یەبەشە: هیچ پەیوەندییەكمان بە تەقینەوەكەی شنگالەوە نییە

  ئاژانسی ڕۆیتەرز لەزارى وتەبێژی وەزارەتی نەوتی سوریاوە بڵاویکردەوە، ئیدارەی خۆسەر و حکومەتی سووریا لەسەر بابەتی نەوت گەیشتوونەتە ڕێککەوتن و دەسەڵاتدارانی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا بە سەرکردایەتی کورد دەستیانکردووە بە دابینکردنی نەوت لەو کێڵگە ناوخۆییانەی کە بەڕێوەی دەبەن بۆ حکومەتی دیمشق. ئەمڕۆ شەممە ئەحمەد سلێمان، وتەبێژی وەزارەتی نەوتی سوریا، وتى: نەوتی خاوی باکووری رۆژهەڵاتی سووریا دەنێردرێتە پاڵاوگەکانی حومس و بەنیاس، یاخود بڵێین ئێستا بۆ پاڵاوگەکانی حومس دەنێردرێت، کە ناردنەکە لە رێگەی تەنکەرەوە دەبێت. بەرپرسی پەیوەندییەکانی وەزارەتی نەوتی سووریا ئاشکرای کردوە بڕی ئەو نەوتەی دەنێردرێت، رۆژانە زیاتر لە 15 هەزار بەرمیلە. هەروەها گازی سروشتی و گازی ماڵانیش دەنێردرێت، بڕی گازە سروشتییەکە 500 هەزار بۆ یەک ملیۆن مەتر سێجایە، کە دەنێردرێتە وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا. ئەوەش یەکەم گەیاندنی ڕاستەوخۆى نەوتە لەلایەن ئیدارەى خۆسەرەوە، کە دەوڵەمەندە بە نەوت بۆ حکومەتی ئێستاى سوریا. سوریا لە ساڵی ٢٠١٠دا ٣٨٠ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا هەناردە کردووە، ساڵێک پێش ئەوەی ناڕەزایەتییەکان دژی دەسەڵاتی ئەسەد بگۆڕدرێن بۆ شەڕێکی نزیکەی ١٤ ساڵە کە ئابووری و ژێرخانی وڵاتەکەی وێران کرد - لەنێویاندا نەوتەکەی. کێڵگە نەوتییەکان چەندین جار دەستیان گۆڕی، هێزەکانی سوریای دیموکرات بە سەرۆکایەتی کورد لە کۆتاییدا کێڵگە سەرەکییەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتیان گرتەوە، هەرچەندە سزاکانی ئەمریکا و ئەوروپا هەناردەکردنیان قەدەغەکرد. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لە مانگی یەکدا بەخشینی سزاکانی بۆ ماوەی شەش مانگ دەرکرد کە ڕێگەی بە هەندێک مامەڵەی وزە دەدات و بڕیارە یەکێتی ئەوروپا سزاکانی پەیوەست بە وزە و گواستنەوە و ئاوەدانکردنەوە ڕابگرێت.

گەریلاکانی ئازادیی کوردستان ئۆپەراسیۆنێکی شۆڕشگێڕانەیان لە زاپ ئەنجامدا و هەپەگە ڕایگەیاند، چوونەتە سەر تەرمی ١٠ داگیرکەر و دەست بەسەر کەرەستەی سەربازیی و چەندین کەلوپەلی سەربازیی و چەکی دوژمن، دەستیان بەسەردا گیراوە. ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی هێزەکان پاراستنی گەل-هەپەگە، ئاماری چالاکییەکانی گەریلاکانی ئازادیی دژی سوپای داگیرکەری تورک و هێرشەکانی ئەو دەوڵەتە داگیرکەرە ڕاگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە. لە ڕاگەیاندراوەکەیدا هەپەگە ئاماژەی بەوەکرد، لە بەرامبەر هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکدا لە ئاسمان و زەوییەوە، هێزەکانی گەریلامان لە چوارچێوەی پاراستنی ڕوادا وەکو وەڵام، لە ٢٠ـی شوبات ئۆپەراسیۆنێکی شۆڕشگێڕانەییان لە زاپ ئەنجامدا، ئەم چالاکییە بۆ بەبیر هێننەوەی شەهیدانی کۆتا ئپەراسیۆنی شۆڕشگێڕانەیە، کە بە ڕۆحی فیداکاری ئاپۆیی سەرکەوتنێکی گەورە ئەنجامدرا. ئەنجامی ئەم ئۆپراسیۆنە شۆڕشگێڕییە لە گەلی تورکیا و ڕای گشتی شاردراوەتەوە، سوپای تورکیا ئاشکرای نەکردووە و کوژراو و بریندارەکانی خۆی شاردۆتەوە، وەزارەتی بەرگری نیشتمانی دەوڵەتی