکانی سەپاندووە و دەبێت خۆی بە شێوەیەکی هەمیشەیی لایانبدات.   رۆژی شەممە، دیپلۆماتە ئەمریکییەکە لە پۆستێکی تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکسدا، کۆبوونەوەی خۆی لەگەڵ سەرۆککۆمار و وەزیری دەرەوەی سووریا بە "مێژوویی" ناوبرد و رایگەیاند: "جەختم کردەوە کە هەڵگرتنەوەی سزاکانی دژی سووریا سەلامەتیی ئامانجی سەرەکیمان دەپارێزێت، کە ئەویش بەزاندنی بەردەوامی داعشە، هەروەها دەرفەتی داهاتوویەکی باشتر بە خەڵکی سووریا دەدات."   باراک هەروەها نووسیویەتی: "ستایشی سەرۆک شەرعم کرد لە بەرامبەر هەنگاونانی واتادار بەرەو جێبەجیکردنی خاڵەکانی سەرۆک ترەمپ لە بارەی تیرۆرستانی بیانی، بەرەنگاربوونەوەی داعش، پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل و کەمپ و ناوەندەکانی دەستبەسەردا گرتن لە باکووری رۆژهەڵاتی سووریا،" کە ئەمانە ئەو مەرجانە بوون کە سەرۆکی ئەمریکا لە بەرامبەر لابردنی سزاکاندا داوایکردوون.    سەرۆکایەتیی کۆماری سووریا باس لەوە دەکات، شەرع و باراک باسیان لە "هاوئاهەنگیی ئەمنی بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئاڵنگارییە هەرێمییەکان، لەنێویاندا بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، پاراستنی سنوور و بەهێزکردنی ئەمن و ئاسایشی ناوچەکە" کردووە.    هەروەها "هەردوو لا تاوتوێی بابەتی چەکی کیمیاییان کرد و هاوڕابوون کە دەبێت بە هاوکاریی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، هەمووی لەنێوببردرێت."

  ماڵپەری"ئاکسیۆس" لە زاری بەرپرسێکی ئەمریکییەوە بڵاویكردەوە: هیچ پێشکەوتنێک لە دانوستانەکان بەدینەهاتووە بۆ ئازادکردنی ئەلیزابێس تسورکۆڤ، كچە لێکۆڵەری ئیسرائیلی لە زانکۆی پرینستۆن، کە لە عێراق دەستبەسەرە. بەوتەی ئەو بەرپرسە، ئەو راپۆرتانەی لە رۆژنامە عەرەبییەکاندا باس لە رێککەوتن دەکەن، بێ بنەمان. تسورکۆڤ، کە خۆی وەک "توێژەر" ناساندووە، خاوەنی رەگەزنامەی روسی و ئیسرائیلییە، لە مانگی ئازاری ٢٠٢٣ لە ناوچەی كەرادە لە ناوەڕاستی بەغداد لەلایەن گروپێکی چەکداروە رفێندرا،  ئیسرائیل گروپی كەتائیبی حزبوڵای عێراقی بە ئەنجامدانی كارەكە تۆمەتبار دەكات. پێشتریش بەرپرسانی باڵای عێراق بە ئاژانسی "فرانس پرێس" راگەیاند: بەغداد کاردەکات بۆ گەیشتن بە رێککەوتن بۆ ئازادکردنی تسورکۆڤ، لە بەرامبەر ئازادکردنی ئێرانییەک، کە بە تۆمەتی کوشتنی هاوڵاتییەکی ئەمریکی لە عێراق زیندانی کراوە.  بەرپرسێکی باڵای ئەمنی، بە ئاژانسەکەی راگەیاندووە: بابەتەکە پەیوەستە بە رەزامەندی ئەمریکییەکان بۆ ئازادکردنی ئەو تۆمەتبارە ئێرانییە بە کوشتنی هاوڵاتیەکی ئەمریکی، لە ساڵی 2023 لە بەغداد. هاوكات سێ‌ بەرپرسی عێراقی رایانگەیاندووە:  تا ئێستا واشنتۆن رازی نەبووه به یەکێک لەو مەرجانەی پێشنیاز کراون بۆ ئازادکردنی تسورکۆڤ،  ئەویش ئازادکردنی ئەو ئێرانییەیە کە بە تاوانی کوشتنی هاوڵاتییەکی ئەمریکی دەستگیرکراوە. ئێلیزابێس تسورکۆڤ، خوێندکاری دکتۆرایە لە پسپۆڕی سیاسەتەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، لە ئاداری 2024 لە نێوەڕاستی بەغدا لە دۆخێکی گوماناویدا دیارنەما و دواتر پەنجەی تۆمەت بۆ گرووپە چەکدارەکان درێژکرا.   ئێلیزابێس بەکالۆریۆسی لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان هەیە لە زانکۆی عیبری، ماستەری لە مێژووی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە زانکۆی تەلئەڤیڤ بەدەستهێناوە، قوتابیی دکتۆرایە لە کۆلێژی زانستە سیاسییەکانی زانکۆی برینستۆن و چەندین توێژینەوەی لەسەر گرووپە چەکدارەکان هەیە.   رۆژی 5ـی تەممووزی 2023، نووسینگەی بنیامین نەتەنیاهوو، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لە راگەیێندراوێکدا ئاشکرای کرد، چوار مانگە هاووڵاتییەکی ئیسرائیلی - رووسی بەناوی ئێلیزابێس تسورکۆڤ، لە عێراق بێسەروشوێنە، بەڵام ئێستا بۆیان ئاشکرا بووە کە ئەو ئافرەتە زیندووە و لەلای چەکدارانی کەتائیبی حیزبوڵڵای عێراقەوە دەستبەسەرە.

