ئەردۆغان: هەسەدە دەبێت یەکگرتنەکەیان لەگەڵ سوریا تەواو بکەن

لە میانەی ئاهەنگی ٢٥٠ ساڵەی هێزی دەریایی ئەمریکا لە بنکەی دەریایی نۆرفۆلک، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا هۆشداریدا لەوەی وڵاتەکەی جارێکی دیکە ئێران بۆردومان دەکات ئەگەر ئەو وڵاتە بەرنامە ئەتۆمییەکەی دەستپێبکاتەوە. لە کۆبوونەوەی کارمەندانی هێزی دەریاییدا ئێوارەی ڕۆژی یەکشەممە بەکاتى ئەمریکا، دۆناڵد ترەمپ سەبارەت بە ئێران و بە وەبیرهێنانەوەی هێرشەکانی ٢٢ی حوزەیران بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئەو وڵاتە بە کەڵک وەرگرتن لە فڕۆکەی بۆمبڕێژکەری بی ٢ و مووشەکی تۆماهۆک وتی: ئەمجارە پێویست ناکات زۆر چاوەڕێ بکەین. سەرۆکى ئەمریکا ئاماژەی بەوەشکردووە، "فڕۆکە بۆمب هاوێژەکانی بی ٢ بە وردییەکی ڕەها هەموو ئامانجێکیان پێدا، هەروەها ٣٠ مووشەکی تۆماهۆکمان لە ژێردەریاییەکەوە هەڵدا بۆ ئەوەی دڵنیابین لەوەی ئەرکەکە ئەنجامدراوە". لەبەشێکى دیکەى قسەکانیدا ترەمپ ئەوەشى باسکرد کە هیچ ئیدارەیەکی پێشووی ئەمریکا بڕیاری لەو شێوەیەی نەداوە و دەشڵێت هێزەکانی ئەمریکا نزیکەی 22 ساڵ مەشق و ڕاهێنانیان کردووە بۆ ئەنجامدانی ئەم هێرشە، بەڵام ئەوە ڕووی نەدا تا دوای دەستبەکاربوونی پۆستی سەرۆکایەتی من. بەڵام جەختی لەوە کردەوە کە واشنتۆن ٢٢ ساڵی دیکە چاوەڕێ ناکات بۆ لێدانی ئێران ئەگەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی زیندوو بکاتەوە. دوێنێ فەرماندەی سپای پاسدارانی ئینقلابی ئیسلامیی ئێران، محەمەد پاکپوور، دووپاتی کردەوە کە هێزە دەریاییەکانی سوپای پاسداران چ لە دەریا، چ لە دورگەکان، یان لە کەناراوەکان، ئاستێکی زۆر بەرز لە ئامادەیی و مۆڕاڵێکی ئەوپەڕی بەرز بەهرەمەندن. شایانی باسە کە مانگی حوزەیرانی ساڵی ڕابردوو، لە کاتێکدا کە چاوەڕوان دەکرا شەشەمین خولی دانوستان لەگەڵ ئێران سەبارەت بە پرسی ئەتۆمی بەڕێوە بچێت، ئەمریکا هێرشێکی ڕەشەبای بە ناوی "ئۆپەراسیۆنی چەقۆی نیوەشەو" دەستپێکرد. هێرشەکە حەوت فڕۆکەی بۆمبڕێژکراوی بی-٢ سپیریتی تێدابوو، کە بۆمبی GBU-57ی بنکەر-بەستەریان فڕێدا، هەروەها ٣٠ مووشەکی تۆماهۆک کە لە ژێردەریایییەکی ئەمریکییەوە هەڵدرابوون، "دامەزراوە ئەتۆمییەکانی فۆردۆ و ناتانز، هەروەها دامەزراوەی ئەتۆمی ئیسفەهان"یان کردە ئامانج.

بزووتنەونەی حەماس دەنگۆی چەکدانانی ڕەتکردەوە و ڕایگەیاند، ئەم هەواڵانە بێ بنەمان و ئامانج لە بڵاوکردنەوەی ئەم هەواڵە شێواندنی دۆخەکە و سەرلێشێواندنی ڕای گشتی بووە. مەحمود مەرداوی، سەرکردەی بزووتنەوەی حەماس لە ڕاگەیەندراوێکدا گوتی: "ئەو تۆمەتە هەڵبەستراوانە ڕەتدەکەینەوە کە چەند دەزگایەکی ڕاگەیاندن سەبارەت بە بەرەوپێشچوونی دانوستانەکانی ئاگربەست حەماس چەک دادەنێت." مەحمود مەرداوی گوتیشی: ئەوەی بڵاوکراوەتەوە بێ بنەمایە و ئامانج لێی شێواندنی دۆخەکە و سەرلێشێواندنی ڕای گشتی بووە. سەرکردەی بزووتنەوەەکە داواشی لە میدیاکان کرد لە بڵاوکردنەوەی هەواڵەکان وردبین بن و بە دەنگۆ و سەرچاوەی بێناو هەواڵەکان بڵاو نەکەنەوە، بەڵکو زانیارییەکان لە پلاتفۆرمە فەرمیەکانی بزووتنەوەکە وەربگرن. ئەمە لەکاتێکدایە ئێوارەی ڕۆژی یەکشەممە، 5ـی ئۆکتۆبەر، بزووتنەوەی حەماس لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاشکرای کرد، شاندێکی بزووتنەوەی حەماس بەسەرۆکایەتی خەلیل حەییە بۆ دانوستان و ڕاگرتنی شەڕی غەززە گەیشتنە میسر.  ئاماژەی بەوەشکردووە، چوونی شاندەکە بۆ گفتوگۆکردنە لەسەر میکانیزمی چۆنیەتی ڕاگرتنی شەڕ و کشانەوەی هێزەکانی ئیسرائیل و گۆڕینەوەی بارمتە و زیندانییەکان. حەماس لە ڕاگەیەندراوەکەیدا، ماوەی گەشتی شاندەکە و وردەکاریی ناوەڕۆکی دانوستانەکانی ڕوون نەکردووەتەوە. ئەمڕۆ دووشەممە، هەردوو شاندی دانوستانکاریی حەماس و ئیسرائیل لەمیسر کۆدەبنەوە و بەگوێرەی پلانەکەی دۆناڵد ترەمپ، گفتوگۆ لەسەر گۆڕینەوەی بارمتە و زیندانییەکان دەکەن.  وەزارەتی دەرەوەی میسر لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاشکرایکرد، لەمیانەی دانوستانە ناڕاستەوخۆکەی ئەمڕۆی نێوان هەردوو شاند باس لەدۆخی غەززە و پرۆسەی ئاڵوگۆڕی بارمتە و زایندانییە فەڵەستینییەکان و بەگوێرەی پێشنیازەکەی ترەمپ دەکرێت. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا، لە 29ـی ئەیلوولی پێشنیازێکی 20 خاڵی بۆ ڕاگرتنی شەڕی غەززە ڕاگەیاند، کە ئازادکردنی بارمتەکانی ئیسرائیل، ڕاگرتنی شەڕ و چەکدانانی حەماس لە خۆدەگرێت. بەگوێرەی ڕاپۆرتەکانی مافی مرۆڤ، 48 بارمتەی ئیسرائیلی لە غەززە ماون، کە ڕەنگە 20یان بەزیندوویی مابنەوە، هەروەها 11 هەزار و 100 فەڵەستینی لەزیندانەکانی ئیسرائیلن، کە بەدەست ئازار و برسیەتی و دۆخی ناتەندروست گرفتارن.  لە دوای هێرشی 7ـی ئۆکتۆبەری 2023، ئیسرائیل هێرشێکی چڕ و پڕی کردە سەر غەززە و کۆمەڵکوژی دژی هاووڵاتیانی مەدەنی کرد، کە تاوەکوو ئێستا 67 هەزار و 139 کەس کوژراون و 169 هەزار و 583 کەسیش بریندار بوون کە زۆرینەیان ئافرەت و منداڵن، هەروەها 459 کەسیش بەهۆی برسیەتیەوە مردوون کە 154یان منداڵن. 

