مەحمود عوسمان: بڕگەیەكی دەستوری عێراق پێویستی بە چارە سەرە

هاوڵاتی ئەندامانی پەرلەمانی ئەوروپا لە ڕێگەی بڵاوکردنەوەی بەیاننامەیەک هۆشداریانداوە لە لێكەوتەكانی ئەو هەنگاوە، كە پابەندییە نێودەوڵەتیەكانی پێشیلدەكات لەبارەی مافە بنەڕەتیەكانی ژنان. هاوکات، پەرلەمانی ئەوروپا ستایشی ئەو ژنانەی كردووە كە ئیدانەی پێشنیازەكەیان كردووە، ئەندامە ژنەكانی پەرلەمانی عێراقیشەوە، وێڕای ڕێكخراوە ناحكومیەكان و چالاكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، كە دەجەنگن لەپێناو پارێزگاریكردن لە یەكێك لە پێشكەوتوترین یاساكان لەسەر ئاستی ناوچەكە. پەرلەمانی ئەوروپا لە بەیاننامەکدا ڕایگەیاند، یاسای سزادان پارێزگاری یاسای لە ژنان و منداڵانی قوربانی توندوتیژی ناو خێزانەكان ناكات لە عێراق، بەوەش ئەگەر هەمواركردنی یاسای باری كەسی دابڕێژرێت، دەبێتە مایەی جێبەجێكردنی توندتری ئەو یاسایە. داواشی لە عێراق كرد پلانێكی كاری نیشتمانی پیادەبكات، بۆ نەهێشتنی بەشودانی منداڵان و بەتاوان ناساندنی دەستدرێژی هاوسەری و ڕوبەڕوبونەوەی توندتیژی خێزانی و، پتەوكردنی مافی ژنان و كچان، بەجۆرێك هاوشان بێت لەگەڵ ڕێككەوتنی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ نەهێشتی هەموو شێوازەكانی نەهێشتنی جیاكاری دژی ژنان.

هاوڵاتی ئەمڕۆ هەینی، 11ی تشرینی یەکەمی 2024، فەرماندەی ناوەندیی ئەمریكا سەبارەت بە گەیشتنی فڕۆكەی جەنگیی F15 بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس ڕاگەیاندراوێكی بڵاوكردەوە و دەڵێت، فڕۆكەكانی هێزی ئاسمانی ئەمریكا لە جۆرى F-15E لە فەوجی 389 لە بنكەی ئاسمانی ماونتێن هۆم لە ئایداهۆ گەیشتوونەتە ناوچەی بەرپرسیارێتی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.  لەم بارەیەوە بەرپرسانی ئەمریكی كە نەیانویستووە ناویان بهێنرێت بۆ میدیاکان ئاشکرایانکردووە، ئەمریكا هێزی ئاسمانی زیاتر دەنێرێتە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەهۆى هەڵكشانی گرژییەکانى نێوان ئیسرائیل و حزبوڵای لوبنان، هەروەها لەچوارچێوەی ئامادەكاری ئیسرائیل بۆ هێرشكردنە سەر ئێران. ئەوەشیان خستۆتەڕوو، ئەمریكا سێ بەشی دیكەی فڕۆكەی جەنگی و فڕۆكەی هێرشبەر دەنێرێت بۆ ناوچەکە، كە پێكهاتوون لە فڕۆكەی جەنگی F-16 و F-15E و A-10 Thunderbolt 2 .

هاوڵاتی بەرەی مقاوەمەی ئیسلامی عێراق سوورن لەسەر ململانێ لەگەڵ ئیسرائیل و جارێکی دیکە درۆنی ئاراستەی بەندەری ئیلاتی ئیسرائیل کرد، بەبێ ئەوەی قەبارە زیانە گیانی و ماددیەکان ئاشکرابکەن. دەشڵێت، سوورن لەسەر ئەوەی بەربەرەکانێی ئیسرائیل بکەن تا ئەو گەمارۆیەی خستوویەتییە سەر غەززە و لوبنان هەڵ بگرێت. ئاشکراشیکردووە، تا ئێستا نیزکەی 40 جار ئەم گروپانە بە درۆن و مووشەک ئیسرائیلیان کردووەتە ئامانج و دوو سەربازیشیان کوشتووە.

