پارتی: یەکگرتوو بوونەتە وتەبێژ و دەمڕاستی سودانی

  نوسینگەی سەرۆک کۆماری تورکیا، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، ئەمڕۆ یەکشەممە بە ئیمانوێل ماکرۆن هاوتا فەرەنسیەکەی ڕاگەیاندووە، هەوڵەکان بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕی نێوان ڕووسیا و ئۆکرانیا گەیشتوونەتە "خاڵی وەرچەرخانێکی مێژوویی". سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا لە زاری ئەردۆغانەوە لە میانی پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ ماکرۆن ڕایگەیاندووە، "لە هەوڵەکانی کۆتایی هێنان بە شەڕی ئۆکرانیا و ڕووسیا، وەرچەرخانێکی مێژوویی گەیشتە ئەنجام". ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە سود لەم دەرفەتە وەربگیرێت، تورکیاش ئامادەیە بۆ پێشکەشکردنی هەموو جۆرە پاڵپشتییەک، لەوانەش میوانداریکردنی دانوستانەکان بۆ گەیشتن بە ئاگربەست و ئاشتییەکی بەردەوام. ڤلادیمیر پوتین سەرۆکی ڕوسیا بە وردی باسی دەستپێشخەریی خۆی بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانە ڕاستەوخۆکانی نێوان مۆسکۆ و کێڤ لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا کردووە، بەگوێرەی ڕاگەیەندراوێکی کرێملین دوای پەیوەندییەکی تەلەفۆنی نێوان ئەو دوو وڵاتە. لە بەیاننامەکەدا هاتووە: دەستپێشخەریی سەرۆکی ڕووسیا بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانی ڕاستەوخۆی ڕووسیا و ئۆکرانیا، کە پێشنیازکراوە لە 15ی ئایارەوە لە ئەستەنبوڵ بەڕێوەبچێت، بە وردی گفتوگۆی لەسەر کراوە. کرێملین زیادی کرد: ڕەجەب تەیب ئەردۆغان پشتیوانی تەواوی خۆی بۆ ئەم پێشنیازە ڕووسیایە دەربڕی و ئامادەیی خۆی بۆ دابینکردنی سەکۆی ئیستەنبوڵ دووپاتکردەوە. لایەنی تورکیا هەموو هاوکارییەکی مومکین لە ڕێکخستن و ئەنجامدانی دانوستانەکان بە ئامانجی گەیشتن بە ئاشتییەکی بەردەوام پێشکەش دەکات. کرێملین هەروەها دووپاتی کردەوە کە هەردوو سەرۆک هەروەها بەرژەوەندیی هاوبەشی خۆیان بۆ پەرەپێدانی زیاتری پەیوەندییەکانی بازرگانی و وەبەرهێنان دەربڕیوە، لەوانە جێبەجێکردنی پرۆژە ستراتیژییەکانی هاوبەش لە کەرتی وزەدا. سەرۆکی رووسیا پێشنیازی کرد، رۆژی 15ی ئەم مانگە، لە شاری ئیستەنبووڵی تورکیا، گفتوگۆی راستەوخۆ لە نێوان وڵاتەکەی و ئۆکراینا بکرێت، ئەمەش دوای چەند کاژێرێک لە داواکاریی سەرکردەی وڵاتانی ئەورووپا، کە داوایان کرد، لە رۆژی دووشەممەوە بۆ ماوەی 30 رۆژ ئاگربەستی بێمەرج دەستپێبکات.    رۆژی شەممە 10ـی ئایاری 2025، ڤلادیمیر پووتین، سەرۆکی رووسیا، لە گوتارێکدا لەبارەی پێشنیازەکانی سەرکردەکانی وڵاتانی رۆژئاوا، کە سەردانی ئۆکراینایان کردبوو و لەگەڵ ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی کۆبوونەوە و داوای ئاگربەستێکی 30 رۆژەیان کردبوو، بە راستەوخۆ بەو پێشنیازەی رۆژئاوا رازی نەبوو، بەڵام رایگەیاند: "پێشنیازەکەم ئەوەیە دەسەڵاتدارانی کیێڤ دەست بەو گفتوگۆیانە بکەنەوە، کە لەساڵی 2022 رایانگرت و جەختیش لەسەر ئەوە دەکەمەوە ئەو گفتوگۆیانە بێمەرج بن."    تاوەکو ئێستا ئۆکراینا وەڵامی پێشنیازە نوێیەکەی پووتینی نەداوەتەوە. سەرکردەکانی رۆژئاواش رایانگەیاند، داوکاریی ئاگربەستی 30 رۆژە، پێشنیازێکە لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکاش باسیان کردووە و ئەویش هاوڕایە. کیەر ستامەر، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا رایگەیاند، ئەو داواکارییەیان بۆ ئاگربەست "دەبێت قبووڵ بکرێت." 