  وەزارەتی کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا ڕایگەیاند: لە دوو پارێزگای وڵاتەکە، گۆشتی ئەسپ و گوێدرێژ، لەلایەن کۆمپانیاکانەوە لەبری گۆشتی مانگا بە خەڵک فرۆشراون. شەممە 24ـی ئایاری 2025، وەزارەتی کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا، لە ڕاگەیەندراوێکدا ناوی ئەو کۆمپانیایانەی ئاشکرا کرد کە تێوەگلاون لە ساختەکاری خۆراکدا. هاوکات ڕایگەیاند، "لە دوو پارێزگای وڵاتەکە هاووڵاتییان لەلایەن ئەو کۆمپانیایانەوە هەڵخەڵەتێنراون و گۆشتی ئەسپ و گوێدرێژیان لەبری گۆشتی مانگاوە پێ فرۆشراوە." وەزارەتەکە باسی لەوە کرد، ئەو کارەی ئەو کۆمپانیایانە، تەندروستیی هاووڵاتییان دەخەنە ژێر مەترسییەوە و متمانەی هاووڵاتییانیش بە کڕینی گۆشتی مانگا ناهێڵن. هەروەها وەزارەتەکە دەڵێت: لە ناوچەی سێیهانی سەر بە پارێزگای ئەدەنە، کۆمپانیایەک بە ناوی (جان ئێت)، هەروەها لە قەزای شەهید کەمالی سەر پارێزگای غازی عەنتاب، کۆمپانیایەکی دیکە بە ناوی (ئایدن جێترین)،  گۆشتی ئەسپ و گوێدرێژیان لەبری گۆشتی مانگا بە خەڵک فرۆشتووە. وەزارەتی کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا، ئەوەشی ئاشکرا کرد، ئەو دوو کۆمپانیایە، بۆ شاردنەوەی ساختەکارییەکانیان و لەپێناو ئەوەی خەڵک گومان نەکەن، هەندێک جار گۆشتی ئەسپ و گوێدرێژیان لەگەڵ گۆشتی مانگا  تێکەڵ بە یەکتری کردووە و هەر بە ناوی گۆشتی مانگا فرۆشتوویانە.

  سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان ڕاگەیاند، شاندێکی تەکنیکی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ دەچێتە بەغداد بۆ رادەستکردنی لیستی مووچەی مانگی پێنج. ئەو سەرچاوەیە دەڵێت، سبەینێ یەکشەممە 25-05-2025 شاندەکە لیستی مووچە دەباتە نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ پشتڕاستکردنەوەی لیستەکە و دواتر شاندەکە لیستەکە دەباتە وەزارەتی دارایی عێراق بۆ وردبینی. دەشڵێت، وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان دەیەوێت بە زووترین کات وردبینی لە لیستی مووچە تەواو ببێت بۆ ئەوەی پێش جەژنی قوربان کە دەکەوێتە 06-06-2025 مووچەی مانگی پێنج دابەش بکەن. دوێنێش هەمان سەرچاوە وتى، لەلایەن بەڕێوەبەری گشتیی ژمێریاری وەزارەتی دارایی عێراق بەڵێنیان پێدراوە رۆژی سێشەممە 27-05-2025 پارە بۆ مووجەی مانگی پێنجی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خەرج بکرێت. هاوکات جەمال کۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ڕاگەیاند، لە بەغدا دەست بە دابەشکردنی مووچە کراوە و تاوەکو رۆژی دووشەممەش بەردەوام دەبێت، دوای ئەوە دەست بە وردبینی لیستی مووچەی مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان دەکرێ و ئەگەر ھیچ بیانوویەکیان نەبێت، لە سێ بۆ چوار رۆژدا وردبینی تەواو دەبێت.   بە گوتەی ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، "بە ئەگەرێکی زۆر، پێش جەژن مووچە دابەش دەکرێت، ئەگەر بەغدا بیانوو نەهێنێتەوە".  2025-05-13، وەزارەتی دارایی و ئابووریی ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، بڕی 959 ملیار و 514 ملیۆن دینار وەکو شایستەی مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان خرایە سەر ھەژماری بانکیی وەزارەتی دارایی و ئابووریی ھەرێمی کوردستان لە لقی ھەولێری بانکی ناوەندیی عێراق. ھەر ئەو رۆژە لیستی مووچە بڵاوکرایەوە. لەلایەکى دیکەوە سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی هەرێم راگەیاند، ئەم مانگە داوا لە سەرجەم یەکە ژمێریاریەکان کراوە لە کاتی تۆمارکردنی ناوی مووچەخۆران ئاماژە بە ژمارەی وەزیفی فەرمانبەرانی هەمیشەیی و گرێبەست بدەن بۆ لێبڕینی لەسەدا یەک، لە مووچەی بنەڕەتی. ئەو دەڵێت، بۆ ئەم مانگە بەگوێرەی بڕیاری وەزارەتی پلاندانانی عێراق و بە راسپاردەی وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان لێبڕینەکە دەکرێت. رۆژی 17-12-2024 ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریدا کۆدی بایۆمەتری بکاتە ژمارەی وەزیفی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان، ئەم کۆدە لە سیستمەکەدا تۆمار دەکرێت.