تورک دوێنێ ڕایگەیاند؛ تۆڵەی سەربازەکانی کردوەتەوە و ١٧ گەریلا شەهید بوون، بەڵام شتی وا بوونی نییە و ئەمە درۆیەکی ڕاستەوخۆیە لەگەڵ خەڵکی تورکیادا کراوە. هەپەگە لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئەم وردەکاریانەی خوارەوەی ڕاگەیاند: یەکینەکانی شەهید ئاخین موش ڕۆژی ١٩ـی شوبات کاتژمێر ٠٨:٥٥ هێرشێکی ئاسمانیان کردە سەر داگیرکەران لە ناوچەی بەرخۆدانی گردی بەهار،لە ئەنجامی ئەو چالاکییەدا سەنگەریک لەناو برا. هەروەها لە ٢٠ـی شوبات، لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی کوڕە ژارۆ ئۆپەراسیۆنێک لە دژی سەربازانی داگیرکەری تورک لە سێ لاوە ئەنجامدرا، گەریلا سەرکەوتووانە گەیشتنە سەنگەری داگیرکەران، بەشێک لە داگیرکەران سەنگەرەکەیان جێهێشت و هەڵهاتن، ئەو داگیرکەرانەی وەڵامیان دایەوە لێیان دەدرا و سزا دەدرا و لە ماوەی کەمتر لە ٢٠ خولەکدا گەریلا تەواوی ئەو گردەی کۆنترۆڵکرد، هەموو سەنگەر و چادرەکانی سەر گردەکە لە دووریەکی کەمەوە بە نارنجۆک و چەکی تاکەکەسی و نیمچە ئۆتۆماتیکی لەناوبران. هەروەها کۆگای کۆگایەکی چەک و تەقەمەنی سەر گردەکە، کامێرایەکی چاودێری، سیستەمی تەلەفریک لەناوبران، هەروەها پێنج خێمە سووتێنران، هەروەها دەست بەسەر چەندین چەک و کەرەستەی سەربازیدا گیرا، وە گەریلا چوونە سەر تەرمی ١٠ داگیرکەر،  بەڵام سوپای داگیرکەری تورک بۆ شاردنەوەی ئەم شکستە، تەنیا ناوی مستەفا ئوسلوی هێناوە کە لەلایەن گەریلاکانەوە سزا درا، بەڵام لەم ئۆپراسیۆنە شۆڕشگێڕانە و سەرکەوتووەدا، فەرماندە باڵای ئەو داگیرکەرانەش سزادراوە، ناوی سیان لەو کەسانەش کە سزا دراون بریتین لە ئلهان کۆکسۆی، حوسێن ئۆزدال و ئەیوپ ئۆکسوز. ئەو داگیرکەرانەی کە کوژراون و ئەوانەشی کە هەڵاتن، چەکی بیکەیسی، چوارچەکەی MPT-55،  چەکێکی بۆمبهاوێژ، تفەنگێک، دووربینێکی ڕۆژ، دوو دووربینی شەو، دووربینێکی چەک، کامێرایەکی تەرماڵ، دەربینیکی چەکی MPT-55، بێتەلێک،  سەرچاوەیەکی وزە، سێ بەرگوێ، ناسنامە، کارت و نەدێک پارەی تورکییان لە دوای خۆیان بەجێهێشتووە و گەریلا دەستی بەسەردا گرتووە. هەروەها کامێرای چاودێری، چەکی قورسی A4  و شوێنەکەی، چەکێکی نیمچە ئۆتۆماتیکی BKC، چەکێکی بۆمب هاوێژ، سەنسۆرێک، و چادرێکی جەنگ، کامەلیایەک، تەلەفزیۆنێک، دوو تەلەفۆن، پێنج کۆمپیوتەر و چوار تەلەسکۆبی داگیرکەرانیش لەناوبران. هەروەها لە ٢١ـی شوباتدا کاتێک کۆمەڵێک لە هەڤاڵانمان بە تەنیشت گوندی گوهەرزەێی سەر بە ئامێدیدا تێدەپەڕین، ئۆتۆمبێلێکی مەدەنی لەبەردەمیاندا دەوەستێت و خیانەتکارانە هێرشیان دەکاتە سەر، لە ئەنجامدا سێ هەڤاڵمان شەهید بوون، تا ئێستا ناسنامەی ئە شەهیدە قارەمانانە بە تەواوی لەلایەن ئێمەوە دەستنیشان نەکراوە، لە گرتە ڤیدیۆییەکانەوە دەردەکەوێت کە هێرشکاران جلوبەرگی مەدەنییان لەبەردا بووە و لە ئۆتۆمبێلێکی مەدەنیدا بوون، بەڵام هێشتا دیار نییە سەر بە کام هێزن، دەبێت باجی ئەو خیانەتەیان بدەن. لەمەودوا هەموو ئەو ئۆتۆمبێلانەی بە دێرەلووک – ئامێدیەدا تێدەپەڕن، بەڵام بەبێ ئاڵای باشووری کوردستان، وەک دوژمن هەژمار دەکرێن و دەبنە ئامانجمان. هەروەها لە ڕۆژانی ١،٢ و ٣ـی شوباتدا، کامێراکانی چاودێری کە لەلایەن دوژمنەوە لە گۆڕەپانی بەرۆخدانی گردی بەهار دانرابوون، بە