ئەمشەویش چوارچێوەی هەماهەنگی کاندیدی سەرۆکوەزیرانی یەکلایی نەکردەوە

هاوڵاتی ئیبراهیم کاڵن، بەڕێوبەری دەزگای هەواڵگریی تورکیا (میت)، لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی قەتەر و بەڕێوبەری دەزگای هەواڵگریی گشتی میسر لە قاهیرە لەبارەی قۆناغی دووەمی ئاگربەستی غەززە و "پێشێلکارییەکان"ـی ئیسرائیل کۆبوویەوە. بەگوێرەی میدیای تورکیا، کاڵن لە قاهیرەی پایتەختی میسر لەگەڵ شێخ عەبدولڕەحمان ئالسانی، سەرۆکوەزیرانی قەتەر و حەسەن ڕەشاد، بەڕێوەبەری دەزگای هەوڵگریی گشتی میسر کە وەک نێوەندگیر ئامادەبوو باسیان لە قۆناغی دووەمی ئاگربەستی غەزە کردووە و جەختیان لەوە کردووەتەوە هەوڵەکانیان چرتڕ بکەنەوە بۆ چەسپاندنی ئاگربەستی غەزە. ئاگربەستی غەزە بە سەرکردایەتی ئەمریکا و نێوەندگیری میسر و قەتەر لە مانگی رابردوو چووە بواری جێبەجێکردنەوە دوای دوو ساڵ لە جەنگی غەزە کە بووە هۆی کوژرانی نزیکەی ٧٠ هەزار کەس لە غەززە و هەزار و ٢٠٠ کەس لە ئیسرائیل. میدیای تورکیا دەڵێت، لە کۆبوونەوەکەدا باس لە "پێشیلکارییەکان"ـی ئیسرائیلش لە کەرتی غەززە کراوە. ئەو بەرپرسانە رێککەوتوون لەسەر ئەوەی بەردەوامی بدەن بە هەماهەنگی و هاورییەکانیان بۆ ناوەندی هەماهەنەگی سەربازی مەدەنی. ناوەندی هەماهەنگی سەربازیی مەدەنی لە مانگی 10ـی ئەمساڵ بە سەرکردایەتی ئەمریکا دامەزراوە وەک بەشێک لە رێککەوتنی ئاگربەست مەبەستی هەماهەمنگیکردن لە جێگرکردنی رێککەوتنەکە و گواستنەوەی هاوکارییە مرۆییەکان بۆ نێو غەزە.