بەرپرسێکی دیاری کورد لە "ئیدارەی خۆسەر" لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی ڕۆژی یەکشەممەی لە سوریا ڕەتکردەوە و وتی "ئەو ئەندامانەی لەم هەڵبژاردنانەدا هەڵبژێردراون نوێنەرایەتی ئیرادەی سیاسی هەمەچەشنی کۆمەڵگەی سوریا ناکەن". ئەمڕۆ رۆژی یەکشەممە 05-10-2025 لە چەند ناوچەیەکی سووریا هەڵبژاردنەکەی ئەنجوومەنی گەلی سووریا (پەرلەمان) بەڕێوەچوو، 1578 بەربژێر کە 14%یان ژنن، کێبڕكی دەکەن. بەدران چیا کورد، هاوسەرۆکی ئیدارەی خۆسەر بۆ کاروباری سیاسی، بەماڵپەرى ئەلعەرەبیەى ڕاگەیاند: "ئێمە لەم پرۆسەیەدا نوێنەرایەتیمان نییە، هەربۆیە بڕیارەکانی ئەم ئەنجومەنە پابەندکەر نین بۆ ئێمە، بەتایبەت کە ئێمە خاوەنی ئیرادەیەکی سیاسیین کە لە پێکهاتەکانی هەرێمەوە سەرچاوەی گرتووە، کە لەڕێگەی هەڵبژاردنی ئازادەوە نوێنەرەکانیان هەڵبژاردووە. دەبێت ئەمە لەبەرچاو بگیرێت". ناوبراو بە ڕەخنەگرتن لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکان کە بۆ یەکەمجار لە دوای ڕووخانی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەد، سەرۆک کۆماری پێشووی سوریا لە مانگی کانوونی دووەمی ڕابردوودا بەڕێوەدەچێت، ئاماژەی بەوەشکرد، "ئەو پرۆسەی هەڵبژاردنەی ئەمڕۆ بەڕێوەدەچێت، یاسایەکی هەڵبژاردنی دیموکراسی تێدا نییە کە گەرەنتی بەشداریکردنی هەموو سورییەکان بکات بەبێ جیاوازی. هەروەها لەسەر بنەمای کۆدەنگیی نیشتمانیی ڕاستەقینە نەبووە لە هەلومەرجی ئێستادا، ئەمەش وایکردووە بۆ... وەدەرنانی بەشە گەورەکانی کۆمەڵگا و ناوچەکان." هەروەها پێیوابوو "ئەو میکانیزمانەی لەم پرۆسەیەدا بەکارهێنراون لەگەڵ ستانداردە نێودەوڵەتییەکان بۆ هەڵبژاردنی ئازاد و دادپەروەرانە ناگونجێت، بەو پێیەی دیموکراسی و شەفافیەتیان نییە، هەروەها لە ڕۆحی بڕیارنامەی ٢٢٥٤ی نەتەوە یەکگرتووەکان لادەدەن، کە چوارچێوەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ چارەسەری سیاسی لە سوریا پێکدەهێنێت". پشکی پارێزگارەکان لە کورسییەکانی ئەنجوومەنی گەل بەم شێوەیە بووە؛ حەلەب 32 کورسی: جەبەل سیمۆن (14) کورسی، عەزاز (3) کورسی، ئەلباب (3) کورسی، ئەلسەفیرە و دێر حەفەر (2)، ئەلعەتاریب (1) کورسی، جەرابلوس (1)، عەفرین (3)، عەین ئەلعەرەب (2)، منبج (3) کورسی. لادێی دیمەشق : ١٢ کورسی: لادێی دیمەشق و یەبرود (٣)، زبادانی (١)، تەل (١)، قەتەنە (١)، ئەلنەبک (١)، دوما (٣)، قەتەنە (١). دیمەشق 10 کورسی هەیە. حومس 12 کورسی: حومس (8)، ڕاستان (1)، ئەلموخەرم و ئەلقسەیر (1)، پاڵمیرا (1)، تەلکاڵاخ (1). حەمە ١٢ کورسی: حەمە (٥)، السوقەیلەبییە (٢)، السلامیە (٢)، محردا (١)، مەسیەف (٢) کورسی. ئەلحەسەکە ١٠ کورسی: حەسەکە ٣ کورسی، قامیشلی ٤ کورسی، مالیکیە ٢ کورسی، ڕاس ئەلعەین ١ کورسی. لەتزقیە ٧ کورسی: لەتزقیە (٣)، ئەلحەفە (١)، قەردەحە (١)، جەبلە (٢). تارتوس ٥ کورسی: تارتووس (٢)، دریکیش و شێخ بەدر (١)، سەفیتە (١)، بانیاس (١). دێرەزۆر ١٠ کورسی: دێرەزۆر (٥)، ئەلبوکامال (٣)، ئەلمەیادین (٢). ڕەقە ٦ کورسی: ڕەققە (٣)، ئەلثورا (١)، تەل ئەبیاد (٢) کورسی. دارا ٦ کورسی: دارا (٣)، السنەمەین (١)، ئیزرا (٢) کورسی. ئیدلب 12 کورسی: ئیدلب (3) کورسی، مەعرەت النومان (2) کورسی، خان شەیخون (1) کورسی، جسر ئەلشوغور (2) کورسی، حەرێم (2) کورسی، ئاریحە (2) کورسی. ئەس-سوەیدە ٣ کورسی: ئەس-سوەیدە (١)، شەهبا (١)، سەلخاد (١). قونەیترە ٣ کورسی: قونەیترە (٢)، فیق (١).  