گیدیۆن سار، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل ئەمڕۆ یەکشەممە ڕایگەیاند، وڵاتەکەی پشتیوانی تەواو لە پلانی ئەمریکا بۆ دابەشکردنی هاوکارییەکان لە کەرتی غەززە، کە ئیسرائیل بەشێک نابێت لێی. ساعر لە میانی کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا لەگەڵ هاوتا ئەڵمانییەکەی، یۆهان وادێفول، وتی: ئیسرائیل بە تەواوی پشتگیری لە پلانەکەی ئیدارەی ترەمپ دەکات، ڕۆژى هەینی لەلایەن مایک هاکابی باڵیۆزی ئەمریکا لە ئیسرائیل پێشکەشکرا. ترەمپ لەم دواییانەدا بەڵێنێکی ئەمریکای نوێکردەوە بۆ یارمەتیدانی گەیاندنی هاوکارییە خۆراکییەکان بۆ فەلەستینییەکان لە غەززە. هەروەها نوێنەری واشنتۆن لە ئیسرائیل ڕۆژی هەینی ڕایگەیاند کە میکانیزمێک کە لەلایەن ئەمریکاوە پاڵپشتی دەکرێت بۆ گەیاندنی یارمەتییەکان بۆ غەززە بەم زووانە دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە. لە لایەکى دیکەوە، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل هۆشداریدا لەوەی وڵاتەکەی "رێوشوێنی تاکلایەنە" دەگرێتەبەر لە بەرامبەر هەر دانپێدانانێک بە دەوڵەتێکی فەلەستین، ئەمەش دوای لێدوانەکانی ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا لە مانگی ڕابردوودا سەبارەت بە ئەگەری ئەنجامدانی ئەو کارە. ساعر وتی: هەر هەوڵێک بۆ دانپێدانانی تاکلایەنە تەنها زیان بە ئاسۆی داهاتووی پرۆسەیەکی دوولایەنە دەگەیەنێت و پاڵمان پێدەنێت بۆ ئەوەی لە بەرامبەردا هەنگاوی تاکلایەنە بگرینەبەر. هاوکات وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا ئاماژەی بەوەدا کە ناکۆکی لە غەززە بە ڕێگەی سەربازی چارەسەر ناکرێت، پێیوابوو چارەسەری سیاسی دەبێت هەنگاوى یەکەم بێت. ئاماژەی بەوەشکرد، ئەڵمانیا هەموو هەوڵێک دەدات بۆ ئەوەی "ئاسایشی ئیسرائیل مسۆگەر بکات"، بەڵام ئەمە بەو مانایە نییە کە وڵاتەکەی "ناتوانێت ڕەخنە لە ڕێبازی حکومەتی ئیسرائیل بگرێت".

  سەرچاوەیەک لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە ڕاگەیاند، گرفتی موچە نزیکە لە چارەسەر و بە ئەگەری زۆرەوە سبەینێ یان دوو سبەی پارەی موچەی مانگی چوار رەوانەی هەرێم دەکرێت. دابەشكردنی دواین مووچە لە هەرێمی كوردستان 43 رۆژی بەسەردا تێپەڕیوە كە مووچەی مانگی ئاداربوو، ئێستا نزیك دەبینەوە لە ناوەڕاستی مانگی ئایار و هێشتا فەرمانبەران چاوەڕێی مووچەی مانگی نیسانن، داهاتی ناوخۆ كێشە سەرەكییەكەی ناردنی پارەیە لەلایەن بەغدادەوە و بووەتە سەرەخۆرەی مووچە. سەرچاوەیەکی تایبەت لە ئەنجومەنی وەزیرانی عیراقەوە، ئەوەى ئاشکراکرد، گفتوگۆ و رێککەوتن لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عیراق و تەیف سامی وەزیری دارایی کراوە بۆ چارەسەرکردنی پرسی موچەی مانگی چوار. ئاماژەی بەوەشکرد، بە ئەگەرێکی زۆرەوە سبەینێ گرفتەکان چارسەر دەکرێن و پارەی موچەی مانگی چواری فەرمانبەران رەوانەی هەرێم دەکرێت. بەوپێیەش بێت، کە مانگانە حکومەتی هەرێم لەگەڵ ناردنی پارەکەی بەغدا دەست بە دابەشکردنی موچە دەکات، لە کۆتایی ئەم هەفتەیەدا موچەی مانگی چواری موچەخۆران دابەشدەکرێت. بە پشتبەستن بە لیستی مانگەکانی رابردووش، تاوەکو سەرەتای هەفتەی داهاتوو، سەرجەم موچەخۆران موچەی مانگی چوار وەردەگرن. ئەوەش لە کاتێکدایە، نزیکەی 50 رۆژ بەسەر دابەشکردنی موچەی مانگی سێی موچەخۆراندا رۆیشتووە، کە حکومەتی هەرێم لە رۆژی 27ی مانگی ئازاردا موچەی مانگی سێی دابەشکرد. 17 رۆژ لەمەوبەر، وەزارەتی دارایی عێراق رێوشوێنەكانی دابەشكردنی مووچەی دەستپێكرد و هەرێمی كوردستانیش لیستی مووچەی رەوانەی بەغداد كرد، دوای چەند رۆژێكیش شاندێكی تەكنیكی ناردە بەغداد تا وەڵامی تێبینیەكان لەبارەی لیستی مووچە بداتەوە.

  تیمەکانی دروستکەری ئاشتی کۆمەڵگە (سی پی تی) دەڵێت، لەدوای پەیامەکەی ئۆجالان و ئاگربەستی تاکلایەنانەی پەکەکە، تورکیا هێرشەکانی بۆ سەر خاکی هەرێمی کوردستان زیادکردووە و لە مانگی نیساندا 210 هێرش و بۆردومانی کردووە. لە نوێترین ئاماریدا رێکخراوەکەدا دەڵێت، هێرشەکانی تورکیا لە مانگی نیساندا 78% بەراورد بە مانگی رابردوو زیادیکردووە، زۆرترین هێرش و بۆردومانیش لە دهۆک ئەنجامدراوە، بەشێکیشی لە هەولێر و لە سلێمانیش هیچ بۆردوومانێک نەکراوە. بەگوێرەی ئامارەکە، لەکۆی 210 هێرش و بۆردومانی تورکیا، 198یان لە سنووری پارێزگای دهۆک بووە، ئەمەش دەکاتە 98%ـی هێرش و بۆردومانەکان. لە سنووری پارێزگای هەولێریش رێکخراوەکە 12 هێرش و بۆردومانی تۆمارکردووە، واتە 8%ـی کۆی گشتی هێرش و بۆردومانەکان. رۆژی 27ـی شوباتی 2025 عەبدوڵا ئۆجالان لە پەیامێکیدا داوای لە پەکەکە کرد چەک دابنێت و خۆی هەڵبوەشێنێتەوە. چەند رۆژێک دواتر پەکەکە ئاگربەستی تاکلایەنانەی راگەیاند. سی پی تی دەڵێت، “ئەم زیادبوونە لە هێرش و چالاکیی سەربازی سوپای تورکیا ئاماژەیەکن بۆ گەڕانەوەی ئاستی هێرش و بۆردومانەکان بۆ پێش کاتی ئاگربەستەکە، ئەم زیادبوونە بەتەواوی لە سنووری قەزای ئامێدی تێبینیکراوە کە بە تەنها 92% هەموو هێرش و بۆردومانەکانی مانگی نیسانی تێدا تۆمارکراوە.” لە ئامارەکەدا هاتووە، لەکۆی ئەو 210 هێرش و بۆردومانانەی سوپای تورکیا، 42 هێرشیان ئاسمانی (فڕۆکە و درۆن) بوون، 14 هێرشی هێلیکۆپتەر و 153 هێرشیان تۆپباران بوون، یەک هێرشیش لەرێگەی تەقەکردن بە چەکی سووک بووە و بەهۆی ئەم هێرشانەوە خانووی سێ هاووڵاتی بەتەواوی خاپور بوون و دوو خانووی دیکەش زیانیان بەرکەووتووە. سی پی تی دەڵێت، کۆی هێرشەکانی سویا تورکیا بۆ سەر خاکی هەرێم لە سەرەتای ئەمساڵەوە گەیشتووەتە 616 هێرش کە بەهۆیەوە سێ هاووڵاتی گیانیان لەدەستداوە و شەش هاووڵاتی دیکەش برینداربوون.