عەبدوڵا ئۆجەلان ئاشکرایە کە ژنبوون سەختە، ڕزگاریش ئاسان نییە بەڵام ژن دەبێت بە بوێرییەوە ئەنجامی بدات، لەپێناو دەرکردنی خەنجەری سەروەربوونی پیاوسالاری کە لە پشتی مرۆڤایەتیدایە، هاوکات ژیانێکی ئازاد و دیموکراتیک دامەزرێت، کە ژن پێشەنگایەتی بکات. بەبۆنەی ٢٥ـی نۆڤەمبەر ڕۆژی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لە دژی ژنان، لە ئیمراڵییەوە ڕێبەر ئاپۆ پەیامێکی نوێی بڵاوکردەوە. دەقی پەیامەکەی عەبدوڵا ئۆجەلان بەمجۆرەیەوە: “کۆمەڵگا بە تەنها بنکێکی چینایەتی نییە بۆ یەک چین، بەڵکو کۆمەڵگا گۆڕەپانێکی تێکۆشانی شەڕی فرەییە مێژوویی و ڕەگەزییە، لە گەلێک چینوتوێژ پێکدێت، گەورەترین و سەرەتاییترین کێشەی مرۆڤایەتی شۆڕشی دژبەیەکە، کە بە کۆیلەکردنی ژن دەستی پێکرد و هێرشی کردە سەر ئەو بەکۆمەڵگابوونەی کە بە ڕۆڵی ژن دامەزراوە، توندوتیژی خێزانیی و کوشتنی ژنان و فشاری باوکسالاری کە هەیە، هەموویان نیشانە و بەردەوامی ئەم هێرشە مێژوییەیە. پێکهاتەی “کاستیک” کە هێرشی کردە سەر کۆمیناڵبوون و ئەو بەکۆمەڵگابوونەی کە بە ڕۆڵی ژن دامەزراوە، دواتر لە میزۆپۆتامیا گۆڕا بۆ ئەنجوومەنی خوداکان (ڕاهیبەکانی سۆمەر) و لەوێشەوە گۆڕا بۆ فیرعەون و پاشاکان، بەم ڕەنگە فشاری باوکسالاری لەسەر کۆمەڵگا درێژەی بەخۆیداوە. ئەمڕۆ ژن بەنرخترین کاڵای سەرمایەدارییە. جەستەیان دەخرێتە بازاڕەوە، هەر کەسایەتییەکانیان دەخرێتە بازاڕەوە. تەنانەت ڕۆحیشیان داگیرکراوە، لەلایەن مرۆڤەکانەوە داگیرکراوە. ژنان بەو خەنجەری کۆیلایەتیەوە دەژین کە لەلایەن بیرکردنەوەی پیاوسالارییەوە خراوەتە پشتیانەوە. کۆمەڵگای پیاوسالاری کە شەڕێکی شارستانی دروستکردووە کە هەزاران ساڵ دەخایەنێت، پلەبەندی و توندوتیژی و ململانێ بەرهەم دەهێنێت. شارستانیەتی پیاوانی ژێر دەسەڵاتی دەوڵەت زمان و بەرهەمهێنان و جەستە و دواجاریش هەموو کۆمەڵگای ژنی لێسەندووەتەوە. بەبێ داننان بەم واقیعە، هەنگاو بەرەو ئازادی ناگیرێت.  ئەو کێشانەی کە سیستمی پیاوسالاری بەسەر ژناندا دەسەپێندرێت، دەبێ تێبگەن و چارەسەر بکرێن. بە لەبەرچاوگرتنی ژنکوژی، توندوتیژی خێزانی، توندوتیژی دژی ژنان، جیاکاری و ئیستغلالکردن، ئاستی کۆیلەکردن زۆر لەوە زیاترە کە مرۆڤ بیری لێدەکاتەوە. ژنان بە تەواوی دابەزینیان بەخۆوە بینیوە. واقیعەکەیان شێواوە. ئەو پاژنەی پێ و ئەڵقەی لووت ناسراوەی کە ژنان وەک زەڕەنگەری لەبەریان دەکەن، هەموویان لە مێژووەوە تا ئێستا وەک نیشانە و شوێنەواری کۆیلایەتی گوازراونەوە. لە مۆدێرنیتی سەرمایەداریدا، کۆیلەکردنی مێینە زیاتر قووڵتر بووەتەوە، سیستەمەکەش ژنی گۆڕیوە بۆ زینە و کەرەستەی بازاڕکردن. بۆ ڕزگاربوون لەم کۆیلایەتییە سیستماتیکە و گەیشتن بە ڕزگاری، تەرکیز و ڕێکخستنی قووڵ پێویستە.  هیچ بزووتنەوەیەکی ڕزگاریخوازی کۆمەڵایەتی کە ئازادی ژن ناوەند نەکات، ناتوانێت شۆڕشێکی ڕاستەقینە بێت. پەیوەندی نێوان ژن و پیاو بە ترسناک دەزانم. ئێمە ئەم پەیوەندیانەمان بە گرنگیدان بە ئازادی ژنان شیکردۆتەوە. بەشێکی زۆری کارەکانمان لە خوێندنی ژنان پێکدێت. چارەسەرکردنی پەیوەندی و دژایەتییەکانی نێوان ژن و پیاو زۆر گرنگە. ئێمە بە قووڵی شیکاریمان بۆ ئەو هەژموونی پیاوانە کردووە کە ڕێگری لە ئازادی ژنان دەکات و ژنان لە هەموو ڕوویەکەوە کۆیلە دەکات. ئێمە کۆمەڵناسی ئازادیمان پەرەپێداوە. ڕوونە کە ژن بوون قورسە و ڕزگاری ئاسان نییە، بەڵام ژنان دەبێ بوێری ئەوە بکەن. دەبێت خەنجەری هەژموونی پیاوانە دەربهێنن کە لە پشتی مرۆڤایەتیدا نوقم بووە و پێشەنگایەتی بنیاتنانی ژیانێکی یەکسان و ئازاد و دیموکراسی بکەن.  عەبدوڵڵا ئۆجالان”

