ئەردۆغان: هەسەدە دەبێت یەکگرتنەکەیان لەگەڵ سوریا تەواو بکەن

ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسدارانی ئێران، لە ساڵیادی كوشتنی حەسەن نەسروڵا، ئەمینداری پێشووی حزبوڵای لوبنان ئاشکرای کرد:   لە ٧ی تشرینی یەكەمی ٢٠٢٣، دوای هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل سەردانی بەیروتی کردووە و لەگەڵ نەسروڵا کۆبووەتەوە بۆ تاوتوێکردنی پێشهاتەکان. بەگوێرەی هەوالێكی ماڵپەری "ئێران ئینتەر ناشیوناڵ"، قائانی جەختیكردووە لەوەی، ئەوان و حەسەن نەسروڵا و سەرکردە سەرەکییەکانی حەماس ئاگاداری ئۆپەراسیۆنی (٧)ی تشرینی یەكەمی حەماس نەبوون. ئاماژەی بەوەشکردووە: دیدارەکەی لەگەڵ نەسروڵا رۆشنایی خستۆتە سەر وردەکاری و کاتی یەکەم هێرشی حزبوڵا بۆ سەر ئیسرائیل لە مانگی تشرینی یەکەمی ئەو ساڵەدا، نەسروڵا بڕیاریداوە رۆژی (٨) ی ئۆکتۆبەر لەبەری باكورەوە پەلاماری ئیسرائیل بدات. وتوشەیەتی: سەرکردە سیاسییەکانی حەماس و سەرۆکی حزبوڵا هیچ زانیارییەکی پێشوەختەیان لەسەر ئۆپەراسیۆنی (٧)ی تشرینی یەكەم نەبووە، کە لەلایەن حەماسەوە ئەنجامدراوە.

سەرچاوەیەکی ئاگادار بە کەناڵی جەزیرەى ڕاگەیاندوە ئەمشەو بزوتنەوەى حەماس وەڵامی خۆی بۆ پلانەکەی  دۆناڵد ترامپ سەرۆکى ئەمریکا پێشکەشی نێوەندگران کردووە. بەپێى زانیاریە سەرەتاییەکان حەماس ڕەزامەندە لەسەر ئازادکردنی سەرجەم بارمتە زیندوو مردووەکان بەپێی پێشنیازی ترەمپ. هاوکات ئەوەشیان خستوەتەڕوو ئێمە لەسەر بنەمای کۆدەنگی فەلەستین، ئیدارەی کەرتی غەززە ڕادەستی ئۆرگانێکی سەربەخۆی فەلەستینی دەکەین. لەبەشێکى دیکەى وەڵامەکەیدا حەماس دەڵێن: ئامادەین دەستبەجێ لەڕێگەی نێوەندگرانەوە بچینە ناو دانوستانەکانەوە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر وردەکارییەکانی ئازادکردنی بارمتەکان. ئەمەش لەکاتێکدایە ئەمڕۆ ترەمپ دواهۆشدارى توندى دایە حەماس بۆ ئەوەى بەزووی وەڵام بداتەوە.  بزووتنەوەی  حەماس وەڵامی خۆی پێشکەشی نێوەندگران کردووە سەبارەت بە پلانی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی شەڕ لە کەرتی غەززە و هێنانی ئەوەی کە ترەمپ بە "ئاشتی" وەسفی کردووە بۆ ناوچەکە. محەمەد نەزال ئەندامی مەکتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو دووپاتی کردەوە کە بزووتنەوەکە بە ئاشکرا هەڵوێستی خۆی لەبارەی پلانی ئەمەریکا "زۆر بە زوویی" ڕادەگەیەنێت، جەختی لە جددییەتی خۆی کردەوە لە گەیشتن بە لێکتێگەیشتن لەسەر بنەمای کۆتاییهێنان بە شەڕ و کۆمەڵکوژی لە کەرتی غەززە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ڕایگەیاند،  تا کاتژمێر 6ی ئێوارەى یەکشەممە لەگەڵ بزووتنەوەی خۆڕاگری ئیسلامی (حەماس) مۆڵەتە بۆ ئەوەى ڕێککەوتن بکرێت. ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد، ڕێککەوتنی غەززە ژیانی سەرجەم چەکدارانی حەماس کە ماونەتەوە ڕزگار دەکات، هۆشداریشیدا لەوەی کە ئەمە دوا دەرفەتە بۆ حەماس. ترامپ هۆشداریی بە حەماس دا و وتی: ئەگەر ئەم ڕێککەوتنە دواجارە لەسەر غەززە نەکرێت، دەروازەکانی دۆزەخ بۆ حەماس وەک پێشتر کراوە دەبن. سەرۆکى ئەمریکا داوای لە فەلەستینییەکان کرد دەستبەجێ ئەو ناوچەیە بەجێبهێڵن کە پێدەچێت ببێتە تەڵەی مردن لە داهاتوودا بەرەو ناوچە ئارامەکان لە غەززە. لەلایەکى دیکەوە سەرکردەیەکی بزووتنەوەی حەماس بە ئاژانسی فرانس پرێسی ڕاگەیاندووە، بزووتنەوەی فەلەستینی "پێویستی بە ماوەیەکى زیاتر هەیە" بۆ لێکۆڵینەوەو وەڵامدانەوەى لە پلانی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بۆ غەززە، کە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل پشتڕاستی کردووەتەوە.