  عیناد خالد ناسراو بە (حسحس) کەسایەتیی دیاری عێراقیی نێو تۆڕی کۆمەڵایەتیی تیکتۆک ئەمڕۆ لەلایەن هێزەئەمنیەکانەوە دەستگیرکراوە، بە تۆمەتى لایڤەکانی  نەگونجاوەو بابەتى خراپ بڵاودەکاتەوەو لەگەڵ کۆمەڵگەدا ناگونجێت. سه‌رچاوه‌یه‌ك لەوه‌زاره‌تی ناوخۆی عێراق ڕایگەیاند: دوای گرتنه‌به‌ری ڕێوشوێنی یاسایی له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی ناوخۆی عێراقەوە، فەرمانی ده‌ستگیركردن بۆ (حسحس) دەرچووەو  ئەمرۆ شەممە هێزێکی ئەمنی سەر بە وەزارەتی ناوخۆ، ئەو کەسەیان دەستگیرکردووە، بە تۆمەتی بڵاوکردنەوە و بانگەشەکردنی ناوەڕۆکی ناشرین لە سۆشیال میدیا. سەرچاوەکە ئەوەشى خستوەتەڕوو ئۆپەراسیۆنەکە بەگوێرەی ڕێکارە یاساییەکان ئەنجامدراوە و بەشێکە لە زنجیرەیەک ڕێکار کە وەزارەت دەیگرێتەبەر بەرامبەر ئەوانەی سەلمێنراون کە بەشدارن لە بڵاوکردنەوەی ماددە کە پێچەوانەی ئادابى گشتی و بەها کۆمەڵایەتییەکانن. چەند مانگێکە فەرمانی دەستگیرکردنی (حسحس) دەرچووە، ئەمەش لەکاتێکدایە کە لیژنەیەکی تایبەتمەنی وەزارەتی ناوخۆی عێراق بەچاودێریکردنی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و بڵاوکراوەی نەشیاو دەرحەق بەکۆمەڵگە دێت و ئەم تیکتۆکەرە دیارەی عێراقیش بووە نێچیری لیژنەکە، بڕیارەکە جێبەجێبکراو حسحس یش دەخرێتە کونجی زیندانەوە. لەسەرەتای ساڵی ڕابردووەوە، وەزارەتی ناوخۆو ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، هەڵمەتێکیان بۆ دەستگیرکردن و لێپرسینەوە لەو کەسایەتییانەی سۆشیال میدیا دەستپێکردووە کە بڵاوکراوەکانیان دوورە لەداب و نەریتی کۆمەڵگە.

  لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵى ئەلعەرەبیە، هاوسەری والى و سەرکردەی یەکەمى د.ا.عش لە سوریا و عێراق، ئوم خەدیجە شیشانی، وردەکارییەکانی پەیوەست بوونی ئەو ڕێکخراوە تیرۆریستییە، لەگەڵ چەندین نهێنی دیکەی ئاشکرا کرد. "من نەمدەزانی قورئان بخوێنمەوە". ئوم خەدیجە شیشانی، هاوسەری عەبدوڵڵا مەکی، والى داعش لە سوریا و عێراق، وردەکاری سەرسوڕهێنەر لەبارەی ئەو ساتەی پەیوەندی بە ڕێکخراوەکەوە ئاشکرا دەکات و دەڵێت: هاوسەرەکەم هۆکارەکە بوو. ئەو دەڵێت "هاوسەرەکەم وردە وردە منی گۆڕی و هۆکاری پەیوەندیکردنم بە داعش بوو". ئاماژەی بەوەشکردووە، "من نەمدەزانی قورئان بخوێنمەوە، مامۆستایانی ڕووسیش لەناو ڕێکخراوەکەدا فێریان دەکردین". ئاماژەی بەوەشکردووە، سزا بەسەر ئەو کەسانەدا سەپێنراوە کە لە گروپەکە ئاینییەکە بەجێدەهێڵن. هەروەها دەڵێت "هاوسەرەکەم فێری کردم کە ئەوەی ڕێگەپێدراوە و ئەوەی قەدەغەیە لەناو ڕێکخراوەکەدا نەرم و نیانە". هەروەها ڕوونیشیکردەوە، "کاتێک بۆ یەکەمجار پەیوەندیم بەو ڕێکخراوە کرد، هیچ وانەیەکی ئایینی نەبوو، بەڵام دوای مردنی هاوسەرەکەم، گواسترامەوە بۆ میوانخانەیەکی مەنبەج، لەوێ دەستمان بە فێربوونی قورئان کرد، دوای ئەوە وانەی ئیمان و فیقهی وەک سزا بەسەرماندا سەپێندرا". ئاماژەی بەوەشکرد، کەتیبەی نوسەیبە بەپێی نیازی خۆیان ژنانیان دابەشکرد، زۆربەی ئەوانەی دەیانویست هێرشی خۆکوژی ئەنجام بدەن، ئەوروپی بوون، لەکاتێکدا ژنانی چیچانی و ڕوسی کەم بوون. لە درێژەی قسەکانیدا دەڵێت "ساڵانێک وەک بێوەژنێک لە میوانخانەکاندا ژیام، تەنها وردەکارییەکانی دیلبوونم لە ژنانی سەردانیکەرەوە بیستووە، تا ساڵی ٢٠١٩ هیچ ئێزیدییەکم نەبینیوە". هاوسەری پارێزگاری داعش لە سوریا و عێراق گێڕانەوەی شایەتحاڵی چارەنووسی ئەو ژنە ئێزیدیانە و خەیاڵی خۆی وەک دیلێک لەناو داعشدا گێڕاوەتەوە. ئەویش وتی: ئەگەر من لە شوێنی ئەو بومایە، بەرگەی ئەوەم نەدەگرت. هەروەها ئاماژەی بەوەشکردووە، "گرتە ڤیدیۆییەکانم لەسەر دیلەکان بینیوە و خۆمم لە شوێنی ئەوان خەیاڵکردووە، هەستم کردووە ئەوەی بەسەریاندا هاتووە نامرۆڤانە بووە، ئەگەر لە شوێنی ئەوان بوومایە، بۆ یەک ساتیش بەرگەی ئەوەم نەدەگرت". ناوبراو ئەوەش ئاشکرا دەکات هەمیشە دوو پشتێنی تەقەمەنی لەبەردا بووە، چونکە چاوەڕوانی هێرشێکی سەربازیی ئەمریکای نزیک بووە بۆ سەر قەڵاکەی لە بیابانی ئەنبار. لە درێژەی قسەکانیدا وتی "لەکاتێکدا فڕۆکەیەکی ئەمریکی بەدوای ئۆتۆمبێلێکدا دەگەڕا کە ئەوانی هەڵگرتبوو، لەو ساتەدا داوای لێکردم پشتێنێکی تەقینەوە لەبەر بکەم. من ڕەتمکردەوە، بۆیە ناچاری کردم بۆ ئەوەی لەلایەن هێزەکانی ئەمریکاوە نەگیرێم". ڕوونیشی کردەوە کە لە دوو هێرشی مووشەکی و زیاتر لە گەمارۆیەک لە بیابانی ئەنباری عێراق ڕزگاری بووە. سەبارەت بە مردنی هاوسەرەکەی، ئاماژەی بەوەشکرد، "ئەوە بەشێوەیەکی سەرسوڕهێنەر هات و دوای ڕۆژێک ئاگاداریان کردمەوە بەبێ ئەوەی هیچ وردەکارییەکی ڕوون و بینینی تەرمەکەی هەبێت". ئاماژەی بەوەشکردووە، "ڕۆژی شەممە پێیان وتم و وتیان ڕۆژی هەینی گیانی لەدەستداوە".

  ئەحمەد شەرع، سەرۆککۆماری سوریا،  لەسەردانێکی لەناکاودا لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا لە کۆشکی سەرۆککۆمار لە ئیستەنبوڵ کۆبوویەوە. لە کۆبوونەوەکە هاکان فیدان وەزیری دەرەوەی تورکیا، یەشار گولەر وەزیری بەرگریی تورکیا و ئیبراهیم کاڵن بەرپرسی هەواڵگریی تورکیا (میت) ئامادەبوون، هەروەها ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا و بەشێک لە بەرپرسانی دیکەش بەشدارییان لە کۆبوونەوەکەدا کرد. ئەمەش دوای ئەوە هات کە دوێنێ بەرپرسێکی ئیسرائیلی  ئاشکرای کرد کە تورکیە ڕۆڵی هەبووە لە ڕێکخستنی کۆبوونەوەکانی نێوان نوێنەرانی ئیدارەی نوێی سوریا و لایەنی ئیسرائیلی. هەروەها ڕوونیکردەوە کە ئەم کۆبوونەوانە "ئەرێنی" بوون، ئاماژەی بەوەشکرد، لایەنی سوریا ئاماژەی نیازپاکی پێشکەشکردووە کە دواتر بەرامبەریان دەبێتەوە. مانگی ڕابردوو تورکیا و ئیسرائیل گفتوگۆیان ئەنجامدا بۆ ئەوەی ڕووبەڕووبوونەوە لە سووریا ڕوونەدات، بەتایبەتی لەکاتی پەرەسەندنی ڕۆڵی تورکیا لەو وڵاتە، کە تەلئەبیب نیگەرانی خۆی لەو وڵاتە دەربڕی. ئەنقەرە لە ساڵانی ڕابردوودا ڕۆڵێکی دیار و بەرچاوی هەبووە لە پشتیوانیکردنی ئۆپۆزسیۆنی سوریا لە دژی ڕژێمی پێشووی بەشار ئەسەد. ڕۆڵەکەی زیاتر گەشەی کرد لە دوای ڕووخان و هەڵاتنی ئەسەد بۆ ڕووسیا، چونکە لە ڕووی دیپلۆماسی و سیاسییەوە چالاکی کرد لە پشتیوانیکردنی حکومەتی نوێ.

  کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند: لە سبەینێوە پڕۆسەی وەرگرتنی ناوی کاندیدەکان بۆ هەڵبژاردن دەست پێدەکات، دەشڵێت: پڕۆسەکە ماوەی مانگێك بەردەوام دەبێت. کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق بڵاویکردوەتەوە: لە سبەینێ 25ـی ئایارەوە، پڕۆسەی وەرگرتنی ناوی کاندیدەکان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دەستپێدەکات. ئاماژەی بەوەشکردوە: وەرگرتنی لیستی ناوی کاندیدەکان بۆ هەڵبژاردن، بۆ ماوەی مانگێك بەردەوام دەبێت و لە 24ـی حوزەیران کۆتایی پێدێت. تاوەکو ئەمڕۆ لە 66 هاوپەیمانێتى پێشوو، 25 یان ویستیان بۆ بەشداری لە هەڵبژاردن پێشانداوە و پێنج هاوپەیمانێتى نوێ پەسند کراون.   11 هاوپەیمانێتى نوێى دیکە لە چاوەڕوانى پەسندکردندان. جومانە غەلاى دەڵێت: "ئەو 11 هاوپەیمانێتییە مامەڵەکانیان پێشکێشکردووە و تەنیا پەسندکردنیان ماوە لەلایەن ئەنجوومەنى کۆمیسیارانەوە."   هاوکات 16 لیستى سەربەخۆ ویستیان بۆ بەشداریکردن لە هەڵبژاردنى پەرلەمانى عێراق پێشانداوە کە 11ى تشرینى دووەمى ئەم ساڵ دەکرێت.   لە 25ـى ئادارى 2025، کۆمیسیۆن دەرگاى نوێکردنەوەى تۆمارى دەنگدەرانى کردەوە و دواى جارێک درێژکردنەوە، تۆماری نوێکردنەوە تاوەکو 23ى ئایار بەردەوام دەبێت کە هەزار و 79 ناوەند بۆ ئەو مەبەستە تەرخان کراون. بڕیارە 11ـی تشرینی دوەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەبچێت.

  لە دوای ڕەخنە توندەکانی لە بەڕێوەبردنی شەڕی بەردەوامی ئیسرائیل لە سێشەممەی ڕابردوودا، گرژییەکی زۆر لە نێوان یسرائیل کاتز، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل و یائیر گۆلان سەرۆکی چەپ و جێگری پێشووی سەرۆکی ئەرکانی ئیسرائیل سەریهەڵداوە. کاتز دووپاتیکردەوە، بەنیازە ڕێگری بکات لە خزمەتکردنی گۆلان لە سوپای یەدەگدا. هەر بۆیە شەوی ڕابردوو لە بەیاننامەیەکدا گوتی: هەڵسوکەوتی گۆلان ناوبانگی سەربازانی ئیسرائیلی لەکەدار کردووە بە دانانی تۆمەتی نابەرپرسانە و درۆ بەرامبەریان. هەروەها ڕوونیشیکردەوە، گۆلان بڕیاریداوە فەرمان بە سوپا دەربکات کە بانگی نەکات بۆ خزمەتی یەدەگ، لەگەڵ ئەوەش دا ڕێگری لە پۆشینی جلوبەرگی سوپا و چوونە ناو بنکە سەربازییەکانیش بکرێت. گۆلان لە وەڵامدا دەڵێت: دوایین جار کە جلوبەرگی سوپام لەبەر کرد لە 7ـی ئۆکتۆبەری 2023 بوو، کاتێک بەرەو باشوور ڕۆیشتم بۆ ڕزگارکردنی هاوڵاتیانی مەدەنی دوای شکستە ترسناکەکەی ئەمنیی حکوومەتەکەت. ڕاشیگەیاند "بەردەوام دەبێت لە ئەنجامدانی هەموو کارێک کە لە توانایدا بێت بۆ ئیسرائیل و ئاسایشەکەی". لەلایەکى دیکەوە رۆژنامەى يوديعۆت ئەحرۆنۆت لە سەرچاوەکانەوە بڵاویکردەوە گرژى لە نێوان پەرلەمانتار عميت هلێڤى و یسرائیل كاتس وەزیرى بەرگریی ئیسرائیل لە کۆبوونەوەى کنێست دروست بووە. رۆژنامەکە دەڵێت هلێڤى بە وەزیرى بەرگریی ئیسرائیلى گوتووە؛ هیچ پلانێکت بۆ کۆتایی هێنان بە دەسەڵاتى حەماس لە غەزە نییە. ئێمە 20 مانگە بە پلانێکى شکستخواردووەوە شەڕ دەکەین، بۆیە ناتوانین کۆتایی بە حەماس بهێنین هلێڤی وتوشیەتى لە هەموو شەڕەکانى پێشتر دەمانتوانى چۆن دوژمن لەناوبەرین، بەڵام ئێستا ناتوانین حەماس لەناوبەرین، دەمانتوانى لەماوەى دوو مانگدا حەماس لەناوبەرین، بەڵام نەمانکرد، ئەوەش بەهۆى بێ پلانییەوە بووە.

