سوریا لیژنەیەک بۆ لێکۆڵینەوە لەڕوداوەکانى سوەیدا پێکدەهێنێت

حکومەتی سووریا ئەمڕۆ یەکشەممە، جەختیکردەوە شەڕ لە شاری سوەیدا راگیراوە، ئەوەش دوای ئەوەی گرووپە دروزەکان کۆنترۆڵکردنەوەی شارەکەیان راگەیاند و هێزەکانی حکومەتی سووریاش دووبارە جێگیرکرانەوە. نورەدین بابا، گوتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی سووریا لە تێلیگرامەوە رایگەیاند، "سەرجەم چەکدارانی هۆزەکان لە شاری سوەیدا چوونەتە دەرەوە و پێکدادانى ناو گەڕەکەکان راگیراوە". گوتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی سووریا، دووپاتی کردەوە، "دەوڵەت بە هەموو دامودەزگا سیاسی و ئەمنییەکانییەوە، بەردەوامە لە هەوڵەکانی بۆ گەڕاندنەوەی ئاسایش و سەقامگیری لە سوەیدا، هێزە ئەمنییەکانیش هەموو تواناى خۆیان بۆ کۆتاییهێنان بە هێرش و شەڕ و گێڕانەوەی سەقامگیری بۆ پارێزگاکە دەخەنەگەڕ". توندوتیژییەکانی نێوان دروز و بەدەوییە سوننەکان لە 13ـی تەمموزدا لە پارێزگای سوەیدا لە باشووری سووریا سەریهەڵدا، بەگوێرەی روانگەی سووری بۆ مافەکانی مرۆڤ بەهۆیەوە 940 کەس کوژراون. ئەحمەد شەرع، سەرۆکی راگوزەرى سووریا دوێنێ شەممە، ئاگربەستی راگەیاند و پابەندبوونى بە "پاراستنی کەمینەکان" و لێپرسینەوە لە "پێشێلکاران" لە هەر لایەنێکبن دووپاتکردەوە. ئەوەش دوای چەند کاتژمێرێک هات کە واشنتن رایگەیاند، سووریا و ئیسرائیل لەسەر ئاگربەست رێککەوتوون. شەرع، رۆژی سێشەممەى رابردوو هێزەکانی خۆی لە سوەیدا بڵاوەپێکرد، بەڵام پاش بۆردوومانی چەند ئامانجێکی حکومەت لە دیمەشق لەلایەن ئیسرائیلەوە، هێزەکانی دەسەڵاتی راگوزەری سووریا لە سوەیدا کشانەوە.

نێردەی ئەمریکا بۆ سووریا و فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سووریای دیموکرات- هەسەدە کۆبوونەوە و باسیان لە هەنگاوی دەستبەجێ بۆ گەڕاندنەوەی  بۆ سەقامگیری ناوچەکە کردەوە.    باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە سووریا دەڵێت، تۆم باراک، نێردەی ئەمریکا و مەزڵووم عەبدی، فەرماندی گشتیی هەسەدە باسیان لە هەنگاوی کرداری بۆ "سووریایەکی یەکگرتوو، ئاشتی، سەرکەوتن و داهاتوویەکی سەقامگیر بۆ هەموو سووریاییەکان" کرد.   باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە سووریا دەشڵێت، هەردوو لا هاوڕابوون لەسەر ئەوەی "کاتی یەکگرتووی ئێستایە."   بەگوێرەی راگەیێندراوەکە، تۆم باراک "سوپاس"ی مەزڵووم عەبدی کردووە بۆ سەرکردایەتی ئەو و هاوئاهەنگی هەسەدە لە رووبەڕووبوونەوەی داعش. دەقى ڕاگەیەندراوەکە.. ئەمڕۆ تۆماس جەی باراک، باڵیۆزی تایبەتی ئەمریکا لە سوریا لەگەڵ مەزلوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات کۆبووەوە بۆ تاوتوێکردنی دۆخی ئێستای سوریا و پێویستی هەنگاوی بەپەلە بۆ گەڕاندنەوەی ئارامی و سەقامگیری. هه ڕوه ها هه نگاوی کرده یی به ڕه و یه کگرتن له سوریا یه کگرتوو بۆ ئاینده یه کی ئارام و خۆشگوزه ڕان و گشتگیر و سه قامگیر بۆ هه موو سوورییه کان تاووتوێ کرا. هاوڕابوون کاتی یەکگرتوویی ئێستایە. باڵیۆزەکە هەروەها سوپاسی ژەنەڕاڵ مەزلومی کرد بۆ سەرکردایەتییەکەی و هاوبەشی بەردەوامی هێزەکانی SDF لە بەرەنگاربوونەوەی داعش لە سوریا.