هێزەکانى سوریاى دیموکرات لە ڕاگەیەندراوێکدا دەستگیرکردنی ٧١ چەکدارى داعش و ئەندامانی گروپە تاوانکارییەکانی ڕاگەیاند و دەڵێت: "هێزەکانی "کۆماندۆ"ـی سەر بە هێزەکانمان، بە بەشداریی هێزەکانی ئۆپەراسیۆن و هێزەکانی دژەتیرۆر (HAT) لە ڕۆژهەڵاتی شارۆچکەی عەین عیسا دەستگیریانکردوون. هێزەکانی سووریای دیموکراتیک (قەسەدە) ڕاشیگەیاندووە: "ئەو ٧١ کەسە پێکدێن لە ئەندامانی سەر بە ڕێکخراوی "داعش" و ئەندامانی تێوەگلاو لە تۆڕەکانی تاوانی ڕێکخراو کە کاری تاڵانکردن و دزیکردن و بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکان دەکەن، و کەسانێک کە بەشداربوون لە تێکدانی ئاسایشی ناوخۆیی و هەڕەشەکردن لە سەلامەتیی هاوڵاتیانی مەدەنی". جگە لە دەستگیرکراوان قەسەدە ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە کە دەستبەسەر بڕێک چەک و تەقەمەنی گیراوە و دەڵێت: "دەست بەسەر بڕێک چەک و تەقەمەنی و ئەو کەرەستانەدا گیرا کە بۆ ئەنجامدانی کردەوەی توندوتیژی و تیرۆر بەکاردەهێنران، ئەمەش یارمەتیدەر بوو لە لاوازکردنی توانای ئەم شانانە بۆ زیانگەیاندن بە ئاسایش و ئاشتیی کۆمەڵایەتی". لە کۆتاییدا ڕایگەیاندووە: هێزەکانمان جەخت لەسەر بەردەوامیی ئۆپەراسیۆنەکان دەکەنەوە بۆ ڕاوەدوونانی پاشماوەکانی ڕێکخراوی "داعش" و هەڵوەشاندنەوەی تۆڕەکانی تاوانکاری.

وتەبێژی فەرمی حەج و عومرەی کوردستان  ڕاگەیاند: وردبینی بۆ ناوی خوازیارانی حەجی ساڵی 2026 دەستی پێکردووە، لە کۆی 59 هەزار و 389 خوازیار، وردبینی تەواو بۆ ناوی 46 هەزار و 507 ناو کراوە، پرۆسەکەش تا کۆتایی ئەم مانگە بەردەوام دەبێت. یەکشەممە 5ـی تشرینی یەکەمی 2025، کاروان ستونی گوتەبێژی حەج و عومرەی کوردستان ڕاگەیاند: پاش کۆتایی هاتنی پرۆسەی ناونووسینی خوازیارانی حەج، دەستیان کردووە بە وردبینیکردن لە داواکارییەکان و تاوەکوو ئێستا  6556 کەس لەلایەن بەرێوەبەرایەتی گشتی حەج و عومرەی کوردستان نامەیان بۆ چووە و ئاگادار کراونەتەوە کە، پێویستە زانیارییەکانیان ڕاست بکەنەوە، بەڵام  تاوەکوو ئێستا وەکو پێویست خەڵک نامەکانیان نەکردووەتەوە و زانیارییەکانیان ڕاست نەکردووتەوە. کاروان ستونی داوای لەو کەسانەی کرد کە نامەیان لە ڕێگەی پلاتفۆرمەکانی وەتسئاپ و  ڤایبەر پێگەیشتووە، بە زووترین کات زانیارییەکانیان ڕاست بکەنەوە و کەم کوڕی فۆرمەکانیان تەواو بکەن، چونکە ئەگەر بەم شێوەیە بمێننەوە، ئەوا مافی بەشداریکردنیان لە تیروپشکی ناوی خوازیارانی حەج نامێنێت. سەبارەت بە کاتی بەڕێوەچوونی تیروپشکی ناوی خوازیارانی حەج،  کاروان ستونی گوتەبێژی فەرمی حەج و عومرەی کوردستان ڕایگەیاند: ئێستا خەریکی پرۆسەی وردبینکردنی ناوی خوازیارانی حەجن و لە کۆی 59 هەزار و 389 فۆرم، 46 هەزار و 507 فۆرم وردبینی تەواویان بۆ کراوە و ئامادەن بۆ تیروپشک، گوتیشی: لە چەند ڕۆژی داهاتوودا، پرۆسەی وردبینیکردنی فۆرمەکان بە کۆتایی دێت،  دواتریش قوناغی بەراورد کاری ناوی خوازیارانی حەج دەستپێدەکات، هەر کەسێک پێشووتر وەکوو هاووڵاتی حەجی کردبێت، ئەوا مافی نابێت جارێکی دیکە حەج بکات و دەرفەتەکە بۆ هاووڵاتیانی دیکە دەبێت کە تاوەکوو ئێستا حەجیان نەکردووە، ئەمەش لەسەر بنەمای یەکسانی و پەیڕەوکردنی دادپەروەری لە نێوان هەموو هاووڵاتیانی کوردستان بەبێ جیاوازی، دەڵێت:  پەنا بەخوا بە ئەگەری زۆرەوە لەم مانگەدا تیروپشکی ناوی خوازیارانی حەج ئەنجام دەدرێن. یەکەمین جارە لە کوردستان بە سیستمێکی دیجیتاڵی ناوی خوازیارانی حەج تۆمار دەکرێت، ئەمساڵ بەشێوەیەکی سەرکەوتوو پرۆسەکە کۆتایی هات، ئەم هەنگاوەش یەک لە هەنگاوەکانی کارنامەی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی بووە بۆ کەمکردنەوەی ڕۆتین و ئاسانکاری بۆ خوازیارانی حەج .