تاکتیکی نیشانە شکێنی کرانە ئامانج، لە ئەنجامی ئەم چالاکییەدا سێ کامێرای چاودێری لەناوبران. لە ٦ـی شوباتدا، داگیرکەرێک کە دەیویست کامێرای چاودێری لەناوچوو لە گۆڕەپانی بەرۆخدانی گردی بەهار بگۆڕێت، بە تاکتیکی نیشانە شکێنی سزا درا. لە ٢٠ـی شوبات و دووجار داگیرکەران بە چەکی قورس لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی ئامێدی کرانە ئامانج، لە ئەنجامی ئەو چالاکییانەدا دوو سەنگەر زیانیان بەرکەوتووە. هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورک بە تەقەمەنی قەدەغەکراو؛ ڕۆژی ١٨ـی شوبات لە هەرێمی شەهید دەلیل لە ڕۆژئاوای زاپ، تونێلەکانی گەریلا لە گۆڕەپانی بەرۆخدانی گردی جودی بە تەقەمەنی قەدەغەکراو بۆردوومان کراون. لە نێوان ١٦ بۆ ٢٢ـی شوباتدا لە ناوچەی خاکورک، گۆڕەپانی بەرخۆدانی لۆلان، کەندەکۆلا، بەرێ زینێ و گۆشین، گۆڕەپانی ئێندزێ لە قەندیل، لە هەێمی گارە لە گۆڕەپانی یەکەماڵ، گرێ، دێرەش، مام نێچیر، گرێ زەنگل، گرێ کون، زێڤکێ، هەفتەباخ، لە هەرێمی مێتینا لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی بێشیر، سەری مەتینا، شیلادزێ، لە هەرێمی شەهید دەلیلی ڕۆژئاوای زاپ لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی بەهار، بە گشتی ئەو ناوچانە ٣٢ جار بە فڕۆکەی شەڕکەر بۆردوومان کاروا.

فەرهاد عەلائەدین ڕاوێژكاری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری دەرەوە، ئەو هەواڵانەی ڕەتكردەوە سەبارەت بە سزاكانی ئەمریكا ئەگەر هەناردەكردنی نەوت لە هەرێمەوە دەستپێنەكرێتەوە. ئەمڕۆ شەممە فەرهاد عەلادین، لە لێدوانێکى ڕۆژنامەوانیدا، ئەوەى خستەڕوو: عێراق ئەو هەواڵانە ڕەتدەكاتەوە كە باس لە ئەگەری ڕووبەڕووبوونەوەی گەمارۆكانی ئەمریكا بۆ ئەو وڵاتە كراوە ئەگەر هەناردەكردنی نەوت لە هەرێمی كوردستانەوە دەست پێ نەكرێتەوە. ڕاوێژکارەکەى سودانى، وتیشى: هیچ ڕاستییەك نییە بۆ ئەو هەواڵانەی میدیاكان باس لەوە دەكەن كە هەڕەشە هەیە بۆ سەپاندنی سزا بەسەر عێراقدا ئەگەر هەناردەكردنی نەوت لە هەرێمی كوردستانەوە دەستپێنەكاتەوە. ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد: لە هەموو ئەو پەیوەندییانەی كە لەم دواییانەدا لەگەڵ ئیدارەی ئەمریكا ڕوویانداوە، هیچ هەڕەشەیەك بۆ سەپاندنی سزا و هیچ جۆرە فشارێك لەسەر عێراق نەبووە. ئاژانسی هەوالی رۆیتەرز بە پشتبەستن بە هەشت سەرچاوەی ئاگاداری بابەتەکە بڵاویکردەوتەوە کە بەڕێوبەرایەتی دانۆڵد ترامپ، سەرۆکی ئەمەریکا فشار دەخاتە سەر عێراق بۆ ئەوەی ڕێگە بدات هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەستپێبکاتەوە و ئەگەر ئەوە نەکات، ڕووبەڕووی سزاکان دەبێتەوە. دەستپێکردنەوەی خێرای هەناردەکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستان یارمەتیدەر دەبێت بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەگەری دابەزینی هەناردەکردنی نەوتی ئێرانە کە واشنتن بەڵێنی داوە لە چوارچێوەی هەڵمەتی "زۆرترین فشار"ی ترامپ دژی تاران هەناردەکردنەکەی بگەیەنێتە سفر. حکومەتی ئەمەریکا ڕایگەیاند کە دەیەوێت ئێران لە ئابووری جیهانی داببڕێت و داهاتی هەناردەکردنی نەوتی لێ ببڕێت، ئەمەش بە مەبەستی رێگریکردنی لە پەرەپێدانی چەکی ئەتۆمی لەلایەن تارانەوە.

سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسی گفتوگۆی نێودەوڵەتیی بەغدا ڕایگەیاند: هەرێمی کوردستان لە ڕووی ئابووری ستراتیجییەوە پشتیوانی عێراقە، پڕۆژەی پەرەپێدان هەنگاوێکی مێژووییە بۆ بنیادنانی عێراقێکی سەقامگیر. ئەمرۆ شەممە، 22ـی شوبات نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە سەردانێکی فەرمی بەغدا بۆ بەشداری لە کۆنفرانسی گفتوگۆی نێودەوڵەتیی بەغدا کە لە هۆڵی بابل بەڕێوەدەچێت. هەریەک لە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق و محەممەد ئەلحەسان، نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتیی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عێراق لە کۆنفرانسەکە ئامادەن. نێچیرڤان بارزانى سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسی گفتوگۆی نێودەوڵەتیی بەغدا وتارێکى پێشکەشکرد، لەبەشێکیدا وتى: پرۆژەی رێگای گەشەپێدان بۆ گشت عێراقییەکان گرنگە، هەنگاوێکی مێژووییە بۆ بنیادنانی عێراقێکی سەقامگیر، لە هەرێمی کوردستان باوەڕمان بەوە هەیە سەقامگیریی عێراق لە بەرژەوەندی هەمووانە، بە تەواوی پشتیوانی پڕۆژەی پەرەپێدان دەکەین. عێراق دەتوانێت پردێک بۆ دیالۆگ نەک گۆڕەپانێک بۆ ململانێکان." نێچیرڤان بارزانی وای وت، سەرۆکی هەرێمی کوردستان پێی وایە، عێراق دەرفەتێکی باشی لەپێشە تاوەکو ببێتە ناوەندێکی "گرنگیی بازرگانی" و ئاماژەی بەوەشکرد "فرەچەشنی کۆمەڵگەی عێراق سەرچاوەیەکی بەهێزی عێراقە." نێچیرڤان بارزانی وتیشی: "سەرەڕای ئاڵنگارییەکان بە هەوڵی هەمووان، عێراق دەتوانێت بەرەو پێشەوە بچێت." هەر لە کۆنفرانسەدا، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق، وتارێکى پێشکەش کردو وتى: ناچینە هیچ جەمسەرگەرییەك و هاوسەنگی دروستمان پیادە كردووە، عێراقمان لە وابەستەیی و پاشكەوتەیی دەربازكرد، لەڕێی گفتوگۆوە كۆتایمان هێنا بە ئەركی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و گواستنەوە بۆ پەیوەندی دوو قۆڵی لە دۆخێكی سیاسی ئاڵۆزدا. ئەمڕۆ چالاکییەکانی حەوتەمین کۆنفرانسی (گفتوگۆی نێودەوڵەتیی بەغدا) دەستیپێکرد، ناونیشانی کۆنفرانسەکە (پەیوەندی بۆ گەشەپێدان و سەقامگیریی هەرێمی)ـیە و ماوەی دوو رۆژ بەردەوام دەبێت.