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ڕایگەیاند،  تا کاتژمێر 6ی ئێوارەى یەکشەممە لەگەڵ بزووتنەوەی خۆڕاگری ئیسلامی (حەماس) مۆڵەتە بۆ ئەوەى ڕێککەوتن بکرێت. ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد، ڕێککەوتنی غەززە ژیانی سەرجەم چەکدارانی حەماس کە ماونەتەوە ڕزگار دەکات، هۆشداریشیدا لەوەی کە ئەمە دوا دەرفەتە بۆ حەماس. ترامپ هۆشداریی بە حەماس دا و وتی: ئەگەر ئەم ڕێککەوتنە دواجارە لەسەر غەززە نەکرێت، دەروازەکانی دۆزەخ بۆ حەماس وەک پێشتر کراوە دەبن. سەرۆکى ئەمریکا داوای لە فەلەستینییەکان کرد دەستبەجێ ئەو ناوچەیە بەجێبهێڵن کە پێدەچێت ببێتە تەڵەی مردن لە داهاتوودا بەرەو ناوچە ئارامەکان لە غەززە. لەلایەکى دیکەوە سەرکردەیەکی بزووتنەوەی حەماس بە ئاژانسی فرانس پرێسی ڕاگەیاندووە، بزووتنەوەی فەلەستینی "پێویستی بە ماوەیەکى زیاتر هەیە" بۆ لێکۆڵینەوەو وەڵامدانەوەى لە پلانی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بۆ غەززە، کە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل پشتڕاستی کردووەتەوە. ئەو سەرکردەیە وتیشی، “حەماس هێشتا بەردەوامە لە ڕاوێژکارییەکان سەبارەت بەو پلانەی ترەمپ کە پێشکەشی بزووتنەوەکە کراوە، هەروەها نێوەندگرانی ئاگادارکردووەتەوە کە ڕاوێژکارییەکان بەردەوامن و پێویستی بە ماوەیەک هەیە”. ترەمپ ڕۆژی سێشەممە مۆڵەتی "سێ بۆ چوار ڕۆژ"ی بە حەماس دا بۆ ئەوەی ئەو پلانە قبوڵ بکات، کە بە وتەی خۆی ئامانجی کۆتاییهێنانە بە شەڕ لە ناوچە وێرانبووەکەی فەلەستین. پلانەکەی دۆناڵد ترەمپیش رۆژی دووشەممە ئاشکرا کرا و بنیامین نەتانیاهووی سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل رەزامەندی لەسەردا، پێشنیازی راگرتنی دەستبەجێی جەنگ لە کەرتی غەززە دەکات ، هەروەها لە پلانەکە داوای ئازادکردنی سەرجەم بارمتەکان لە کەرتی غەززە و سەدان زیندانی و دیلی فەڵەستینی دەکات. ئەم پلانە لە 20 خاڵ پێکدێت، لەوانەش چەکداماڵینی بزووتنەوەی حەماس و چوونەدەرەوەی چەکدارەکانی لە کەرتی غەززە بۆ وڵاتانی دیکە، بەڕێوەبردنی غەززە لەلایەن لیژنەیەکی فەڵەستینی لە تەکنۆکرات و پسپۆڕانی نێودەوڵەتی، بە سەرپەرشتی ئەنجوومەنێک کە ترەمپ خۆی سەرۆکایەتی دەکات و تۆنی بلێر، سەرۆکوەزیرانی پێشووی بەریتانیا یەکێکە لە ئەندامەکانی.

ڕۆیتەرز: هەناردەى نەوتى هەرێم ڕاگیرا ئاژانسی هەواڵی (رۆینەرز) لەزاری دوو سەرچاوەە لە كەرتی وزەوە، بڵاویکردەوە ئەمڕۆ هەناردەی نەوتی خاو لە هەرێمی كوردستانەوە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا راوەستاوە.  بەپێى ئەو زانیاریانەى خراوتەڕوو  راوەستانی هەناردەی نەوت بەهۆی پڕبوونی كۆگاكانی ئەمباركردنی نەوتەوە بووە، هەروەها  پێشبینی دەكرێت كاتژمێر 5ی ئەم ئێوارەیە بەكاتی ناوخۆیی توركیا، هەناردەی نەوتی كوردستان دەستپێبكاتەوە. دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵی راگیرانی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان، بەڕێوەبەری کۆمپانیای نەوتی باکوور دەڵێت، رێکارێکی ئاسایی بووە و هەناردەکردنەوە دەستی پێکردووەتەوە.   عامر خەلیل، بەڕێوەبەری کۆمپانیای نەوتی باکوور راگەیاند، "راوەستانی هەناردەی نەوت رێکارێکی ئاسایی و تەکنیکییە و بۆ ماوەی چەند کاژێرێک راگیرا، لەبەرئەوەی کۆگەکانی نەوت لە بەندەری جەیهان پڕ ببوون."   عامر خەلیل گوتی، "دوێنێ یەکەمین کەشتیی نەوتی هەرێمی کوردستان فرۆشرا و لە دوو رۆژی داهاتووشدا دووەمین کەشتیی نەوت لە جەیهان دەفرۆشرێت."   بەرەبەیانی رۆژی شەممە، 27ـی ئەیلوولی 2025 هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازاڕەکانی جیهان لە رێگەی بۆرییەوە دەستیپێکردەوە. دوای ئەوەى لە کۆتایی ئادارى 2023 راگیرابوو.   بەڕێوەبەری کۆمپانیای نەوتی باکوور ئاماژەی بەوەکرد، ئێستا کۆگەکانی نەوت بەتاڵکراون و هەناردەی نەوت جارێکی دیکە دەستیپێکردووەتەوە.   لەبارەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە بەندەری جەیهان، عامر خەلیل گوتی، "بارە نەوتەکەی کەشتی یەکەم و دووەمیش بۆ بازاڕەکانی ئەورووپا دەبێت." گوتیشی: "کەشتییەکەی دوێنێ 650 هەزار بەرمیلی هەڵگرتبوو."   رۆژی 25ی مانگی ئەیلوول، هەردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق رێککەوتنی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستانیان راگەیاند.