بەپێى ڕاپۆرتێکى ڕۆژنامەى مەداى عێراقى، لیژنەی یاسایی پەرلەمان دووپاتی کردەوەتەوە کە ڕێککەوتن و لێکتێگەیشتنە سیاسییەکان ڕێگرن لە جێبەجێکردنی پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجوومەنی نوێنەران، کە تێیدا سزادانی ئەو پەرلەمانتارانەی لە دانیشتنەکاندا ئامادەنەبوون بە بڕینی مووچە یان دەرکردنیان لە ئەگەری تێپەڕاندنی سنووری ڕێگەپێدراو بۆ ئامادەنەبوون. محەمەد ئەنوز ئەندامی لیژنەی یاسایی پەرلەمان، لە بەیاننامەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندوە رێککەوتنە سیاسییەکان ڕێگرن لە جێبەجێکردنی یاساکە و پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەن، ئەمەش بووەتە هۆی دووبارەبوونەوەی دیاردەی ئامادەنەبوون و ڕاگرتنی ئەو یاسایانەی کە کاریگەری لەسەر بەرژەوەندی هاووڵاتیان هەیە. ئەو پەرلەمانتارە ڕوونیشیکردەوە، لە پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەنی نوێنەران، بڕینی ملیۆن و نیوێک دینار لە مووچەی هەر پەرلەمانتارێکی غیابی و بڵاوکردنەوەی ناویان بۆ ڕای گشتی و دەرکردنی ئەو پەرلەمانتارەی کە پێنج دانیشتنی یەک لە دوای یەک بەبێ بیانووی شەرعی لە کارەکەی دووردەخاتەوە، دیاریکراوە.  هەروەها ئاماژەی بەوەشکرد، بەهۆی "لایەنگری سیاسی" لەنێوان فراکسیۆنەکاندا  ئەو ڕێوشوێنانە جێبەجێنەکراون. محەمەد ئەنوز ئەندامی لیژنەی یاسایی پەرلەمان ئەوەشى خستەڕوو سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی 2024 میکانیزمێکی نوێی دانابوو کە بریتییە لە لێبڕینی یەک ملیۆن دینار بۆ هەر خولێکی غیابی و 500 هەزار دینار بۆ ئامادەنەبوون لەکۆبوونەوەی لیژنەکانی پەرلەمان، بەڵام تا ئێستا جێبەجێ نەکراوە. پێشتر هاوپەیمانییەکی پەرلەمانی بوونی نزیکەی 80 پەرلەمانتاری "بن دیوارو وەهم"ی لەناو پەرلەمان ئاشکراکرد، ئەوەش دووپاتی کردەوە کە لە سەرەتای خولی پێنجەمی پەرلەمانەوە تا ئێستا بەتەواوی لە دانیشتنەکانی ئەنجومەن ئامادەنەبوون، بەبێ ئەوەی هیچ وێنە و ژیاننامەیەکیان لەناو پەرلەماندا هەبێت. دیاردەی دواخستنی دانیشتنەکان بەهۆی نەبوونی پەرلەمانتاران بووەتە یەکێک لە بەربەستە دیارەکانی بەردەم پەرلەمانی عێراق، بەو پێیەی زۆرجار لەکاتی تاوتوێکردنی ئەو یاسایانەی کە بە "گرنگ" وەسف دەکرێن، شکست دەهێنێت لە تەواوکردنی نیسابی یاسایی خۆی. چاودێران پێیان وایە سەرقاڵی پەرلەمانتاران بە بانگەشەی هەڵبژاردن و دڵسۆزی سیاسی فرەیییان بەشداری کردووە لە لاوازکردنی ڕۆڵی یاسادانانی ئەنجومەنەکە و بووەتە هۆی کۆبوونەوەی مەلەفی یاسادانانی دواخراو.

لەگەڵ گەیشتنی بە کتێبخانەی نیشتمانی لە دیمەشق بۆ پێداچوونەوە بە دواین قۆناغەکانى پرۆسەی هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی نوێ، ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا دووپاتی کردەوە کە وڵاتەکەی تەنها لە ماوەی چەند مانگێکدا بە سەرکەوتوویی چووەتە ناو پرۆسەی هەڵبژاردنی نوێ. وتیشى: سوریایەکانی ئەمڕۆ شانازی بە گواستنەوە لە قۆناغی شەڕ و ئاژاوەگێڕییەوە بۆ هەڵبژاردن دەکەن". ئەمڕۆ رۆژی یەکشەممە 05-10-2025 لە چەند ناوچەیەکی سووریا هەڵبژاردنەکەی ئەنجوومەنی گەلی سووریا (پەرلەمان) بەڕێوەچوو، 1578 بەربژێر کە 14%یان ژنن، کێبڕكی دەکەن. لەپەیامێکیدا سەبارەت بە پرۆسەکە ئەحمەد شەرع وتى:  تەنها لە ماوەی چەند مانگێکدا سوریا توانی بچێتە ناو پڕۆسەیەکی هەڵبژاردنەوە کە گونجاو بێت لەگەڵ ئەو بارودۆخەی کە پێیدا تێدەپەڕێت،  ئەم ساتەوەختە مێژووییە لە نێو سوورییەکان لە ئێستادا زۆر گرنگە و پێویستە هەموو سوورییەکان وڵاتەکەیان ئاوەدان بکەنەوە. هەروەها باسى لەوەکرد کە سوورییەکان بە درێژایی مێژوو لە دەستکەوتەکانیاندا سەرکەوتوو بوون. ئەحمەد شەرع سەرۆکى سوریا جەختى کردەوە کە چەندین یاسای هەڵپەسێردراو هەن کە پێویستە دەنگیان لەسەر بدرێت بۆ ئەوەی لە پرۆسەی بیناسازی و خۆشگوزەرانیدا بەرەو پێشەوە بچن. وتیشى:  سورییەکان شانازی دەکەن کە تەنها لە ماوەی چەند مانگێکدا لە قۆناغی شەڕ و ئاژاوەگێڕییەوە بۆ هەڵبژاردن و دیموکراسی بەشدارانە گواستراونەتەوە. هەڵبژاردنەکە لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر و سوەیدا بەڕێوەناچن، وەکو حکومەتی سووریا دەڵێت، ئەو ناوچانە لە رووی سیاسی و ئەمنییەوە گونجاو نین بۆ هەڵبژاردن. محەممەد وەلی، ئەندامی لیژنەی ئامادەکاری هەڵبژاردنەکانیش بە رووداوی گوت، کورسی ئەو ناوچانە بەپێی ئاماری ساڵی 2011 بە بەتاڵی دەمێننەوە. لە ناوەڕاستی مانگی ئەیلولدا كۆمەڵێك لە ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و كۆمەڵگەی مەدەنی لە بەڵگەنامەیەكدا ڕەخنەیان لە سیستمی هەڵبژاردنی كاتیی گرت و لە بەیاننامەیەكی هاوبەشدا رایانگەیاند، سیستمی هەڵبژاردن كێشەی بنەڕەتی تێدایە و زۆر دوورە لە لانیكەمی پرەنسیپە دیموكراسییەكان بۆ هەڵبژاردنێكی ستاندارد كە هاوڵاتیان بتوانن بەشدارییەكی راستەوخۆی سیاسی تێدا بكەن.

