ڤلادمیر پووتین: کەس بۆی نییە هەڕەشە لە خاوەن گەورەترین هێزی ئەتۆمی [رووسیا] بکات

راپۆرت/ شوان عەباس بەدری دوابەدوای هێرشەکەی روسیا و چوونە ناوەوەی سوپای ئەو وڵاتە بۆ ناو خاکی ئۆکرانیا ، ئەمەریکا و وڵاتانی ئەوروپی بە ئاشکرا پشتگیری خۆیان بۆ ئۆکرانییەکان راگەیاند و هەرلەم چوارچێوەیەدا دەستییان کرد بە ناردنی یارمەتی سەربازی و دارایی بە ملیارەها دۆلار و لەبەرامبەریشدا "ڤلادیمیر پۆتین"ی سەرۆکی روسیاش بۆ بەرپەرچدانەوەی وڵاتانی ئەوروپی چەندین جار بە راستەخۆ و ناراستەوخۆ هەرەشەی پەرچەکرداری سەربازی لەو وڵاتانە کرد و چەکی ئەتۆمیش یەکێک بوو لە بژاردەکانی روسیا و ئایندەی وڵاتانی ئەوروپیش لەناو ئاگری ئەو جەنگەدا بە ناروونی ماوەتەوە . سەبارەت بەم بابەتە "سەرهەد شێخە" چاودێری سیاسی بە "هاوڵاتی" ووت:" پێشبینیکردنی داهاتووی ئەوروپا دوای نزیکەی سێ ساڵ شەڕ لە نێوان ئۆکرانیا و ڕوسیا ئەستەمە چونکە ململانێکان لێکەوتەی ئاڵۆز و دوور مەودای هەیە، یەکێک لە دەرەنجامە گرنگەکانی ئەو شەڕە، زیادبوونی گرژیی نێوان ڕووسیا و ئەروپایە.  پێدەچێت ئەم گرژییانە لە ساڵانی داهاتوودا بەردەوام بن و ئەگەری هەیە شەڕی ساردی نوێی لێبکەوێتەوە.  ئەمەش دەتوانێت کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ئاسایش، ئابووری و سیاسەتی ئەوروپا هەبێت". لە پرسیارێکی دیکەی "هاوڵاتی"کە ئاخۆ ئەم جەنگە لە داهاتوودا چ کاریگەییەکی جیۆپۆلۆتیکی دەبێت لە سەر کیشوەری ئەوروپا ،"سەرهەد شێخە" وتی:" لە درێژخایەندا پێدەچێت شەڕەکە ببێتە هۆی گۆڕانکاری قووڵی جیۆپۆلەتیکی لە ئەوروپادا.  ڕەنگە هەندێک وڵات هەوڵی زیادکردنی خەرجییەکانی بەرگریی خۆیان بدەن. یەکێتی ئەوروپاش ڕەنگە هەنگاو بنێت بۆ بەهێزکردنی تواناکانی بەرگری فراوان بوونی سنوری ڕێکخراوی ناتۆ.  هەروەها ڕەنگە لە سەرانسەری کیشوەرەکەدا بەرزبوونەوەی ناسیۆنالیزم و پۆپۆلیزم زیاتر بێت ". "نابێت ئەوەش لە یاد بکەین کە ئەم شەڕە هەستی شوناسی ئەوروپی زیندوو کردۆتەوە.  هاوکات یەکێتی ئەوروپا هەنگاوی ناوە بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستنی بە وزەی ڕووسیا و بەهێزکردنی ئابوورییەکەی" سەرهەد شێخە وا دەڵێت. بە بڕوای ئەم چاودێرە سیاسییە بە کارهێنانی چەکی ئەتۆمی بۆ یەکلایی کردنەوەی جەنگەکە و سەرکەوتنی لایەک بە سەر لایەکی دیکەدا ئەگەرێکی دوورە ، پێشی وایە چەکی ئەتۆمی چەکێکی دوولایەنەیە و بە کارهێنانی دەبێتە هۆی لەناوبردنی دوژمن و ئەو لایەنەش کە بەکاری دەهێنێت ، لە درێژەی قسەکانیشیدا وتی:"بە دووری دەزانم لە قۆناغی ئێستادا روسیا بیر لە بەکارهینانی چەکی ئەتۆمی بکاتەوە چونکە وڵاتانی هاوپەیمانی ناتۆ زۆربەیان خاوەن هەمان چەکن ،ئەگەربێتوو روسیا ئەتۆم بەکار بهێنێت بە دڵنیاییەوە ئەوا ئەو وڵاتانەش بە هەمان چەک وەڵامی دەدەنەوە ". لەبارەی کاریگەرییەکانی ئەو شەپۆلە ئاوارەیەی کە لە دوای جەنگەوە روویان لە وڵاتانی دیکەی ئەوروپا کردووە و ئەو فشارە ئابووریانەی کە کەوتۆتە سەر ئەو وڵاتانە ،ئەم چاودێرە سیاسییە وتی:" دەرئەنجامێکی گرنگی دیکەی ئەو شەڕە قەیرانی پەنابەرانە،  بە ملیۆنان کەس لە ئۆکرانیا ئاوارە بوون و بەشێکی زۆریان پەنایان بۆ وڵاتانی ئەوروپا بردووە،  ئەمەش فشارێکی زۆری خستۆتە سەر سیستمی چاودێری کۆمەڵایەتی و سەرچاوەکانی ئەو وڵاتانە و پێدەچێت لە ساڵانی داهاتوودا ببێتە ئاڵنگاری لەبەردەم وڵاتانی ئەروپا وهەروەها شەڕەکە کاریگەرییەکی بەرچاوی ئابووری لەسەر ئەوروپا هەبوو.  نرخی وزە بەرزبووەتەوە  ئەمەش بووەتە هۆی زیادبوونی هەڵاوسان و کەمبوونەوەی گەشەی ئابووری.  پێدەچێت ئەم کاریگەرییە ئابوورییانە لە کورت خایەندا بەردەوام بن ".   سەبارەت بەوەی کە ئاخۆ پەیامی روسیا بۆ وڵاتانی جیهان  لە هاویشتنی مووشەکە کیشوەربرەکەی کە هەفتەی رابردوو بە شێوەیەکی ئەزموونی هاویشتی و لە ئاسمانی چەند وڵاتێکی ناوچەکە تێپەری چییە ، ئەم چاودێرە سیاسییە وتی :" لەوەیە ئاسان نەبێت بتوانین پاڵنەرە وردەکانی ڕووسیا بۆ تاقیکردنەوەی مووشەکی بالیستیکی کیشوەر بڕ  دەست نیشان بکەین بەڵام دەتوانرێت ئەوە بخەینەڕوو  کە ڕووسیا ئەم تاقیکردنەوەی وەک نیشاندانی هێز بۆ دراوسێ و ڕکابەرەکانی بە تایبەت ئەمریکا و ناتۆ ئەنجامدابێت.  لە ئێستادا گرژییەکانی نێوان ڕوسیا و ڕۆژئاوا بەهۆی شەڕی ئۆکرانیا زۆرە و ئەم تاقیکردنەوەی مووشەکییە دەتوانێت ببێتە پەیامێک کە ڕوسیا وەک هێزێکی سەربازی بەهێز دەمێنێتەوە و ئامادەیە بەرگری لە خۆی بکات لە بەرامبەر هەر هەڕەشەیەکدا". "سەرهەد شێخە" پێی وایە ئامانجێکی دیکەی روسیا لە هاویشتنی مووشەکە بالیستییەکەی ، جگە لە پەیامە دەرەکییەکانی ئەوا پەیامێکی ناخۆییشی بە مەبەستی  بەرززکردنەوەی هەستی نەتەوەیی رووسەکان و پشتگیری وڵآتەکەیان لە جەنگی ئۆکرانیا لە خۆ دەگرێت. " ئەگەری ئەوە هەیە کە ئەم تاقیکردنەوەیە ئامانجی  ناوخۆیی هەبێت.  ڕەنگە سەرکردایەتی ڕووسیا هیوای ئەوە بخوازێت کە ئەم نمایشە و تاقیکردنەوە ببێتە هۆی هەستی نیشتمانپەروەری و پشتیوانی گەلی ڕووسیا لە جەنگی لەگەڵ ئوکراینا زیاتر بکات" سەرهەد شێخە وا دەڵێت. ئەم چاودێرە سیاییە پێشی وایە دوابەدوای هاتنی "ڤلادیمیر پۆتین" ئەو ووڵاتە کار بۆ کۆتایی هێنان بە تاک جەمسەری لە جیهاندا دەکات و بە "هاوڵاتی"ووت :" دەکرێت یەکێک لە ئامانجەکانی جەنگی ڕوسیا لەگەڵ ئۆکرانیا بۆ دەرکەوتنی بێت وەک یەکێک لە جەمسەرەکانی جیهان کە دوای ڕوخانی بلۆکی خۆرھەڵات (یەکێتی سۆڤیەت) هاتنی پۆتین بۆ سەرۆکایەتی ڕوسیا  کار بۆ تێ پەڕاندنی سیستەمی یەک جەمسەری دەکات و ئێستا لە قۆناغی سەرەتای دەرکەوتنی سیستەمی چەند جەمسەری داین". دوو ساڵ لەمەوبەر و لە ریکەوتی 24 ی شوباتی 2024  دا، ڤلادمیر پۆتین، سەرۆکی روسیا دەستپێکی چالاکییە سەربازییەکانی وڵاتەکەی لە دژی ئۆکرانیا راگەیاند و بەم جۆرە جەنگێکی ماڵوێرانکەر هەڵگیرسا و بەپێی سەرچاوە ئۆکرانی و رۆژئاواییەکانیش تائێستا نزیکەی 10 هەزار کەسی سڤیل و 200 هەزار سەربازی روسی و ئۆکرانی لە جەنگەکەدا کوژراون و کاریگەرییەکی زۆریشی لەسەر ژیانی رۆژانەی هاوڵاتییە ئۆکرانییەکان لەلایەک و لایەکی دیکەوە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان داناوە.