هەپەگە ناسنامەی شەش گەریلای شەهیدی ئاشکرا کرد کە لە هەرێمەکانی پارستی مەدیا شەهیدبوون و ڕایگەیاند، بە ئیرادەی بێوێنەی خۆیان لە مێژووی ئازادی گەلەکەماندا جێگەی خۆیان گرتەوە، بوونە شانازی گەلەکەمان و بۆ هەمیشە ڕێگامان ڕووناک دەکەنەوە. ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنیی هێزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە)، بە ڕاگەیاندراوێک ناسنامەی شەش گەریلای شەهیدی ئاشکرا کرد، کە لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا شەهید بوون. دەقی ڕاگەیاندراوەکەی هەپەگە بەم شێوەیەیە: “بە ڕێزداری و حورمەتەوە هەڤاڵانمان جودی، عەگید، ڕۆژین، ئارمانچ، یوجەل و تایهان، کە لە ٢٠١٨، ساڵێک کە گەریلاکانی ئازادیی کوردستان بە ئیرادەیەکی بەرزەوە تێکۆشانیان کرد و لە ئەنجامی هێرشەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیادا شەهید بوون بە بیر دێنینەوە. هەڤاڵانمان جودی، عەگید، ڕۆژین، ئارمانچ، یوجەل و تایهان بە فیداکارییەکانیان بۆ ئازادی گەلی کورد و ڕێبەر ئاپۆ بەشداری ڕیزەکانی گەریلا بوون. ئەوان لە هەر گۆڕەپانێکدا کە تێدا بەشدار بوون، بە هەستیاری و جددییەتی بەرزەوە ئەرکەکانی تێکۆشانی خۆیان جێبەجێ کرد و بەردەوام هەوڵیان دەدا ئەرکی مێژوویی خۆیان بە تەواوی بگەیەننە ئەنجام. هەڤاڵانمان بە هەڵوێستی شۆڕشگێڕیی خۆیان لە ژیان و شەڕدا، میراتێکی گەورەی تێکۆشانیان بۆمان بەجێهێشت. هەڤاڵانمان جودی، عەگید، ڕۆژین، ئارمانج، یوجەل و تایهان، بە ئیرادەی بێوێنەیان لە مێژووی ئازادی گەلەکەماندا جێگەی خۆیان گرتەوە و بۆ هەمیشە ڕێگاکەمان ڕووناک دەکەنەوە. ئێمە وەک میلیتانانی ئاپۆیی سەرەخۆشی خۆمان ئاراستەی بنەماڵەی هەڤاڵانمان، جودی، عەگید، ڕۆژین، ئارمانج، یوجەل، تایهان و سەرجەم گەلی وڵاتپارێزی کوردستان دەکەین. هەروەها بەڵێن دەدەین بەردەوام یادی شەهیدانمان لە تێکۆشانی ئازادیدا بە زیندوو بهێڵینەوە و ئامانج و خەونەکانیان بەدی بێنین.” هەپەگە زانیاری دەربارەی ناسنامەی شەهیدان بەم شێوەیە خستووەتەڕوو: ناسناو: جودی گەڤەر ناو و ناسناو: بارش بۆر شوێنی لەدایک بوون: جۆلەمێرگ ناوی دایک و باوک: حەنیفە-جەمیل کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٣ـی ئەیلوولی ٢٠١٨/ زاپ ناسناو: عەگید مەلازگرد ناو و ناسناو: توران ئاتیش شوێنی لەدایک بوون: موش ناوی دایک و باوک: حەمیدە-عەلادین کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٣ـی ئەیلوولی ٢٠١٨/ زاپ ناسناو: ڕۆژین ڕۆژهەڵات ناو و ناسناو: زینا کایا شوێنی لەدایک بوون: شرنەخ ناوی دایک و باوک: وەحیدە-مستەفا کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٠ـی نیسانی ٢٠١٨ / خواکورک ناسناو: ئارمانج مێردین ناو و ناسناو: ئەرکان بولوش شوێنی لەدایک بوون: مێردین ناوی دایک و باوک: ئەڵماس-حەسەن کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٥ـی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ / گارە ناسناو: یوجەل خەرزان ناو و ناسناو: ئۆنور کاپڵان شوێنی لەدایک بوون: مێرسین ناوی دایک و باوک: ناعیمە-ئەحمەدان کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٧ـی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ / زاپ ناسناو: تایهان ژێهات ناو و ناسناو: باران بارین شوێنی لەدایکبوون: بەدلیس ناوی دایک و باوک: زوبەیدە-مەحموود کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٧ـی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ / زاپ