هاڵاتی ئەمڕۆ هەینی ١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، وەزارەتی تەندروستی لوبنان لە ڕاگەیندراوێکدا ڕایگەیاند، لە ئەنجامی دوو هێرشی ئاسمانیی ئیسرائیل بۆ سەر بەیرووتی پایتەخت، ١٨ کەس کوژراون و ٩٢ کەس برینداربوون دەشڵێت، برینی بەشێک لە بریندارەکان سەختە و هەموویان گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانە و چارەسەری پێویست وەدەگرن. جێگەی ئاماژەیە، شەوی پێنجشەممە ئیسرائیل دوو هێرشی مووشەکی بۆسەر بەیروت ئەنجامدا، و بە گوێرەی قسەی سەرچاوەکان ئامانجی ئیسرائیل سەرکردەیەکی حیزبوڵڵا بووە لەو وڵاتە، بەڵام پێناچێت ئەو کەسە پێکرابێت.

هاوڵاتی ١. ناوچەی شەهید دەلیل، ڕۆژئاوای زاب؛  لە ٨ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ١٠:٠٠ شەڕڤانانی یەکینەکانی ژنانی ئازاد بە چەکی قورس سەربازانی داگیرکەریان لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی جودی کردە ئامانج.  ڕۆژی ٨ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ١٢:٢٠خولەک، هێزەکانی پاراستنی گەل بە قەنناس داگیرکەرانیان لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی بەهار کردە ئامانج و کەسێکیان لێکوشتن.  ڕۆژی ٨ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ٠٢:١٠ هێزەکانی پاراستنی گەل بە قەنناس داگیرکەرانیان لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی بەهار کردە ئامانج و کەسێکیان لێکوشتن.  ڕۆژی ٨ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ٠٤:٤٠ ​​خولەک، هێزەکانی پاراستنی گەل بولدۆزەرێکی داگیرکەری تورکیایان بە چەکی قورس کردە ئامانج کە سەرقاڵی دروستکردنی ڕێگایەکی سەربازی بوون بە ئامانجی فراوانکردنی ناوچە داگیرکارییەکانی ژێر دەسەڵاتیان لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی بەهار و بە تەواوەتی بولدۆزەرەکەیان تێکشکاند.  ڕۆژی ٩ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ٠٥:٣٠ هێزەکانی پاراستنی گەل لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی بەهار بە قەناس سەربازانی داگیرکەریان کردە ئامانج و دوو سەربازی داگیرکەریان لەناوبرد.  لە ٩ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ٠٣:٠٥ شەڕڤانانی یەکینەکانی ژنانی ئازاد لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی ئامێدی بە قەناس سەربازانی داگیرکەریان کردە ئامانج و سەربازێکیان کوشت. ٢. ناچەی خاکورکە؛  لە ٩ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ٠٧:٣٠خولەک، شەڕڤانانی یەکینەکانی ژنانی ئازاد بە چەکی قورس حەشارگەیەکی سەربازانی داگیرکەریان لە گردی شەهید هێمن کردە ئامانج. ٣. سەبارەت بە هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا بە تەقەمەنی قەدەغەکراو؛  لە ٨ی تشرینی یەکەم تونێلەکانی بەرخۆدان لە گردی ئێف ئێم لە ڕۆژئاوای زاب جارێک بە تەقەمەنی قەدەغەکراو بۆردوومانکران.  لە ٩ی تشرینی یەکەم تونێلەکانی بەرخۆدان لە گردی جودی لە ڕۆژئاوای زاب ٥ جار بە تەقەمەنی قەدەغەکراو بۆردوومانکران. ٤. سەبارەت بە هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا؛  لە ڕۆژانی ٨ و ٩ی تشرینی یەکەم ٣ جار هێرش کرایە سەر مەیدانەکانی بەرخۆدان لە بەربازنە و سەنینە و شەهید شەریف لە خاکورکە، ناوچەی دەشتی کافیا و سیانی لە کاری ٣ جار بۆردوومانکران، مەیدانەکانی بەرخۆدان لە سێری مەتینا لە مەتینا دوو جار و مەیدانەکانی بەرخۆدانی گردی جودی و گردی بەهار و گردی ئامێدی لە ڕۆژئاوای زاب ٦ جار بۆردوومانکران، ناوچەی بەیبلانیش لە قەندیل جارێک بۆردوومانکرا. کە کۆی گشتی دەکاتە ١٥ هێرشی ئاسمانی.  لە ڕۆژانی ٨ و ٩ی تشرینی یەکەم، مەیدانەکانی بەرخۆدانی گردی شکێف و شەهید شەریف لە خاکورکە ٣ جار و گۆڕەپانی بەرخۆدانی سێری مەتینا لە مەتینا ٣ جار و گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی بەهار لە ڕۆژئاوای زاب ٦ جار بە هێلیکۆپتەر بۆردوومانکران. کە کۆی گشتی دەکاتە ١٢ هێرشی ئاسمانی. ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ناوەندی ڕاگەیاندنی هێزەکانی پاراستنی گەل