كۆشكی سپی رایگەیاند دانوستانەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران ئەرێنیی بووە و ترەمپ پێی وایە ئەو دانوستانانە لەسەر رێڕەوی خۆی و هەنگاوی باشیان بڕیوە.. كارۆلین لێڤێت، وتەبێژی كۆشكی سپی ئەمریكا لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ویلایەتەیەكگرتوەكان گەشبینە بەو دانوستانانە و پێی وایە پێنج خولی دانوستان لەگەڵ ئێران هەنگاوی باشی بڕیوە و رێككەوتن لەگەڵ تاران دەتوانێت ئەنجامی باشی لێبكەوێتەوە. لێدوانی وتەبێژی كۆشكی سپی لە كاتێكدا دانوستانەكانی خولی پێنجەمی نێوان ئەمریكا و ئێران رۆژی رابردوو لە رۆما بە نێوەندگیریی وەزیری دەرەوەی عوممان زیاتر لە سێ سەعاتی خایاند  و عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی رایگەیاند، پیشەییترین قۆناغی دانوستانەكان بوەە و داواكاری وبنەماكانی ئێرانیان بەڕوونی خستووەتەروو. عراقچی وتیشی بەهۆی دەستپێشخەرییەكانی عوممانەوە پێدەچێت دانوستانەكان بەرەوپێشچوونی باش بەخۆیانەوە ببینن، بەڵام كێشە و گرفتەكان لەوە ئاڵۆزترن بە چەند كۆبوونەوەیەك بگەنە ئەنجام.

  کەمێک لەمەوبەر لە رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا گەڕی پێنجەمی دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران بە نێوەندگیریی عومان، کۆتایی هات سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمی تاران. بەدر بوسەعیدی، وەزیری دەرەوەی عومان دەڵێت: "کۆبوونەوەکە هەندێک پێشکەوتنی تێدابوو، بەڵام یەکلاییکەرەوە نەبوو. ئەو پرسانەی ماون لە رۆژانی داهاتوودا روون دەبنەوە." دەشڵێت، "هەندێک پێشکەوتن هەبوو." وەزیری دەرەوەی عومان ئەوەشى خستەڕوو هیوادارین چەند رۆژی داهاتوو گفتوگۆکانی ئەمریکا و ئێران بەردەوام بن، لەم گەڕەى دانوستانی ئەمریکا و ئێران هەندێک پێشکەوتن هەیە. عەباس عێراقچى، وەزیری دەرەوەی ئێران لەدواى کۆبوونەوەکەیان وتى: ئێستا تێگەیشتنی باشتر هەیە لەنێوان ئێمە و ئەمریکا، هەردوولا رێککەوتین دانوستانەکان بەردەوام بن. هاوکات ئیسماعیل بەقائی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوە ڕایگەیاند پیێش تەواوبوونى دانوستانەکان  سەرۆکی تیمی دانوستانکاری ئەمریکی، ستیڤ ویتکۆف، بەهۆی خشتەی گەشتەکانەوە دانوستانەکانی بەجێهێشت، و وەزیرى دەرەوەى ئێران دواى کۆبونەوەکە  سەرقاڵی گفتوگۆیە لەگەڵ هاوتا عومانییەکەی لەسەر چەند پرسێک. ئەم دانوستانەی ئەمڕۆ کە پاشنیوەڕۆ بەڕێوچوو لەسەر بەرزترین ئاستی پەیوەندیی نێوان دوو وڵاتەکەیە لە ساڵی 2015ـەوە کە تێیدا رێککەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ تاران واژۆکرا و دواتر لە ساڵی 2018 ئەمریکا بە سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترەمپ لێی کشایەوە. لەدوای کشانەوەی ئەمریکا لەو رێککەوتنە بەردەوام ترەمپ هەوڵی سەپاندنی سزا بەسەر ئێران دەدات و ئێستاش هەوڵ بۆ دانوستان لەسەر رێککەوتنی نوێ لەگەڵ تاران دەدات هەتا بتوانێت سزاکانی لەسەر لابەرێت. عێراقچی پێش ئەوەی بەڕێبکەوێت بۆ رۆما لە پۆستێکدا لە ئێکس جەختی لەسەر دژایەتی تاران بۆ راگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم کردەوە و گوتی، ئەمڕۆ بەشداریکردن لە پێنجەمین گەڕی گفتوگۆ ناڕاستەوخۆکان لەگەڵ ئەمریکا لە رۆما دەبێت و دۆزینەوەی رێگەی گەیشتنیش بە رێککەوتن کارێکی ئاڵۆز نییە، بەڵام لەبارەی پیتاندن یۆرانیۆم لە ئاستی سفردا، رێککەوتنیان نییە و کاتی بڕیاردان گەیشتووە.