سەرکردەیەکی بزووتنەوەی حەماس بە ئاژانسی فرانس پرێسی ڕاگەیاندووە، بزووتنەوەی فەلەستینی "پێویستی بە ماوەیەکى زیاتر هەیە" بۆ لێکۆڵینەوەو وەڵامدانەوەى لە پلانی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بۆ غەززە، کە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل پشتڕاستی کردووەتەوە. ئەو سەرکردەیە وتیشی، “حەماس هێشتا بەردەوامە لە ڕاوێژکارییەکان سەبارەت بەو پلانەی ترەمپ کە پێشکەشی بزووتنەوەکە کراوە، هەروەها نێوەندگرانی ئاگادارکردووەتەوە کە ڕاوێژکارییەکان بەردەوامن و پێویستی بە ماوەیەک هەیە”. ترەمپ ڕۆژی سێشەممە مۆڵەتی "سێ بۆ چوار ڕۆژ"ی بە حەماس دا بۆ ئەوەی ئەو پلانە قبوڵ بکات، کە بە وتەی خۆی ئامانجی کۆتاییهێنانە بە شەڕ لە ناوچە وێرانبووەکەی فەلەستین. پلانەکەی دۆناڵد ترەمپیش رۆژی دووشەممە ئاشکرا کرا و بنیامین نەتانیاهووی سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل رەزامەندی لەسەردا، پێشنیازی راگرتنی دەستبەجێی جەنگ لە کەرتی غەززە دەکات ، هەروەها لە پلانەکە داوای ئازادکردنی سەرجەم بارمتەکان لە کەرتی غەززە و سەدان زیندانی و دیلی فەڵەستینی دەکات. ئەم پلانە لە 20 خاڵ پێکدێت، لەوانەش چەکداماڵینی بزووتنەوەی حەماس و چوونەدەرەوەی چەکدارەکانی لە کەرتی غەززە بۆ وڵاتانی دیکە، بەڕێوەبردنی غەززە لەلایەن لیژنەیەکی فەڵەستینی لە تەکنۆکرات و پسپۆڕانی نێودەوڵەتی، بە سەرپەرشتی ئەنجوومەنێک کە ترەمپ خۆی سەرۆکایەتی دەکات و تۆنی بلێر، سەرۆکوەزیرانی پێشووی بەریتانیا یەکێکە لە ئەندامەکانی.

سوپای پاسدارانی ئێران هۆشداری تووند دەداتە ئیسرائیل و جەخت لەوە دەکاتەوە هەر "هەڵەیەکی نوێ یان دەستدرێژییەکی ئەگەری" لەلایەن "دوژمنەوە" بە وەڵامێکی "بەهێزتر، وردتر و کوشندەتر" وەڵام دەدرێتەوە. بەگوێرەی ڕاگەیێنراوی سوپای پاسداران "ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاست 2، هەژموونی وەهمی قەوارەی زایۆنیستی تێکشکاند"، (کە وەک وەڵامێک بۆ کوشتنی چەندین سەرکردەی مقاوەمەو پاسداران ئەنجامدرا). سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی ئێران، بەبۆنەی یادی "ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاست 2"ـەوە، ڕاگەیێنراوێکی بڵاوکردەوە، لە بەشێکی ڕاگەیێنراوەکەدا هۆشدارییەکی تووندی دایە ئیسرائیل. - سوپای پاسداران هۆشدارییەکی تووند ئاراستەی ئیسرائیل و لایەنگرانی دەکات، بەتایبەتی ئەمریکا و ڕایدەگەیەنێت: "هەر هەڵەیەکی نوێ یان دەستدرێژییەکی ئەگەری لە کەمپی دوژمنەوە بە وەڵامێکی قورستر، وردتر و کوشندەتر لە ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاستگۆیانە وەڵام دەدرێتەوە؛ وەڵامێک کە قەوارەی زایۆنیستی نزیکتر دەکاتەوە لە جەهەننەمە بەڵێندراوەکەی." - سوپای پاسداران ئاماژە بەوە دەکات، ئەم ئۆپەراسیۆنە سەلماندی کە موشەک و فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئێران دەتوانن هەموو سیستەمە بەرگرییەکانی ئیسرائیل تێبپەڕێنن و بە وردی ئامانجەکانیان بپێکن. باکگراوند: لە 1ـی تشرینی یەکەمی 2024، ئێران 181 مووشەکی بالیستیکی ئاراستەی پێگەکانی ئیسرائیل کرد، بەلایەنی کەمەوە بە دوو شەپۆل، کە گەورەترین ھێرش بوو لە ماوەی ململانێی بەردەوامی ئێران و ئیسرائیلدا. کۆد ناوی ھێرشە مووشەکییەکان بە ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاست 2 ناسێنرا لەلایەن ئێرانەوە. ئەوە دووەم ھێرشی ڕاستەوخۆی ئێران بوو بۆ سەر ئیسرائیل دوای هێرشەکانی مانگی نیسانی 2024.

نوری مالیکی، سەرۆکی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا، داوای پاراستنی پاكێتی هەڵبژاردنەکان و بەكارنەهێنانی سەر سامانی گشتی دەكات. شەوى ڕابردوو  بانگەشەى هەڵبژاردنى خولى شەشەمى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق دەستپێکرد. مالیکی لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاندووە: هەڵمەتی هەڵبژاردن دەستیپێکردووە،  ئەمەش رۆژێکی گەورەیە لە پێشبڕکێی کارکردن و کێبڕکێ بۆ پێشکەشکردنی باشترین کاندیدەکان، وەک وەفایەک بۆ ئەو کەسانەی لە پێناوی ئەزمونێکی سیاسی و دیموکراسیدا قوربانییان دا. داواشی لە تەواوی لیست و کاندیدەکان كرد کێبڕکی ئەرێنی بكەن، دوور لە خستنى يەكترو دڕاندنی پۆستەرەكانی بانگەشەی هەڵبژاردن و پابەندبون بە پەیڕەوی برایەتی نیشتمانی و رێنماییەکانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان. جەختیشكرد لە پێویستی پاراستنی پاكێتی هەڵبژاردنەکان و خراپ بەکارنەهێنانی سامان و تواناكانی دەوڵەت. داواشی لە هاوڵاتیان كرد وەك ئەرك بەشداری پرۆسەی هەڵبژاردن بكەن، هەڵوێستی توندیشيان هەبێت هەبێت بەرامبەر هەر هەوڵێكی كڕینی ئیرادەیان. بڕیارە رۆژی (11ـی تشرینی دووەمی 2025) هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەبچێت. زیاتر لە 7900 کاندید ناوی خۆیان بۆ کێبڕکێی هەڵبژاردن تۆمارکردووە.