فەرماندەى هێزەکانى سوریاى دیموکرات، ڕایدەگەیەنێت: ئێمە بەشێکین لە سوریا و دەمانەوێت سوریا بە یەکگرتوویی بهێڵینەوە، بەڵام، تێڕوانین و  بۆچوونەکانمان لەسەر ئەمە جیاوازە، دەستێوەردانەکانی تورکیا دانوستانەکان خاو دەکاتەوە و کاریگەریی نەرێنی لەسەریان هەبووە. لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ ڕۆژنامەى گاردیانى بەریتانى، مەزڵوم عەبدى، فەرماندەى هێزەکانى هەسەدە، دەڵێت: کۆبوونەوەکەم لەگەڵ ئەحمەد شەرع، ئەرێنی بوو هەردوولا ڕێککەوتوون لەسەر پێکهێنانی دوو لیژنەی تەکنیکی بۆ هەماهەنگی سەربازی و مەدەنی، بەڵام دیدگایەکی جیاوازمان هەیە سەبارەت بە وردەکاری و میکانیزمەکانی قۆناغی ئینتقالی. مەزڵوم عەبدی هۆشداریشیدا لەوەی دەستوەردانی تورکیا، ڕێگری لە دانوستان لەگەڵ دیمەشق دەکات، ئاماژەی بەوەشکرد، "تورکیا بە دوای لاوازکردنی پێگەی ئێمەیە لەم وتووێژانەدا. فەرماندەکەى هەسەدە ئاماژەی بەوەشکرد، "خۆبەڕێوەبردن" ئامادەیە بۆ تێکەڵبوون بە سوپای نوێی سوریا، بەڵام داوای پاراستنی پلەیەک لە خۆبەڕێوەبەری لە چوارچێوەی دەستورێکی نوێ بۆ ئەو وڵاتە دەکات. سەبارەت بەکشانەوەى هێزەکانى ئەمریکا هۆشداریداو دەڵێت: کشانەوەی ئەمریکا هانی تورکیا دەدات بۆ هێرشکردنە سەر ناوچەکە و ئەوەش کاریگەری لەسەر شەڕی دژی داعش بەگشتی دەبێت، چونکە بۆشایی ئەمنی دەبێتە ڕێگر لەبەردەم توانای هێزەکانی هەسەدە بۆ پاسەوانیکردنی زیندان و کەمپەکانی داعش. هێزەکانی سوریاى دیموکرات بێ کارتی دانوستان نین، دەسەڵاتدارانی سەرکردایەتی کورد نزیکەی ٧٠ هەزار گومانلێکراو چەکداری داعش و کەسوکاریان لە دەستدایە – کە هەزارانیان بیانین. زلهێزە بیانییەکان وریان لەوەی ڕێگە بدەن دەسەڵاتە نوێیەکەی دیمەشق کە زۆرێک لە جیهادییە بیانییەکانی لە ڕیزەکانیدا هەیە، کۆنترۆڵی ئەو زیندان و کەمپانەی کە گومانلێکراوی ئەندامی داعشی تێدایە، بگرێتە دەست. بەرپرسانی کورد زیاتر هۆشدارییان داوە لەوەی کشانەوەی ئەمریکا و دواتر لەشکرکێشی تورکیا بۆ سەر باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا زیان بە توانایان دەگەیەنێت بۆ هێشتنەوەی داعش لە ژێر کۆنتڕۆڵدا.

ئاژانسی هەوالی رۆیتەرز بە پشتبەستن بە هەشت سەرچاوەی ئاگاداری بابەتەکە بڵاویکردەوتەوە کە بەڕێوبەرایەتی دانۆڵد ترامپ، سەرۆکی ئەمەریکا فشار دەخاتە سەر عێراق بۆ ئەوەی ڕێگە بدات هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەستپێبکاتەوە و ئەگەر ئەوە نەکات، ڕووبەڕووی سزاکان دەبێتەوە. دەستپێکردنەوەی خێرای هەناردەکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستان یارمەتیدەر دەبێت بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەگەری دابەزینی هەناردەکردنی نەوتی ئێرانە کە واشنتن بەڵێنی داوە لە چوارچێوەی هەڵمەتی "زۆرترین فشار"ی ترامپ دژی تاران هەناردەکردنەکەی بگەیەنێتە سفر. حکومەتی ئەمەریکا ڕایگەیاند کە دەیەوێت ئێران لە ئابووری جیهانی داببڕێت و داهاتی هەناردەکردنی نەوتی لێ ببڕێت، ئەمەش