وەزارەتی تەندروستی لە غەززە پشتڕاستی کردەوە کە لە ماوەی ٤٨ کاتژمێری ڕابردوودا ٩٨ فەلەستینی بە هۆی هێرش و تەقەی هێزەکانی ئیسرائیل کوژراون و ٥١١ کەسی دیکەش بریندار بوون. بەمەش ژمارەی کوژراوانی دەستدرێژییەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە لە 7ی تشرینی یەکەمی 2023ەوە گەیشتە 58 هەزار و 765 شەهید و 140 هەزار و 485 بریندار. ئەمڕۆ ٦٥٢ ڕۆژە شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە، بەردەوامەو قەیرانی برسێتی لە غەززە توندتر بوو، لە کاتێکدا سوپا بەردەوامە  لە کۆمەڵکوژی دژی برسی و ئاوارە. سەرچاوەکان لە نەخۆشخانەکانى غه ززه ڕایانگەیاندووه تەنها لە بەرەبانى ئەمڕۆوه 70 فەلەستینی بەهۆی تەقەکانی سوپای ئیسرائیلەوە گیانیان له ده ستداوه ، له نێویاندا 36 کەسیان لەڕیزدا وەستابوون بۆ داوای هاوکارى. لە ڕووی سیاسییەوە، یەدیوت ئەهرۆنۆت لە ڕاپۆرتێکدا ڕایگەیاندووە کە ئیسرائیل بیر لە ناردنی شاندێکی باڵا بۆ دەوحە دەکاتەوە بۆ خێراترکردنی دانوستانەکانی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ حەماس سەبارەت بەو ڕێککەوتنە، ئەگەر بزووتنەوەکە ڕازی بێت لەسەر تاوتوێکردنی "کلیلەکانی" گۆڕینەوەی زیندانییە فەلەستینییەکان بۆ دەستگیرکراوەکانی ئیسرائیل. نزیکەی دوو ملیۆن کەس لە غەززە دەژین، کە لە بارودۆخێکی مرۆیی سەختدان، بەهۆی ئەو گەمارۆیەی هێزەکانی ئیسرائیل لەکاتی دەستپێکردنی شەڕەکەوە خستوویەتییە سەریان بەتایبەت لەرووی کەمیی خۆراکەوە. ڕۆژی سێشەممە نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند کە لە کۆتایی مانگی ئایارەوە ٨٧٥ حاڵەتی مردنی لەنێو کرێکارانی فریاگوزاریدا تۆمارکردووە، کە ٦٧٤ حاڵەتیان "نزیک ناوەندەکانی دامەزراوە مرۆییەکانی غەززە" بووە.

ڕۆژى دووشەممەى داهاتوو، پەرلەمانى عێراق کۆدەبێتەوە هێرشە درۆنییەکانى سەر هەرێمى کوردستان تاوتوێ دەکات، هاوکات بەدواداچوون بۆ ڕووداوی ئاگرکەوتنەوەکەى کوت دەکات. لەبەیاننامەیەکدا، ئەنجوومەنی نوێنەران ڕایگەیاند، ڕۆژی دووشەممەی داهاتوو دانیشتنێکی نائاسایی بۆ تاوتوێکردنی ڕووداوی ئاگرکەوتنەوە لە کوت ئەنجام دەدات. ئاماژەی بەوەشکردووە، لە دانیشتنەکەدا گفتوگۆ لەبارەی هێرشە تیرۆریستییەکانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی تەقینەوە بۆ سەر ژێرخانی هەرێمی کوردستان لەخۆدەگرێت. لە ئێوارەی دووشەممەی ئەم هەفتەیەوە هێرشکراوەتە سەر 5 کێڵگەی نەوت لە هەرێمی کوردستان: خورمەڵە، تاوکێ، سەرسنگ، باعەدرێ و پیشابوور.    بەهۆی هێرشەکانەوە بەرهەمهێنانی 200 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە لە هەرێمی کوردستان راگیراوە. بەگوێرەی بەدواداچوونێک، لەم مانگەدا 18 هێرشی درۆنی کراونەتە سەر باشووری کوردستان، لەو ژمارەیە 7ـیان بۆ سەر کێڵگەکانی نەوت بوون.   هێرشە درۆنییەکان زیانی زۆریان بە ژێرخانی وزەی هەرێمی کوردستان گەیاندووە، عەزیز ئەحمەد، جێگری بەڕێوەبەری نووسینگەی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان رۆژی چوارشەممە رایگەیاند، لە ئەنجامی ئەو هێرشانەدا هەرێمی کوردستان بەرهەمهێنانی 200 هەزار بەرمیلی نەوتی لە دەستداوە.  کۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی کوردستان (ئەپیکور) رۆژی چوارشەممە لە رایگەیاند، بەهۆی هێرشە درۆنییەکانەوە، زۆربەی ئەندامانیان ناچار بوون بەرهەمهێنانی نەوت لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان رابگرن.