جێگری سەرۆکوەزیران و وەزیری نەوتی عێراق ئاشکرایانکرد، نیوەڕۆی ئەمڕۆ یەکەم کەشتییەک کە بڕی 650 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستانی هەڵگرتبوو، بەندەری جەیهانی بەجێهێشت.   ئەمڕۆ پێنجشەممە، 2ی تشرینی یەکەمی 2025، حەیان عەبدولغەنی  راگەیاند، "نیوەڕۆی ئەمڕۆ، یەکەمین کەشتیی هەڵگری نەوتی هەرێمی کوردستان فرۆشرا و بەندەری جەیهانی بەجێهێشت."   وەزیری نەوتی عێراق گوتی، "کەشتییەکە بڕی 650 هەزار بەرمیل نەوتی هەڵگرتبوو."   وەزیری نەوتی عێراق ئاماژە بەوە دەکات، "ئەو نەوتەی لەڕێگەی بۆرییەکەوە هەناردە دەکرێت، رۆژانە لە کۆگەکانی بەندەری جەیهان کۆدەکرێتەوە و قۆناخ بە قۆناخ هەناردە دەکرێت."   رۆژی 25ی ئەم مانگە، هەردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق رێککەوتنی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستانیان راگەیاند.   بەرەبەیانی رۆژی شەممە، 27ـی ئەیلوولی 2025 هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازاڕەکانی جیهان لە رێگەی بۆرییەوە دەستیپێکردەوە.  دوای ئەوەى لە کۆتایی ئادارى 2023 راگیرابوو.

ڕۆژنامەی 'واشنتن پۆست' ئاشکرای کرد، ئیدارەی ترەمپ هەوڵ دەدات ئێران چوار مەرج وەک بنەمایەک بۆ دانوستانە ئەتۆمییە نوێیەکان قبوڵ بکات، تاوەکوو لە ئەگەری پێکدادانی سەربازی دووربکەوێتەوە.  ئەمڕۆ پێنجشەممە، 2ـی ئۆکتۆبەری 2025، ڕۆژنامەی واشنتن پۆست، لەسەر زاری بەرپرسێکی ئەمەریکی بڵاوکردووەتەوە کە ئەو مەرجانەی ئیدارەی ترەمپ بۆ ئێرانی داناوە بریتین لە، "دانوستانی ڕاستەوخۆ، ڕاگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم، سنووردارکردنی بەرنامەی مووشەکی و ڕاگرتنی تەمویلی پارە بۆ لایەنگرەکانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست." بەرپرسەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئەم مەرجانە کە لە گرینگترین بەربەستەکانی خولەکانی پێشوودا بوون، پێدەچێت تاران ڕەتی بکاتەوە." ئەو بەرپرسە گوتیشی: "ئیدارەی ئەمەریکا پێی وایە کاتی زیادکردنی فشارەکان هاتووە، هەروەها سزاکان دەرفەت دەخوڵقێنن بۆ چارەسەری دیپلۆماسی." نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردوو لە ڕێگەی میکانیزمێکەوە سزاکانی بەسەر ئێراندا سەپاندەوە. ڕۆژنامەی واشنتن پۆست دەڵێت، سەپاندنەوەی سزاکان بەسەر تاراندا بووەتە هۆی سەرلێشێواوی لە سیاسەتی ئێران و زیادبوونی گوشارەکان بۆ سەر ئابووری وڵاتەکە. وەلی ناسر، مامۆستای توێژینەوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانکۆی جۆنز هۆپکینز بە ڕۆژنامەی واشنتن پۆستی ڕاگەیاندووە، "نەگەڕانەوە بۆ دانوستانەکان ئەگەری ڕووبەڕووبوونەوە زیاتر دەکات." هەروەها بەرپرسێکی ئەورووپی نیگەرانی خۆی دەربڕی کە دووبارە سەپاندنەوەی سزاکان باشترین بژاردە نییە، ئاماژەی بەوەشکرد، دەرگای دیپلۆماسی بە کراوەیی ماوەتەوە. ئێمە باوەڕمان بە چارەسەری سەربازیی نییە بۆ پرسی چەکی ئەتۆمی.