چوارچێوەى هەماهەنگى شیعەکان پێوەرەکانى دیاریکردنى کاندیدى سەرۆک وەزیرانى داهاتووى دیاریکرد و پەیامێکیشى ئاڕاستەى لایەنە سوننیەکان کرد. چوارچێوەى هەماهەنگى لەکۆبوونەوەیەکدا لەماڵى هادى عامرى پێوەرە سەرەکییەکانى بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران و میکانیزمی هەڵبژاردنی کاندیدى تاوتوێکرد، کە پێکهاتوون لە لێهاتوویی و دەستپاکی و توانای بەڕێوەبردنی وڵات و رووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکانی قۆناغی داهاتوو، ئەوەش بەپێی راگەیەنراوى کۆتایی کۆبوونەوەکە کە دەست “سبەى” کەوتووە. هەروەها ئامادەبووان پێداچوونەوەیان بەو راپۆرتە کرد کە لەلایەن هەردوو لیژنەی چوارچێوەوە لە کۆبوونەوەی پێشوودا پێشکەشکرابوون. رێککەوتن کرا کە ئەو لیژنانە درێژە بەکارەکانیان بدەن و ئەرکەکانیان لە هەڵسەنگاندنی کاندیدەکان تەواو بکەن. چوارچێوەی هەماهەنگی هەروەها پیرۆزبایی لە پێکهێنانى ئەنجومەنی سیاسی نیشتمانی سوننەکان کرد و جەختیکردەوە، ئەم هەنگاوەی ئاماژەیەکى ئەرێنییە بەرەو بەهێزکردن و یەکخستنی دیدگا نیشتمانییەکان. هاوکات پابەندبوونی تەواوی خۆی بە مەرجە دەستوورییەکان و ماوەى دیاری بۆ پێکهێنانی حکومەتی داهاتوو دووپاتکردەوە. چوارچێوەی هەماهەنگی ئەمڕۆ خۆی لە دۆخێکی هەستیارى سیاسیدا دەبینێتەوە، دۆخێک کە لەهاوشێوەى دۆخى ساڵى 2020 دەچێت، لەگەڵ بوونى دۆناڵد ترەمپ لە کۆشکى سپى و فشارەکانى بۆ دیاریکردنى کەسێک بۆ سەرۆک وەزیران لەدەرەوەى گروپەچەکدارەکان. دیمەنی ناو "چوارچێوەی هەماهەنگی" زیاتر لە جاران ئاڵۆزتر دەردەکەوێت و زۆرى ژمارەی هێزە براوەکانی ناو هاوپەیمانی شیعە ئەرکی هەڵبژاردنی سەرۆک وەزیرانی داهاتوو ئاڵۆزتر دەکات.  ئێستا چوارچێوەى هەماهەنگى لە ٢٢ لایەن پێکدێت کە بەسەر نۆ هاوپەیمانی گەورەدا دابەشبووە و هەریەکەیان رۆڵیان دەوێت لەدیاریکردنى سەرۆک وەزیراندا. بەپێی پێشبینییە سەرەتاییەکان، رەنگە لە باشترین حاڵەتدا ڕاگەیاندنی ناوی سەرۆک وەزیران تا کۆتایی ئەمساڵ دوابکەوێت، لەگەڵ ئەگەری درێژبوونەوەی گفتوگۆکان تا شوباتی ٢٠٢٦. فرەیی و بۆچوونە ناکۆکەکانی ناو هاوپەیمانی شیعە رەنگدانەوەی ڕادەی دابەشبوونە. دوو لیستی جیاوازی ئەندامان بۆ ئەو دوو لیژنەیەی کە چوارچێوە پێکیهێناوە سەریان هەڵداوە. یەکەمیان چاوپێکەوتن لەگەڵ کاندیدەکان بۆ سەرۆک وەزیران دەکات، دووەمیان تایبەتە بە بەڕێوەبردنی گفتوگۆ لەگەڵ لایەنە سیاسییەکانی دیکە. دوای زیادکردنی مستەفا کازمى و موحسین مەندەلاوی و فەیسەڵ نائیلی (ئەندامی پێشووی پەرلەمان و سەرۆکی دەزگای شەهیدان)، ژمارەی ئەو کاندیدانەى کە بۆ پۆستى سەرۆک وەزیران بڵاوبوونەتەوە، بۆ 13 کاندید بەرزبووەتەوە. لیستەکەى پێشتر 10 کاندیدی تێدابوو، لەنێویاندا: نوری مالیکی، محەمەد شیاع سودانی، قاسم ئەعرەجی، عەبدولئەمیر شەمەری وەزیری ناوخۆ.  قەیرانی هاوپەیمانی زیاتر ئاڵۆزتر دەبێت بەهۆی سەختی جیاکردنەوەی قەوارە سیاسییەکان لە کوتلە چەکدارەکان. هاوپەیمانی شیعە، لە ستراتیژی هەڵبژاردنی ئەم دواییەیدا، بۆ دەستەبەرکردنی قورسایی هەڵبژاردن، پشتی بە هاوپەیمانی لەگەڵ گروپەچەکدارەکان بەستبوو.