هاوڵاتی رۆژی ١ی نیسانی ٢٠٢٤، بە هۆی هێرشی سوپای پاسداران بۆ سەر بینای کۆنسولگەری ئێران لە دیمەشقی سووریا ٧ ئەفسەری پلەباڵای سوپای پاسداران  کوژران. کوژرانی ئەم ٧ ئەفسەرە پلە باڵایەی سوپای پاسداران دەنگدانەوەی گەورەی هەبوو لە میدیا ناوخۆیی و دەرەکییەکانی ئێران. سەرەنجام درەنگانی شەوی شەممە ١٣ی نیسان لە لایەن ئێرانەوە هێرشی مووشەکی کرایە سەر ئیسرائیل و کۆماری ئیسلامی بە زیاتر لە ٣٠٠ مووشەک و درۆن هێرشی کردە سەر ئیسرائیل. ٩٩٪ مووشەک و درۆنەکان بەر لەوەی بگەنە خاکی ئیسرائیل لە لایەن هێزی بەرگری ئاسمانی ئیسرائیل، ئەمریکا، فەرەنساوە تێکشکێنران و خرانە خوارەوە. بە وتەی وەزیری بەرگری ئیسرائیل بە هۆی هێرشەکانی ئێرانەوە کچێکی ٧ ساڵان بریندار بووەو خەسارێکی زۆرکەم بە بنکەیەکی سەربازی ئیسرائیل گەیشتووە. لە ئێستادا میدیاکان باس لەوە ئەکەن ئیسرائیل خۆی ئامادە ئەکات بۆ وەڵامدانەوەی ئێران و ئەمەش ئەگەری ئەوەی لێئەکەوێتەوە کە ئەو جەنگەی ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست هەیە بەربڵاوتر بکات. ئەمە یەکەمجار نەبوە کە ئەفسەر و پلەدارەکانی سوپای پاسداران لە سووریا لە لایەن هێزەکانی ئیسرائیل یان ئەمریکاوە ئەکوژرێن. لەم بابەتەدا باس لەو ئەفسەرانە ئەکەین کە لەم هێرشانەدا کوژراون. ١ی نیسانی ٢٠٢٤ رێکەوتی ١ی نیسانی ٢٠٢٤، بە هۆی هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر بینای کۆنسولگەری سوپای پاسداران ٧ ئەفسەری پلەباڵای سوپای پاسداران بە ناوەکانی: عەمید محەممەد رەزا زاهیدی، عەمید محەممەد هادی حاجی رەحیمی، حسێن ئەمانوڵڵاهی، مەهدی جەلالەتی، موحسێن سەداقەت، عەلی ئاقا بابایی و عەلی ساڵەحی روزبەهانی کوژران. عەمید محەممەد رەزا زاهیدی دوای قاسم سولەیمانی دیارترین سەرکردەی سوپای پاسداران بووە کە لە دەرەوەی سنوورەکانی ئێرانەوە کوژراوە. محەممەد رەزا زاهیدی بەرپرسی دۆسیەی سووریا و لوبنان بوو لە سوپای قودس. پەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ بەشار ئەسەد سەرۆککۆماری سووریا و سەید حەسەن نەسروڵڵا کەسی یەکەمی حزبوڵڵای لوبنان هەبوو. محەممەد رەزا زاهیدی ٦٤ ساڵ تەمەن، یەکێک بوو لە فەرماندە بە ئەزموونەکانی سوپای پاسداران و لە تەمەنی ٢٠ ساڵییەوە پەیوەست ببوو بە سوپای پاسدارانەوە. لە ماوەی جەنگی عێراق و ئێراندا بەشداری جەنگ بووەو هەروەها بە پێی هەندێ گرتە ڤیدیۆش کە سوپای پاسداران دەربارەی ئەم فەرماندەیە بڵاوی کردۆتەوە بەشدار بووە لە جەنگ دژی حیزبەکوردییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە دەیەی ١٩٨٠. محەممەد رەزا زاهیدی یەکێک بوو لە ٢٤ فەرماندەیەی سوپای پاسداران کە ساڵی ٢٠٠٠ نامەیەکیان بۆ خاتەمی سەرۆککۆماری ئەو کاتی ئێران نارد دەربارەی رووداوی کوژرانی بەکۆمەڵی خوێندکاران لەو ساڵەدا و یەکێک بوو لەو فەرماندانەی کە وەک بڕیاردەری هێرش بۆ سەر خوێندکارەکان ناو دەبرێت. لە مانگی ٧ی ٢٠٠٠ دا دوای داخرانی رۆژنامەی سەلام، ژمارەیەک لە خوێندکارەکان خۆپیشاندانیان کرد و لە لایەن بەسیج و سوپای پاسدارانەوە هێرش کرایە سەر بەشی ناخۆیی خوێندکارەکان و دەیان خوێندکار کوژران و بریندار بوون و قۆڵبەستکران و ئێستاش هەندێ لە خوێندکارەکان بێ سەر و شوێنن. محەممەد رەزا زاهیدی بەشدار بووە لەجەنگی ٣٣ رۆژەی لوبنان- ئیسرائیل لە ساڵی ٢٠٠٦.   محەممەد رەزا زاهیدی یەکێک بوو لە کەسە نزیکەکانی ئایەتوڵڵا خامنەیی و دوای کوژرانی ، رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی هەڕەشەی لە ئیسرائیل کرد و پێی وتن پەشیمان ئەبنەوە لەم کارەیان. ٢٦ی ئازاری ٢٠٢٤ بەرەبەیانی ٢٦ ی ئازاری ٢٠٢٤ بە مووشەک ڤیلایەک لە دیرەزوور کرایە ئامانج و بەو هۆیەوە بێهرووز واحیدی، یەکێک لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران، وێڕای ١٤ کەس لە ئەندامانی حیزبە میلیشیاکانی عێراق و سووریە کوژران. سوپای پاسداران رایگەیاند ئەم هێرشە لە لایەن ئیسرائیلەوە بووەو رێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی سووریا رایگەیاند سوپای قودس ئەو ڤیلایەی وەک ناوەندی پەیوەندیکردن بەکار هێناوە. بێهرووز واحیدی فەرماندەی باڵای سوپای قودس و سوپای پاسداران لەو هێرشەدا کوژران و ئیسماعیل قائانی فەرماندەی گشتی سوپای قودس لە رێ و رەسمی ناشتنەکەی بەشداریکرد. ٢٠ی کانوونی دووهەمی ٢٠٢٤ رۆژی ٢٠ی کانوونی دووهەمی ٢٠٢٤ ، لە گەڕەکی " المزە" لە رۆژئاوای دیمەشق پێنج ئەندامی پلەباڵای سوپای پاسداران بە ناوەکانی : حوجەتوڵڵا ئومیدوار، عەلی ئاقازادە، حسێن محەممەدی، سەعید کەریمی و محەممەد ئەمین سەمەدی کوژران.  سوپای پاسداران کوژرانی ئەم ٥ ئەندامەی خۆی دایە پاڵ ئیسرائیل. حوجەتوڵڵا ئومیدوار بە ناوی خوازراوی "حاج سادق" یەکێک بوو لە فەرماندە باڵاکانی سوپای قودس و یەکێک لە بریکارەکانی قاسم سلێمانی بوو. ماڵپەڕەکانی سەر بە سوپای پاسداران رایانگەیشند پێش کوشتنی چەند جار لە لایەن ئیسرائیلەوە هەوڵی کوشتنی دراوە. ئومیدوار یەکێک بوو لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران لە جەنگی ٨ ساڵە و هەروەها لە جەنگ دژی لایەنە کوردییەکانیش بەشدار بوو لە دەیەی ١٩٨٠. ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣- کوژرانی رەزی مووسەوی رۆژی ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ بە هۆی هێرشی مووشەکی بۆ سەر بینایەک لە گەڕەکی زەینەبییەی دیمەش، سەید رەزی مووسەوی، کە وەک کەسی ژمارە ٢ی سوپای قودس دوای قاسم سلێمانی دەناسرا. سوپای پاسداران لە راگەیاندنێکدا رەزی مووسەویوەک " بەرپرسی یارمەتیگەیاندن بە بەرەی بەرگری لە سووریا" ناوی برد. رەزی مووسەوی فەرماندەیەک بوو کە زۆر  کەم ناسراو بوو و تەنانەت لە فیلمێکی دێکۆمێنتاری کە دەرباری قاسم سولەیمانیدا دروستکراوە، دەم و چاوی دادەپۆشرێت ووەک " یاری کۆن" و " نزیکترین هاوسەنگەر"ی قاسم سلێمانی ناوی دەبرێت. حسێن ئەکبەری، باڵیۆزی ئێران لە سووریا وتبووی رەزی مووسەوی تا کاتژمێر ٢ی دوانیوەڕۆ لە باڵیۆزخانەی ئێران بوو لە دیمەشق و دواتر گەڕاوەتە بۆ ماڵەکەی خۆی لە گەڕەکی زەینەبییە و کاتژمیر ٤:١٠ دوانیوەڕۆ بە ٣ مووشەک لە لایەن سووریاوە کرایە ئامانج و کوژرا. رەزی مووسەوەی ماوەی ٢٥ساڵ بوو لە سووریا و لوبنان و فەلەستین بوو. بە وتەی بەشار ئەسەد سەرۆککۆماری سوریا، پێشتر ٢ جار ئیسرائیل هەوڵی کوشتنی داوەو سەرکەوتوو نەبووە. ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣- گەڕەکی زەینەبییەی دیمەشق گەڕەکی زەینەبییە لە باشووری رۆژهەڵاتی دیمەشق وەک گەڕەکێک دەناسرێت کە هێزەکانی سوپای پاسدارانی تێدا جێگرکراون. رۆژی ٢ی کانوون یەکەم لە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازییدا کە هیچ کات وردەکارییەکەی رانەگەیەنرا ، ٢ فەرماندەی سوپای پاسداران بە ناوەکانی " پەناە تەقی زادە" و " محەممەد عەلی عەتایی شوورجە" کوژران. دواتر سوپای پاسداران رایگەیاند  ئەم ٢ فەرماندەیەی سوپای قودس لە کاتی جێبەجێکردنی ئەرکەکانیان وەک راوێژکار لە بەرەی مقاومەی ئیسلامی سووریا لە لایەن ئیسرائیلەوە کوژراون. ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢- سنووری ئیسرائیل رۆژی ٢٢ی کانوونی دووهەمی ٢٠٢٢، داوود جەعفەری یەکێک لە کادێرە بە ئەزموونەکانی هێزی ئاسمانی سوپای پاسداران لە نزیک سنوورەکانی سووریا- ئیسرائیل کوژرا. سەرەتا میدیاکانی ئێران رایانگەیاند بە هۆی تەقینەوەی مین لە قەراخ جاددە ، لە دیمەشق و نزیک فڕۆکەخانە کوژراوە. بەڵام بە پێچەوانەی ئەوەی سوپای پاسداران بڵاوی کردەوە لە نزیک سنوورەکانی ئیسرائیل کوژرا . هەروەها بە پێی هەواڵی ماڵپەڕی "صوت المعاصمە" ٦ ئەفسەری پلەباڵای سووریا بە تۆمەتی گەیاندنی زانیاری دەربارەی "داوود جەعفەری" بە دوژمن دەستگیرکران. داوود جەعفەری یەکێک لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران بوو کە تۆمەتبار ئەکرا بەوەی دەستی بووە لە تەقە کردن لە فڕۆکە ئۆکراینییەکە کە ١٧٦ کەسی تێدا کوژرا. ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥- بەرزاییەکانی جەولان (گوڵان) رۆژی١٨ی کانوونی دووهەمی ٢٠١٥ ژمارەیەک لە هێزەکانی حزبوڵڵای لوبنان لە نزیک شاری " مزرعە الامل" لە ناوچەی "قنطریە" لە نزیک بەرزاییەکانی جەولان (گوڵان) کە بەدەست ئیسرائیلەوەیە، بە فڕۆکەیەکی جەنگی کرانە ئاماج و محممەد عەلی ئەڵڵا دادی یەکێک لە فەرماندە باڵاکانی سوپای قودس و ژمارەیەک لە ئەندامانی حزبوڵڵا کوژران. ١٢ی شوباتی ٢٠١٣- رێگای دیمەشق بۆ لوبنان عەمید حەسەن حەسەن شاتری ، کەبە ناوی خوازرای " حیسان خۆشنویس" دەناسرا، بەرپرسی بەشی نۆژەنکردنەوەی باشووری لوبنان، پردی پەیوەندی کۆماری ئیسلامی لەگەڵ لوبنان، لە رێگای نێوان دیمەشق بەیرووت لە لایەن هێزی ئاسمانی ئیسرائیلەوە کرایە ئامانج و کوژرا. لە سەردەمی جەنگی عێراق- ئێران حەسەن شاتری وەک ئەندازیار بەشداری جەنگ بوو. دوای جەنگی ٣٣ رۆژەی ئیسرائیل – حزبوڵڵا لە ساڵی ٢٠٠٦ لە لایەن ئەمریکاوە خرایە لیستی گەمارۆکانەوە. حەسەن شاتری ساڵی ٢٠٠٦ بۆ بونیادنانەوەو نۆژەن کردنەوەی ناوچەکانی باشووری لوبنان رۆشتبووە ئەو وڵاتە. لە دوای دەستپێکی نائارامییەکانی سووریا و جەنگی ناوخۆیی ئەو وڵاتە، کۆماری ئیسلامی بە مەبەستی پشتیوانی لە بەشار ئەسەد ژمارەیەکی زۆر لە هێزەکانی خۆی ناردە سووریا، بەناو پارێزەرانی مەزارگەی "زەینەب" و راوێژکاری سەربازی. لەم ماوەیەدا ژمارەیەکی زۆر لە هێزەکانی سوپای پاسداران لە لایەن دژبەرانی بەشار ئەسەدەوە کوژراون. لەگەڵ ئەمەش ئیسرائیل ئەم هێزانەی کردۆتە ئامانج. لە خوارەوە ناوی ژمارەیەک لە فەرماندە باڵاکانی سوپای پاسداران دەهێنن کە لە سووریا کوژراون. حسێن هەمەدانی ، ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥، حەلەب هادی کەجباف، نیسانی ٢٠١٥، دەرعا فەرشاد حەسونیزدە، ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ قەنتەریە حەمید موختربەند، تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ قەنتریە سەعید سەیاح تاهیری ١٣ی کانوونی دووهەمی ٢٠١٦ خان توومان حەسنعەلی شەمس ئابادی ٧ی ئازادی ٢٠١٦   غوڵامڕەزا رەسایی ٢٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ ، حەلەب   داریووش دروستی ، ٣٠ ئابی ٢٠١٦،  حەماء   ئەحمەد غوڵامی، ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٦ ، حەلەب   مستەفا سەدرزادە، ٢٣ تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ ، حەلەب   جان محەممەد عەلیپوور، ٣ی ئابی ٢٠١٧- تەدمیر   محەرەمعەڵی مرادخانی، ٦ کانوونی یەکەمی ٢٠١٥، حەمس   جەبار دریساوی ٨ی تشرینی دریساوی، ٢٠١٤ حەلەب   محەممەد جەمالی پاقەلعە، ٢ی کانوونی دووهەم ٢٠١٣، دیمەشق   حەمیدرەزا تەباتەبایی مێهر، ٢٢ی شوباتی ٢٠١٣، حەلەب   ئەمیررەزا عەلیزادە، ٢١ی نیسان ٢٠١٣، حەلەب   دادالـلە شیبایی، ٢٣ی حوزەیران ٢٠١٤   محەممەد حسێن عەتری، ٤ی حوزەیرانی ٢٠١٣ مووسا کازمی دەرەبیدی، ٢٣ ئاب ٢٠١٤ عەبدوڵڵا ئەسکەندەری، مانگی ٦ی ٢٠١٤ ، حەلەب ئیسماعیل حەیدەری، ١٩ی ئابی ٢٠١٣، حەلەب    