  نوری مالیكی، سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا، لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنیدا، ڕایدەگەیەنێت ئەحمەد شەرع، سەرۆکی قۆناغی ڕاگوەزری سووریا لە عێراق داواکراوە و نایانەوێت پێشوازیی لێ بکەن لە لووتکەی عەرەبی بەغدا، داواشی لێ دەکەن سەرکێشی نەکات و نەیەتە عێراق.  هەروەها وتیشى:هاتنی شەرع بۆ لوتکەی عەرەبی لە بەغداد سەرچڵییە، سەردانی شەرع  بۆ بەغداد بە تەواوی رەتدەکەمەوەو لە زیاتر لە بۆنەیەکدا ئەوەم وتووە.  لەبەشێکى دیکەى قسەکانیدا ئاماژەى بۆ ئەوەکرد کە تایفەگەری چەکی دوژمنە بۆ لێدان لە سەقامگیری عێراق، بەعسییەکان دەیانەوێت ئاشوب دروست بکەن و شارەزان لەم بابەتەدا، حزبی بەعس بە رێکخراوێکی پێشکەوتوو لە عێراق چالاکی دەکات، بەشێک لە بەعسییەکان دزەیان کردووەتە ناو پێگە گرنگەکانی  دەوڵەت. نورى مالیکى دەشڵێت: هەندێک لە وڵاتانی دەوروبەرمان پڕۆژەی تیرۆریان هەیە بۆ عێراق و راهێنانیان بە تیرۆرستان دەكەن، قەوارەی زایۆنی و تورکیا کۆنترۆڵی دۆخی ئەمنی سوریایان كردووە، ناترسین لە هاتنی گروپی تیرۆرستی لە سوریاوە، بەهۆی بوونى هێزە ئەمنییەکان و هێزەکانی حەدشی شەعبی، هیچ زانیارییەکمان نەبوو لەبارەی دیداری سودانی لەگەڵ جۆلانی لە قەتەر. سەبارەت بەبایەتى هەڵبژاردنیش ئەوەدەخاتەڕوو ئەوان داواكارییەكانیان بۆ هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردن بۆ سەلامەتی و پاك و بێگەردی پرۆسەكەیە. وتیشى: ئەنجومەنی نوێنەران بۆتە ئەنجومەنێكی پەككەوتوو، ئەوەش پرسێكە کە سەرۆکایەتیەكەی لێی بەرپرسیارە، یاسای هەڵبژاردن پێویستی بە هەموارکردنەوەی تەکنیکی هەیە. مالیکى رەخنەش لەسەر پەکخستنى پەرلەمان دەگرێت، دەڵێت: پەرلەمان پەكخرا بەهۆی ئەوەی یاسای حەشدی شەعبی خرایەڕوو بۆ دەنگدان، ئەمریکییەکان پێیان راگەیاندم  دەخوازن حەشدی شەعبی هەڵوەشبووەشێتەوە یان  تێکەڵ بكرێت، بە ئەمریکییەکانم راگەیاند هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی یان تێکەڵکردنی بە سوپا بە تەواوی رەتدەكەمەوە. لەکۆتایی قسەکانیدا ئەوەش باسدەکات کە کێشەیان لەگەڵ تورکیا هەیە لەبارەی هەژمونی ئاشكرای و تەماحە راگەیەندراوەکانی لە باکوری عێراق، وتیشى: عێراق بەنیازە سیستەمی بەرگری ئاسمانی پێشکەوتوو بکڕێت، حکومەت شکستیهێناوە لە ناردنی خشتەكانی بودجە، منیش بە تەواوی بێ ئومێدم لەم پەرلەمانەی ئێستا.