بەگوێرەی ئاژانسی هەواڵی ANA، بە پشتبەستن بە ئاژانسی ڕۆیتەرز، وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا ڕایگەیاندووە، عەراقچی ڕۆژی چوارشەممە 26ی ئەم مانگە لەگەڵ هاوتا فەرەنسییەکەی لە پاریس کۆدەبێتەوە. بەگوێرەی ئەو وەزارەتە، ژان نویل بارۆت، وەزیری دەرەوەی فەرەنسا سبەی چوارشەممە لە پاریسی پایتەختی فەڕەنسا سەبارەت بە پرسە دووقۆڵییەکان و پرسە ناوچەییەکان و بەرنامەی ئەتۆمی ئێران لەگەڵ هاوتا ئێرانییەکەی گفتوگۆ دەکات. دەزگای دیپلۆماسی فەرەنسا ئیدیعای کرد کە ئەم سەردانە دەرفەتێکە بۆ داواکردن لە ئێران پابەندی بەڵێنەکانی لەگەڵ ئاژانس و دەستپێکردنەوەی هاوکاری لەگەڵ ئەو دامەزراوەیە. بەگوێرەی ڕاپۆرتی ئانا، ئەمە لە کاتێکدایە کە وەزارەتی دەرەوەی ئێران باس لەوە دەکات کە هیچ بنبەستێک لە نێوان ئەم وڵاتە و ئاژانسدا نییە و پەیوەندی نێوان ئەو دووانە پێویستی بە نێوەندگیری و نێوەندگیری نییە. بەڵام بەڕێوەبەری گشتیی ئاژانسەکە، ڕافائیل گرۆسی، بە بیانووی دەستڕاگەیشتن بە شوێنە ئەتۆمییە بۆردومانکراوەکان، ئێران تۆمەتبار دەکات بە جێبەجێکردنی هەڵبژێردراوی NPT. بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی لە جێبەجێکردنی ئەرکەکانی بەرامبەر بە ئێران بە شێوەیەکی هەڵبژێردراو هەڵسوکەوتی نەکرد؟ بۆچی دەزگای چاودێری ئەتۆمی نەتەوە یەکگرتووەکان خۆی لە ئیدانەکردنی دەستدرێژییە سەربازییەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران کە لەژێر پارێزبەندیدا بوون، خۆی بدزێتەوە؟ پێویستە بگوترێ کە عەرەقچی کە بۆ بەشداریکردن لە کۆڕبەندی مەسقەت لە شاری مەسقەتی پایتەختی عومانە، سبەی سێشەممە ٢٥ی کانوونی دووەم بەشداری لە کۆبوونەوەی ساڵانەی ڕێکخراوی قەدەغەکردنی چەکی کیمیایی لە لاهای پایتەختی هۆڵەندا دەکات. بە گوتەی ئانا، پێشتریش ڕۆژی یەکشەممە، ئیسماعیل باغایی، وتەبێژی دەزگای دیپلۆماسی، لە کۆبوونەوەی هەفتانەی خۆیدا، لە وەڵامی پرسیارێک سەبارەت بەوەی ئایا عەراقچی لە سەفەرەکەیدا بۆ هۆڵەندا لەگەڵ نوێنەرانی ترۆیکا کۆدەبێتەوە، ڕایگەیاندووە کە پلانێکی لەو شێوەیە لە ئێستادا ئامادە نەکراوە.

سەرچاوەیەک لە چوارچێوەی چوارچێوەی هەماهەنگی، ئاشکرای كردووە، ئەمڕۆ سەرکردەکانی چوارچێوەکە کۆبونەوەیەکی گرنگ لە ماڵی هادی عامری، ئەمینداری گشتی رێکخراوی بەدر ئەنجامدەدەن. ئەو سەرچاوەیە بە ماڵپەری "الجبال"ی راگەیاندووە: ئێوارەی ئەمڕۆ سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی لە ماڵی عامری کۆبونەوەیەکی گرنگ ئەنجامدەدەن بۆ تاوتوێکردنی دواین کاری لیژنەی تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆک وەزیرانی داهاتوو، ئەو ناوانەی کە پێشکەش کراون، لەگەڵ ئاستی گونجانی ئەو تایبەتمەندییانەی لە دوایین کۆبونەوەی چوارچێوەکەدا دانراون. ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشکردووە: سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی تاوتوێی ئەنجامی سەردانەکەی نوری مالیکی، سەرۆکی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بۆ هەولێرو کۆبونەوەکانی لەگەڵ بەرپرسانی كورد دەكەن سەبارەت بە پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراق، هەروەها دەرئەنجامی سەردانەکانی دیکەی نێوان سەرکردەکانی چوارچێوەكەو کەسایەتییە سیاسییەکانی دیکەی عێراق.

بڕیارە ئەمڕۆ شاندی کۆمیسیۆنی ئاشتی لە پەرلەمانی تورکیا لە ئیمراڵی سەردانی عەبدوڵڵا ئۆجەلان ڕێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) بکات. لە چوارچێوەی پڕۆسەی چارەسەرییدا، ئەمڕۆ شاندەکەی کۆمسیۆنی پەرلەمانی تورکیا دەچنە دورگەی ئیمراڵی بۆ کۆبوونەوە و سازدانی دیدار لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجالان ڕێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان-پەکەکە. بەپێی ئەو زانیاریانەی خراونەتەڕوو، ئەندامانی شاندەکە پێکدێن لە گوڵستان کڵیچ کۆچیگت ئەندامی فراکیۆنی دەمپارتی و فەتی یەڵدز حوسێن بایمانن. بڕیارە لەو دیدارەدا، شاندەکە گفتوگۆ لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجەلان بکەن، کۆنووسی کۆبوونەوەکەیان تاوەکوو 10 ساڵی دیکە بە نهێنی دەهێڵرێتەوە و ئاشکرا ناکرێت. ڕۆژنامەی تورکیا ئاماژەی بەوەکردوە، کە شاندەکە لەڕیگەی هێلیکۆپتەرەوە دەچنە ئیمراڵی. بیرۆكەی چوونی ئۆجەلان بۆ پەرلەمانی توركیا و پێشكەشكردنی وتەیەك دەگەڕێتەوە بۆ دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی پارتی نەتەوەیی توركیا "مەهەپە" ، كاتێك كۆتایی ساڵی رابردوو دەستپێشخەری كرد و بە تەوقەیەك لەگەڵ ئەندامانی دەم پارتی لە پەرلەمان، سەرەتای قۆناغێكی نوێی لە توركیا دەستپێكرد.