هاوڵاتی ئێوارەی ئەمڕۆ دووشەممە 15ی نیسانی 2024 لە کۆشکی سپی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق و جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمەریکا کۆبوونەوە. لە کۆبوونەوەکەدا سودانی رایگەیاند "سەردانەکەم بۆ ئەمەریکا لە کاتێکی هەستیاردایە کە گرنگی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات نیشان دەدات"، لە بەرامبەردا سەرۆکی ئەمەریکا سوپاسی سوودانی کرد کە "سەرنج دەخەیتە سەر ئابووریی و سەربەخۆیی عێراق، دەمانەوێت ئەمڕۆ زیاتر گفتوگۆ لەسەر ئەمە بکەین، هاوبەشیمان بۆ وڵاتەکانمان، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان گرنگە". سەرۆکی ئەمەریکا ئاماژەی بەوەشکرد "پابه‌ندین له‌ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌مەریكا و هاوپه‌یمانه‌كانمان له‌ ناوچه‌كه‌، له‌وانه‌ عێراق"، ئەوەشی خستەڕوو "کاردەکەین بۆ ئەوەی ململانێکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا فراوان نەبن". سەرۆک وەزیرانی عێراقیش وتی "هەر جۆرە هێرشێک بۆ سەر خەڵکی سڤیل بەتایبەتی منداڵان و ژنان رەتدەکەینەوە"، ئەوەشی وت "پابه‌ندین به‌ ده‌ره‌نجامه‌كانی لیژنه‌ی هه‌ماهه‌نگیی باڵای نێوان عێراق و ئه‌مەریكاوه‌ و سوورین له‌سه‌ر دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌ فراوانبوونی ململانێكان له‌ ناوچه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست". هەروەها سەرۆکی ئەمەریکا تیشکی خستەسەر ئەوەی "ئه‌مەریكا پابه‌نده‌ به‌ ئاسایشی ئیسرائیله‌وه‌، هەروەها پابه‌ندین به‌ گه‌یشتن به‌ رێككه‌وتنی ئاگربه‌ست له‌ غه‌زه‌ بۆ ئازادكردنی بارمته‌كان و رێگریكردن له‌ فراوانبوونی بازنه‌ی ململانێكه‌".