  له‌ سلێمانی ژماره‌یه‌ك لایه‌نی سیاسی دەرەوەى دەسەڵات و كه‌سایه‌تی له‌ باره‌گای ڕه‌وتی هه‌ڵوێست لە ئیستادا لە كۆبوونەوەدان، بەمەبەستى تاوتوێیکردنى دروستكردنی به‌ره‌یه‌ك بۆ هه‌ڵبژاردنی داهاتووى په‌رله‌مانی عێراق. به‌گوێره‌ی زانیاریه‌كان، نوێنه‌رانی هه‌ریه‌كه‌ له‌ لایه‌نه‌كانی جوڵانەوەى نەوەی نوێ، یەكگرتوی ئیسلامی، كۆمەڵی دادگه‌ری، بەرەی گەل، ڕه‌وتی هەڵویست، بزوتنەوەی پەیوەندی و د. یوسف و ژماره‌یه‌ك كه‌سایه‌تی له‌باره‌ی دروستكردنی به‌ره‌یه‌ك بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق گفتوگۆ لەبارەگاى ڕەوتى هەڵوێست کۆبوونەتەوە. لە کۆبونەوەکەی ئەمڕۆدا د.بەختیار شاوەیس، د.فاتیح محەمەد نوێنەرایەتی بەرەی گەل، رێبوار ئەوڕەحمان و فاروق غەفور نوێنەرایەتی نەوەی نوێ دەکەن و هەر یەک لە د. هادی عەلی و محەمەد هاودیانی نوێنەرایەتی یەکگرتوو دەکەن. لە کۆمەڵی دادگەری هەر یەک لە عەبدولستار مەجید، شوان رابەر، رێبوار حەمەد، فاروق عەلی بەشدارن لە کۆبونەوەکە، هەر یەک لە د.رێبوار کەریم و رێباز رزگار بە نوێنەرایەتی ڕەوتی هەڵوێست و محەمەد بازیانیش بە نوێنەرایەتی بزووتنەوەی پەیوەندی ئیسلامی بەشداری لەو کۆبونەوەیە دەکەن. وەک کەسایەتی سیاسییش هەر یەک لە د.یوسف محەمەد، مەحمود رەزا، د.کاروان حەمەساڵح بەشدارن لە کۆبونەوەی ئەمڕۆی لایەنە ناڕازییەکان. ئەم کۆبوونەوەیە درێژکراوەى کۆبوونەوەى دوێنییە کە لەبارەگاى یەکگرتوو ڕێکخرابوو، وەک بەشدارانى کۆبوونەوەکە دەڵێن هێشتا زووە بۆ ئەوەى بڕیارى کۆتایی لەبارەى شێوازو چۆنیەتى ئەو به‌ره‌یه یەکلایی بکرێتەوە کە بۆ هەڵبژاردنى داهاتوو پێکدەهێنرێت، کات و کۆبوونەوەو گفتوگۆى دیکەیان پێویستە بۆ بڕیارى کۆتایی. ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق ڕۆژی 11-11-2025 بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دیاریکردووە.

بەگوێرەی کەناڵی 12ی ئیسرائیل، بەرپرسێکی ئەمنی ئیسرائیل ڕایگەیاندووە، شەڕی غەززە ڕەنگە بۆ ماوەی دوو ساڵی دیکە بەردەوام بێت. پێش ئەوەش، ڕادیۆی سوپای ئیسرائیل بانگهێشتکردنی دوو یەکەی پیادە و زرێپۆشی یەدەگی دیکەی ڕاگەیاند، کە پەیوەندییان بە سێ یەکەی یەدەگەوە کرد کە پێشتر هەفتەی ڕابردوو بانگهێشتکرابوون، بە ئامانجی فراوانکردنی شەڕەکان لە کەرتی غەززە. بەپێی زانیارییەکانی سوپای ئیسرائیل، بەیانی ئەمڕۆ یەکشەممە دوو یەکەی یەدەگی دیکە (پیادە و زرێپۆش) بانگهێشت کراون بۆ فراوانکردنی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لە غەززە، هەروەها ڕێنمایی دراون کە ڕاپۆرت بدەنە کۆگا سەربازییەکان و بنکە مەشق و ڕاهێنانەکان. سوپای ئیسرائیل ڕایگەیاندووە، "ئەم یەکانە پەیوەستن بە سێ یەکەی یەدەگەوە کە هەفتەی ڕابردوو بانگهێشتکرابوون، بەمەش کۆی گشتیی هێزی ئاسمانی نێودەوڵەتی گەیشتە پێنج یەکەی یەدەگ لەم خولەدا بۆ پشتگیریکردن لە ئۆپەراسیۆنی گیدۆن". ئاماژەی بەوەشکرد، باس لە هەزاران سەربازی یەدەگ دەکەین، بەڵام هێشتا بەشێکی بچووکن لە سیستەمی یەدەگ، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی قۆناغی یەکەمی ئۆپەراسیۆنەکە زۆر پشت بە هێزی ئاسایی دەبەستێت، لەگەڵ فراوانبوونی وردە وردە دواتر. ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: لە کۆی ئەو پێنج یەکەیەی کە بانگهێشت کران، تەنیا سێ یەکەی بەشداری ئۆپەراسیۆنی زەمینی لە ناو کەرتی غەززە دەکەن، دوو یەکەی دیکە لە کۆتایی هەفتەی ڕابردوو چالاکیی ئۆپەراسیۆنەکانیان لە باکوور دەست پێکردووە.

گوتەبێژى وەزارەتى سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق رایگەیاند، هاوینى ئەمساڵ گەرمترین و ووشکترین و کەمئاوترین هاوین دەبێت بۆ عێراقییەکان، هۆکارەکەشى پەیوەندی بە ئاسایشى نیشتمانى ئاوەوە هەیە. خالد شماڵا بە رۆژنامەى شەرقلئەوسەتى گوتووە، لە مێژووى عێراقدا کەمبوونەوەى ئاو بەم شێوەیە روینەداوە، لەسەدا 70ی ئاوى عێراق لە دەرەوەى سنوورەکانیەوە دێت و لە ئێستادا کەمتر لە سەدا 40ی ئەو ئاوە بە عێراق دەگات. دەشڵێت، تورکیا بەردەوام بەنداو دروستدەکات، ئێرانیش سەرقاڵی بەنداو دروستکردنە لەسەر رێڕەوى روبارەکانى. گوتەبێژى وەزارەتى سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق راشیگەیاند، هەرچەندە لەگەڵ لایەنى تورکی گفتوگۆ و رێککەوتن لەوبارەیەوە کراوە، بەڵام دەرئەنجامێکى ئەوتۆی نەبووە. رۆژنامەکە نوسیویەتى، زستانى ساڵی 2022 بانکی نێودەوڵەتى لەبارەى کەشووهەواى عێراقەوە هۆشداریداوە و داواى کردووە بە خێرایی کیشەکانى بەردەم ئاوى عێراق چارەسەربکەن، بەڵام وەک رۆژنامەکە دەڵێت لایەنی بەرپرس گوێیان لێخەواند و راپۆرتەکەیان بەهەند وەرنەگرت. رۆژنامەکە ئاماژەى بەوەشکردووە 23 تاکو 26ـى ئەم مانگە لە بەغداد، یازدەهەمین کۆنگرەى ئاودێریی نێودەوڵەتى بەڕێوەدەچێت و بابەتى کەمبوونەوەى ئاوى عێراق دەخرێتە سەر مێزى کۆنگرەکە.