 وەزیری دەرەوەی تورکیا دووپاتی کردەوە کە وڵاتەکەی هیچ دیفاكتۆیەك قبوڵ ناکات کە بتوانێت هەڕەشە لە یەکپارچەیی خاکی سوریا بکات یان ببێتە هۆی دابەشبوونی سوریا، ئاماژەی بەوەشکرد، ئەوەی لە ناوخۆی سوریادا ڕوودەدات ڕاستەوخۆ پەیوەستە بە ئاسایشی نەتەوەیی تورکیاوە.  لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی " TRT News" هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا،  وتى:  ئەوەی لە ناوخۆی سوریادا دەگوزەرێت راستەوخۆ پەیوەندی بە ئاسایشی نەتەوەیی تورکیاوە هەیە،  هەڵبژاردنی ئەنجومەنی گەل کە بڕیارە ئەمڕۆ ئەنجام بدرێت، هەنگاوێکی گرنگە لە بەدامەزراوەییکردنی رژێمی نوێ لە سوریا. هاوکات ئاماژەى بۆ ئەوەشکرد کاری بەردەوام لە ناوخۆی سوریادا هەیە لە بوارەکانی ئابوری، وزە،  پەرەپێدانی ژێرخانی ئابوری، ئەم هەوڵانەش دەچنە چوارچێوەی دیدگایەکی فراوانتر، بۆ دامەزراندنی سیستەمێکی ئیداری و ئابووری سەقامگیر.  بەشێکى دیکە لەقسەکانى هاکان فیدان.. ـ ئیسرائیل رۆڵێکی وێرانکەر دەگێڕێت، هەوڵدەدات گرژییەکان لەناو سوریا بوروژێنێت.  ـ  تورکیا هیچ دەستپێشخەرییەک یان رێکخستنێک قبوڵ ناکات، یەکگرتوویی دەوڵەتی سوریا تێکبدات.  ـ داوا دەكەین ئەوانە لەناوببرێن کە مەترسی لەسەر یەکگرتوویی سوریا دروست دەکەن، بەتایبەتی مەترسی دابەشبون.  ـ سەرکردایەتی ئێستای سوریا بەهێزەو خاوەنی شەرعیەتێکی فراوانی نێودەوڵەتییە. ـ پێویستە یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) بە روونی هەڵوێستی خۆیان رابگەیەنن و لەگەڵ دیمەشق بگەنە رێککەوتن.  ـ جەخت لە گرنگی چارەسەرکردنی مەسەلەی دروز لە باشور دەكەینەوە بەشێوەیەکی ئەرێنی، کە یەكێتی وڵات بپارێزێت. ـ رۆژی چوارشەممەی داهاتوو وەزیری دەرەوەی سوریا سەردانی تورکیا دەکات و بەردەوامی کۆبونەوەکانی نێوان هەردوولا لە چوارچێوەی هەوڵەکان بۆ بونیادنانی سەقامگیری و پتەوکردنی پەیوەندی دیپلۆماسی.

شاندێکی بزووتنەوەی حەماس ئەمڕۆ یەکشەممە دەگەنە قاهیرە بۆ کۆبوونەوەی ناڕاستەوخۆ سەبارەت بە قۆناغی یەکەمی پلانی ترەمپ، سەرچاوەیەک بەشەرق ئەلئەوسەتى ڕاگەیاند: کۆبوونەوەکانی قاهیره شاهیدی ئاڵوگۆڕی په یام لەڕێگەی ناوبژیوانان لەگەڵ شاندەکانی ئیسرائیل و ئەمریکا ده بێت. رۆژی دووشەممە، 29ی ئەیلوولی 2025، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و بنیامین نەتەنیاهوو، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لە کۆشکی سپی کۆبوونەوە. پلانی ترەمپ بۆ ئاگربەستی غەززە یەکێک بوو لەو پرسانەی گفتوگۆیان لەبارەوە کرد.    دواتر کۆشکی سپی نێوەڕۆکی پلانە 20 خاڵییەکەی سەرۆکی وڵاتەکەی بۆ ئاگربەست لە غەززە بڵاوکردەوە، بە گوێرەی پلانەکە پێویستە حکومەتی تەل ئەڤیڤ و حەماس بە ئاگربەست رازیبن و لە زووترین کاتدا بارمتە و زیندانییەکان ئازادبکرێن و دەستەیەکیش بۆ بەڕێوەبردنی غەززە پێکبهێنرێت بەوتەى سەرچاوەکە پاشنیوەڕۆى ئەمڕۆ شاندێکى خەماس بەسەرۆکایەتى خەلیل حەییا ڕابەرى بزوتنەوەکە، دەگاته قاهیرەى پایتەختى میسر، وەک ئامادەکارییەک بۆ دەستپێکردنى کۆبوونەوه ناڕاستەوخۆکان سه بارەت به قۆناغى یەکەمى پلانى دۆناڵد ترەمپى سەرۆکى ئەمریکا بۆ کۆتاییهێنان بەشەری غەززه، که ئاڵوگۆڕێکى دیل و دەستگیرکراوەکانى تێدایه . سەرچاوەکە ئاماژەی بەوەشکرد، کۆبوونەوەکانی قاهیرە شاهیدی ئاڵوگۆڕی پەیامەکان دەبن لەڕێگەی نێوەندگیری میسری و قەتەرییەوە، کە لە هەمان بینای شاندی ئیسرائیل و نوێنەری ئەمریکا ستیڤ ویتکۆف و جارێد کوشنەر جێگیرن. پێشتریش ڕۆژی شەممە، وەزارەتی دەرەوەی میسر ڕایگەیاند، ڕۆژی دووشەممەی داهاتوو قاهیرە میوانداری شاندەکانی ئیسرائیل و حەماس دەکات بۆ تاوتوێکردنی بارودۆخی سەر زەوی و وردەکارییەکانی جێبەجێکردنی ئاڵوگۆڕی دیلەکانی ئیسرائیل و فەلەستینی و کۆتاییهێنان بە شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە، ئەمەش بەپێی پلانی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا. وەزارەتی دەرەوەی میسر لە بەیاننامەیەکدا هیوای خواست کە کۆبوونەوەکان ببێتە هۆی کۆتایی هاتنی شەڕی غەززە و ئازارەکانی گەلی فەلەستین کە ماوەی دوو ساڵە بەردەوامە. وەزارەتەکە ئاماژەی بەوەدا کە ئەم ڕاوێژکاریانە بەشێکن لە هەوڵەکان بۆ بنیاتنانی ئەو زەبری ناوچەیی و نێودەوڵەتییەی کە لە دوای پێشنیاری ترەمپ بۆ وەستاندنی شەڕ لە کەرتی غەززە بەدەست هاتوون. ئاماژەی بەوەشکردووە، "هەوڵە بەردەوامەکانی میسر بە هەماهەنگی لەگەڵ نێوەندگیرییەکان، ئامانجیان کۆتاییهێنانە بە شەڕی ئیسرائیل لە کەرتی غەززە".