هاوڵاتی ئەمڕۆ دووشەممە له‌ واشنتۆن سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق و وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا كۆبوونه‌وه و باسیان له‌ كاراكردنه‌وه‌ی رێككه‌وتنی ستراتیژی كرد. نووسینگەی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ دووشەممە محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق له‌گه‌ڵ ئه‌نتۆنی بلینكن وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا لە واشنتۆن کۆبوونەوە، به‌پێی راگه‌یه‌ندراوی نووسینگه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌دا تاووتاوێی هه‌وڵه‌كان بۆ دانانی بنه‌ماكانی په‌یوه‌ندیی دوورمه‌ودای نێوان هه‌ردوو وڵات كرا، وێڕای ئه‌وه‌ش جه‌خت له‌ كاراكردنه‌وه‌ی رێككه‌وتنی ستراتیژی كرایه‌وه‌.  سودانی و بلینكن گفتوگۆیان له‌باره‌ی پرسه‌كانی ئابووری و هه‌لی وه‌به‌رهێنان بۆ كۆمپانیا ئه‌مه‌ریكییه‌كان له‌ عێراق، به‌تایبه‌ت له‌ بواری وزه‌دا كرد، هه‌روه‌ها سودانی له‌میانی كۆبوونه‌وه‌كه‌دا رایگه‌یاند، رێكه‌وتنی ستراتیژی نه‌خشه‌رێگای په‌یوه‌ندییه‌كانی داهاتووی عێراق و ئه‌مه‌ریكایه‌. وتیشی: پێویسته‌ هه‌وڵه‌كان بۆ رێگری له‌ فراوانبوونی ململانێ له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست زیاتر بكرێن. له‌لایه‌ن خۆیه‌وه‌ وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا پشتگیری له‌ هه‌ڵوێسته‌كانی عێراق له‌ ناوچه‌كه‌ كرده‌وه‌ و رایگه‌یاند "پشتگیری له‌ عێراقێكی به‌هێز به‌ له‌به‌رچاوگرتنی هه‌وڵه‌كان بۆ دابینكردنی سه‌قامگیری ناوچه‌یی و نێوده‌وڵه‌تی و هه‌نگاوه‌كان به‌ره‌و په‌ره‌پێدانی په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێ ده‌كه‌ین". جێگەی ئاماژەیە، رۆژی‌ 13ی‌ نیسانی‌ 2024، محه‌ممه‌د شیاع سودانی، سه‌رۆك وه‌زیرانی‌ عێراق سەردانی ئەمەریکای کرد و بڕیارە تاوەکو 19ی ئەم مانگە لە ئەمه‌ریكا بێت و بەردەوامی بە کۆبوونەوەکانی بدات لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە.