دوای ئەوەی پنتاگۆن بڕیاری کەمکردنەوەی سەربازەکانی دا لە عێراق، روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردوەتەوە،  هێزەکانی ئەمریکا بلۆکی چیمەنتۆ و کەرەستەی هەڵکەندنیان  گواستوەتەوە بۆ بنکەی قەسرەک لە باکوری حەسەکە، گواستنەوەکەش  لە ڕێگەی دەروازەی سنوری ئەلوەلیدوە بوە کە هاوسنورە لەگەڵ هەرێمی کوردستان. ئەمڕۆ پێنچشەممە، روانگەی سوری ئاشکرای کردوە، هێزەکانی ئەمەریکا لە حەسەکە، لە هەوڵی بەهێزکردنی بنکەکانیایەتی و ئەم هەنگاوە لە چوارچێوەی هەوڵە بەردەوامەکانی هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ بەهێزکردن و فراوانکردنی سنوری هێزەکانیان لە ناوچەکەدا ئەمە یەکەم کاروانی گواستنەوەی کەرەستەی سەربازی نییە بۆ ئەو بنکەیە،  ڕۆژی 29ی ئەیلولیش، 25 بارهەڵگری تری سەر بە هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی گەیشتنە بنکەی قەسرەک لە حەسەکە، کە بە هەمانشێوەی لە ڕێگەی  هەرێمی کوردستانەوە پێداویستیەکانیان گواستبوەوە. بەپێی زانیارییەکان، بارهەڵگرەکان کەرەستەی سەربازی و لۆجستییان تێدابوە، مەبەست لێی بەهێزکردنی بنکەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتییە لە باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا. ئەمە لە کاتێكدایە، دوێنێ پنتاگۆن رایگەیاند؛ هیزەکلانیان لە عێراق کەمدەکەنەوە و لە پێنج هەزار سەربازەوە بۆ دوو هەزار سەرباز.

دەستەی دەروازە سنوورییەکانی عێراق ڕایدەگەیێنێت، دوو دەروازەی نوێی سنووری لەگەڵ هەریەک لە ئێران و شانشینی عەرەبی سعوودیە دەکرێنەوە، ئاماژەی بەوەدا، ئەم هەنگاوە پێگەی عێراق لە ناوچەکەدا بەهێزتر دەکات و ئاسۆیەکی نوێ بۆ ئابووری دەڕەخسێنێت. عەلائەدین قەیسی، بەڕێوەبەری ڕاگەیاندنی دەستەی دەروازە سنوورییەکان، بە ڕۆژنامەی "سەباح"ـی ڕایگەیاند "ئەنجوومەنی دەستەکە لە کۆبوونەوەی دواییدا ژمارەیەک بابەتی گرنگی تاوتوێ کردووە و دەنگی لەسەر تەواوکردنی ڕێکارەکانی کردنەوەی دەروازەی عوێقلە لەگەڵ سعوودیە و دەروازەی جەلات لەگەڵ ئێران داوە". ئاماژەی بەوەدا "ئەم هەنگاوە پێگەی بازرگانی و هەرێمیی عێراق بەهێزتر دەکات و ئاسۆیەکی نوێ بۆ هاوکاری ئابووری لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ دەڕەخسێنێت." لە عێراق و هەرێمی کوردستان 18 دەروازەی سنووریی فەرمی هەن کە 14 ـیان دەکەونە پارێزگاکانی عێراق و چواریشیان دەکەونە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان، ئەمە جیا لە چەندین دەروازەی دیکەی نیمچە فەرمی. عەلی سەعدوون لامی، پەرلەمانتاری پارێزگای میسان، لەبارەی گرنگی کردنەوەی دەروازەی جەلات لە پارێزگاکە لەگەڵ ئێران ڕایگەیاند، "ئەم دەروازەیە خاوەنی پێگەیەکی ستراتیژییە، چونکە تەنیا 30 کیلۆمەتر لە سنوورەوە دوورە و دەکەوێتە قەزای عەلی غەربی لە باکووری پارێزگای میسان. هاوکات کردنەوەی دەروازەکە گۆڕانکارییەکی گرنگی ئابووری بۆ پارێزگای میسان دەبێت، بەهۆی نزیکی شوێنەکەی لە شاری ئیلامی ئێران، ئەمەش گواستنەوەی گەشتیاران و جووڵەی کاڵا ئاسانتر دەکات.