  سوپای ئیسرائیل بەنیازە لە ماوەی نزیکەی سێ مانگدا دەست بەسەر لە نێوان 70% بۆ 75%ی کەرتی گەمارۆدراوی غەززەدا بگرێت، ئەمەش لە چوارچێوەی هەڵمەتە سەربازییە فراوانەکەیدا. ڕاپۆرتێکی نوێی ئیسرائیل ئاشکرایکردووە، سوپا پلانێکی نوێی هەیە بۆ دابەشکردنی کەرتی غەززە و دەستبەسەرداگرتنی خاکی غەززە و دواتر دەست بە قۆناغێک دەکات کە ناوی دەنێت "پاککردنەوە" کە بۆ چەند مانگێک بەردەوام دەبێت، بەپێی ڕۆژنامەی ئیسرائیل هایۆم. هەروەها بەپێى پلانەکە کۆنترۆڵی زۆربەی ناوچەی کەرتی غەززە لە ماوەی ٣ مانگدا لەخۆدەگرێت. پێنج تیم بەشداری لە ئۆپەراسیۆنەکەدا دەکەن: چوار تیمی هێرشبەری و یەک تیمی بەرگری. لە ڕاپۆرتەکەدا ڕوونی کردووەتەوە کە سوپا کار بۆ جێبەجێکردنی مۆدێلی ڕەفعەت دەکات لە هەموو ناوچەیەک کە هێزەکانی ئیسرائیل پێی دەگەن. ئەمەش لە کاتێکدایە کە ئیسرائیل لەژێر فشاری ئەمریکا و چەقبەستوویی دانوستانەکاندا ڕێگە بە یارمەتییە مرۆییەکان دەدات بۆ ناو کەرتی غەززە. لەلایەکى دیکەوە بنیامین نەتانیاهۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس رایگەیاند، ئیسرائیل لە جەنگێکی سەختدا لە حەوت بەرە تێوەگلاوە و ئەم جەنگە لەلایەن ئێران و هێزە نزیکەکانییەوە دەستیپێکراوە. نەتانیاهۆ هۆشدارییدا کە بەریتانیا، کەنەدا و فەرەنسا هیوا بە حەماس دەدەن کە دەوڵەتێکی فەڵەستینی دروستبکات و دووبارە هەوڵبداتەوە بۆ لەناوبردنی جووەکان. سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل هۆشدارییدا کە کاتێک دەوڵەتێکی فەڵەستینی دروستدەبێت، ئێران توندڕەوەکان دەنێرێت و ئەوان دەسەڵات دەگرنەدەست، بۆیە ئەمە ئاشتییانە نابێت. گوتیشی، ئێستا رەنگە ئەم سەرکردانە پێیانوابێت کە ئاشتی بەرەوپێش دەبەن، بەڵام ئەوان حەماس بوێر دەکەن کە جەنگ بۆ هەتاهەتایە بەردەوامبێت.

سەرچاوەیەک رایگەیاند، لە سنووری ئێران و تورکیا تەقە لە ژمارەیەک کۆچبەر کراوە و بە هۆیەوە دوو گەنجی کورد کوژران، کە خەڵکی سلێمانین. یەکێک لەو کۆچبەرانەی کە تەقەیان لێکراوە وتى، ژمارەمان 15 کۆچبەر بووە و ویستوومانە لە سنووری ئێرانەوە بچینە تورکیا و لەوێشەوە بۆ ئەوروپا. ئاماژەی بۆ ئەوەش کرد، لە کاتی پەڕینەوە لە سنووری ئێرانەوە بۆ تورکیا، لە لایەن هێزێکی ئەمنیی تورکیاوە تەقەمان لێکراوە و بەو هۆیەوە دوو کەسمان کوژراون کە خەڵکی سلێمانین. ئەو سەرچاوەیە گوتیشی، دەمانەوێت کەسوکاریان ئاگادار بکرێنەوە لە رووداوەکە و لە ئێستادا تەرمی ئەو دوو گەنجە لە پزیشکی توێکاری وانە.  