هاوڵاتی وا بریارە ئێوارەی ئەمرۆ دوشەممە ، محەمەد شیاع سودانی و جۆبایدنی سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لە کۆشکی سپی کۆببنەوە و لەبارەی چەند تەوەرێکی جیاوازی ئابووری و سیاسی و ئەمنی گفتۆگۆ بکەن. هەروەها وا بریارە  رێکارەکانی کاراکردنەوەی رێکەوتنی ستراتیژی نێوان هەردوو وڵات تەوەرێکی دیکەی گفتۆگۆکانی نێوان هەردوولا بێت. لەلایەکی دیکەوە بە پێی پرۆتۆکۆڵی سەردانەکەی "سودانی" سەرۆک وەزیرانی عیراق ، بەر لە چاوپێکەوتنەکەی لەگەڵ سەرۆکی ئەمەریکا ، لەگەڵ "ئەنتۆنی بلینکن"ی وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا کۆدەبێتەوە و دوای کۆتایی هاتنی کۆبوونەوەکەشی لەگەڵ سەرۆکی ئەمەریکا ، لە پنتاگۆن لەگەڵ وەزیری بەرگری ئەمەریکا کۆببێتەوە. هاوکات لە میانەی سەردانەکەیدا دوا نیوەڕۆی ئەمڕۆ سودانی لەگەڵ رەوەندی عێراقی لەو وڵاتە کۆبوەوە و رایگەیاند، کار لەسەر دامەزراندنی فەرمانگەیەک دەکرێت  بۆ کاروباری کۆچبەران و  راشیگەیاند، بە بەهای پێنج ملیار دۆلار یاداشتنامە لەگەڵ دامەزراوە داراییەکانی ئەمەریکا ئیمزاکراوە و دەستیان بە  پڕۆژەکانی پەیوەست بە پاڵاوگەکان کردوە و ساڵی 2024 دوا ساڵ دەبێت بۆ هاوردەکردنی وەرگیراوەکانی نەوت. هەر لەو دانیشتنەدا سەبارەت بە سزای سەر بانکەکانی ئەمریکاش لە عێراقیش سودانی رایگەیاند؛گەنجینەی ئەمەریکا تێبینییەکانی لەسەر کاری بانکەکان تۆمار کردوە لە ساڵانی پێشودا، نەک لە سەردەمی حکومەتی ئێستادا کە پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی پەسەند کردوە. ناوبراو باسی لە هەردو پرۆژەی رێگای گەشەپێدان و بەندەری فاو کرد و وتی: ئەو دو پرۆژەیە عێراقێکی نوێ دروست دەکات، رێگای گەشەپێدان هەرزانترین و خێراترین پڕۆژەیە بۆ گواستنەوەی کاڵاکان، و یەکەم بنەماکانی بەم زوانە لە کاتی سەردانیەکەی سەرۆکی تورکیا واژۆ دەکرێت. محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لەسەر بانگهێشتی فەرمیی جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا بە سەرۆکایەتیی شاندێک لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە و، بڕیارە ئەمڕۆش لە کۆشکی سپی لەگەڵ جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا کۆببێتەوە. هاوکات بڕیارە لە درێژەی کۆبونەوەکانیدا  لەسەر چەند تەوەرێکی گرنگی وەک ، رێکەوتننامەی ستراتیژی نێوان هەردوو وڵات و چەند دۆسییەکی بازرگانی و ووزە و وەبەرهێنان و پەروەردە و قەڵاچۆکردنی گەندەڵی و گەراندنەوەی پارە دزراوەکانی عیراق ، لەگەڵ گەورە بەرپرسانی ئەو وڵاتە کۆببێتەوە.

هاوڵاتی رۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرنال"ی ئەمریکی لە زاری سێ بەرپرسی حکومی ئەمریکی بڵاویکردەوە رەنگە ئەمرۆ دووشەممە ،ئیسرائیل وەڵامی هێرشەکەی ئێران بداتەوە. لەلایەکی دیکەوە "پیتەر لیرنەر" ی وتەبێژی سوپای ئیسرائیلی بە ئاژانسی هەواڵی " ئەی بی سی نیوز"ی ئەمریکی راگەیاند،بە مەبەستی وەڵامدانەوەی هێرشەکەی ئێران  سووپا چەند بژاردەیەکی خستۆتەبەردەم حکومەتی ئیسرائیل. هەروەها "لیرنەر" ئەوەشی ئاشکرا کردووە کە "رەنگە وەڵامدانەوەکەی ئیسرائیل سەربازی بێت و رەنگیشە بە شێوازێکی دیکە بێت ،ئەمرۆ یان لە رۆژانی داهاتوودا حکومەتی ئیسرائیلی جۆر و کاتی وەڵامدانەوەکە دیاری دەکات". لەماوەی ئەم چەند رۆژەی رابردووشدا "جۆبایدن" سەرۆکی ئەمەریکا داوای لە سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلی کرد ولاتەکەی پەلە نەکات لە وەڵامدانەوەی ئێران، هەروەک چۆن بەرپرسە باڵاکانی ئەمەریکا چەند جارێک جەختییان لەوە کردۆتەوە کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بە هیچ شێوەیەک بەشداری لە هیج جۆرە هێرشێک بۆ سەر ئێران ناکات و لە ئێستاشدا لە گەڵ هاوپەیمانەکانیان هەوڵی هێورکردنەوەی دۆخەکە و بەرگرتن لە تەشەنە سەندنی جەنگ لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست دەدەن. جێی ئاماژەیە دوابەدوای هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر باڵیوزخانەی ئێران لە دیمەشقی پایەتەختی سوریا و کووشتنی حەوت گەورە فەرماندەی ناو سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران و کەسانی نزیک لەو سوپایە، دەرنگانێکی شەوی شەممەی رابردوو ئێران بە دەیان مووشەک و دروون هێرشی کردە سەر ئیسرائیل ، بەڵام بە پێی سەرچاوە ئیسرائیلییەکان هێرشەکە زەرەروزیانێکی ئەوتۆی لێنەکەوتەوە.

هاوڵاتی باسم عه‌وادی وته‌بێژی حكومه‌تی عێراق ئه‌مڕۆ یه‌كشه‌ممه‌ دوپاتیكرده‌وه‌، سه‌ردانه‌كه‌ی محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیران بۆ واشنتن به‌ ئامانجی كاراكردنی چوارچێوه‌ هاوكارییه‌كانی ناو ڕێككه‌وتنی چوارچێوه‌ ستراتیژییه‌ و راشیگه‌یاند، له‌كۆبونه‌وه‌كه‌ی بایدن و سودانی بیروڕا له‌سه‌ر ژماره‌یه‌ك دۆسیه‌ ئاڵوگۆڕ ده‌كرێت.  رۆژی شەممە، 13ـی نیسان محەممەد شیاع سوودانی بە سەردانێکی فەرمی بەرەو واشنتن بەڕێکەوت؛ بڕیارە سبەی دووشەممە، 15ی نیسان بایدن لە کۆشکی سپی لەگەڵ جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا کۆبێتەوە.  باسم عه‌وادی وتەبێژی حکومەتی عێراق سەبارەت بە هۆکاری سەردانەکەی سودانی  له‌ لێدوانێكی رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند،، سه‌ردانه‌كه‌ی محه‌مه‌د شیاع سودانی بۆ واشنتن یه‌كێكه‌ له‌ سه‌ردانه‌ گرنگه‌كانی په‌یوه‌ندییه‌كانی عێراق و ئه‌مریكا، "ئامانجی كاراكردنی ڕێككه‌وتنی ستراتیژییه‌ له‌بواره‌كانی وه‌به‌رهێنانی سیاسی، ئابوری، بانكی، وزه‌، كه‌شوهه‌وا، ئه‌و بابه‌تانه‌ی كه‌ ده‌مێننه‌وه‌ و ده‌توانین وه‌به‌رهێنانیان تێدا بكه‌ین بۆ فراوانكردنی چوارچێوه‌ی هاوكارییه‌كان". وتیشی، "كۆبونه‌وه‌كه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی ئه‌مریكا په‌یامی گرنگ له‌خۆده‌گرێت كه‌ له‌سه‌ر ژماره‌یه‌ك دۆسیه‌ بیروڕا ئاڵوگۆڕ ده‌كرێن، به‌و پێیه‌ی هه‌ریه‌كه‌یان دیدگایان هه‌یه‌، هه‌روه‌ها زۆربه‌ی ئه‌و دۆسێیانه‌ باسده‌كرێن كه‌ ده‌كرا له‌ڕێگه‌ی لیژنه‌ لاوه‌كییه‌كانه‌وه‌ ڕێككه‌وتنیان له‌سه‌ر بكرایه‌".  سەبارەت بەوەی کە ئایا سەردانەکە پەیوەستە بە چارەنوسی هێزەکانی هاوپەیمانان لە عێراق ڕایگەیاند،" ئەم سەردانە، سەردانێکى ئەمنى و سەربازى نییە، بۆیە هیچ بەرپرسێکى ئەمنى و سەربازى لەنێو شاندى یاوەرى سەرۆکوەزیراندا نییە، سەردانەکە بۆ کاراکردنى رێککەوتنى ستراتیژییە کە حەوت لایەنى گرنگ، ئابوورى، وەبەرهێنان، کشتوکاڵ، ژینگە، خوێندن، کەشوهەوا و چەندین دۆسیەی دیکە لە خۆدەگرێت."    