بەدر ئەلبوسەعیدی، وەزیری دەرەوەی عومان، ڕایگەیاند، ئەمڕۆ یەکشەممە، 11ـی ئایاری 2025، دانوستانەکانی نێوان ئەمەریکا و ئێران سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی تاران لە مەسقەتی پایتەختی عومان دەست پێ دەکاتەوە. سەرچاوەیەکی ئاگاداری ئەمەریکی ڕایگەیاند "ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ئەمەریکا بە نیازە ئەمڕۆ بەشداری لە دانوستانەکاندا بکات." گەڕی چوارەمی دانوستانەکان، لە سەرەتادا بڕیار بوو لە 3ـی ئایار لە ڕۆما بەڕێوە بچێت، بەڵام دواخرا و عومان "هۆکاری لۆجستی"ی  بۆ ئەو کۆبووەیە هێنایەوە. عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران ڕۆژی شەممە ڕایگەیاند، ئەگەر ئامانجی ئەمەریکا لە دانوستان لەگەڵ ئێران بێبەشکردنی "مافی ئەتۆمی" بێت، تاران هەرگیز دەستبەرداری ئەو مافانە نابێت. عراقچی، وتەکانی ڕۆژێک پێش بەڕێوەچوونی گەڕی دانوستانە ئەتۆمییە بەرنامە بۆ داڕێژراوەکانی نێوان ئێران و ئەمەریکا لە عومان هات. میدیای فەرمییەکان لە زاری عراقچیەوە نووسیویەتی: ئەگەر ئامانجی دانوستانەکان بێبەشکردنی ئێران بێت لە مافە ئەتۆمییەکانی، بەڕوونی باس لەوە دەکەم "ئێران دەستبەرداری هیچ مافێکی خۆی نابێت." ئێران چەندان جار جەختی لەوە کردووەتەوە لەسەر پیتاندنی یۆرانیۆم دانوستان ناکات، هەروەها داواکارییەی "پیتاندنی سفر"ی ڕەتکردووەتەوە کە لەلایەن بەشێک لە بەرپرسانی ئەمەریکاوە پێشکەشی کراوە. بەڵام نێردەی تایبەتی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا ڕۆژی هەینی، لە چاوپێکەوتنێکدا ڕایگەیاند "دامەزراوەکانی پیتاندن لە ئێران "دەبێت هەڵبوەشێنرێنەوە" بەپێی هەر ڕێککەوتنێک لەگەڵ ئەمەریکا. ترەمپ لە یەکەم خولی سەرۆکایەتیدا کشانەوەی واشنتنی لە ڕێککەوتنە ئەتۆمییەکەی ساڵی 2015ـی نێوان تاران و زلهێزەکانی جیهان ڕاگەیاند، ئامانج لێی سنووردارکردنی چالاکییە ئەتۆمییەکانی ئێران بوو.

  سەرەڕای ڕاگەیاندنی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا سەبارەت بە ڕێککەوتنی دەستبەجێ و هەمەلایەنەی ئاگربەست لە نێوان هیندستان و پاکستان، بەڵام هێرشى هەردوولا بەردەوامەو ناوببەناو دەنگی تەقینەوە دە بیسترێت. وەزیری دەرەوەی هیندستان رایگەیاند، پاکستان چەند جارێک ئاگربەستی پێشێلکردووە و هێزە چەکدارەکانمان وەڵامی پێویست و گونجاوی ئەو پێشێلکارییانە دەدەنەوە. سوبرامانیام جەیشەنکار، وەزیری دەرەوەی هیندستان بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند، هێزە چەکدارەکانی هیندستان دەستیان کردووە بە وەڵامدانەوەی پێشێلکارییەکانی پاکستان بۆ ڕێککەوتنی ئاگربەست، ئەمەش دوای چەند کاتژمێرێک لە گەیشتن بەو ڕێککەوتن لە ڕۆژی شەممە. ئەو دووپاتیکردەوە کە هێرشەکانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان شارەکەیان کردووەتە ئامانج. ئاماژەی بەوەشکردووە، هێزە چەکدارەکان ڕێنمایییان پێگەیشتووە کە "بەخێراو بەهێرشى خێرا مامەڵە لەگەڵ پێشێلکارییەکان بکەن"، بەپێی ئاژانسی فرانس پرێس. هەروەها داوای لە پاکستان کرد پێشێلکارییەکە ڕابگرێت و ئاماژەی بەوەدا کە پاکستان ئەو ئاگربەستەی پێشێل کردووە کە ئەمڕۆ لەسەری ڕێککەوتوون. سەرچاوە ناوخۆییەکان باسیان لە بیستنی تەقینەوە و بینینی موشەک لە جامو و کشمیر کردووە سەرەڕای ڕاگەیاندنی ئاگربەست، بەپێی ئاژانسی ڕۆیتەرز. ئەمڕۆ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، بە نێوەندگیری وڵاتەکەیان هیندستان و پاکستان گەیشتنە ئاگربەست.    رۆژی 22ـی نیسانی ئەم ساڵ بەهۆی زیادبوونی گرژییەکانی نێوانیان پاکستان ئاسمانی وڵاتەکەی بە رووی گەشتە ئاسمانییەکانی هیندستاندا داخست.  هیندستان و پاکستان ڕۆژی شەممە لەسەر ئاگربەست ڕێککەوتن، ئەمەش دوای خراپترین پەرەسەندنی سەربازیی نێوان دوو زلهێزی ئەتۆمی لە ماوەی نزیکەی سێ دەیەی ڕابردوودا. بەڵام شەڕ و پێکدادانەکان لە کشمیر نیگەرانییەکانی لە دەستپێکردنەوەی شەڕ لە ناوچە سنوورییەکانی نێوان هەردوو وڵات دروستکردووە.