دەیڤد بارنیا، سەرۆکی مۆساد سەردانی واشنتۆنی کرد و داوای هاوکاریی ئەو وڵاتەی کرد بۆ ئەوەی هەندێک وڵات ڕازى بکات تاوەکوو دانیشتوانى غەززەى بۆ بگوازنەوە. دوو سەرچاوەی ئاگادار لەو بابەتە بە ماڵپەرى ئاکسیۆسی ئەمریکییان ڕاگەیاندووە، لەم هەفتەیەدا دەیڤید بارنیا، سەرۆکی مۆساد سەردانی واشنتۆنی کردووە و داوای هاوکاریی ئەمریکای کردووە بۆ ڕازیکردنی وڵاتان بۆ ئەوەى سەدان هەزار فەلەستینی لە غەززە ناوچەکە چۆڵ بکەن. بارنیا بە ستیڤ ویتکۆف، نوێنەری دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکای ڕاگەیاندووە، ئیسرائیل لەگەڵ ئەسیوپیا، ئەندەنوسیا و لیبیا قسەی کردووە بۆ ئەوەى فەلەستینیەکانیان بۆ بگوزاننەوە، ئەمەش بەپێی ئاکسیۆس. ئەو دوو سەرچاوەیە ئەوەشیان زیاد کردوە کە لە میانی دیدارەکەدا بارنیا ئاماژەی بەوە کرد کە ئەسیوپیا، ئەندەنوسیا و لیبیا ئامادەیی خۆیان دەربڕیوە بۆ وەرگرتنی ژمارەیەکی زۆر لە فەلەستینیەکان، هەروەها پێشنیاریان کردووە کە ئەمریکا هانى زیاترى ئەو وڵاتانەبدات و هاوکارییان بۆ دابین بکات و یارمەتی ئیسرائیل بدات لەوڕووەوە بۆ ئەوەی ڕازییان بکات. سەرچاوەیەک ڕایگەیاندووە کە ویتکۆف پابەندبوونی خۆی بەو پێشنیازە دەرنەبڕیوە و ڕوون نییە کە ئایا ئەمریکا چالاکانە بەشداری ئەو پرسە دەکات یان نا. لە مانگی شوباتی ڕابردوودا، سەرۆکی ئەمەریکا ترەمپ پێشنیاری دوورخستنەوەی هەر دوو ملیۆن فەلەستینییەکەی لە غەززە کرد بۆ ئاوەدانکردنەوەی ئەو خاکە، بەڵام کۆشکی سپی پاش ڕووبەڕووبوونەوەی دژایەتییەکی بەرچاوی وڵاتانی عەرەبی لەو بیرۆکەیە پاشەکشەی کردوەو لەو کاتەوە پلانەکە بەرەو پێشەوە نەچووە. کەناڵى ١٢ى ئیسرائیل ئەوەى خستوەتەڕوو گواستنەوەی فەلەستینییەکان لە غەززە پرسێکی زۆر ئاڵۆزو شێوێنراوە لەلایەن بەشێک لە وڵاتانەوە، لە کاتێکدا حکومەتی نەتانیاهۆ بانگەشەی ئەوە دەکات کە ئەم جۆرە "کۆچکردنە" "خۆبەخشانە" دەبێت، شارەزایانی یاسایی لە ئەمریکا و ئیسرائیل دەڵێن ئاوارەبوونی بەکۆمەڵ لە ژێر بارودۆخی ئێستای کەرتی ئەمریکادا دەکرێت بە تاوانی جەنگ هەژمار بکرێت. هەفتەی ڕابردوو لە میانی خوانێکی ئێوارەدا لەگەڵ نەتانیاهۆ لە کۆشکی سپی، پرسیار لە ترەمپ کرا سەبارەت بەو پرسە بەڵام خۆی لە پرسیارەکە دوور خستەوە و بابەتەکەی ئاراستەی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل کرد. ناتانیاهۆ ئاماژەی بەوەشکرد، ئیسرائیل "زۆر لە نزیکەوە" لەگەڵ ئەمریکا کاردەکات بۆ دۆزینەوەی ئەو وڵاتانەی کە ڕازی دەبن بە وەرگرتنی فەلەستینیەکان لە غەززە، جەختیشیکردەوە "لە دۆزینەوەی چەند وڵاتێک نزیک دەبینەوە".

بەپێى ڕاپۆرتێکى ماڵپەری "بەغداد ئەلیەوم"ى عێراق، ئەمڕۆ هەینی کە لەزاری سەرچاوەیەکی ئاگادار بڵاویكردەوە: بڕیارە بەغداد رۆژی یەك شەممەی داهاتوو بڕی  (952) ملیار دینار رەوانەی هەرێمی كوردستان بكات، بە مەبەستی خەرجکردنی مووچەی مانگی ئایار. سەرچاوەكە ئاماژەی بەوەشکردووە: لیستەکانی مانگی ئایار ئامادەن، هەفتەی داهاتووش، وردبینی لە مووچەی مانگی حوزەیران دەکرێت، بۆ ئەوەی ئەویش خەرجبكرێت لە ماوەی یەك هەفتەدا، وەك دوورترین وادە. سەرچاوەکە ئاشکرای کردوە، پێشبینی دەکرێت هەفتەیەک زیاتر نەخایەنێت و  دوای دابەشکردنی موچەی مانگی پێنج، بەغداد وردبینی بۆ موچەی مانگی شەشی فەرمانبەرانی هەرێم دەکات. لەلایەکى دیکەوە، سەرچاوەیەک لە نووسینگەی سودانی ڕاگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو بەغداد مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت و کێشەی لەگەڵ “هەژماری من”یش نییە. سەرچاوەکە ئەوەشى وت، لە کۆبوونەوەى دوێنێى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بڕیاردراوە، سەرەتای هەفتەى داهاتوو مووچەى مانگى پێنج بنێردرێت و بۆ مووچەى مانگى شەش، چاوەڕێى هەرێمى کوردستان دەکرێت بۆ هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمی کوردستان لەرێگەى کۆمپانیاى سۆمۆ و ناردنى 240 ملیار دینار لە داهاتى ناوخۆى مانگەکانى پێنج و شەش بۆ بەغداد. گوتیشى، لەبارەى پرۆژەى هەژمارى منەوە، حکومەتى عێراق هیچ کێشەیەکى نییە و مووچەخۆران دەتوانن لەڕێگەى هەژمارى منەوە مووچەکانیان وەربگرن. دوێنێ، ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق لە کۆبوونەوەى نائاسایى خۆیدا، لێکتێگەیشتنی نێوان هەولێر و بەغدادی لەبارەی مووچە و نەوتەوە پەسەندکرد و بڕیارى ناردنى مووچەى مانگى پێنجی دا. 

وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانى عێراق ڕایدەگەیەنێت، لێکۆڵینەوەکان دەرکەوتووە هەموو ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەى بەکارهێنراون یەک جۆرن، ئەمەش ئاماژەیەکی ڕوونە بۆ ئەوەی لایەنی ئەنجامدەر یەک لایەنە. هەروەها ئەوەش دەخاتەڕوو درۆنەکان لە  دەرەوەی عێراق دروستکراون، بەڵام سەلمێندراوە هەڵدانەکانى لە شوێنێکی دیاریکراو لە ناو خاکی عێراقەوەیە. سەباح نوعمان وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان ئاماژە بۆ ئەوەشدەکات، لەسەر بنەمای ڕاسپاردەکانی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان محەمەد شیاع سودانی، لیژنەیەکى تایبەتیان پێکهێناوەو ڕێکاری یاسایی بەرامبەر هەموو ئەو کەسانە دەگیرێتەبەر کە لەم کارە تێوەگلاون، و ڕەوانەی دەسەڵاتی دادگای دادپەروەری عێراق دەکرێن بۆ ئەوەی بەپێی یاسا بگەن بە سزای خۆیان. دەقى ڕاگەیەندراوەکە  لەسەر بنەمای ڕاسپاردەکانی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان بەڕێز محەمەد شەیاع سودانی، تایبەت بە پێکهێنانی لیژنەیەکی لێکۆڵینەوەی باڵا ئەفسەرانی باڵا و پسپۆڕ لەخۆبگرێت بۆ بەدواداچوون بۆ ئەو ڕووداوانەی کە ژمارەیەک شوێنی ڕاداری سەر بە هێزە چەکدارەکانی عێراقی کردە ئامانج، لەڕێگەی بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی خۆکوژ لە یەک کاتدا، کە سیستەمی بەرگری لە چەند بنکەیەکی سەربازی لە ناوخۆی وڵاتدا کردە ئامانج، دوای هەوڵە ئەمنی و هەواڵگری و تەکنیکییە جڕەکان، لێکۆڵینەوەکان گەیشتنە ئەنجامی گرنگ و یەکلاکەرەوە، دیارترینیان: - دەستنیشانکردنی سەرچاوەی دروستکردنی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی لە هێرشەکاندا بەکارهێنراون، دەرکەوت سەری جەنگی بە کێشی جیاواز لەخۆدەگرێت و لە دەرەوەی عێراق دروستکراون. - دەستنیشانکردنی وردی شوێنی هەڵدانی ئەم فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە، کە سەلمێندرا لە شوێنێکی دیاریکراو لە ناو خاکی عێراقەوەیە. - دەستنیشانکردنی ئەو لایەنانەی کە بەشداربوون لە ئەنجامدان و هەماهەنگیکردنی ئەو ئۆپەراسیۆنە دوژمنکارانە. - ئەنجامدانی شیکارییەکی تەکنیکی گشتگیر بۆ سیستەمەکانی کۆنترۆڵ و پەیوەندییەکان کە لە کارپێکردنی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکاندا بەکاردەهێنراون، ئەمەش وایکرد دەزگا هەواڵگرییەکان بتوانن زانیاری ورد کۆبکەنەوە کە پشتگیری لە ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان دەکەن. - لیژنەی لێکۆڵینەوە پشتڕاستی کردەوە کە هەموو ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانە خۆکوژییانەی لە هێرشەکەدا بەکارهێنراون لە یەک جۆرن، ئەمەش ئاماژەیەکی ڕوونە بۆ ئەوەی لایەنی ئەنجامدەر یەک لایەنە. لەسەر بنەمای ئەوەی پێشکەشکراوە، سەرکردایەتییە ئەمنی و سەربازییەکان ئەوە دووپات دەکەنەوە کە سازش لە هیچ هەڕەشەیەک ناکەن ئاسایش و سەلامەتی هێزە چەکدارەکانمان و تواناکانی دەوڵەتی عێراق بکاتە ئامانج، هەروەها ڕێکاری یاسایی بەرامبەر هەموو ئەو کەسانە دەگیرێتەبەر کە لەم کارە تێوەگلاون، و ڕەوانەی دەسەڵاتی دادگای دادپەروەری عێراق دەکرێن بۆ ئەوەی بەپێی یاسا بگەن بە سزای خۆیان. ئەم هێرشە دوژمنکارانە و ترسنۆکانە، بە پێشێلکارییەکی ئاشکرای سەروەری نیشتیمانی دادەنرێت و ڕێگە نادرێت هیچ لایەنێکی ناوخۆیی یا دەرەکی ئاسایش و سەقامگیری عێراق تێکبدات. سەباح نوعمان وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان

کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق ڕایگەیاند: تا ئێستا زیاتر لە 771  هەزار کەس ناوی خۆیان بۆ کارمەندی سەر سندوق تۆمار کردووە. هەینی 18ـی تەممووزی 2025، کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە دا، بە پێی نوێترین ئامار، تا ئێستا 771 هەزار و 655 کەس، بۆ هەڵبژاردنی تشرینی دووەمی ئەمساڵ، ناوی خۆیان بۆ کارمەندی سەر سندوقی دەنگدان تۆمار کردووە. کۆمیسیۆن، ڕایگەیاند: زۆرینەی ئەو کەسانەی خۆیان تۆمار کردووە وەک کارمەندی سەر سندوقی دەنگدان، دەرچووی زانکۆ و پەیمانگەکانن. هاوکات باسی لەوە کرد، زۆرترین کەس لە پارێزگای نەینەوا خۆیان تۆمار کردووە کە ژمارەیان 76 هەزار و 713 کەسە و کەمترین کەسیش لە پارێزگای موسەننایە، ژمارەکەش 15 هەزار و 719 کەسە. 9ـی نیسانی 2025، نووسینگەی ڕۆژنامەوانیی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی فیدراڵ بڵاوی کردەوە، ئەنجوومەنی وەزیران بە زۆرینەی دەنگ، 11-11-2025ـی وەکوو ڕۆژی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق دیاریی کرد.