هاوڵاتی ماڵپەری "ئیلای"ئیسرائیلی رایگەیاند، لە ئیستادا سەرۆکایەتی ئەرکانی سوپای ئیسرائیل بەمەبەستی وەڵامدانەوەی هێرشەکەی شەوی رابردووی ئێران، خەریکی تاوتوێ کردنی چەند بژاردەیەکی جۆراوجۆرن. هەروەها ماڵپەرەکە ئەوەشی ئاشکراکردووە کە یەکێک لە بژاردەکانی بەردەم سەرۆکایەتی ئەرکان ،کووشتنی فەرماندە باڵاکانی ناو سوپای پاسدارانی ئێرانە. هەروەک چۆن ماڵپەرەکە لە زاری سەرچاوەیەکەوە ئەوەشی خستۆتەروو کە بژاردەیەکی دیکەی بەردەم سوپای ئیسرائیلی بە ئامانج گرتنی کەشتییە ئێرانییەکانە و هەروەها بوردومانی چەند دامەزراوەیەکی حکومی و کێڵگەی نەوتی یەکێکی ترە لە بژاردەکان. لەلایەکی دیکەوە ئاژانسەکانی هەواڵی ئیسرائیل بڵاویانکردەوە کە لە ئێستادا ناکۆکییەک لەبارەی چۆنییەتی وەڵامدانەوەی هێرشەکانی ئێران لەناو ئەندامانی ئەنجومەنی جەنگی ئیسرائیلی دروست بووە. جێی ئاماژەیە شەوی رابردوو ئێران لە تۆڵەی هێرشەکەی سوپای ئیسرائیلی بۆ سەر باڵیۆزخانەکەی لە سوریا ، بە دەیان مووشەک و دروون هیرشی کردە سەر ئیسرائیل ، بەڵام بە پێی سەرچاوە ئیسرائیلییەکان هێرشەکە کاریگەرییەکی ئەوتۆی نەبووە.

هاوڵاتی دوا بە دوای دەستبەسەردا گرتنی کەشتییەکی بازرگانی پورتەگالی لە نزیک گەرووی هۆرمۆز لە لایەن سوپای پاسدارانەوە بەوەی کە ئەم کەشتییە خاوەنەکەی میلیاردێرێکی ئیسرائیلییە، دانیال هاگاری، وتەبێژی سوپای ئیسرائیل رایگەیاند "ئێران لەبەر ئەم کارەی بە قورسی سزا دەدرێت". هاگاری لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا رایگەیاند "ئێران پشتیوانی هێزە تیرۆریستەکانە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەرەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و راهێنانیان پێ دەکات و پڕچەکیان دەکات. هێزە میلیشیاکانی سەر بە ئێران لە عێراق، سوریا و یەمەن لە ٧ی تشرینی یەکەمەوە ئەم جەنگەیان کردووە بە جەنگێکی جیهانی". وتەبێژی سوپای ئیسرائیل، ئێرانی بە گەورەترین پشتیوانی تیرۆریسم لە دونیا ناوبرد و ئەوەی خستەڕوو "تۆڕی تیرۆریستی ئێران جگە لەوەی هەڕەشەیە بۆ سەر خەڵکی ئیسرائیل، غەزە، لوبنان و سووریە، بەڵکو رژێمی ئێران پەرە بە جەنگی ئۆکراین دەدات و حکومەتی تاران ئەوەی هەڵبژاردووە کە پەرە بە جەنگ بدات لە ناوچەکە و ئەنجامەکەی ئەبینێتەوە". ئەم بەرپرسە ئیسرائیلیە ئاماژەی بەوە دا وڵاتەکەی ئامادەی وەڵامدانەوەی هەرچەشنە هێرش و دەستدرێژییەکە بۆ سەر هێزەکانی  و بەرژەوەندییەکانی لە لایەن ئێرانەوەو بە توندی وەڵامی ئەداتەوە. گەمارۆی ئابووری بۆ سەر ئێران ئەم وتانەی وتەبێژی سوپای ئیسرائیل لە کاتێکدایە کە ییسرائیل کاتێز، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل دەربارەی دەستبەسەردا گرتنی کەشتییە بازرگانییەکە وتی "ئەوەی تارانی کردوویەتی دزی دەریاییە و دەبێ دەستبەجێ حەساری ئابووری بخرێتە سەر ئەو وڵاتە". کاتێز ئاماژەی بەوەشکرد "داوا لە ئەورووپا و دونیای ئازاد ئەکەم سوپای پاسداران بخەنە لیستی رێکخراوە تیرۆریستییەکانەوەو دەستبەجێ حەساری ئابووری بخەنە سەر ئێران". رۆژی شەممە ١٣ی نیسان کەشتییەکی بازرگانی لە دەریای عومان و گەرووی هۆرمۆز لە لایەن سوپای پاسدارانەوە دەستی بەسەردا گیرا و ماڵپەڕی فەرمی کۆماری ئیسلامی (ئێرنا) رایگەیاند "ئەم کەشتییە لە لایەن سوپای پاسدارانەوە دەستی بەسەردا گیراوەو بەرەو کەنارەکانی ئێران هێنراوە".

هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد بەهۆی گرژییەکانی ئێران و ئیسرائیل ترس لەلای بازرگانانی هەرێمی کوردستان دروستبووە و وەک خۆیان ئاماژەی پێدەکەن لە پێشووتر رۆژی هەزار بارهەڵگر دەچوونە دیوی ئێران، بەڵام ئێستا تەنها رۆژی 500 بارهەڵگر دەچنە ئەودیو. بازرگانێکی هەرێمی کوردستان کە نەیویست ناوی ئاشکرابکرێت بە هاوڵاتی راگەیاند "بەهۆی گرژییەکانی ئێران و ئیسرائیل ترس لەلای بازرگانانی هەرێمی کوردستان دروستبووە و هاتووچۆی بازرگانی کەمیکردووە". ئاشکراشیکرد "لە پێشووتردا ر رۆژی هەزار بارهەڵگر دەچوونە دیوی ئێران، بەڵام ئێستا تەنها رۆژی 500 بارهەڵگر دەچنە ئەودیو، بەهۆی ئەوەی ترسیان لا دروستبووە". بەهۆی زیادبوونی گرژییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل بەشێک لە وڵاتان گەشتە ئاسمانییەکانیان لەگەڵ ئێران راگرت و داوایان لە هاوڵاتییەکانیان کرد ئەو وڵاتە جێبهێڵن. لەم چەند رۆژەی رابردوودا ئاستی گرژییەکانی ئێران و ئیسرائیل چووەتە قۆناغێکی نوێ و ئاماژەکان بە ئاراستەیەیە کە گرژییەکان بەرەو جەنگی راستەخۆ بچێت، ئەمەش تەنیا ئەگەرێکە و بەشێك لە چاودێران پێشبینی دەكەن، نازانرێت لە داهاتوودا چی روودەدات.

هاوڵاتی جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی شورای ئیسلامی ئێران ئاشکرایکرد رێبەری باڵای ئێران بڕیاری هێرشکردنە سەر ئیسرائیل دەدات. ئەمرۆ شەممە 13ی نیسانی 2024 موجتەبا زولنوری, جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی شورای ئیسلامی ئێران بە ئاژانسی هەواڵی (ئێرنا)ی رایگەیاند "هێزەکانی کۆماری ئیسلامی چاوەڕێی بڕیاری عەلی خامنەیی، رێبەری باڵای ئێران دەکەین بۆ هێرش کردنە سەر ئیسرائیل". هەروەها لەبارەی کێشمەکێشەکانی وڵاتەکەی و ئیسرائیل ئاماژەی بەوەکرد "رابەری شۆرشی ئیسلامی ئێران بە رەچاوکردنی بەرژەوەندی باڵای ئێران کات و شێوازی تۆڵەکردنەوەکەی ئێران لە ئیسرائیل دیاری دەکات".