بە مەبەستی رێگریکردنی لە پەرەپێدانی چەکی ئەتۆمی لەلایەن تارانەوە. وەزیری نەوتی عێراق رۆژی دووشەممە بەشێوەیەکی لەناکاو ڕایگەیاند هەفتەی داهاتوو هەناردەکردن لە کوردستانەوە دەستپێدەکاتەوە. ئەوەش کۆتایی هاتنی ناکۆکییەکی نزیک لە دوو ساڵە کە ڕۆیشتنی زیاتر لە 300 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێم لە ڕۆژێکدا لە ڕێگەی تورکیاوە بۆ بازاڕە جیهانییەکان کەمدەکاتەوە. ئاژانسی ڕۆیتەرز قسەی لەگەڵ هەشت سەرچاوە لە بەغدا و واشنتن و هەولێری پایتەختی کوردستانی عێراق کردووە و ڕایانگەیاندووە زیادبوونی فشارەکانی بەڕێوبەریەتی نوێی ئەمەریکا بزوێنەرێکی سەرەکییە لە پشت ڕاگەیاندنەکەی ڕۆژی دووشەممەی وەزیری نەوتی عێراق. سەرجەم سەرچاوەکان بەهۆی هەستیاری بابەتەکەوە ئامادەنەبوون ناویان ئاشکرا بکرێت. ئێران عێراقی دراوسێ و هاوپەیمانی خۆی بە گرنگ دەزانێت بۆ هێشتنەوەی ئابوورییەکەی لە میانەی سزاکانی ئەمەریکا و وڵاتانی رۆژئاوا. بەڵام سەرچاوەکان دەڵێن بەغدا کە هەم هاوپەیمانی ئەمەریکایە و هەمیش ئێران، وریایە لەوەی ببێتە ئامرازێک بۆ فشارخستنە سەر تاران لە رێگەی واشنتنەوە. ترامپ داوای کردووە محەممەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق پەیوەندییە ئابووری و سەربازییەکانی لەگەڵ ئێران بپچڕێنێت. هەفتەی ڕابردوو ئاژانسی ڕۆیتەرز بڵاویکردەوە بانکی ناوەندی عێراق لەسەر داوای خەزێنەی ئەمەریکا ڕێگری لە پێنج بانکی ئەهلی دیکە کردووە لە دەستگەیشتن بە دۆلار بۆ ئەوەی لەو ڕێگەیەوە کونترۆلی دەستڕاگەیشتنی تاران بە دولار بکەن. شەش سەرچاوە وتییان دوای ئەوەی لە ساڵی 2023 دا هەناردەکردنی نەوتی خاوی هەرێمی کوردستان لە ڕێی تورکیاوە ڕاگیرا، هەناردەکردنی نەوتی هەرێم بۆ ئێران لە ڕێی بارهەڵگرەکانەوە زیادی کردووە. ئەمەریکا داوا لە بەغداد دەکات ڕێگری لەوە بکات. لە مانگی حەوتدا ڕۆیتەرز بڵاویکردەوە ڕۆژانە نزیکەی 200,000 بەرمیل بە نرخی کەم بە قاچاخ لە کوردستانەوە بۆ ئێران گواستراونەتەوە، ژمارەیەکی کەمتریش ڕەوانەی تورکیا کراون لە ڕێی بارهەڵگرەوە. بەرپرسێکی نەوتی عێراقی نزیک لە بابەتی هەناردەکردنی نەوتەوە لە ڕێی بارهەڵگرەکانەوە بۆ ئێران، وتی " واشنتن فشار دەخاتە سەر عێراق تاوەکو دڵنیاببێتەوە لەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێی تورکیاوە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان بکرێن و بە هەرزانی نەفرۆشرێت بە ئێران." دوو بەرپرسی بەڕێوبەرایەتییەکەی سەرۆک ترامپ ئەوەیان پشتڕاست کردەوە کە ئەمەریکا داوای لە حکومەتی عێراق کردووە هەناردەکردنی نەوتی کوردستان دەستپێبکاتەوە. بەرپرسێکی کۆشکی سپی کاتێک لەو بارەیەوە پرسیاری لێکرا وتی " ئەوە نەک تەنها گرنگە بۆ ئاسایشی هاوبەشە کوردەکانمان کە ڕێگەیان بدرێت نەوتەکەی خۆیان هەناردە بکەن، بەڵکو یارمەتیدەریش دەبێت لە هێشتنەوەی نرخی نەوت بە هەرزانی." لە شەڕی دژ بە داعشدا هاریکارییەکی نزیک هەبووە لە نێوان هەرێمی کوردستانی عێراق و ئەمەریکادا.