سوپاى ئیسرائیل، ڕایدەگەیەنێت ڕێگەی بە چوونە ناوەوەی کاتی هێزە ئەمنییەکانی سوریا داوە بۆ ناو پارێزگای سوەیدا، بۆ ماوەیەکى کاتى، سەرەڕاى ڕێککەوتن و ئاگربەست بەڵام هێشتا دۆخى شارەکە ئاڵۆزەو شەڕو پێکدادانەکان بەردەوامن. ئەم ڕێگە پێدانە کاتییە بۆ ئەوەیە لەماوەى 48 کاتژمێرى داهاتوودا هێزە ئەمنییەکانی ناوخۆی سووریا دۆخى ئاڵۆزو شەڕى پارێزگاکە هێوربکەنەوەو ئاگربەستی تەواوەتى لەنێوان دروز و هۆزەکاندا بچەسپێنن. لە دوای ڕووخانی ڕژێمى ئەسەدەوە، شەپۆلی کوشندەى  توندوتیژی تائیفی لەزۆربەى  ناوچەکانى سوریا ڕوویانداوە، لە مانگی ئازاری ساڵی ڕابردوودا سەدان عەلەوی کوژران. لە مانگی نیسانی ساڵی ڕابردووش لە شاری جەرامانا لە باشووری ڕۆژهەڵاتی دیمەشق شەڕ لەنێوان چەکدارانی سوننە و دروزە چەکدارەکان ڕوویدا و ناوچەکانی دراوسێشی گرتەوە. لە دەوروبەرى شارى سوەیدا جارێکى دیکە شەڕو پێکدادانى چەکدارى لەنێوان چەکدارانى بەدو بە پاڵپشتیى هۆزەکان لەبەرامبەر گرووپە چەکدارەکانى دروزەکان دەستیپێکردەوە و نەتەوەیەکگرتووەکانیش داواى لێکۆڵینەوە دەکات. دواى بەدواى ئەوەى ئەنجوومەنى هۆزەکانى سووریا ئامادەباشیی گشتیی بۆ پشتیوانیی چەکدارانى بەدو راگەیاند، هەزاران چەکدارى هۆزەکان دەستیان بە هێرش بۆ سەر شاری سوەیدا کرد. بەگوێرەى سەرچاوە میدیاییەکان دەستیان بەسەر ژمارەیەک گوند و شارۆچکەدا گرتووە، دیارترینیان شارۆچکەی "مەزرەعەیە" و لە لای باکووری رێگای دیمەشقیشەوە لە سوەیدا نزیکبوونەتەوە. لە بەیانیى ئەمڕۆوە (18ی تەمموز) تاوەکو ئێستا لە چەندین بەرەى دەوروبەرى سوەیدا شەڕ و پێکدادانى توند بەردەوامە.

  وتەبێژی کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی هەرێمی کوردستان(ئەپیکۆر) جەخت لەسەر ئەوەدەکاتەوە، داواکارییەکانی پێشویان نەگۆڕدراون، گرەنتی شایستە داراییەکان لەگەڵ بەدەستگەیشتنى نووسراوی فەرمی، تاکە رێگەیە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتى کوردستان. مایڵز کاگینز وتەبێژی کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی هەرێمی کوردستان(ئەپیکۆر) رایگەیاند، بۆ هەناردەکردنەوەى نەوت چاوەڕوانن نووسراوى فەرمیى رێککەوتنى نێوان هەولێر و بەغدادیان بە دەستبگات. وتەبێژی ئەپیکور ئەوەشی خستوەتەڕوو بە هۆی هێرشەکانەوە  بەشێوەیەکی کاتی کارەکانمان لە کیڵگە نەوتییەکاندا وەستاندووە، کۆمپانیاکانیشمان پێداچوونە بە رێکاری سەلامەتی و ئاسایشی کێڵگەکان دەکاتەوە لەکاتێکدا بە شێوەی کاتی کارەکانی بەرهەمهێنانی نەوتمان راگرتووە. دوێنێ پێنجشەممە 17ـی تەممووزی 2025، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق کۆبوونەوەیەکی نائاسایی ئەنجامدا، کۆبوونەوەکە تایبەت بوو لە لێکتێگەیشتنە نوێیەکەی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵ، کە دوێنێ ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێم پەسەندی کرد.

ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ ڕایگەیاندووە کە تاران چەک بۆ حزبوڵای لوبنانی بە ئۆتۆمبێلی بچووک لە ڕێگەی سووریاوە دەنێرێت، دوای ئەوەی پێشتر بارهەڵگری بۆ قاچاخچێتی بەکاردەهێنا. بەگوێرەی ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ" ئێران تووشی شکستێکی گەورە بوو کاتێک ئیسرائیل سەرکردە باڵا سەربازییەکانی کوشت و ئەمریکا هێرشی کردە سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی، بەڵام شێوازێکی دەستبەسەرداگرتنی چەکی بەنرخ نیشانی دەدات کە تاران هەوڵی نوێ دەدات بۆ پڕچەککردنی میلیشیا هاوپەیمانەکانی لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. هێزە هاوپەیمانەکانی حکومەتی یەمەن کە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دانی پێدانراوە، ئەم هەفتەیە دەستیان بەسەر بارێکی گەورەی موشەک، پارچەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و کەلوپەلی دیکەی سەربازیدا گرت کە بۆ گروپە یاخیبووە حوسییەکان لە کەناراوەکانی دەریای سوور نێردرابوو.  حکومەتی نوێی سوریاش ڕایگەیاندووە کە دەستی بەسەر ژمارەیەک باری چەکدا گرتووە، لەنێویاندا موشەکی گراد—کە لە سیستەمی موشەکهاوێژی فرەلولەیی سەر بارهەڵگر بەکاردێت—لەسەر سنوورەکانی لەگەڵ عێراق و لوبنان. سەبارەت بە لوبنان، سوپا دەستی بەسەر ئەو بارانەدا گرت کە لە ڕێگەی سنووری سووریاوە هێنرابوونە ناوەوە و مووشەکی دژە تانکی ڕووسییان تێدابوو کە بە یەکێک لە چەکە پەسەندەکانی میلیشیاکانی حزبوڵڵا دادەنرێت. هه‌وڵه‌كانی ئێرانیش بۆ گواستنه‌وه‌ی چه‌ك بۆ حزبوڵڵا به‌رفراوان بوون، حزبوڵڵا ناچار بوو پایزی ڕابردوو ئاگربه‌ستێک بكات دوای هێرشێكی ئیسرائیل كه‌ كرده‌وه‌ی نهێنی و هێرشی ئاسمانی و دزه‌كردنی زه‌مینی له‌خۆگرتبوو، كه‌ بووه‌ هۆی له‌ناوبردنی زۆربه‌ی كۆگاكه‌ی و كوشتنی ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ سه‌ركرده‌كانی. مایكڵ كرداش، جێگری پێشووی سه‌رۆكی یه‌كه‌ی پووچه‌ڵكردنه‌وه‌ی ته‌قه‌مه‌نی له‌ پۆلیسی نیشتمانی ئیسرائیل وتی: "له‌ مانگه‌كانی دواییدا زیادبوونێكی به‌رچاو له‌ هه‌وڵه‌كانی قاچاخچێتی هه‌یه‌، چ له‌ ڕێگه‌ی سووریاوه‌ بێت یان له‌ناوخۆیه‌وه‌، به‌ ئاراسته‌ی حزبوڵڵا له‌ لوبنان. فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریکا (CENTCOM) کە بەرپرسە لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەها ڕاپۆرتی دا کە ئەمە گەورەترین دەستبەسەرداگرتنی چەکی ئاسایی و پێشکەوتووی ئێران بووە لە لایەن هێزی  نیشتمانییەوە کە بریتین لە ٧٥٠ تۆن مووشەکی کروز، مووشەکی دژە کەشتی و دژە فڕۆکە، سەری جەنگی، پێکهاتەکانی ڕێنمایی و بزوێنەری فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.

  گیدیۆن ساعر، وەزیری دەرەوە، ڕایدەگەیەنێت فەرمانیداوە بە گواستنەوەی بەپەلەی هاوکارییە مرۆییەکان بۆ دروزەکان لە سویدا، ئەمەش لەبەر ڕۆشنایی هێرشەکانی ئەم دواییە و دۆخی جددی ناوچەکە. پاکێجی هاوکارییە ماددیەکان لە بودجەی وەزارەتی دەرەوە دەدرێت و هاوکات پاکێجی خۆراک و کەرەستەی پزیشکی و کیتی فریاگوزاری سەرەتایی و دەرمان لەخۆدەگرێت. کەناڵى ١٤ى ئیسرائیل بڵاویکردەوە، بارودۆخى مرۆیی سوەیدا بەهۆى شەڕو هێرشەکانى چەند ڕۆژى ڕابردوەوە زۆر خراپە، بەوهۆیەوە وەزیری دەرەوەى ئیسرائیل بەرەبەیانى ئەمڕۆ (هەینی) فەرمانیدا بەخێرایی یارمەتییە مرۆییەکان بۆ دروزەکان لە سویدا بگوازرێتەوە. ئەم یارمەتییە پەیوەستە بە پاکێجێکی پێشووی یارمەتییەوە کە وەزارەتی دەرەوە لە مانگی ئازاری ڕابردوودا گەیاندبووی بە دروزەکان لە سوریا، سەرەتای ئەم هەفتەیە لە سویدا پێکدادان لە نێوان بەدەوییەکان و دروزەکاندا ڕوویدا و هەر کە سەربازەکانی ئەحمەد شەرع گەیشتنە شوێنی ڕووداوەکەو شەڕو پێکدادانەکان پەرەی سەند. بارودۆخی جددی سویدا بووە هۆی خۆپیشاندانی کۆمەڵگەی دروز لە باکور  و داوای دەستوەردانی ئیسرائیل لە شەڕی سوریادا بکات – وەک ئەوەی بەڕاستی دواتر ڕوویدا، کاتێک هێزی ئاسمانی هێرشی کردە سەر نزیک بینای ئەرکانی گشتی سوریا لە ناوەڕاستی دیمەشق و لێدانی هۆشداری بۆ سەر کۆشکی فەرمانڕەوای سوریا. ئەمەش لەکاتێکدایە ڕوانگەی سووری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند، لانیکەم 594 کەس لە پارێزگای سوەیدای باشووری سووریا کوژراون.   رێکخراوەکە رۆژی پێنجشەممە رایگەیاند، 300 کەسی دروز لەنێو کوژراوەکاندان، کە 154یان هاووڵاتیی سڤیلن و 83 کەسیان "بەبێ دادگاییکردن لەلایەن ئەندامانی وەزارەتەکانی بەرگری و ناوخۆوە لە سێدارە دراون".   تووندوتیژییەکان بوونەتە هۆی گیانلەدەستدانی 257 کارمەندی حکومەت و 18 چەکداری دەشتەکی، لەگەڵ سێ ئەندامی عەشیرەتە دەشتەکییەکان "کە بەبێ دادگاییکردن لەلایەن چەکدارانی دروزەوە لە سێدارە دراون".