  وەزیری دەرەوەی ئێران ڕایدەگەیەنێت ئیسرائیل خراپە و تاوانکاری ناوچەکەیەو، لە ماوەی هەشت دەیەی ڕابردوودا هەمیشە بۆ وڵاتانی دراوسێ مایەی نائارامی و هەڕەشە و شەڕ بووە.  لە دەوحەی پایتەختی قەتەرو لە وتارەکەیدا لە لوتکەی وتووێژی جیهانی ئێران و عەرەبی عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران، وتى: ئیسرائیل هاوکات لەگەڵ کۆمەڵکوژییەکەی غەززە، سووریا و لوبنانی کردووەتە پەناگەیەک بۆ دەستدرێژی و هێرشە تیرۆریستییەکانی و چەندین جار هێرشی کردووەتە سەر یەمەن، ئێستا ئیسرائیل گەورەترین سەرچاوەی هەڕەشەیە بۆ سەر ئاشتی ناوچەکە. وەزیری دەرەوەی ئێران، ئاماژەى بۆ ئەوەشکرد کە بە پشتیوانی ئیسرائیل ئەمریکا خۆی خستۆتە پێگەی هاوبەش و هاوبەشێک لە تاوانەکانی، وتیشى: بیرۆکەی دوو دەوڵەت کە بۆ دەیان ساڵ بەهۆی وەهمی دروستبوونیەوە دواکەوتبوو، بۆ بەدیهێنانی مافەکانی گەلی فەلەستین، باشترین هەنگاوە. سبەی یەکشەممە، ئەمریکا و ئێران دانوستانەکان لەسەر پرسی ئەتۆمی تاران دەستپێدەکەنەوە و بەگوێرەی ئەوەی لایەنەکان ڕۆژی هەینی پشتڕاستیان کردەوە، خولی چوارەمیش بەڕێوەدەچێت، لەنێویاندا میوانداریکردنی مەسقەتی پایتەختی عومان. عەباس عەرەقجی، وەزیری دەرەوەی ئێران دووپاتی کردەوە کە تاران ڕەزامەندی دەربڕیوە لەسەر ئەنجامدانی خولی داهاتوو، سبەی یەکشەممە، لە شاری مەسقەت، کە چەند هەفتەیە بەردەوامە. پێچەوانەی سێ دانیشتنەکانی دیکە، ئەمجارە دیارە ئەمریکا خۆی لە ئاست یۆرانیۆمی ئێران، یەکلاکردووەتەوە، ترەمپ ئێرانێكی سفر یۆرانیۆم و سفر ژێرخان و سەرخانی ئەتۆمی دەوێت.   ستیڤ ویتکۆف، نێردەی ترەمپ بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەڵێت، "بەرنامەی پیتاندن نابێت هەرگیز لە دەوڵەتی ئێراندا هەبێت. ئەمە هێڵی سوورە، کەواتە دەبێت بەرنامەکە هەڵبووەشێندرێتەوە، واتە هەرسێ بنکەی ئەتۆمی نەتەنز، فوردۆ و ئەسفەهان هەڵبووەشێندرێنەوە".   ئەو هەڵوێستە تووندەی ترەمپ لە دوای تێپەڕبوون بە چەند فلتەرێكی هەڵۆ نزیکەکان لە لۆبی ئیسرائیلدا گەڵاڵە بووە.

تەنیا چوار رۆژ بۆ کۆتاییهاتنى وادەى تۆمارکردنى هاوپەیمانێتییەکان لە کۆمیسیۆنى هەڵبژاردنەکان ماوە و سەرچاوەیەکیش لە کۆمیسیۆنەوە دەڵێت، "لایەنە کوردییەکان هاوپەیمانێتییان بۆ هەڵبژاردنەکە تۆمار نەکردووە بەهۆی لوتکەی عەرەبییەوە  وادەى تۆمارکردنى هاوپەیمانێتییەکانیش درێژدەکرێتەوە". سەرچاوەیەک لە فەرمانگەى پارت و لایەنە سیاسییەکانى کۆمیسیۆنى باڵاى سەربەخۆى هەڵبژاردنەکانى عێراق، راگەیاند، "بەهۆى ئەوەى هەفتەى داهاتوو، لوتکەى عەرەبى لە بەغداد بەڕێوەدەچێت و لایەنەکان سەرقاڵى رێکخستنى ئەو پرۆسەیەن، کۆمیسیۆن وادەى تۆمارکردنەکە پێنج بۆ 10 رۆژ درێژدەکاتەوە". سەرچاوەکە باسى لەوەشکرد، پێنج هاوپەیمانێتیى نوێ تۆمارکراون و گوتیشی، "یەکێکیان هاوپەیمانێتیى لایەن و قەوارەى سیاسیی ئێزدییە، بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ لایەن و قەوارەیەکى سیاسى نێوان لایەنە کوردییەکان هاوپەیمانێتیان تۆمارنەکردووە بۆ هەڵبژاردنەکانى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق". ئەمە لەکاتێکدایە، کۆمیسیۆنى باڵاى سەربەخۆى هەڵبژاردنەکانى عێراق رۆژى 14ـى ئایارى وەک دوا وادە بۆ تۆمارکردنى هاوپەیمانێتى، لیست و قەوارە سیاسییەکان راگەیاندووە. بۆ هەڵبژاردنەکانى پیشووترى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق، 64 هاوپەیمانێتى پارت و قەوارە سیاسییەکان ئەنجام درابوو. لەگەڵ ئامادەکارییەکان بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی عێراق لە کۆتایی ئەمساڵ، لایەنە سیاسییەکان دەستیان بە مامەڵەی کڕین بە کارتی دەنگدەرانەوە دەستپێکردووە، کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێراقیش هۆشداریی دەداتە دەنگدەران و پارت و قەوارە سیاسییەکان. لەماوەی چەند رۆژی رابردوودا، لایەنە سیاسییەکان و ژمارەیەک چالاکوانی کۆمەڵگەی مەدەنیی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاویان کردەوە کە پڕۆسەی کڕین و فرۆشتن بە کارتی دەنگدانەوە لەلایەن نوسینگەی ژمارەیەک پەرلەمانتار و کاندیدەوە دەستی پێکردووە، ئەویش لە رێگەی ژمارەیەک دەڵاڵ و نێوەندگیرەوە. ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق رۆژی (9ـی نیسانی 2025) لە کۆبونەوەیەکدا رۆژی (11ـی تشرینی دووەمی 2025) وەک وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دیاریکرا، بڕیارەکەش پێشوازیی زۆرینەی لایەنە سیاسییەکانی لێکەوتەوە و پاڵپشتی خۆیان بۆ بەڕێوەچوونی پرۆسەکە دەربڕی بەپێی یاسای هەڵبژاردنەکان بەبێ هیچ هەموارکردنەوە و دەستکاریی و گۆڕینی بڕگەکانی.