هاوڵاتی بانكی ناوەندی عێراق بڵاوی كردەوە، ئەمڕۆ بڕی ٢٦٣ ملیۆن و ٣١ هەزار  ٨٧٢ دۆلار خراوەتە بازاڕەكانەوە، دەشڵێن، لەو بڕە ١١ ملیۆن و ٨٦٦ هەزار و ٢٠ دۆلار بە شێوەی نەقد بووە. بانكی ناوەندی عێراق لە ڕاگەیەندراوێكدا بڵاوی كردەوە، ئەمڕۆ بڕی ٢٦٣ ملیۆن و ٣١ هەزار و ٨٧٢ دۆلار خراوەتە بازاڕەكانەوە . ئەوەش خراوەتەڕوو، لەو بڕە ١١ ملیۆن و ٨٦٦ هەزار و ٢٠ دۆلار بە شێوەی نەقد فرۆشراوە و ٢٥١ ملیۆن و ١٦٥ هەزار و ٨٥٢ دۆلاریش بە شێوەی حەواڵە فرۆشراوە. ئەوەش لە كاتێكدایە، ماوەی زیاتر لە ساڵێكە بەهای دۆلاری ئەمریكی لە بازاڕەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان بەرامبەر دیناری عێراق بە شێوەیەكی بەرچاو بەرز بووەتەوە، بە جۆرێك لە ئێستادا ١٠٠ دۆلار بەرامبەر ١٥٣ هەزار و ٦٥٠ دینار ئاڵوگۆڕی پێ دەكرێت .

سوپای ئیسرائیل كوژرانی ئەحمەد مستەفا حاج عەلی، فەرماندەی سەربازیی حزبوڵای لوبنانی ڕاگەیاند، دەشڵێت، ئەو كەسە بەرپرسیار بوو لە تەقاندنی سەدان مووشەك بۆ ناوچەی كیریات شمۆنا. سوپای ئیسرائیل لە بارەی كوژرانی فەرماندەیەكی سەربازیی حزبوڵای لوبنان ڕاگەیاندراوێكی بڵاو كردەوە. لە ڕاگەیاندراوەكەدا هاتووە، ئەمڕۆ لە هێرشێكیاندا بۆ سەر لوبنان توانیان ئەحمەد مستەفا حاج عەلی، فەرماندەی سەربازیی حزبوڵای لوبنان بكوژن. ئاماژە بەوەشكراوە، ئەو كەسە بەرپرسیار بووە لە تەقاندنی سەدان مووشەك بۆ ناوچەی كیریات شمۆنا لە ناو خاكی ئیسرائیل. لە ماوەی ڕابردوودا حزبوڵا لە ئاستی سەركردایەتیدا گورزێكی بەهێزی بەركەوتووە، كە چاودێران پێیان وایە كاریگەریی زۆری لەسەر تواناكانی ئەو حزبە لە مەیدانەكەدا هەبووە. ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز بە پشت بەستن بە بەرپرسێكی حكومەتی لوبنان بڵاویكردەوە، حزبوڵا وازی لە پەسەندكردنی ئاگربەست لە غەزە هێناوە وەك مەرجێك بۆ ئاگربەست لە لوبنان.

هاوڵاتی ئەمرۆ چوارشەممە،٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، ئەفیخای ئەدرعی، وتەبێژی سوپای ئیسرائیل ئاشکرایکرد، سوپا سەرکەوتوو بووە لە نەهێشتنی ژمارەیەک ئەندامی حزبوڵا لە باشووری لوبنان، ئەمە جگە لە بۆردومانکردنی شوێنی هەڵدانی مووشەکەکانیان و ئامرازە جۆراوجۆرەکانی شەڕ. دەشڵێت، سوپا لە ئۆپەراسیۆنەکانی بۆ سەر کەرتی غەززە بەردەوامە و چەند ئامانجێکیان بۆردومان کردووە. وتەبێژی سوپای ئیسرائیل ئەوەشی خستۆتەڕوو، هێزەکانیان نزیکەی ١٨٥ ئامانجی حزبوڵایان لە لوبنان و ٤٥ ئامانجی حەماس لە کەرتی غەززە بۆردوومان کردووە. وتیشی: هێزەکانی سوپای ئیسڕائیل لە هەموو بارەکاندا لە ڕووی هێرشبردن و بەرگرییەوە ئامادەن. هاوکات، حزبوڵای لوبنانی باسیلەوەکردوە، لە نزیک گوندی لابونەی سنووری لوبنان و ئیسرائیل، هێزەکانی سوپای ئیسرائیلیان کردووەتە ئامانج.