عەلی لاریجانی سکرتێری ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران لە کاردانەوە کوژرانی هەیسەم عەلی تەباتەبایی و چەند ئەندامی دیکەی حزبوڵا رایگەیاند؛ ناتانیاهۆ بەردەوامە لە هەوڵەکانی تا هەموان بەو ئەنجامە دەگەن، جگە لە روبەڕوبونەوەی راستەوخۆی ئیسرائیل چارەیەکی دیکەیان نییە.  لاریجانی لە پۆستێکیدا بە زمانی عەرەبی لە پلاتفۆرمی ئێکس،  سەرەخۆشی لە کوژرانی سەرۆکی ئەرکانی حزبوڵڵا و چەند ئەندامێکی دیکەی حزبوڵڵا کردوە  نوسیویەتی؛ "ئەوان گەشتن بەخواستەکانیان". وەزارەتی دەرەوەی ئێرانیش ئیدانەی هێرشەکەی کردوە و  لە راگەیەندراوێکدا هێرشەکەی ئیسرائیلی بە "پێشێلکارییەکی ئاشکرا"ی رێککەوتنی ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و لوبنان وەسف کردوە و رایگەیاندوە؛ "هێرشێکی دڕندانە" بوو، بۆ سەر یەکپارچەیی خاکی لوبنان و سەروەری نیشتمانیی وڵاتەکە. دوێنێ ئیسرائل رایگەیاند لە بۆردومانێکدا کەسی دووەمی حزبوڵایان کوشتوە، حزبوڵای لوبنانیش پشتڕاستی کردەوە تەباتەبایی و چوار ئەندامی دیکەی ئەو گرووپە لە هێرشەکەی ئیسرائیلدا کوژراون و 28 کەسی دیکەش برینداربوون.

سەرکردە دیارەکانی سوننە لە بەغداد کۆبوونەوە و لەسەر پێکهێنانى ئەنجوومەنى سیاسیی نیشتمانی ڕێککەوتن. کۆبوونەوەکە لە ماڵى خەمیس خەنجەر، سەرۆکى هاوپەیمانیی سیادە بوو، کە دیارترین سەرکردە سیاسییەکانی سوننە بەشداربوون و دواى کۆبوونەوەکەش ڕاگەیەندراوێکیان بڵاوکردەوە. لە ڕاگەیەندراوەکە هاتوو، لە ڕوانگەى بەرپرسیارێتى نیشتمانی و هەستکردن بە قەبارەى ئەو ئاستەنگییانەى ڕووبەڕووى وڵات بوونەتەوە، سەرکردەى هاوپەیمانێتى و حیزبە سوننییە سەرکەوتووەکان  لە هەڵبژاردن ( حیزبى تەقەدووم، حیزبى عەزم، هاوپەیمانیی سیادە، هاوپەیمانیی حەسم، حیزبى جەماهیر) بە دەستپێشخەرى خەمیس خەنجەر لە بەغداد کۆبوونەوە و تاوتوێى دواپەرەسەندنە سیاسییەکانى وڵات و ئاڵنگارییەکانى بەردەم  وڵات بەتایبەت پارێزگا سوننییەکانیان کرد. جەختیانکردەوە، لە گرنگيى یەکخستنى هەوڵەکان و کارکردن بە دیدى هاوبەش  بۆ پاراستنى سەقامگیریی سیاسى و کۆمەڵایەتى و گرەنتى مافە دەستوورییەکان و بەهێزکردنى نوێنەرایەتیی لە دامەزراوەکانى دەوڵەت. بەگوێرەى ڕاگەیەندراوەکە، حیزب و هاوپەیمانێتییە بەشدارەکانى کۆبوونەوەکە ڕێککەوتن لەسەر پێکهێنانى ئەنجوومەنى سیاسیی نیشتمانی، وەک چەترى کۆکەرەوەى هەمووان و یەکخستنى دیدگا و بڕیارەکان لە ئاست سەرجەم دۆسییە نیشتمانییە جیاوازەکان و بەهێزکردنى کارى هاوبەش لە نێوان سەرکردەکان و کوتلە سیاسییەکان، کە ببێتە مایەى خزمەتکردنى بەرژەوەندییەکانى جەماوەر و بەرزکردنەوەى ڕۆڵى سیاسى. هەروەها ڕێککەوتن لەسەر بەردەوامیدان بە کۆبوونەوەى ئەنجوومەنەکە بەشێوەى خولى و رێکخراو بە درێژایی خولى شەشەمى ئەنجوومەنى نوێنەران. سەرکردەکانى کۆبوونەوەکە جەختیانکردووەتەوە، ئەنجوومەنى سیاسیی نیشتمانى، کراوە دەبێت بەڕووى سەرجەم هاوبەشە نیشتمانییەکان و پەیوەستبوون بە بنەما کۆکەرەوەکان بۆ پاراستنى یەکپارچەیی عێراق و سەقامگیرییەکەى  و پاراستنى مافى سەرجەم پێکهاتەکان بەبێ جیاوازى.

سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ڕایگەیاند، بۆ ئەوەی ڕێگری لە حەماس و حزبوڵڵا بکەن خۆیان بنیاتبنێنەوە و ببنە هەڕەشە بۆ سەر وڵاتەکەی لە بەئامانجگرتنیان بەردەوام دەبن. یەکشەممە 23ـی تشرینی دووەمی 2025، بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە کۆبوونەوەی کابینەکەی دووپاتی کردەوە، لە هێرشکردنە سەر حزبوڵڵا و حەماس بەردەوام دەبن. باسی لەوەش کرد، لە دوو ڕۆژی ڕابردوودا سوپای ئیسرائیل چەندین جار بۆردوومانی لوبنانی کردووە و لە بەئامانجگرتنی حزبوڵڵا بۆ ئەوەی ڕێگری لە خۆ بنیاتنانەوەیان بگرین بەردەوام دەبین؛ هاوکات هەمان کار لە غەززەش دەکەین، چونکە حەماس لە پێشێلکاری ئاگربەست بەردەوامە. دوێنێ سوپای ئیسرائیل ڕایگەیاندبوو، بەهۆی ئەوەی حەماس هێڵی سنووری زەردی بەزاندبوو و هێرشی کردبوو سەر هێزەکانیان، چەندین ناوچەیان لە کەرتی غەززە بۆردوومان کرد. بەرگریی شارستانیی کەرتی غەززە ڕایگەیاندووە، لە ئەنجامی زنجیرە هێرشە ئاسمانییەکانی دوێنێ شەممەی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتەکە 21 کەس کوژراون و دەیان کەسیش برینداربوونە. دوێنێ شەممە، سەرچاوەیەک بە کەناڵی حەدەسی ڕاگەیاند: بزووتنەوەی حەماس، ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ترەمپی بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاگادار کردووەتەوە، کە ڕێککەوتنی ئاگربەستی غەززە کۆتایی هاتووە و بزووتنەوەکە ئامادەیە بۆ شەڕکردن. یەکشەممە، 23ی تشرینی دووەم 2025، سوپای ئیسرائیل، لە ڕاگەیەنراوێکدا ڕایگەیاند "کەمال ڕەزا کەرنبش، سەرکردەی حزبوڵڵا لە ناوچەی میفادوون لە باشووری لوبنان، سەرکردەیەکی دیکەی حزبوڵڵا لە ناوچەی حوولا لە باشووری ئەو وڵاتە و فەرماندەیەکی باڵای حزبوڵڵای لوبنانی لە بەیرووتی پایتەختی لوبنان کراونەتە ئامانج.

بەپێى ڕاگەیەندراوێکى بارەگاى بارزانى یەکشەممە، 23ـی تشرینی دووەم 2025، سەرۆك مەسعود بارزانی، لە پیرمام، پێشوازیی لە بەڕێز 'ئەحمد حەسن ئەحمد سلێمان شەحی' کونسوڵی گشتیی نوێی ئیمارات لە هەولێر کرد. لە دیدارەکەدا، کونسوڵی گشتیی ئیمارات لە هەولێر، سڵاو و ڕێزی سەرکردایەتیی ئیماراتی بە سەرۆک بارزانی گەیاند و پیرۆزبایی سەرکەوتنی پرۆسەی هەڵبژاردنی لە سەرۆک بارزانی کرد و هیوای خواست ئەنجامەکانی هەڵبژاردن لە خزمەت گەلی عێراقدا بیت.  هەروەها کونسوڵی گشتیی ئیمارات، ستایشی پێشکەوتن و بوژانەوەی هەرێمی کوردستانی کرد و ڕاگەیاند "وڵاتەکەی خوازیارە پەیوەندییەکانی لە بوارەکانی ئابووری و بازرگانی و تەکنەلۆجیای زانیاری و کشتوکاڵ و بوارەکانی تر، لەگەڵ هەرێمی کوردستان پەرە پێ بدات." سەرۆک بارزانی بە گەرمی بەخێرهاتنی کونسوڵی نوێی ئیماراتی کرد و هیوای سەرکەوتنی بۆ خواست و دووپاتی کردەوە، گەلی کوردستان هەمیشە ڕوانگەیەکی ئیجابی و دۆستانەیان بەرانبەر بە ئیمارات هەیە و پێشوازیی لە بەردەوامی و پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوولا کرد. پێشهات و بارودۆخی سیاسیی عێراق و ناوچەکە بە گشتی، تەوەرێکی دیکەی ئەو دیدارە بوو.