هاوڵاتی دۆلاری ئەمریکی لە بازاڕی ئازادی تاران رۆژی شەممە ١٣ی نیسان سنووری ٦٦ هەزار تمەنی تێپەڕاند و هەر دۆلارێکی ئەمریکی بە ٦٦ هەزار و ٣٠٠ تمەن مامەڵەی پێوەکرا. لە دوای ١ی نیسان و هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر کۆنسولگەری کۆماری ئیسلامی لە سوریا و کوژرانی حەوت فەرماندەی باڵای سوپا و ئەگەری وەڵامدانەوەی ئێران، تمەنی ئێرانی ١٠٪ بەهای خۆی لەم چەند رۆژەدا لە دەستداوە و پێش بینی دەکرێت لە رۆژانی داهاتوودا بەهای تمەن بەرامبەر بە دراوەکانیتر زیاتر دابەزێت. جگە لەمەش نرخی سکە لە دوێنێوە بەرزبوونەوەی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە و ٣ بۆ ٦ لەسەد بەهاکەی بەرامبەر بە تمەن زیاتر بووە. دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ شەممە ١٣ی نیسان، هەر سکەیەکی بەهاری ئازادی بە ٤٢ میلیۆن و ٤٣٠ هەزار تمەن مامەڵەی پێوەکرا، سکەی ئیمامی ٤٥ میلیۆن و ٧٠٠ هەزار تمەن مامەڵەی پێوەکرا. لە هەمانکاتدا بەپێی ئامارەکان لەگەڵ دەستپێکی بازاڕی بۆرسەی تاران، پێنوێنی گشتیی بۆرسە بە شێوەی بەرچاو دابەزی و ٢٦ هەزار یەکە لە بۆرسەی ئێران دابەزی. بە هۆی بەرزبوونەی بەرچاوی دۆلار خەڵک روویانکردۆتە بانکەکان و خەریکی کێشانەوەی پارەکانی خۆیانن لە بانک و بە پێی زانیارییەکان لە دوای نێوەڕۆی هەینی ١٢ی نیسانەوە تا پێش نیوەڕۆی شەممە ١٣ی نیسان، هاوڵاتییە ئێرانییەکان ٥٢٨ میلیارد تمەنیان لە بانکەکان کێشاوەتەوە و ئەمەش ئەگەری تێکشکانی بانکەکانی لێ ئەکەوێتەوە. ماڵپەڕی " مێهرنیوز" لە راپۆرتێکدا باس لەوە ئەکات لە ماوەی یەک هەفتەدا هاوڵاتیانی ئێرانی ٢ تریلیۆن و ٢١٨ میلیارد تمەنیان لە بانکەکان کێشاوەتەوە. شەممەی رەشی بۆرسە ماڵپەڕی "تجارت نیوز" لە راپۆرتێکدا بە ناونیشانی " شەممەی رەشی بۆرسە" باس لە دابەزینی بازاڕی بۆرسەی ئێران دەکات و نووسیویەتی، ئەمڕۆ شەممە یەک تریلیۆن و ٧٠٠ میلیار تمەن لە بازاڕی بۆرسەی ئێرانی هێنراوەتە دەرەوە و ئەمەش ئەگەری داڕمانی زیاتری بۆرسەی ئێران لێ ئەکەوێتەوە. لە ئێستادا خەڵک دەیانهەوێت پشکەکانیان بفرۆشن و ٩٩٪ ی ئەوانەی پشکیان لە بۆرسە هەیە خوازیاری فرۆشتنن و کەس ئامادە نییە پشک بکڕێت. بۆرسەی ئێرانی زیاتر بۆرسەیەکی دەوڵەتییە و بۆرسەیەکە زیاتر لە لایەن سوپای پاسدارانەوە بەڕێوە ئەبرێت. ئەگەرەکانی دروستبوونی جەنگی ئێران- ئیسرائیل لەگەڵ ئەوەی بووە بەهۆی دابەزینی بۆرسەی و بەهای تمەن، هەڵاوسانی زیاتری ئابووری و تێکشکانی بانکەکانی لێ دەکەوێتەوە.

هاوڵاتی  لەگەڵ زیادبونی ناکۆکییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل و باسکردن لە ئەگەرەکانی هێرشکردنە سەر ئیسرائیل لە لایەن ئێرانەوە وەک وەڵامدانەوە بە کوژرانی ٧ فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران لە دیمەشق، بە پێی راپۆرتەکان بەرلە نیوەڕۆی رۆژی شەممە ١٣ی نیسان لە لایەن سوپای پاسدارانەوە دەست بە سەر کەشتییەکی پورتەگالیدا گیراوە لە گەرووی هۆرمۆز و بە پێی زانیارییەکانی رادیۆ سوپای ئیسرائیل، خاوەندارێتی ئەم کەشتییە ئەگەڕێتەوە بۆ میلیاردێرێکی ئیسرائیلی. بەرلەنیوەڕۆی رۆژی شەممە ١٣ی نیسان، ئەسۆشەیتێدپرێس رایگەیاند لە گەرووی هۆرمۆز لە لایەن هێزی دەریایی سوپای پاسدارانەوە دەست بە سەر کەشتییەکی بازرگانیدا گیراوە و دوا بە دوا بڵاو بوونەوەی هەواڵەکە لە لایەن ئەسۆشەیتێد پرێسەوە ماڵپەڕی فەرمی کۆماری ئیسلامی (ایرنا) هەواڵەکەی پشتڕاست کردەوە. ماڵپەڕی "ایرنا " نووسیویەتی، هێزی تایبەتی دەریایی سوپای پاسداران دەستیان بەسەر کەشتی کەشتی " MSC " دا گرتووەو بەرەو کەنارەکانی ئێرانی دەهێنن. بە پێی زانیارییەکانی رێکخراوی بازرگانی دەریایی بەریتانیا، ئەم کەشتییە لە ٥٠ مایلی باکووری رۆژهەڵاتی بەندەری "الفجیرە"ی ئیمارات لە دەریای عوممان، دەستی بەسەردا گیراوە. ئەسۆشەیتێدپرێس نووسیویەتی کەشتی «MSC Aries» سەر بە کۆمپانیای " زۆیاک مریتایم"ە کە نووسینگەکەی لە "لەندەن"ەو میلیاردێرێکی ئیسرائیلی بە ناوی "ئایال ئۆفێر" خاوەندارێتی کۆمپانیاکە دەکات. دوابە دوای توندتربوونەوەی ناکۆکییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل، راپۆرتەکان ئاماژە بەوە ئەدەن وڵاتانی رۆژئاوایی بە هاوڵاتیانی خۆیان راگەیاندووە خۆیان بە دوور بگرن لە سەفەر بۆ وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەروەها خەریکی توندترکردنەوەی لایەنەکانی خۆپارێزین لە ناوچەکە. رۆژنامەی " Daily Mail  " بەرەبەیانی یەکشەممە ١٣ی نیسان  لە زاری وەزیری بەرگری بەریتانیاوە بڵاوی کردەوە کە هێزی دەریایی بەریتانیا، ئۆپەراسیۆنی تایبەتی بۆ گواستنەوەی هاوڵاتیانی بەریتانی لە ناوچەکە ئەنجام ئەدات ئەگەر کۆماری ئیسلامی هێرش بکاتە سەر ئیسرائیل. کەناڵی تەلەفیزیۆنی ABCNEWS رۆژی هەینی لە زاری چەند بەرپرسێکی ئەمریکییەوە کە نەیانویستووە ناویان ببرێت نووسیویانە، ئێران دەیان مووشەکی کرووز و بالیستیک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی خۆکوژی بۆ هێرشکردنە سەر ئیسرائیل ئامادە کردووە. کۆماری ئیسلامی لە ئێستادا ئەتوانێت بە مووشەکەکانی خۆی راستەوخۆ خاکی ئیسرائیل بکاتە ئامانج و لەو رووەوە ئەگەری هێرشکردنە سەر ئیسرائیل لە لایەن ئێرانەوە ئەبێ بە هۆی تێکچوونی ئەمنییەت و ئاسایشی ئاسمانی ناوچەکە، "دەیلی مەیل" نووسیویەتی بەریتانیا ئەیەوێت هاوڵاتییەکانی خۆی لە رێگای دەریاوە لە مەترسییەکان دوور بخاتەوە. هاوکات لەگەڵ ئەم رێکارەی بەریتانیا بۆ پاراستنی هاوڵاتییەکانی خۆی، وڵاتانی ئەڵمانیا، کەنەدا، رووسیا، هۆڵەندا، ئەمریکا و ئۆسترالیا داوایان لە هاوڵاتییەکانی خۆیان کردووە لە ئێستادا خۆیان بەدوور بگرن لە سەفەر بۆ ئێران و ئیسرائیل و ناوچەکە، هاوکات چەند کۆمپانیایەکی فڕۆکەوانی رۆژئاوایی رایانگەیاندووە لە ئێستادا سەفەرەکانی خۆیان بۆ ئێران راگرتووە و سنووری ئاسمانی ئێران بەکار ناهێنن. وەزارەتی دەرەوەی هۆڵەندا رایگەیاند باڵیۆزخانەی خۆی لە تاران دائەخات و کۆنسولگەری هۆڵەندا لە هەولێر لە رۆژی یەکشەممە ١٤ی نیسانەوە دائەخرێت. دوای هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر بینای کۆنسولگەری ئێران لە رۆژی ١ی نیسانی ٢٠٢٤ کە ٧ ئەفسەری باڵای سوپای پاسداران لەوانە محەممەد رەزا زاهیدی، بەرپرسی دۆسیەی سووریا و لوبنان لە سوپای قودس کوژران، راپۆرتەکان باس لەوە ئەکەن ئەگەری زۆری هەیە ئێرن راستەوخۆ هێرش بکاتە سەر ئیسرائیل. دوای قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشتری سوپای قودس، کە بەفەرمانی دۆناڵدترامپ لە عێراق کوژرا، محەممەد رەزا زاهیدی، دیارترین و پلەبەرزترین فەرماندەی ئێران بووە کە لە دەرەوە ئەو وڵاتەوە کوژراوە. جگە لە زاهیدی، لە مانگەکانی رابردوودا و دوای دەستپێکی جەنگی غەزە، ژمارەیەکیتری فەرماندەی سوپای پاسداران لە لایەن ئیسرائیلەوە لە سووریا کوژراون. رۆژنامەی ئەمریکی واڵ ستریت جۆرناڵ، بەرەبەیانی رۆژی هەینی لە راپۆرتێکدا باسی لەوە کردووە ئەگەری زۆری هەیە لە ٤٨ کاتژمێری داهاتوودا ئێران بە فەرمانی خامنەیی هێرش بکاتە سەر ئیسرائیل و خامنەیی لە ئێستادا خەریکی تاوتوێکردنی مەترسییەکانی ئەم هێرشەیە، بەڵام هێزە سەربازییەکانی ئێران فڕۆکە خۆکوژەکانیان لە حەشارگەکانیان هێناوەتە دەرەوەو ئامادەیان کردوون.  