  سەرچاوەیەک لە نووسینگەی سودانی ڕاگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو بەغداد مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت و کێشەی لەگەڵ “هەژماری من”یش نییە. سەرچاوەکە ئەوەشى وت، لە کۆبوونەوەى دوێنێى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بڕیاردراوە، سەرەتای هەفتەى داهاتوو مووچەى مانگى پێنج بنێردرێت و بۆ مووچەى مانگى شەش، چاوەڕێى هەرێمى کوردستان دەکرێت بۆ هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمی کوردستان لەرێگەى کۆمپانیاى سۆمۆ و ناردنى 240 ملیار دینار لە داهاتى ناوخۆى مانگەکانى پێنج و شەش بۆ بەغداد. گوتیشى، لەبارەى پرۆژەى هەژمارى منەوە، حکومەتى عێراق هیچ کێشەیەکى نییە و مووچەخۆران دەتوانن لەڕێگەى هەژمارى منەوە مووچەکانیان وەربگرن. دوێنێ، ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق لە کۆبوونەوەى نائاسایى خۆیدا، لێکتێگەیشتنی نێوان هەولێر و بەغدادی لەبارەی مووچە و نەوتەوە پەسەندکرد و بڕیارى ناردنى مووچەى مانگى پێنجی دا. پێشتر، بەرپرسێکى باڵا لە وەزارەتى دارایی هەرێمى کوردستان بە زوومى راگەیاند، ئامادەکارییان بۆ دابەشکردنى مووچە کردووە، هەرکات بەغداد پارە بنێرێت راستەوخۆ دەست بە دابەشکردنی مووچە دەکەن.

ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ئەحمەد شەرع سەرۆک کۆماری سوریا ئەنجامداو ڕایگەیاند هێرشەکانى ئیسرائیل قبوڵکراو نییەو بوەتە هەڕەشە بۆ سەرناوچەکە. ئێوارەى ئەمڕۆ پێنج شەممە، سەرۆکایەتی کۆمار ڕاگەیەندراوێکى بڵاوکردەوەو ئاماژەی بەوەکردوە، لە میانی پەیوەندییە تەلەفۆنەکەیدا ئەردۆغان و شەرع دوایین دۆخی سوریا دوای هێرشەکانی ئیسرائیل تاوتوێ کراوە. ئەردۆغان ڕایگەیاندوە، هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر سوریا قبوڵکراو نین، دەستدرێژی ئیسرائیل مەترسی بۆ سەر تەواوی ناوچەکە دروست دەکات و تورکیە بەردەوام دەبێت لە پشتیوانیکردنی گەلی سوریا، وەک ئەوەی تا ئێستا کردوویەتی. ناوبراو جەختى لەسەر ئەوەشکردوەتەوە کە تورکیا پێشوازی لەو ڕێککەوتنە ئاگربەستە دەکات کە لەگەڵ دروزەکان لە سوریا کراوە. هەروەها شەرع سەرۆک کۆماری سوریا سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ ئەردۆغان دەربڕی بۆ پاڵپشتی لە پاراستنی یەکێتی سیاسی و دەستەبەرکردنی یەکپارچەیی خاک و پاراستنی سەروەری لە سوریا. ڕۆژی چوارشەممە، ئیسرائیل هێرشی توندی بۆ سەر دیمەشق دەستپێکرد و بارەگاکانی وەزارەتی بەرگری و ناوچەکانی نزیک کۆشکی سەرۆکایەتی لە پایتەختی سوریای کردە ئامانج، ئەمەش دوای پەرەسەندنی توندوتیژییەکان لە پارێزگای سویدای باشووری سوریا. دوای هێرشێکی خوێناوی بۆ سەر هاووڵاتییانی سڤیل لە پارێزگای سوێدا، سەرۆکایەتیی رۆحیی موسڵمانە یەکتاپەرستەکان (دروزەکان) رۆژی پێنجشەممە 17-07-2025، ماتەمینیی گشتی لە پارێزگاکە راگەیاند و سوێدای وەک "ناوچەیەکی کارەساتبار" ناساند.   لە راگەیێندراوێکدا کە ئاراستەی "ئازادیخوازانی سوێدا" کراوە و واژۆی سەرۆکایەتیی رووحیی دروزەکانی لەسەرە، سەرکۆنەی هێرشەکە کراوە و بە "هێرشێکی ترسنۆکانە" ناوی دەبات کە لەلایەن "رێکخراوێکی تیرۆریستیی تاوانکارەوە کراوە، کە هیچ پەیوەندییەکی بە مرۆڤایەتییەوە نییە."   رووداوەکانی سوەیدا، رۆژی شەممە لە رفاندنی گەنجێکی دروزی لەلایەن گرووپێکی چەکدارەوە دەستیپێکرد، دواتر سەری کێشا بۆ جوڵاندنی هێز لەلایەن حکومەتی ناوەندەوە، ئەمەش رووبەرووبوونەوەی سوپا و چەکدارانی دروزی لێکەوتەوە.   لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە، "بە دڵێکی شکاو و فرمێسکێکی وشکنەبوو، هەواڵی شەهیدبوونی کوڕان و براکانمان رادەگەیەنین کە بوونە قوربانیی کارەساتێکی خوێناوی."   بەپێی ئامارەکان زیاتر لە 350 کەس لە هەردوولا کوژراون، هێزەکانی حکومەت بە کۆمەڵکوژکردنی دروزەکان تۆمەتبار دەکرێن، هەروەها بەشێک لە گرووپە چەکدارەکان بەوە تۆمەتبار دەکرێن، کە سوکایەتییان بە پیرۆزییەکانی دروز کردووە.   سەرۆکایەتیی رۆحیی دروزەکان دوای پاککردنەوەی ناوچەکە لە چەکدارەکان، بە فەرمی رایگەیاند: "سوێدا شارێکی کارەساتبارە و برینەکانی قورسن، بۆیە ماتەمینیی گشتی رادەگەیەنین وەک وەفایەک بۆ گیانی پاکی شەهیدەکانمان." لەلایەکى دیکەوە بەپێى ئامارەکانى ڕوانگەى سوریی بۆ مافەکانى مرۆڤ، لە بەیانی یەكشەممە 13ی تەموزەوە، 516 كەس لە سوریا كوژراون، بەهۆی شەڕو گولـلەبارانكردن و بۆردومانی ئیسرائیلەوە. كوژراوەكان بەمشێوەیە دابەشبوون:   _ 150 كوژراون لە خەڵكی پارێزگای سوەیدا، لەنێویاندا 71 كەسیان مەدەنی بوون، 4 منداڵ و 4 ژن لەناو كوژراوەكاندا هەن. _ 261 كەس لە هێزەكانی سەربە وەزارەتی بەرگریی و ئاسایشی گشتیی كوژراون، لەنێویاندا 18 كەسی سەربە هۆزەكان هەن. _ 15 كەس لە هێزەكانی هەردوو وەزارەتی بەرگریی و ناوخۆ بەهۆی بۆردومانەكانی ئیسرائیلەوە كوژراون.  _ 3 كوژراوی تر هەن كە یەكێكیان ژنێكەو دوانەكەی تر ناسنامەیان نادیارە، كە ئەوانیش بەهۆی هێرشی ئیسرائیلەوە بۆسەر بارەگای وەزارەتی بەرگریی كوژراون.  _ بەهۆی پێكدادانەكانی (سوەیدا)وە رۆژنامەنوسێك كوژراوە.  _ 83 كەس كە لەنێویاندا 4 ژن و پیرە پیاوێك هەیە، بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەلایەن هێزەكانی وەزارەتی بەرگریی و ناوخۆوە گولـلەباران كراون.  _ 3 كەسی سەربە هۆزەكان كە لەنێویاندا ژنێك و منداڵێك هەیە لەلایەن چەكداری دروزەكانەوە گولـلەباران كراون.

  سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەدوای خەرجکردنی مووچەی مانگی پێنج لەلایەن ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق رایگەیاند، پێشوازی لەو هەنگاوە دەکەن، "هەرێمی کوردستان هەموو نەرمییەکی نواند و هەموو پابەندییەکانی خۆی جێبەجێکرد." دەقی پەیامەکەی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان:   پەیامێک لە سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە   دوای ئەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە پێناو بەرژەوەندی و کەمکردنی فشار  لە سەر خەڵکی کوردستان، هەموو نەرمییەکی  نواند و پابەندییەکانی خۆی بە تەواوی جێبەجێ کرد و دوای هەوڵ و گفتوگۆیەکی زۆر ، ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵیش ، ڕەزامەندی لەسەر لەیەکتێگەیشتنی هاوبەشی نێوان هەردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و فیدراڵ دا. پێشوازیی لەو هەنگاوە دەکەین و چاوەڕوانین حکومەتی فیدراڵ ، مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان بنێرێت.   پێزانینێکی زۆرم بۆ خۆڕاگری و پشوودرێژیی خەڵکی کوردستان هەیە، هەروەها سوپاسی ماندووبوونی هەموو کەس و لایەنێکیش دەکەم کە هەوڵیان بۆ چارەسەرکردنی کێشەی مووچە داوە و بەردەوام هاوکار و پاڵپشتمان بوون.  هیوادارم مووچە و شایستە داراییەکان، کە مافێکی ڕەوای خەڵکی کوردستانە ، چیتر تێکەڵی هیچ کێشە و ناکۆکییەک نەکرێت و لە چوارچێوەی دەستوور و بە ڕێزگرتن لە ڕێککەوتنەکان، کێشەکانمان چارەسەر بکەین.   هەروەها دەبێ کۆتاییش بەو هێرشانە بێت کە دەکرێنە سەر هەرێمی کوردستان و بە تایبەتیش کێڵگە نەوتییەکان. هیوادارین حکومەتی فیدراڵ، هاوکار بێت لە دۆزینەوری ئەو تێکدەرانە و گرتنەبەری ڕێکاری یاسایی لە دژیان.    مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان 2025/7/17