  وەزیری دەرەوەی تورکیا دۆخی سوریای بە نائارام و مەترسیدار وەسف کرد و جەختی لەوە کردەوە کە وڵاتەکەی پابەندە بە یەکڕیزی ئەو وڵاتەو هانی ئیدارەی نوێی دیمەشق دەدات بۆ کرانەوە بەڕووی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا. وەزیری دەرەوەی تورکیا لەچاوپێکەوتنێکى ڕۆژنامەوانیدا، باسی لەوەشکرد، نزیکبوونەوەی تورکیا لە سوریا لەسەر بنەمای ئەو پرەنسیپە دامەزراوە کە بڕیارە بنەڕەتییەکان سەبارەت بە سوریا دەبێت لەلایەن خودی سوریاییەکانەوە بدرێت.  ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد، "زەمینەیەکی نالەبارو شێواو" و دۆخێکی "نائارام و مەترسیدار" لە هەردوو وڵاتی سوریا و عێراقدا هەیە، جەختیشی لەوە کردەوە کە تورکیا سیاسەتێکی دەرەکی زۆر بنیاتنەر پەیڕەو دەکات کە پشت بە گشتگیری دەبەستێت بۆ چارەسەرکردن و باشترکردنی ئەم دۆخە بە گشتی. فیدان وتیشى: ئێمە سەرقاڵی هەندێک ڕاوێژکارین لەگەڵ براکانمان لەوێ (ئیدارەی نوێی سوریا)، گرنگیش بە یەکێتی خاکی سوریا دەدەین"، جەختیشیکردەوە، لایەنی سوریا بەباشی ئاگادارە کە تورکیە نوێنەرایەتی چی دەکات بۆ ئەوان. ڕوونیشیکردەوە، کە تورکیا دانوستانەکانی حکومەتی سوریا لەگەڵ وڵاتانی سێیەم بە هەنگاوێکی سروشتی دەزانێت لە هەوڵەکانیدا بۆ ڕوونکردنەوەی سروشتی سوریای نوێ بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، بە ڕوونی هانی ئەمە دەدات چونکە گرنگە.  وەزیری تورکیا ئاماژەی بەوە نەکردووە کە کام وڵاتی سێیەم دەکاتە ئامانج، هەرچەندە ئەحمەد شەرع سەرۆک کۆماری سوریا لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا باسی لە پەیوەندییە ناڕاستەوخۆکان لەگەڵ ئیسرائیل کردووە بۆ کەمکردنەوەی دۆخی وڵاتەکەی.  ئیدارەی شەرع جگە لە پەیوەندی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیل، پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوا و عەرەبیشدا دەپارێزێت. فیدان جەختی لەسەر لابردنی ئەو سزایانەی لە سەردەمی ڕژێمی پێشوودا بەسەر سوریادا سەپێنرابوو، ئاماژەی بەوەدا کە هەوڵدان پێویستە بۆ هەڵگرتنی ئەو سزایانەی کە لەلایەن یەکێتیی ئەوروپا و ئەمریکاوە سەپێنراون، هەروەها بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکی لە هەڵوێستی هەندێک وڵاتی ناوچەکە لە ڕێگەی گفتوگۆ و قایلکردنەوە.