هاوڵاتی ئەمرۆ شەممە ، پۆلیسی دیمەشق رایگەیاند،لە نزیک کونسلییەی ئێران لە دیمەشقی پایەتەختی سوریا بۆمبێکی چێنراو تەقییەوە. لە راگەیندراوەکەی پۆلیسدا ئەوەش هاتووە کە بۆمبەکە بە ئۆتۆمبێلێکی جۆری "جێب" لکێنرابوو و تەقینەوەکە جگە لە زیانی گیانی هیچ زیانێکی گیانی لێنەکەوتۆتەوە. لەلایەن خۆیەوە "رامی عەبدولرەحمان" بەرێوەبەری تۆری سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند،چەند کەسێکی نەناسراوبەدووری دوو کیلۆمەتر لە کونسلییەی ئێران، بۆمبێکیان بە ئۆتۆمبێلێکی "جێب" دا لکاندووە و تا ئێستا نازانرێت چ کەسێک لەم تەقینەوەیەدا بە ئامانج گیراوە. لە هەمان کاتیشدا ناوبراو جەختی لەوەشکردەوە کە ئەو ناوچەیەی کە بۆمبەکەی تێدا تەقێنراوە ، بە ناوچەیەکی ئەمنی ناسراوە کە چەندین کەسایەتی سووری و بێگانەی نزیک لە ئێران تێیدا نیشتەجێن. جێی ئاماژەیە لەدوای هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر کونسلییەی ئێران لە دیمەشقی پایەتەختی سوریا ، ئەمە دووەمین تەقینەوەیە کە لەو ناوچەیە روودەدات.  

هاوڵاتی / شوان عەباس بەدری لە ئێستادا  وڵاتانی رۆژئاوا و ئەمەریکا بە وردی چاودێری ئاڵۆزی و ئالەنگارییەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل دەکەن و چاودێرە سەربازی و سیاسییەکانیش بە سەر دوو رای جیاوازدا دابەش بوون . بەشێکیان پێیان وایە کە ئێران هێرشێکی سنووردار بۆ سەر ئیسرائیل ئەنجام ئەدات و بەشەکەی دیکەش پێیان وایە لە ئێستادا کە کێشە ناوخۆییەکانی ئێران لە لێواری تەقینەوەدایە و خەڵکی ئێران بە بارێکی ئابووری سەختتدا تێدەپەرن ، حکومەتی ئێران بۆ مەشغوڵ کردنی ئێرانییەکان هێرشێکی بەرفراوانی مووشەکی و دروونی دەکاتە سەر ئیسرائیل. لەمبارەیەوە سەرچاوە هەواڵگرییەکانی رۆژئاوا و ئەمەریکا بە ئاژانسی "رۆیتەرزیان" راگەیاندووە کە لە ئێستادا ئێران خاوەن کۆگەیەکی بەرفراوانی مووشەک و درونی بۆمرێژکراوە .   لێرەدا هاوڵاتی زانیاری ورد لەبارەی گرنگترین مووشەکە جەنگییەکانی ئێران دەخاتە روو. مووشەکی دوورمەودا چەند رۆژێ لەمەبەر ئاژانسی هەواڵی " ئیسنا" نیمچەفەرمی ئێران بە گرافیکێک نۆ مووشەکی ئێرانی خستەروو کە دەتوانن قوڵایی ئیسرائیل بپێکن.  مووشەکی " سوجەیل" یەکێکە لە مووشەکە دوورمەوداکانی ئێران کە دەتوانێت 17 هەزار کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا ببرێت و مەوداکەشی دەگاتە 2500 کیلۆمەتر، "خەیبەر" یەکێکی دیکەیە لە مووشەکە دوورهاوێژەکان و مەوداکەی دەگاتە 2000 کیلۆمەتر، مووشەکی "حاجی قاسم" کە بەناوی"قاسم سولەیمانی" فەرماندەی پێشووی سوپای قودس ناونراوەو مەوداکەی دەگاتە 1400 کیلۆمەتر. مووشەکی کورت مەودا ماوەیەک لەمەوبەر رێکخراوی سنووردارکردنی چەک کە رێکخراوێکی ناحکومی ئەمریکییە رایگەیاند، ئێران خاوەنی چەندین مووشەکی کورت مەودای جۆراجۆرە کە هەندێکیان بریتین لە "شەهابی یەک" و مەوداکەی 300 کیلۆمەترە، "زولفەقار" مەوداکەی 700 کیلۆمەترە و "شەهابی سێ" مەوداکەی لە نێوان 800 بۆ 1000 کیلۆمەترە و "عیماد ی یەک" مەوداکەی 2000 کیلۆمەترە و "سوجەیل" هەوڵ دەدرێت مەوداکەی بگەیەنرێتە 1500 بۆ 2500 کیلۆمەتر. جگە لەم مووشەکانە ئێران خاوەنی مووشەکی "کرۆز کەی.ئات-55"و توانای هەڵگرتنی کڵاوەی ئەتۆمی هەیە و مەوداکەی دەگاتە 3000 کیلۆمەتر و هەروەها خاوەنی چەند مووشەکێکی نوێی دژەکەشتییە کە مەوداکانیان دەگاتە 300 کیلۆمەتر و توانای هەڵگرتنی کڵاوەیەکی تەقەمەنی یەک تەنییان هەیە. مووشەکی هایپەرسۆنیک   لە مانگی حوزەیرانی ساڵی رابردوودا ئاژانسی هەواڵی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند، بۆ یەکەمین جار هێزە سەربازییەکانی ئێران توانیویانە مووشەکی بالیستی هایپەرسۆنیک بەرهەم بهێنن. جێی ئاماژەیە ئەم جۆرە مووشەکانی پێنج جار لە خێرایی دەنگ خێراترن و بەئاسانی ناتوانرێت بپیکێنرێن. درۆن لە مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی رابردوودا ئێران رایگەیاند ، درونیکی پێشکەوتووی بە ناوی " موهاجری دە" دروست کردووە کە مەوداکەی دەگاتە 2000 کیلۆمەتر و بۆ ماوەی 24 کاتژمێر توانای فرینی هەیە و دەتوانێت 300 کیلۆگرام تەقەمەنی هەڵبگرێت.