ئەمڕۆ، یەکەم هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی گەل لە سووریا دوای رووخانی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد دەستپێدەکات، بەڵام پرۆسەکە چەند ناوچەیەک ناگرێتەوە. هەڵبژاردنەکە لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هێزەکانی سووریای دیموکرات (هەسەدە) و پارێزگای سوەیدای دروزنشین بە پاساوی ئەمنی بەڕێوەناچێت. لیژنەی باڵای هەڵبژاردن رایگەیاندووە، ئەمڕۆ کاتژمێر 9:00ی بەیانی دەرگای ناوەندەکانی دەنگدان دەکرێنەوە و کاتژمێر 12:00ی نیوەڕۆ پرۆسەکە کۆتایی دێت. ئەگەر پێویست بکات، پرۆسەکە تا کاتژمێر 4:00ی پاشنیوەڕۆ درێژ دەکرێتەوە. لە کۆی 210 ئەندامی ئەنجوومەنی گەل، 140 ئەندامیان لەلایەن دەنگدەرانەوە هەڵدەبژێردرێن و 70 ئەندامەکەی دیکەش لەلایەن ئەحمەد شەرع، سەرۆککۆماری سووریا بۆ قۆناغی راگوزەر، دەستنیشان دەکرێن. دوایین هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی گەلی سوریا لە ناوەڕاستی مانگی تەمموزی 2024 بەڕێوەچوو، لە کاتێکدا سەرۆکی لابراوی ڕژێم لە پۆستەکەیدا بوو. لە کۆتایی مانگی یەکی ساڵی ڕابردوودا، سەرکردایەتی نوێی سوریا ئەو مەجلیسەیەی هەڵوەشاندەوە. لەگەڵ دواخستنی هەڵبژاردنەکان لە پارێزگای ئەس-سوەیدە و باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا، نزیکەی ٦ هەزار ئەندامی کۆلێژی هەڵبژاردن لە ٥٠ قەزای سەرتاسەری وڵات دەنگ بە ١٢٠ کورسی دەدەن. ئەمە گۆڕانکارییەکە لەو ١٤٠ کورسییەی کە سەرەتا بڕیار بوو نزیکەی ٧ هەزار ئەندامی کۆلێژی هەڵبژاردن لە ٦٠ قەزادا هەبێت، کە ١٥٧٨ کاندید کێبڕکێ دەکەن، کە لەسەدا ١٤یان ژنن.

بەمەبەستی کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرکردایەتی سیاسیی کورد، مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سووریای دیموکرات 'هەسەدە' سەردانی هەرێمی کوردستان دەکات.  بەپێی زانیارییەکان  لە رۆژانی داهاتوودا، مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سووریای دیموکرات 'هەسەدە' سەردانی هەولێر دەکات چاوەڕوان دەکرێ  لەگەڵ سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان کۆ بێتەوە. هێشتا ئەجێندای سەردانەکەی مەزڵووم عەبدی بۆ هەرێمی کوردستان دیار نییە. ئەگەر ئەم سەردانە ئەنجامبدرێت دەبێتە سێیەم سەردانى مەزڵوم عەبدى بۆ شارى هەولێر، پێشتر و لە ناوەڕاستى مانگى یەکى ئەمساڵ مەزڵوم عەبدى لە هەولێر لەگەڵ سەرۆک مەسعود بارزانى کۆبوونەوە، کۆبوونەوەکە دواى سێ رۆژ لە سەردانى نوێنەرى بارزانى بۆ رۆژائاواى کوردستا هات. جارى دووهەم لە ٢٤- ٤ ى ئەمساڵ مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سووریای دیموکرات و وەزیرى دەرەوەی فەڕەنسا، لە هەولێر کۆبوونەوە و بارودۆخی نوێی سوریا و رۆڵی فەڕەنسایان لەو وڵاتە تاوتوێ کرد.

  دۆناڵد ترەمپ پەیامێک بۆ حەماس دەنێرێت و دەڵێت، بەخێرایی هەنگاوەکان بنێن حەماس پێویستی بە جوڵەی خێرا هەیە، چونکە ئەگەرنا هەموو شتێک کراوەیە. من تەحەمول بەو دواکەوتنانە ناکەم کە زۆر کەس پێیان وایە دەکرێت ڕووبدات   دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ترووس سۆشیال دەڵێت، "پێزانینم هەیە کە ئیسرائیل بۆمبارانکردنی بە شێوەیەکی کاتی راگرتووە، بۆ ئەوەی دەرفەت بدات بە ئازادکردنی بارمتەکان و تەواوکردنی رێککەوتنی ئاشتی. پێویستە حەماس پەلە بکات، ئەگەرنا هەموو شتێک هەڵدەوەشێتەوە."   سەرۆکی ئەمریکا دەشڵێت، "هیچ دواخستنێکم قبووڵ نییە، کە زۆر کەس پێیانوایە روودەدات، هەروەها بەرگەی هیچ ئەنجامێکیش ناگرم کە تێیدا غەززە جارێکی دیکە ببێتەوە بە هەڕەشە. با ئەم کارە بە خێرایی بکەین. مامەڵەیەکی دادپەروەرانە لەگەڵ هەموواندا دەکرێت." ئەم هۆشداریەى ترەمپ لەکاتێکدایە،  کەناڵی ١٢ ئیسرائیل بڵاویکردەوە دانوستانەکان سبەی لە میسر دەست پێدەکات، ویتکۆڤیش بەشداری دەکات، هاوکات تیمەکانی دانوستانکار ڕێنمایی دراون کە خۆیان ئامادە بکەن بۆ ئەوەی ئەمڕۆ (شەممە) شاندێک بەڕێبکەون بۆ گفتوگۆ بۆ ئەوەی بزانن ئایا دەکرێت قۆناغی یەکەمی ڕێککەوتنەکە بەرەو پێشەوە بچێت.  ئەمەش دوای ئەوە دێت کە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا وەڵامی حەماسی وەرگرت بۆ پلانەکەی بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕی غەززە و ئازادکردنی بارمتەکان. شەوی رابردوو، دوای ئەوەی حەماس رازیبوونی بە بەشێک لە خاڵەکانی پلانەکە راگەیاند، دۆناڵد ترەمپ فەرمانی بە ئیسرائیل کرد دەستبەجێ بۆردوومانکردنی کەرتی غەززە رابگرێت، ئەمەش رێگەی بۆ دەستپێکردنی قۆناغی یەکەمی رێککەوتنەکە خۆشکرد. قۆناغی یەکەمی پلانەکەی ترەمپ چی لەخۆدەگرێت؟ پلانەکە بە چەند قۆناغێک جێبەجێ دەکرێت و قۆناغی یەکەم ئەم خاڵانە لەخۆدەگرێت: • دەستبەجێ راگەیاندنی ئاگربەست. • ئازادکردنی سەرجەم بارمتە زیندوو و مردووەکان لە ماوەی 72 کاتژمێردا. • راگرتنی سەرجەم ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئیسرائیل. • کشانەوەی قۆناغ بە قۆناغی هێزەکانی ئیسرائیل. • ئازادکردنی زیندانیانی فەڵەستینی لەلایەن ئیسرائیلەوە.