  سەرۆکی گشتیی جەهەپە، ڕایدەگەیەنێت پێشوازیی لە هەنگاوەکانی پرۆسەی ئاشتیی تورکیا دەکەین، دەمانەوێت بەو هۆیەوە هەموو زیندانیانی سیاسی بە تایبەت سەڵاحەددین دەمیرتاش ئازاد بکرێت. پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) شەممە 10ـی ئایاری 2025، گردبوونەوەیەکی بەرفراوانی لە شاری وان ئەنجامدا، ئۆزگور ئۆزێل، سەرۆکی گشتیی جەهەپە بەشداریی گردبوونەوەکەی کرد و ڕایگەیاند: کورد دەتوانێت ببێتە سەرۆک وەزیران و سەرۆک کۆماری تورکیا، بەڵام ڕێگەیان پێنادرێت. کاتێک باسی کوردبوون دەکەن، ڕووبەڕووی ستەم دەبنەوە.  سەرۆکی جەهەپە لەبەشێکى قسەکانیدا سڵاوی بۆ سەڵاحەدین دەمیرتاش نارد و داوای ئازادکردنی کرد، ئەو وتى:  ئەم حکومەتە جگە لە باندەکەی خۆی هیچ کەسێکی دیکە ناناسێتەوە و نایبینێت. دەبوو ڕێگە خۆشبکات بۆ ئەم گەنجانە، کەسانی وەک سەلاحەدین دەمیرتاش، ئەکرەم ئیمامئۆغڵو، ئازاد بکرێن و هەموومان دڵخۆش بین هەمووان بە یەکسانی مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت. ئۆزێل ئاماژەی بەوەشکرد، ئەحمەد عوزێر، سەرۆکی شارەوانی ئەسێنیورت لە ئیستانبوڵ کە خەڵکی شاری وانە، تەنیا لەبەر ئەوەی بە ناسنامەی کوردایەتییەوە بووەتە سەرۆکی شارەوانی لە پۆستەکەی دوورخراوەتەوە هەر لەبەر ئەم هۆکارە حکوومەت نایەوێت کورد سەرکەوتوو بێت. سەرۆکی گشتیی جەهەپە، دەشڵێت: پێشوازیی لە هەنگاوەکانی پرۆسەی ئاشتیی تورکیا دەکەین و، دەمانەوێت بەو هۆیەوە هەموو زیندانیانی سیاسی بە تایبەت سەڵاحەددین دەمیرتاش ئازاد بکرێت.

  لە ئامەدى باکورى کوردسنان بە بەشداریی زۆرێک لە پارت و کەسایەتی و ڕێکخراوەکان بە مەبەستی ڕاگەیاندنی ‘دەستپێشخەریی یەکێتیی’ کۆبوونەوەیەکیان ئەنجامدا. ئەمڕۆ کۆبوونەوەکە بە بەشداری کەسکین بایندەر، هاوسەرۆکی گشتیی دەبەپە، نوێنەر و بەڕێوەبەرانی پارتە کوردستانییەکان، ڕێکخراوە مەدەنییەکان، چەندین کەسایەتی دەستیپێکرد و تاکوو سبەی بەردەوام دەبێت. هەروەها لە هۆڵەکەدا بە زاراوەکانی کرمانجی و زازاکی کوردی، تورکی، عەرەبی، سووریانی و ئەرمەنی پانکارتی “بە هەڵوێستی یەکێتی سەردەکەوین” هەڵواسرا. کۆبوونەوەکە بە خولەکێک ڕێزگرتن لە شەهیدانی ئازادیی کوردستان دەستی پێکرد و ساڵیحە ئایدەنیز، دیبا کەسکین، ناهیت ئەرەن، کازم فورات و ئایەتوڵا ئاشتی بۆ دیوانەکە هەڵبژێردران. دواتر، یەکێک لە ئەندامانی دەستپێشخەرییەکە ئۆرهان ئایاز پەیوەست بەو پڕۆسەی دوای بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆ وتی: داوا دەکەم پشتگیری ئەم پڕۆسەیە بکرێت، چونکە چاوی تەواوی کوردستان و جیهان لەسەر کۆبوونەوەکەمانە، ئێمەش لەسەر ئەم بنەمایە کۆبوونەوەکەمان ئەنجام دەدەین. هاوکات، لە بەردەوامی قسەکانی کۆبوونەوەکەدا ساڵیحە ئایدەنیز، ئەندام پەرلەمانی دەم پارتی مێردین باسی تێکۆشانی سری سوورەیا ئۆندەری کرد ڕایگەیاند، بۆ ئەوەی ئەم بانگەوازە بە ئامانج بگات تێکۆشان بەڕێودەبەین. دەبێت لە باکووری کوردستان و تورکیا یەکێتی خۆمان بە دی بێنین، یەکێتی لە هەر چوار بەشی کوردستان و سووریا، ئێران، عێراق و تورکیا دیمووکراسیی پێش دەخات. گەلی کورد بۆ ئازادیی تێکۆشان دەکات و بۆ دیمووکراسیی هەمیشەیی دەبێت تێبکۆشێت. لە کۆتایی قسەکانییدا ئاماژەی بە کۆنگرەی پەكەكە دا و وتی: دەبێت ژنان، گەنجان و کۆمەڵگە زیاتر بە ڕۆڵی خۆیان ڕاپەڕن. لەبەر ئەم هەنگاوە مێژووییانە دەبێت بەرپرسیارێتی خۆمان جێبەجێ بکەین. هەروەها سوپاسی هەموو ئەوکەسانە دەکەین لە دامەزراندنی ئەم دەستپێشخەرییە ڕەنج دەدەن. دواتر سینان چیفتیورەک، پەرلەمانتاری دەم پارتی وان سەبارەت بە پێشهاتەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین وتی: دەوڵەت لەگەڵ بەڕێز ئۆجالان کۆبوونەوەی ئەنجام دا. ئەم کۆبوونەوەیە بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد هیوایەکی هێنایە ئاراوە. دەشڵێت: بەڕێز ئۆجالان بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد و دیموکراتیکبوونی کۆمەڵگە بانگەوازی کرد. وەک دەستپێشخەری ئەم بانگەوازە گرنگ دەبینین و بانگەواز لە گەلەکەمان دەکەین بۆ چارەسەر کردنی پرسی کورد، زمانی کوردی ببێتە زمانی فەرمی و پەروەردە و بۆ ئاشتیی هەمیشەیی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک پشتگیری دەستپێشخەری یەکێتیی بکەن. لە کۆتایی قسەکانییدا وتی: کۆنفرانسێکی گرنگ لە ڕۆژئاوای کوردستان ئەنجام درا. ئەمە بۆ هەر چوار بەشی کوردستان و سەرانسەری سووریا گرنگ بوو، بڕیاری گرنگ درا. و وتیان، کوردان یەک دەنگن. هیوادارم ئەم دەستپێشخەرییە لێرە بڕیارێکی باش بگرێت و ڕێگەمان بۆ بکاتەوە. لە دوای قسەکان کۆبوونەوەکە بەبێ ڕاگەیاندن بەردەوامبوو.