هەسەدە لە لیستێكدا ناوی حەفتا فەرماندەی بۆ دیمەشق ناردووە بۆ ئەوەی لە سوپای ئەو وڵاتە پلە و پۆستیان بۆ دیاری بكرێت، سوریاش رەزامەندی دەردەبرێت. سەرچاوەیەكی باڵای هەسەدە بە كەناڵی عەرەبیەی راگەیاندووە، لیستێكیان ناردووە بۆ دیمەشق كە ناوی 70 فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات لەخۆ دەگرێت. ئاماژەی بەوەشكردووە، بڕیارە بەپێی رێككەوتنەكانی نێوان حكومەتی سوریا و هەسەدە، ئەنجومەنی سەربازیی دێرەزوور ببێتە بەشێك لە سوپای سوریا، بە مەرجێك ناسنامە و تایبەتمەندییەكانی خۆی بپارێزێت و پلەی سەربازییان پێبدرێت. سەرچاوە باڵاكەی هەسەدە ئەوەشی خستووەتەڕوو، ئەگەر رێكارەكان و جێبەجێكردنی پلانەكان لە دێرەزوور بەباشی بەڕێوەبچن، لە داهاتوودا لە پارێزگای رەققەش هەمان پلان جێبەجێدەكرێت. هاوكات، حكومەتی سوریاش رەزامەندی لەسەر هەمواركردنەوەی ژمارەیەك بڕگەی دەستوری كاتیی دەربڕیوە، لەپێناو جێبەجێكردنی رێككەوتنەكەی 10 ی ئاداری نێوان هەردولا.

رۆژنامەی (الشرق الاوسط) لەزاری سەرچاوەیەكەوە بڵاویكردووەتەوە: رەنگە دانوستانی ئەمجارەی نێوان هێزە سیاسیەكانی عێراق هەندێك گۆڕانكاری تیادا رووبدات، كە پێشتر لە پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتەكانی پێشوودا پیادەكراوە. بەوتەی سەرچاوەکە، پێدەچێت مالیکی پێشنیازی ئەوە بکات، پۆستی سەرۆکایەتی كۆمار بدرێت بە پارتی دیموکراتی کوردستان، لەبری یەکێتی نیشتمانی کوردستان، بەپێچەوانەی نەریتی خولەكانی پێشوو، بەدووريش نازانرێت ئەمە لە بەرامبەر پاڵپشتیی هەولێر بێت بۆ داواکاری مالیکی بۆ پۆستی سەرۆکی حکومەت. ئەو سەرچاوەیە دووپاتی كردووەتەوە، دیارترین کاندید بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی ئێستایە، کە كاندیدی پارتی دیموکراتی کوردستانە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی پۆستی سەرۆکایەتی كۆمار بە شێوەیەکی نەریتی دەدرێت بە كورد، بەڵام قۆرغ نییە بۆ یەکێتی. رۆژنامەی (الشرق الاوسط) ئاشكرایدەكات،  نوری مالیکی، سەرۆکی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا، لەلایەن هێزەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە بە تەواوی سەرپشكراوە بۆ بەڕێوەبردنی دانوستانەکانی ناونانی کاندیدەكانی هەرسێ سەرۆکایەتییەکەو پشتیوانیکردن لە کاندیدەکەی بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق. رۆژنامەكە لەزاری سەرچاوە باوەڕپێکراوەکان بڵاویكردووەتەوە، ئەو کاندیدەی کە مالیکی پشتیوانی دەکات، ئێستا لە پێشەنگی ئەو ناوانەیە كە کێبڕکێی لەسەر پۆستی سەرۆک وەزیرانی داهاتووی عێراق دەكەن و پابەندیش دەبێت بە جێبەجێکردنی ئەو پێشمەرجانەی کە گەورەترین كوتلەی پەرلەمان لەسەری رێککەوتوون. حزبی دەعوەی ئیسلامی دوێنێ‌ بە کۆی دەنگ بڕیاریدا نوری مالیکی، ئەمینداری گشتی حزبەكە كاندید بكات بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران، بەڵام سەرچاوەکان جەختدەكەنەوە ئەم کاندیدکردنە تەنها بۆ بەهێزکردنی پێگەیەتی لە دانوستانەکانداو بەهێزکردنی چانسی کاندیدەکەیەتى، تا دواتر وای نیشان بدات سازش لەسەر کاندیدبونەكەی دەكات لە بەرژەوەندی كەسێكی پەسەندکراوتر كە لەبنەمادا كاندیدی خۆیەتی. سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوەشکردووە، کاندیدەکەی مالیکی رەنگە لە دەرەوەی حزبەكەی بێت و کۆدەنگییەکی بەرفراوانی بەدەستهێناوە، دوای دانوستانێكی چڕی نێوان لایەنە شیعەکان کە کورسی لە هەڵبژاردنەکاندا بەدەستهێناوەو رۆڵی هەر لایەنێکی لەناو حکومەتی داهاتوودا دیاریکردووە.

هاوپەیمانی ئاوەدانكردنەوە و گەشەپێدان، کە سودانی خۆی سەرکردایەتی دەکات، بە رەسمی رایگەیاند محەمەد شیاع سودانی کاندیدیانە  بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عیراق قوسەی مەحبوبە ئەندامی هاوپەیمانی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان ڕایگەیاند محەمەد شیاع سودانی سەرۆکی هاوپەیمانی کاندیدی ئەوانە بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق. مەحبوبە لە پۆستێکدا لە تۆڕی  "X" ڕایگەیاندووە، نوری مالیکی کاندیدی پارتی دەعوە و هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسایە بۆ سەرۆکوەزیران"، محەد شیاع سودانیش کاندیدی هاوپەیمانی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدانە بۆ ئەو پۆستە. ئەو ئەندامەی هاوپەیمانیەکەی سودانی ڕاشیدەگەیەنێت، داوا لە هێزەکانی تری ناو چوارچێوەی هەماهەنگی دەکەم کاندیدەکانی خۆیان ئاشکرابکەن.