سەرۆک کۆماری تورکیا جەختى کردەوە پێشوازی لە وەڵامەکەى حەماس دەکەن بۆ پلانەکەی ترەمپ سەبارەت بە کۆتایی هێنان بەشەڕى عەززەو ئازادکردنى بارمتەکانى هەردوولا. دوای ئەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا پلانی 20 خاڵی ئاشتی بۆ غەززە  خستەڕوو، هەر دوای ڕاگەیاندنی پلانەکە ئیسرائیل ئامادەیی خۆی دەربڕی و دوێنیش حەماس وەڵامی پلانەکەی بە ئەرێنی دایەوە و بەمەش ڕاستەوخۆ قۆناغی یەکەمی پلانەکەی ترەمپ دەستپێدەکات. ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا رایگەیاند، بۆ ئاشتی لە ناوچەکەدا بەوردی لەگەڵ ترەمپ تاتوێی ئاشتییان بۆ غەززە کردووە و هەروەها وەزیری دەرەوە و سەرۆکی دەزگای هەواڵگریی وڵاتەکەی بۆ ئەو مەبەستە رەوانەی قەتەر و سعودیە و ئیمارات کردووە و راشیگەیاند، دەرفەتێک بۆ ئاشتی لە ناوچەکە دروستبووە. رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا  زیاتر روونیکردەوە و گوتی، "حەماس هاوشێوەی ئەوەی پێشتریش چەندین جار ئەنجامیداوە، ئامادەیی بۆ ئاشتی نیشاندا. بەمەش، دەرفەتێک بۆ ئاشتییەکی هەمیشەیی لە ناوچەکەمان هاتووەتە ئاراوە". هاوکات ناوبراو ئەوەشى وت کە ئێمە پێشوازی لە وەڵامی حەماس دەکەین بۆ پلانی ترەمپ کە ئامادەیی بزووتنەوەکە بۆ ئاشتی نیشان دەدات. ئەردۆغان وتبشى: ئیسرائیل دەبێت هێرشەکانی لە کەرتی غەززە ڕابگرێت، ئێمە هەوڵی زۆر دەدەین بۆ ڕاگرتنی جینۆسایدەکە، تواناکانمان لە ئامادەباشیدان بۆ گەیاندنی هاوکارییەکان بۆ غەززە. لەلایەکى دیکەوە سەرۆکی ئەمریکا لە پۆستێکی تۆڕی کۆمەڵایەتیی ترووس سۆشیاڵ نووسیویەتی، "بە پشتبەستن بەو راگەیێنراوەی کە تازە لەلایەن حەماسەوە بڵاوکرایەوە، پێموایە ئەوان ئامادەن بۆ ئاشتییەکی بەردەوام. دەبێت ئیسرائیل دەستبەجێ بۆمبارانکردنی غەززە بوەستێنێت، بۆ ئەوەی بتوانین بارمتەکان بە سەلامەتی و بە خێرایی دەربهێنین! ئێستا زۆر مەترسیدارە کە ئەوە بکەین." ترەمپ هەروەها دەڵێت، "ئێمە لە ئێستاوە لە گفتوگۆداین بۆ یەکلاکردنەوەی وردەکارییەکان. ئەمە تەنیا پەیوەندیی بە غەززەوە نییە، ئەمە پەیوەندیی بە ئاشتیی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستەوە هەیە کە  کە لەمێژە هەوڵی بۆ دەدرێت." ئەو خاڵانەی کە حەماس پێیان رازی بووە:   یەکەم: ئازادکردنی بارمتەکان   حەماس پابەندبوونی خۆی بۆ ئازادکردنی سەرجەم بارمتەکان راگەیاندووە، چ ئەوانەی لە ژیاندان و چ ئەوانەی گیانیان لەدەستداوە، ئەمەش وەک بەشێک لە گۆڕینەوەی بارمتەکان بە بەندکراوانی فەلەستینی کە لە زیندانەکانی ئیسرائیلن. ئەمە وەک هەنگاوێکی گرنگ بەرەو نەهێشتنی جەنگ و گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەکان سەیردەکرێ.    راگەیێندراوەکەی حەماس ئاماژە بەوە دەکات کە مەرجی گەڕاندنەوەی بارمتەکان ئەوەیە ئیسرائیل پابەندی کشانەوەی تەواوەتی بێت لە کەرتی غەززە.    دووەم: رادەستکردنی بەڕێوەبردنی کەرتی غەززە   بزووتنەوەکە ئامادەیی خۆی دەربڕیوە بۆ ئەوەی کەرتی غەززە رادەستی دەستەیەکی تەکنۆکراتی سەربەخۆی فەلەستینی بکات. ئامانج لەم هەنگاوە رێگەخۆشکردنە بۆ حکومەتێکی راگوزەر کە لەلایەن وڵاتانی ئەندام لە کۆمکاری عەرەبی و ئیسلامییەوە پشتیوانی بکرێت.   ئەو خاڵانەی کە حەماس رەتیان دەکاتەوە یان لەسەریان بێدەنگە   یەکەم: داوای چەکدانان   داواکارییەکی سەرەکیی پێشنیازەکەی ئەمریکا، چەکدانانی حەماس و لایەنە فەلەستینییەکانی دیکەی نێو غەززەیە. لە راگەیێندراوەکەی حەماسدا ئاماژە بە بابەتی چەکدانان نەکراوە، بەڵام بەرپرسێکی بزووتنەوەکە بە میدیای فەلەستینی راگەیاندووە، تاوەکو ئیسرائیل لە تەواوی کەرتی غەززە نەکشێتەوە، چەکەکانیان دانانێن.   دووەم: سەرپەرشتیی نێودەوڵەتی   پلانەکەی ترەمپ پێکهێنانی حکومەتێکی راگوزەر لەخۆدەگرێ بە سەرپەرشتیی دەستەیەکی نێودەوڵەتی کە حەماس ئەوەی قبووڵ نییە. بزووتنەوەکە جەخت لەوە دەکاتەوە، هەر پێکهاتەیەکی بەڕێوەبردن، دەبێت لەسەر بنەمای کۆدەنگیی نیشتمانیی فەلەستینی بێت.   ئەو بوارانەی کە حەماس دەڵێت، پێویستیان بە گفتوگۆیە   حەماس ئامادەیی خۆی بۆ دانوستاندن لە رێگەی نێوەندگیرەکانەوە نیشانداوە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر وردەکارییەکانی پلانەکە. بەگوێرەی حەماس، ئەو پرسانەی پێویستیان بە گفتوگۆی زیاترە بریتین لە:   • کشانەوەی قۆناخ بە قۆناخی ئیسرائیل: مەرج و خشتەی کاتیی کشانەوەی ئیسرائیل لە غەززە.   • میکانیزمی ئاڵوگۆڕی بارمتەکان: وردەکارییەکانی ئاڵوگۆڕی بارمتە و بەندکراوان.   • گەیشتنی هاوکارییە مرۆییەکان: دڵنیابوونەوە لە گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەکان بە دانیشتووانی کەرتی غەززە.