  وەزارەتی نەوتی عێراق پێشوازی لەکارکردنی کۆمپانیا ئەمریکییەکان بۆ پەرەپێدانی کێڵگە نەوتیی و گازییەکان لەڕێگەی پەیوەندی و گرێبەستی ڕاستەوخۆ دەکات، بەڵام دەڵێت مامەڵەکردنیان لەگەڵ هەرێمی کوردستان، بەبێ پرسی ئەوان "نادەستوورییە". ئەمڕۆ هەینى 23ـی ئایارى 2025، وەزارەتى نەوتى عێراق لە راگەیێنراوێکدا رایگەیاند: "هەمیشە هەوڵ دەدەین و پێشوازیکارین لە کارکردن لەگەڵ کۆمپانیاکانى ئەمریکا بۆ پەرەپێدان بە کێڵگەکانى نەوت و گاز لە رێگەى پەیوەندى و گرێبەستى راستەخۆ، کە دەستوور و بڕیارەکانى دادگەى باڵاى فیدڕاڵى بڕیارى لەسەر داوە."   وەزارەتى نەوتى عێراق رایگەیاند گرێبەستەکانیان لەگەڵ کۆمپانیاکانى ئەمریکا لە کەرتەکانى دیکەى نەوت بەردەوامە، وەک هەڵکەندنى بیرە نەوت و خزمەتگوزارى نەوتی و راوێژکارى.   دەقى ڕاگەیەندراوەکەى وەزارەتی نەوتی عێراق دەڵێت: هەمیشە هەوڵ دەدەین و پێشوازیکارین لە کارکردن لەگەڵ کۆمپانیاکانى ئەمریکا بۆ پەرەپێدان بە کێڵگەکانى نەوت و گاز لە رێگەى پەیوەندى و گرێبەستى راستەخۆ، کە دەستوور و بڕیارەکانى دادگەى باڵاى فیدڕاڵى بڕیارى لەسەر داوە، گرێبەستەکانیان لەگەڵ کۆمپانیاکانى ئەمریکا لە کەرتەکانى دیکەى نەوت بەردەوامە، وەک هەڵکەندنى بیرە نەوت و خزمەتگوزارى نەوتی و راوێژکارى، وەزارەتى نەوت هیچ رێگری و تێبینییەکى نییە لە مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانە ئەوە نەبێت کە راستەخۆ مامەڵە لەگەڵ حکومەتى هەرێمى کوردستان بەدەر لە حکومەتى فیدراڵى و کەناڵە فەرمییەکانى،  کە ئەوە پرسێکە پێچەوانەى دەستوور و یاسا کارپێکراوەکانە.

  ترەمپ لەڕیگەی وەزیری دەرەوەی عێراقەوە نامەیەكی ئاڕاستەی تاران كردوە كە تیایدا مۆڵەتی دو هەفتەی بۆ گروپە چەكدارە ئێرانییەكان دیاریكردوە كە لەو ماوەدا عێراق بەجێبهێڵن. كەناڵی سۆمەییە نیوز لەسەر زاری سەرچاوەیەكی باڵای عێراقییەوە بڵاویكردەوە؛ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا لەڕێگەی فواد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراقەوە پەیامێكی ئاڕاستەی بەرپرسانی ئێران كردوە كە تیایدا داوایكردوە لە ماوەیدو هەفتەدا سەرجەم گروپە چەكدارە ئێرانییەكان عێراق بەجێبهێڵن. سەرچاوەكە رونیكردوەتەوە؛ پەیامەکەی واشنتۆن ئەوەشی خستوەتەڕو، بەمەبەستی پشكنین پێویستە هەفتەكانی داهاتودا تاران دەرگای (31) دامەزراوە ئیتۆمییەكان و شوێنی سەربازی بەڕوی پشكنەرە ئەمەریكی و نێودەوڵەتییەكاندا بكاتەوە. راشیگەیاندوە: لە پەیامەکەیدا، سەرۆكی ئەمەریكا هۆشداری دراوە لە ماوەكانی داهاتودا لەسەر بنەمای گرتنە بەری ئەو رێكارانە لەلایەن ئێرانەوە هەوڵكشانی گرژییەكان دیاری دەكرێت، بۆیە پێویستە بە خێرایی داواكارییەكانی جێبەجێبكەن. سەرچاوەكانی كەناڵی سۆمەرییە نیوز ئاماژەیان بۆ ئەوەشكردوە، هۆكاری مەرجە توندەكانی واشنتۆن بۆ تاران،. بەهۆی بەرزبونەوەی تۆنی دەنگی بەرپرسانی ئێرانەوەیە كەلەم دواییانەدا، رەتیانكردوەتەوە گفتوگۆ لەسەر پیتاندنی یۆرانیۆم بكەن. ڕاشیگەیاندوە: لەكاتی سەردانەكەی تۆ كۆماری ئیسلامی ئێران، فواد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق پەیامەكەی ترەمپی پێشكەش بە بەرپرسانی تاران كردوە.