سەرچاوەیەک ئاشکرای کردووە، حەماس واشنتنی ئاگادار کردووەتەوە، کە ئاگربەستی غەززە کۆتایی هاتووە و ئەو بزووتنەوەیە دووبارە ئامادەیە بۆ شەڕ. شەممە، 22ـی تشرینی دووەمی 2025، سەرچاوەیەک بە کەناڵی حەدەسی ڕاگەیاند: بزووتنەوەی حەماس، ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ترەمپی بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاگادار کردووەتەوە، کە ڕێککەوتنی ئاگربەستی غەززە کۆتایی هاتووە و بزووتنەوەکە ئامادەیە بۆ شەڕکردن. بە پێی هەواڵی ئەو سەرچاوەیە، بزووتنەوەکە ویتکۆفی ئاگادار کردووەتەوە، کە ڕێککەوتنی ئاگربەستی غەززە تەنیا حەماس پابەندی بووە و ئیسرائیل پابەندی نەبووە، لە کاتێکدا دەبوو ئەوانیش پابەندی بن. سەرچاوەکە باسی لەوەش کرد، بزووتنەوەی حەماس جەختی لەوە کردووەتەوە، کە غەززە هەرگیز وەک لوبنانی لێنایەت. ئەم زانیارییانە لە کاتێکدایە، هەر ئەمڕۆ هێزەکانی ئیسرائیل چەند هێرشێکی ئاسمانییان بۆ سەر غەززە ئەنجام داو و بەهۆیەوە 10 کەس کوژران. پێشتریش حەماس داوای لە وڵاتانی نێوەندگیر کردبوو، کە فشار بخەنە سەر ئیسرائیل بۆ ئەوەی پابەندی ڕێککەوتنی ئاگربەستی غەززە بێت. بزووتنەوەکە ئاماژەی بەوە کردبوو، کە ئیسرائیل ڕۆژانە بەردەوامە لە لابردنی هێڵی زەرد و پێشڕەوییکردن بەرەو ڕۆژئاوا بۆ نێو کەرتی غەززە، ئەمەش پێشێلکارییەکی ئاشکرای مەرجەکانی ڕێککەوتنی ئاگربەستە. هەورەها بزووتنەوەکە لە ڕاگەیاندراوێکدا داوای لە ئەمەریکا کردبوو، فشار بخاتە سەر ئیسرائیل بۆ ئەوەی دەست بە جێ پێشێلکارییەکانی ڕابگرێت. بزووتنەوەکە داوای ئەوەشی لە ئەمەریکا کردبوو، بەڵێنەکانی خۆی جێبەجێ بکات و ئیسرائیل ناچار بکات پابەندیی ڕێککەوتنی ئاگربەست بێت.

سەرۆک بارزانی و نوری مالکی، سەرۆکی هاوپەیمانێتی دەوڵەتی یاسا، لە کۆبوونەوەیەکدا بارودۆخی سیاسیی عێراق و ناوچەکە و قۆناغی دوای هەڵبژاردنیان تاوتوێ کرد. بەپێی ڕاگەیەندراوی بارەگای بارزانی،  ڕۆژی شەممە 22ی تشرینی دووەمی 2025 لە پیرمام سەرۆک مەسعود بارزانی پێشوازی لە  نوری مالکی سەرۆکی هاوپەیمانێتی دەوڵەتی یاسا کرد.  لە کۆبوونەوەکەدا هەردوولا باسیان لە دەرئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق و قۆناغی دوای هەڵبژاردن کرد و جەختیان لەوە کردەوە کە، پێویستە ئەنجامەکانی هەڵبژاردن بخرێنە خزمەتی خەڵکی عێراق.  هەر لە کۆبوونەوەکەدا ڕۆشنایی خرایە سەر بارودۆخی سیاسیی عێراق و ناوچەکە و هەروەها بڕیار لەسەر بەردەوامیی ئاڵوگۆڕکردنی بیروڕاکان و هەماهەنگیی نێوان لایەنە سیاسیەکانی نێو پڕۆسەی سیاسیی عێراق درا. ئەم دیدارە لە کاتێکدایە، ئەمڕۆ شەممە، 22ـی تشرینی دووەمی 2025، لە ڕاگەیەنراوێکدا کە لەلایەن هاوپەیمانێتی دەوڵەتی یاسا دەرچووە و میدیای (ئەلرابیعە) وەریگرتووە، ئاماژە بەوە کراوە: ئەنجوومەنی شوورای حزبی دەعوەی ئیسلامی بە کۆی دەنگ بڕیاری داوە، نووری مالیکی، ئەمینداری گشتیی حزب، وەک کاندیدی فەرمیی حزبەکە، بۆ پۆستی سەرۆکایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران کاندید بکات.