میدیاکانی ئێران بڵاویان کردەوە کە کانیاوى نیلوفەر و تاڵاوی هەشێڵان  لە پارێزگای کرماشان بە تەواوی وشک بوون. تاڵاوی هەشێڵان و کانیاوى سەراو نیلوفەر، دوو دیاردەی سرووشتیی گرنگ و بەناوبانگی پارێزگای کرماشانن، تاڵاوی هەشێڵان 450 هێکتارە و 110 دوورگەی گەورە و بچووکی تێدایە و سەراو نیلوفەریش سەرچاوەیەکی گرنگی ئاو و شوێنێکی گەشتیارییە. محەممەد حوسێن فەلاحەتی، بەرپرسی ئیدارەی ژینگەی کرماشان ڕایگەیاندووە کە تا ئەم دواییانە کانیاوی نیلوفەر "هەندێک ئاوی هەبووە"، بەڵام ئێستا "بەتەواوی وشک بووەتەوە". کانیاوى نیلوفار  سروشتییە لە باکووری ڕۆژئاوای شاری کرماشان کە بە ڕووەکی سوسنی ئاوی بەناوبانگە. هەروەها ئەم دەریاچەیە ژیانی ئاژەڵی هەمەچەشنی هەیە و جۆرەها باڵندە لە دەوروبەری ژیاون. ئەم کانیاوى لە لیستی سامانە سروشتییەکان و میراتی نەتەوەیی ئێراندا تۆمار کراوە. کانیاوی نیلوفار پێشتر دوو جار وشک بووبووەوە. هەموو ساڵێک لە دەورووبەری سەراونیلوفەردا کشتوکاڵێکی زۆر دەکرێ، ئەمساڵ بەهۆى کەمى باران و وشکەساڵى و  هەڵکەندنی بیری ئاو  لەسەر سەراو نیلوفەر بوونە هۆى وشک بوونى، هەندێ لەو بیرانە تاوەکو 120 مەتر قوڵن و ئەمەش وادەکات بەشی زۆری سەرچاوەکانی ئاوی سەراو نیلوفەر هەڵمژن.   ئەمە تاکە وشکەساڵی شایستەی هەواڵ نییە لە سەرچاوە ئاوییەکانی ئێران لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا. ئێران ڕووبەڕووی قەیرانی ئاو بووەتەوە و سەرچاوەکانی ئاو لە ناوچە جۆربەجۆرەکانی ئەو وڵاتە وشک دەبنەوە. گۆلی ورمێ گەورەترین نموونەیە. هاوینی ڕابردوو شارەکان ڕووبەڕووی کەمی ئاوی خواردنەوە بوونەتەوە. جووتیارانیش ڕووبەڕووی کەمی ئاو بوونەتەوە، ژێرئاوکەوتنی زەوی بۆتە کێشە لە ناوچە جیاجیاکان لەوانە ئیسفەهان. لەگەڵ ڕوودانی حاڵەتەکانی ژێرئاوکەوتنی قووڵ لە ئیسفەهان لە چەند هەفتەی ڕابردوودا، پێدەچێت تەحەدای ژێرئاوکەوتنی شارەکە گەیشتبێتە ئاستێکی مەترسیدارتر. بەرپرسێکی ناوچەکە هەواڵی زیانگەیاندن بە شوێنەوارە کۆنەکان و چۆڵکردنی تەواوەتی شارۆچکەیەکی نیشتەجێبوون و ٤٠ قوتابخانەی ڕاگەیاند.

سەرۆک وەزیرانی عێراق، ڕایدەگەیەنێت بۆ یەکەمجار عێراق جوڵەیەكی گەشەپێدانی بێ وێنەیە بەخۆوە دەبینێت و لە ماوەی دوو ساڵ و نیودا توانیومانە جیاوازییەکی بەرجەستە لە خزمەتگوزارییەکان دروست بکەین کە هاوڵاتیان هەستیان پێکردووە. محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، لە چاوپێكەوتنێكدا  لەگەڵ کەناڵی جەزیرە باس لەچەند پرسێکى جیاواز دەکات و لەبەشێکیدا ئەوە دەخاتەڕوو کە ئەو پێش ساڵی 2003 عێراقى بەجێنەهێشتووە، لە پارێزگای میسان بووە کاتێک رژێمی دیکتاتۆری بەعس رووخاوە. هەر وەها ئەوەش دەڵێت کە: باوکم ئەندامی حیزبی دەعوەی ئیسلامی بوو، یاوەریکردنی وەک کوڕە گەورەی، ئاگاداریكردم لە هەندێک لە رووداو و هەڵوێستەکانی ئەو قۆناغە. بەشێک لە ناوەڕۆکى قسەکانى سودانى: ـ دەسەڵاتی دیکتاتۆری باوکمی لە سێدارەدا سەرەڕای نەخۆشیەکەی، کەسانێک هەن بە هۆکاری سیاسی هەوڵی شێواندنی راستییەکان دەدەن. ـ بڕیاری ئاشتی و شەڕ لە دەستی دەوڵەتدایە، حکومەتەکەمان نەیهێشتووە هیچ لایەنێک هەنگاوێک بنێت کە زیان بە بەرژەوەندییەکانی وڵات بگەیەنێت یان پاساوێک بدات بۆ دەستدرێژیکردنە سەرمان. ـ بۆ یەکەمجار عێراق جوڵەیەكی گەشەپێدانی بێ وێنەیە بەخۆوە دەبینێت و لە ماوەی دوو ساڵ و نیودا توانیومانە جیاوازییەکی بەرجەستە لە خزمەتگوزارییەکان دروست بکەین کە هاوڵاتیان هەستیان پێکردووە. ـ  لەگەڵ سوریا پەیام و شاندمان ئاڵوگۆڕ کردووە، جەختمان لەسەر پاراستنی فرەچەشنی کۆمەڵایەتی و یەکگرتوویی وڵات و رەتکردنەوەی توندڕەوی و تیرۆر کردووەتەوە. ـ  حکومەت لە بەرنامەكەیدا كۆكردنەوەی چەکی چەكی لەدەستی دەوڵەت پەسەند کردووە، کۆتایی هاتنی ئەرکی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی پاساو بۆ بەردەوامی هەڵگرتنی چەک لە دەرەوەی دەوڵەت ناهێڵێتەوە. ـ  حکومەتەکەمان دەستی کردووە بە گرتنەبەری هەنگاوی کردەیی بۆ بەهێزکردنی دەسەڵاتی دەوڵەت و گەیشتن بە ئاسایش و سەقامگیری و داعشی تیرۆریستیش مەترسی دروست ناکات. ـ کۆی بەرهەمی کارەبای ئەم هاوینە گەیشتە (28) هەزار مێگاوات، دەستمان کردووە بە چاکسازی لە کەرتی کارەبا و دابینکردنی سوتەمەنی. ـ بەردەوامین لە بەدواداچوون بۆ ئەو کەسانەی کە لە دەرەوەی وڵات تێوەگلاون لە گەندەڵی، لە ڕێگەی هاوکاری لەگەڵ ئینتەرپۆل بۆ وەرگرتنەوەی پارەی دزراوەكان. ـ گفتوگۆیەکی نیشتمانیمان لە نێوان هەموو هێزە سیاسییەکان ئەنجامدا، بنەماكەی پاراستنی ئاسایش و سەروەری عێراق و رێگریکردن بوو لە تێوەگلانی لە شەڕدا. ـ  هەوڵی لێك نزیک كردنەوەی  تێڕوانینی ئێران و ئەمریکا دەدەین، پشتیوانی لە وتووێژەکان دەکەین کە لەسەر بنەمای یاسا نێودەوڵەتییەکان و پەیماننامەی قەدەغەکردنی چەکی ئەتۆمی .