 بۆ پەرەپێدانی چوار کێڵگەی نەوتی کەرکووک و دامەزراوەکانی گازی عێراق بە فەرمی گرێبەستێکی گەورەی لەگەڵ کۆمپانیای BP بەریتانی کاراکرد. حەیان عەبدولغەنی، جێگری سەرۆک وەزیران بۆ کاروباری وزە و وەزیری نەوتى عێراق، پابەندبوونی وەزارەتەکەی دووپاتکردەوە بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوتی خاو و غاز لە کەرکوک بۆ پاڵپشتیکردنی ئابووریی نیشتمانی و دەستەبەرکردنی پێویستی سووتەمەنی. ئەو وتانەى حەیان عەبدولغەنی لەمیانەى لە واژۆکردنی گرێبەستی نەوتیدا هات لەگەڵ کۆمپانیای بی پی بەریتانی، ئەوەش بەپێی راگەیەنراوێکى وەزارەتى نەوت کە دەست سبەى کەوتووە. وەزیری نەوت وتی "ئەمڕۆ ئاهەنگ دەگێڕین بە بۆنەی کاراکردنی گرێبەستی پەرەپێدانی چوار کێڵگەی کەرکوک، کە یەکێکە لەو گرێبەستە ئومێدبەخشانەی ئامانجی پەرەپێدانی کێڵگەکانی کەرکوک (ئاڤانا، جەمبور، بای حەسەن، خەباز) جگە لە نۆژەنکردنەوەی دامەزراوەکانی کۆمپانیای غازی باکوور بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی غاز بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی سووتەمەنی بۆ وێستگەکانی کارەبا".  ئاماژەی بەوەشدا جێگیرکردنى رێژەی بەرهەمهێنانی سەرەتایی بە ٣٢٨ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا دەستپێکی گرێبەستەکەیە، پرۆسەکانى پەرەپێدانیش لە ئێستاوە دەستیپێکردووە. لاى خۆیەوە، زەید یاسری بەڕێوەبەری بی پی لە عێراق رایگەیاند کاراکردنی گرێبەستەکە هەنگاوێکی گەورەیە بۆ بەهێزکردنی هاوکاری و هاوبەشی ڕاستەقینە لەگەڵ کۆمپانیاکانی نەوتی باکور و غازی باکور بۆ پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک.  هاوکات عامر خەلیل بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای نەوتی باکور جەختیکردەوە، کاراکردنی گرێبەستەکە بۆ پەرەپێدانی چوار کێڵگە نەوتییەکەی کۆمپانیاکە سودێکی بەرچاوی بۆ پارێزگاکە دەبێت. هەر لەو چوارچێوەیەدا ئەحمەد عەبدولمەجید بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای غازى باکوور رایگەیاند، دوای نۆژەنکردنەوە و پەرەپێدانی دامەزراوەکانی بەرهەمهێنانی کۆمپانیاکە بەرهەمهێنانی غاز زیاد دەکات. ئەمەش دەبێتە هۆی زیادبوونی دابینکردنی سووتەمەنی بۆ وێستگەکانی کارەبا، جگە لە دابینکردنی غاز بۆ پیشەسازییە ناوخۆییەکان لە سەرانسەری وڵاتدا. لە مانگی ئاداری ڕابردوودا عێراق گرێبەستێکی 25 ملیار دۆلاری لەگەڵ کۆمپانیای بی پی واژۆکرد بۆ پەرەپێدانی چوار کێڵگەی نەوتی کەرکوک. ئەگەر گرێبەستى فرۆشتنى کۆمپانیاکە سەربگرێت، نازانرێت چارەنووسی گرێبەستەکەى کەرکوک چی دەبێت، یان دەگوازرێتەوە بۆ کۆمپانیای شێڵ. قۆناغی یەکەمی رێککەوتنەکە بۆ بەرهەمهێنانی بڕی سێ ملیار بەرمیل نەوت لە کێڵگەکانی بابە گوڕگوڕ و هاڤانە، بای حەسەن، جەمبور و خەباز کە لە ئێستادا سەرجەمیان لەلایەن کۆمپانیای نەوتی باکوورەوە بەڕێوە دەبرێن. بەپێی خەمڵاندنەکان لە داهاتوودا رەنگە هەر بەپێی گرێبەستەکە بەرهەمی کۆمپانیا بەریتانییەکە بگەیەنرێتە 20 ملیار بەرمیل نەوت. 

حکومەتی هەرێم بۆ ناردنى مووچەی مانگی هەشت نوسراوێک ئاڕاستەی بەغدا دەکات، هاوکات لیستى موچەى مانگى نۆشى ڕادەستى بەغدا کردووەو چاوەڕوانى وەڵامى وەزارەتى دارایی عێراقە.  سەرچاوەیەک لە حکومەتی هەرێم ئاشکرای کرد، هەرێم بۆ مووچەی مانگی هەشت رۆژی یەکشەممە نوسراوێک ئاڕاستەی بەغدا دەکات. لە نوسراوەکەدا بڕی داهاتی نانەوتی بۆ بەغدا ئاشکرا دەکات کە بڕەکەی 281 ملیار دینارە و لەگەڵ چەند وردەکارییەکی دیکەی پەیوەست بە دەست کەوتنی ئەو پارە. بەوتەى سەرچاوەکە خاڵێکی دیکەی نوسراوەکە داواکردنی بودجەی تەشغیلییە لە بەغدا و روونکردنەوە لەسەر پارەی پێویست بۆ ناوخۆی هەرێم. دوێنێ چوارشەممە 1-10-2025 راگەیاندنی وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان بڵاویکردەوە: "لیستی مووچەی مانگی ئەیلوولی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان لەلایەن تیمی تەکنیکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستانەوە رادەستی فەرمانگەی ژمێریاریی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کرا".                                   لەو بارەیەوە بەرپرسێکی خانەنشینیی هەرێمی کوردستان وتى: "ناوی 894 خانەنشینی لەدایکبووی ساڵی 1965 بۆ لیستی مووچەی مانگی ئەیلوول زیادکراوە و کۆی گشتیی مووچەکانیان دەگاتە 3 ملیار و 949 ملیۆن و 173 هەزار دینار".   ئەو بەرپرسەی خانەنشینیی هەرێمی کوردستان گوتی: "25ـی ئەیلوول کارەکانی لیستی مووچەی مانگی ئەیلوول تەواوبوون و بۆ وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان نێردرا".   لەلایەکى دیکەوە حکومەتی هەرێمی کوردستان داوا لە حکومەتی عێراق دەکات هاوشێوەی دۆسیەی نەوت، دۆسیەی داهاتی نانەوتیش یەکلایی بکرێتەوە و رێكکەوتنێکی هاوبەش لەبارەیەوە بکرێت. هەروەها ئەوەش دەخاتەڕوو حکومەت پشتیوانیی خۆی بۆ بەردەوامبوون لەسەر جێبەجێکردنی رێککەوتننامەی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دووپات کردەوە و دەڵێت، بە تێکڕايی رۆژانە 195 هەزار بەرمیل نەوت، لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەکانەوە، رادەستی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی سۆمۆ کراوە و لە بازاڕی جیهانی فرۆشراوە و داهاتەکەی گەڕاوەتەوە بۆ گەنجینەی فیدڕاڵ.