هاوڵاتی بەسێ هۆزات، هاوسەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەری کۆما جڤاکێن کوردستان-کەجەکە، سەبارەت بە هەڵبژاردنەکانی ٢٠ی ئەم مانگە بۆ پەرلەمانی باشووری کوردستان دەڵێت، هەڵبژاردنی باشوور لەناو شەڕێکی گەورەدا بەرێوەدەچێت و دەبێت گەلی باشوور دەنگ بدەن بە کاندیدە وڵاتپارێز و نیشتمانپەروەرەکان و تۆڕی هاوکار، خیانەتکار و سیخوڕیش لە هەڵبژاردن تێکبشکێنن. هاوسەرۆکی دەستەی بەڕێوەبەریی کەجەکە، ئەوەشی خستۆەتەروو، هەڵبژاردنی باشوور لەناو شەڕێکی گەورەدا بەرێوەدەچێت، لە باشوور هێرشەکانی داگیرکەر و لکاندن هەیە، ئیدارەی باشوور وپارتیش بە تەواوەتی لەناو ئەو شەڕەدان، لە کەشوهەوایەکی بەم جۆرەدا هەڵبژاردن دەکرێت. ئەوەشی خستۆتەڕوو، "گەلەکەمان دەبینێت کە کێ خیانەتکار-داردەست و سیخوڕە، دەزانێت کە کێ زیانیان پێدەگەنێت و کێ سیاسەتی چەپەڵ بەرێوەدەبات و دەشزانێت کە کێ نیشتمانپەروەرە، دەزانێت و دەبینێت کە کێ بۆ بەرژەوەندیی، شکۆمەندیی و بەهاکان تێدەکۆشێت و لەو پێناوەدا بوونی هەیە و سیاسەت دەکات". بەسێ هۆزات لە قسەکانیدا ئاماژەی بەوەکرد، لەم هەڵبژاردنەدا دەبێت گەلی باشوور دەنگ بدەن بە کاندیدە وڵاتپارێز و نیشتیمانپەروەرەکان، ئەو کاندیدانەی کە داکۆکی لە شکۆی ئەم گەلە دەکەن، پارێزگاری لە بەها نەتەوەییەکانی ئەم گەلە دەکەن، بۆ ئەوە تێدەکۆشن و سیاسەت بەڕێوەدەبەن. وتیشی: دەبێت تۆڕی هاوکار، خیانەتکار و سیخوڕیش لە هەڵبژاردن تێکبشکێنن، پێوسیتە گەلەکەمان لە باشوور لەو هەڵبژاردنەدا لە بەرامبەر هێڵی داردەست و خیانەتکار بەهێزترین هەڵوێست نیشان بدەن.

هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە، ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، ڕوانگەی سووری بۆ مافەکانى مرۆڤ لە ڕاگەیەندراوێکدا ڕایگەیاند، ئەمڕۆ بە مووشەک ھێرش کراوەتە سەر بنکەی ئەمریکا لە کێڵگەی کونیکو لە ڕیفی سنوورى دێرەزوور. ئەوەش خراوەتەڕوو، مووشەکەکەش لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی چەکدارانی سەر بە ئێرانەوە ھەڵدراوە، بەڵام سیستمی بەرگری ئاسمانی توانیوێتی بەرپەرچی بداتەوە. هاوکات بەپێی هەواڵەکەى ڕوانگەی سووری، لە ١٢ی تشرینی دووەمی ساڵی ڕابردووەوە، بنکەکانی ئەمریکا لەناو خاکی سووریا ڕوبەڕووی ١٤٣ ھێرش بوونەتەوە.

هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە، ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق لە ڕاگەندراوێکدا ئاشکرایکرد، بە پشتبەستن بە ڕێنماییەكانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەردەوامن لە پێشوازیكردن لە ئاوارەكانی لوبنان، كە بەهۆی هێرشەکانى ئیسرائیلەوە ئاوارە بوون. لە ڕاگەندراوەکەشدا هاتووە، ئەمڕۆ لە ڕێگەی دەروازەی سنووری قائیمەوە كۆمەڵەی چوارەمی ئاوارەكانی لوبنانیان وەرگرت، كە لە ٤٥٢ هاوڵاتی پێكهاتبوون. جێگەی ئاماژەیە ئیسرائیل ماوەی چەند ڕۆژێكە هێرشەكانی لە لوبنان و سوریا و فەڵەستین چڕ كردووەتەوە و سەدان هاوڵاتی مەدەنیی و چەندین سەركردەی گرووپە چەكدارەكانی كوشتووە. هاوکات، بە هۆی هێرشەكانی ئەم دواییانەی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنان ٢٥٠ هەزار هاوڵاتیی ئاوارە بوون و پێویستیان بە هاوكاریی مرۆیی هەیە.

هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە، ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، گروپە چەکدارەکانی ناسراو بە "بەرەی مقاوەمەی ئیسلامی عێراقی" لەڕاگەیەندراوێکدا ڕایگەیاند، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانیان ئاراستەی ئامانجێکی دیاریکراو لە ئیسرائیل کرد. لە ڕاگەندراوەکەدا ئەوەش خراوەتەڕوو، هێرشەکەیان بەسەرکەوتوویی ئەنجامداوە و بەردەوامیشدەبن لە شەڕ دژی ئیسرائیل و ڕێژەی چالاکییەکانیان زیاد دەکەن.   جێگەی ئاماژەیە، لەچەند مانگی ڕابردوودا ئەم گرووپە بەهۆی جەنگی غەززەوە چەند هێرشێکیان بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ سەر پێگە جیاوازەکانی ئیسرائیل ئەنجامداوە.

هاوڵاتی ئەمرۆ سێشەممە، ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، سندوقی منداڵانی نەتەوەیەکگرتوەکان (یونیسێف) لە پێگەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس ئاماری کوژرانی منداڵانی لە لوبنان بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، لە ماوەی ١١ ڕۆژدا ١٠٠ منداڵ بەهۆی گرژی و ئاڵۆزییەکانی نێوان ئیسرائیل و حیزبوڵای لوبنان کوژراون. دەشڵێت، لە ماوەی شەش هەفتەدا نزیکەی ٦٩٠ منداڵ بریندار بوون و ژمارەیەکی زۆریشیان ئاوارەبوون و بەوهۆیەشەوە لە ساڵی نوێی خوێندن بێبەشبوون.

هاوڵاتی عەباس عێراقچی وەزیری دەرەوەی ئێـران ئاشکرایکرد، وڵاتەکەی بەرپەچی توندی هەر هێرشێک دەداتەوە کە ژێرخانی ئابووری ئێران بەئامانج بگرێت. دەشڵێت، ئەگەر ئیســرائیل هێرش بکاتە سەر ئێران وەڵامی توندتری پێدەگات و ئامانجەکانی لەناو خاکی وڵاتی دوژمندا دیاریکردووە. وەزیری دەرەوەی ئێران ئاماژەی بەوەشکردووە، ئێران بەردەوام دەبێت لە پشتیوانیی هەر کەسێک کە دژی قەوارەی زایۆنی بووەستێتەوە. جێگەی ئاماژەیە، لە ئێستادا ئیسرائیل لە ئامادەكاریدایە بۆ وەڵامدانەوەی هێرشەكەی ١ی ئەم مانگەی ئێران، هاوکات زۆربەی وڵاتانی ناوچەكە و جیهانیش هۆشداریی لە هەڵگیرسانی شەڕێكی گەورە لە ناوچەكە دەدەن.

هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە، ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، فەرماندەی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەکانى عێراق ئاشکرایکرد، لەڕێگەی فڕۆکەی ئێف ١٦ەوە شەش چەکداری داعشمان لە سەڵاحەدین کوشتووە، دەشڵێت هێرشە ئاسمانییەکە بەگوێرەى زانیارى ورد و دروستى هەواڵگری ئەنجامدراوە. ئاماژەی بەوەشکرد، ئۆپراسیۆنەکەمان وەک هەوڵێک بۆ تۆڵەسەندنەوەى شەهیدانى کەرکووک ئەنجامداوە. جێگەی ئاماژەیە، لەمانگى ڕابردوودا چەکدارانى داعش چەند جارێک لە ڕێگەى تاکەکەسییەوە هەوڵى کردەى چەکدارییان لە پارێزگاى کەرکووک دابوو، ناو بەناویش کردەى چەکداری لەو ناوچانەدا ئەنجامدەدەن کە بۆشایی ئەمنییان تێدایە.