ميدياكانى توركيا بڵاویانکردەوە بەمەبەستی گەیاندنی هاوکاری مرۆیی بە غەززە ژمارەیەک کەشتى بەرەو فەلەستین ڕۆشتون، بەڵام لەلایەن ئیسرائیلەوە لە ئاوە نێودەوڵەتییەکاندا هێرشیانکراوەتەسەرو  تا ئێستا زیاتر لە ٢٠٠ کەس کە ٣٠ کەسیان تورکن لەلایەن سەربازانی ئیسرائیلەوە دەستبەسەر کراون. بەگوێرەی هەواڵەکان کەشتیی میکینۆ گەمارۆی ئیسرائیلی شکاندووە و چووەتە ناو ئاوە خاکییەکانی غەززەوە، یەکێک لەوکەسانەى لەسەر کەشتیەکەیە بەسی ئێن ئێن تورک ڕایگەیاندوە، دەتوانین بە جیهان ڕابگەیەنین کە گەمارۆکە شکێنراوە. سەیف ئەبوکەشێک، وتەبێژی فلۆتیلا گڵۆباڵ سومود فلۆتیلا، لە بەیاننامەیەکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئینستاگرام، ئەم لیستەی چالاکوانانی ئەو کەشتیانەی کە ئیسرائیل هێرشی کردووەتە سەر، بڵاوکردەوە: "30 ئیسپانی، 22 ئیتاڵی، 30 تورک، 12 مالیزی، 11 تونس، 11 بەڕازیلی، 10 فەرەنسی، 9 ئێرلەندی، 8 جەزائیری، 7 ئەمریکی، 7 ئەڵمانی، 6، بەریتانی". 4 نەرویجی، 4 سویدی، 3 نیوزلەندی، 3 مەغریبی، 3 ئوردنی، 3 پۆڵەندی، 3 پورتوگالی، 3 مەکسیکی، 2 کوەیتی، 2 کۆڵۆمبی، 2 ئەرجەنتینی، 2 سویسری، 1 چیک، 1 مۆریتانی، 1 نەمسایی، 1 بولگاری، 1 ئوسترالی، 1 سربی، 1 بەلجیکی، 1 بەحرەینی، 1 دانیمارکی، 1 هۆڵەندی، 1 فینلەندی، 1 ئەفریقای باشوور و 1 سلۆڤاکی”. یەکێک لە بەشداربووانی ناوکەشتى فلۆتیلاکە لە لێدوانێکدا بۆ ئاژانسی ئانادۆڵو ڕایگەیاند، سوپای ئیسرائیل هێرشی کردە سەر کەشتییە سەرەکییەکانی فلۆتیلا و چالاکوانانی سەر کەشتییەکان دەستبەسەر کراون. ئەو ڕایگەیاندووە کە نۆ لەو چالاکوانانەی ئیسرائیل دەستبەسەرکراون تورکن، وتی "ئەوان شلەیەک بەسەر هەموو بەلەمەکاندا دەڕێژن، یەک بە یەک. ئێمە پێمان وایە ئەوە کیمیاییە، چونکە کەمێک کەفی سپی دەبێت".  ناوبراو ڕوونیشیکردەوە، ئەو کەشتیانەی ئیسرائیل هێرشی نەکردووەتە سەریان بەردەوام بوون لە ڕۆیشتن بەرەو غەززە و دەڵێت "ئێمە بە هێواشی دەڕۆین. بۆ 57 میل دابەزیوین. ئەمە نزیکترین کەشتییە کە تا ئێستا بەلەمەکە هاتبێت".گورپنار داوای کردەوەی کرد و وتی، "هیچ کەسێک کە عەقڵێکی ساغ و ویژدانی هەبێت، نابێت چیتر باوەڕ بە درۆکانی ئیسرائیل بکات". وەزارەتی دەرەوەى تورکیا ڕاگەیەندراوێکى بڵاوکردەوەو تیایدا ئەوەدەخاتەڕوو هێرشی هێزەکانی ئیسرائیل لە ئاوە نێودەوڵەتییەکان بۆ سەر کەشتى فلۆتیلای گڵۆباڵ سومود کە بە مەبەستی گەیاندنی هاوکاری مرۆیی بە خەڵکی غەززە دەستی پێکردبوو، کردەوەیەکی تیرۆریستییە کە قورسترین پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکان پێکدەهێنێت و ژیانی خەڵکی مەدەنی بێتاوان دەخاتە مەترسییەوە. هەروەها ئەوەش دەلێت: ئەم هێرشە کە خەڵکی مەدەنی کردە ئامانج کە بە شێوەیەکی ئاشتیانە مامەڵە دەکەن بەبێ ئەوەی پەنا بۆ توندوتیژی ببەن، بەڵگەیە لەسەر ئەوەی کە ئەو سیاسەتە فاشیستی و میلیتاریستیانەی کە لەلایەن حکومەتی جینۆساید ناتانیاهۆوە جێبەجێکراون، کە غەززەی بە برسێتی مەحکوم کردووە، تەنها لە فەڵەستینییەکان سنووردار نییە بەڵکو هەموو ئەو کەسانە دەکاتە ئامانج کە لە دژی ئەو ستەمانەی ئیسرائیل سەپاندووە تێکۆشان دەکەن.هیوادارین ئەم هێرشە زیان بە هەوڵەکانی گەیشتن بە ئاگربەست لە غەززە نەگەیەنێت.