هاوپەیمانان لەکوردستانەوە چەک و تەقەمەنیان ڕەوانەى رۆژئاوا کرد ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانى مرۆڤ، ڕایگەیاند، هاوپەیمانان لەهەرێمى کوردستانەوە چەند بارهەڵگرێک چەک و تەقەمەنى و پشتیوانى سەربازیان ڕەوانەى هەردوو بنکەى حەسەکەو قەسرەک کردووە. بەپێى زانیاریەکانى ڕوانگەى سورى ژمارەى بارهەڵگرەکان ٣٦ دانەبوون پڕ لەسندووقى داخراوبوون، لە تانکی سووتەمەنی، کە لە سنووری ئەلوەلیدەوە لە هەرێمی کوردستانەوە داخڵ بوون،  ناردنى ئەو چەک و تەقەمەنیانەش لەچوارچێوەى بەهێزکردنى تواناى سەربازى هێزەکانى  ئەمریکادایە لەڕۆژئاوا. دوورۆژ لەمەوبەر فرۆکەیەکى سەربازى هاوپەیمانان، کە چەک و تەقەمەنى هەڵگرتبوو، لەبنکەى سەربازى کێڵگەى نەوتى عومەر کە گەورەترین بنکەى سەربازى سوریایە نیشتوەتەوە. هاوکات لەماوەی دوو هەفتەی ڕابردوودا ئەمریکا و هاوپەیمانان لە هەرێمی کوردستانەوە 42 بارهەڵگریان گەیاندووەتە بنکە سەربازییەکانیان لە حەسەکە، کە تانک و زرێپۆست و چەک و تەقەمەنیان پێبوە. لەباکوور و رۆژهەڵاتى سووریا 11 بنکەى سەرەکى و چەند بنکەیەکى لاوەکیى ئەمریکا جێگیرکراون. هاوپەیمانان لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا بە 72 فڕۆکە، 233 ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر، چەک و کەرەستەی سەربازییان گواستووەتەوە بۆ رۆژئاوای کوردستان. لە پاش کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتى ڕژێمی پێشووى سووریا لە مانگى کانوونى یەکەمى ساڵی ڕابردوو، ئەمریکا و هاوپەیمانان، بەردەوام کەرەستە و کەلوپەلى سەربازیى زیاتر  لەڕێگاى ئاسمانى و زەمینیەوە ڕەوانەى بنکە سەربازییەکانیان دەکەن. 

  ئەمڕۆ ٤٥ـەمین ڕۆژە گەل لە بەنداوی تشرین بۆ پشتیوانی لە هێزەکانی قەسەدە و دژی هێرشەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورک و چەتەکانی بەردەوام لە ئێشکگرییدان و تا دێت بەرخۆدانییەکە بەرفراوانتر دەبێتەوە. ڕۆژی ٨ـی مانگی ڕابردوو، لە زۆرینەی ناوچەکانی هەرێمەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریاوە بە مەبەستی پشتیوانی کردن لە هێزەکانی سووریای دیموکراتیک-قەسەدە و دژی هێرشەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورک و چەتەکانی، ڕوویان لە بەنداوی تشرین کرد، ئەمڕۆش ئەو بەرخۆدانییە لە ٤٥ـەمین ڕۆژییدا بەردەوامە. گەل بە جۆش و خرۆشەوە لەسەر بەنداوی تشرین بۆ پشتیوانی لە هێزەکانی سووریای دیموکراتیک-قەسەدە بە گۆڤەندەوە هێز و ئیرادەی خۆیان بە داگیرکەران نیشان دەدەن. لەگەڵ بەرخۆدانی گەلدا دەوڵەتی داگیرکەری تورک و چەتەکانی بۆردوومانی بەردەوامی هاوڵاتییانی مەدەنی لەسەر بەنداوی تشرین دەکەن و بە پێی ئامارەکانی دەستەی تەندرووستی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، لە ٤٤ ڕۆژی ڕابردوودا بەهۆی هێرشەکانی دەوڵەتی تورک و چەتەکانی ٢٥ هاوڵاتی مەدەنی شەهید بوون و ٢٢١ هاوڵاتی دیکەش برینداربوون.

  سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، بانگەشەی ئەوەدەکات حەماس لەبرى شێری بیباسی دیلەکەی ئیسرائیل تەرمى ژنێکی کەرتی غەززەی گەڕاندەوەتەوە، ئەو سوێندیشی خوارد کە بزووتنەوەکە "باجی پێشێلکردنی ڕێککەوتنەکە دەدات" لە ڕێککەوتنی ئاگربەست و ئاڵوگۆڕکردن. ئەمڕۆ هەینى بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، لە وتارێکی ڤیدیۆیی کە لەلایەن دەسەڵاتی پەخشی ئیسرائیلەوە بڵاوکراوەتەوە، دەڵێت "حەماس تەرمی ژنێکی لە کەرتی غەززە گەڕاندەوە نەک تەرمی شێری بیباسی دیلەکەی ئیسرائیل". ئەو وتیشى: ئیسرائیل وا لە حەماس دەکات باجی ڕادەستنەکردنی تەرمی شێری بیباسی دیل وەک ڕێککەوتن لەسەر کراوە بدات. بە ئیرادە کاردەکەین بۆ ئەوەی شێری لەگەڵ هەموو دیلەکانمان و زیندوو و مردووەکانمان بهێنینەوە ماڵەوە. بەرەبەیانی هەینی، سوپای ئیسرائیل بانگەشەی ئەوەی کرد کە یەکێک لەو تەرمیانەی ڕۆژی پێنجشەممە لە لایەنە فەلەستینییەوە وەریگرتووە، هی ژنە زیندانییەکی ئیسرائیلی نەبووە. سوپای ئیسرائیل لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاندووە، "لەکاتی پزیشکی دادوەریدا دەرکەوتووە یەکێک لەو تەرمانەی ڕۆژی پێنجشەممە ڕادەستی شێری بیباس کراوە، هی هیچ دەستبەسەرکراوێکی دیکەش نییە". ڕۆژی پێنجشەممە، 20ـی شوباتی 2025، حەماس تەرمی چوار بارمتەی ئیسرائیلی ڕادەستی خاچی سوور کرد. بە گوێرەی پێگەی سی ئێن ئێن، حەماس تەرمی شیری بیباس، تەمەن 32 ساڵ لەگەڵ هەردوو منداڵەکەی ئەرییلی 4 ساڵان و کیفیری 9 مانگە، ڕادەست کردەوە. دەگوترێت تەرمی چوارەم هی عۆدید لیفشیتزە، کە کاتی دەستگیرکرانی تەمەنی 83 ساڵ بوو و لەگەڵ ژنەکەیدا یوشیفید لیفشیتز، وەک شیری و منداڵەکانی، لە کیبۆتسی نیر عۆز، لە باشووری ئیسرائیل، لەلایەن چەکدارانی حەماسەوە لە 7ی ئۆکتۆبەری 2023 بەدیل گیران. چەکدارانی حەماس، چوار دارەبازەی ڕەشیان لە سەر سەکۆیەکی دارین لە شاری خان یوونس دانابوو، پێش ئەوەی ڕادەستی بەرپرسانی خاچی سووریان بکەن. دەسەڵلاتدارانی ئیسرائیل ڕایانگەیاند "تەرمەکان، پێشتر ڕادەستی خاچی سوور کراون پاشان دراونەتە سوپای ئیسرائیل لە غەززە." دواتر، تەرمەکان لە پەیمانگای ئەبوکەبیری پزیشکیی داد، لە تەلئەڤیف پشکنینی تایبەتیان بۆ دەکرێت.

هاوڵاتى پارتی ژیانی ئازادیی کوردستان-پژاک، ڕۆژی جیهانی زمانی دایکی لە سەرجەم گەلانی ستەملێکراو بەتایبەت گەلی کورد پیرۆز کرد و بانگەوازی لە گەلی کورد دەکات، بۆ پاراستنی زمانی کوردی تێکۆشانیان بەرز بکەنەوە و هەموو ماڵ و شوێنێک بۆ پاراستن و فێربوونی زمانی کوردی بکەنە قوتابخانە. بەبۆنەى ڕۆژی جیهانی زمانی دایک ٢١ـی شووباتەوە پارتی ژیانی ئازادیی کوردستان-پژاک، بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە. لەبەشێکى ئەو بەیاننامەدا پژاک دەڵێت: سیاسەتی هەر چوار حکومەتی ئێران، تورکیا، عێراق و سووریا بەرامبەر بە کورد و قەدەغەکردنی خوێندن بە زمانی دایکی، لەسەر بنەمای پارادایمی شۆڤێنیستییە کە لە هەوڵی ئەودایە یەک زمان، یەک نەتەوە، یەک کەلتوور، یەک مێژوو و یەک ئاڵا بسەپێنێت. دەقى ڕاگەیەندراوەکە. “٢١ـی شووبات وەک ڕۆژی جیهانی زمانی دایکی ناسێندراوە. گەلی کورد لە دونیای ئەمڕۆدا بە پاراستنی زمانی زگماکی خۆی کەلتووری خۆی پاراستووە، بەڵام هێشتا ڕووبەڕووی جینۆسایدی کەلتووری بووەتەوە. شەڕی پاراستنی زمانی کوردی بۆ کورد تەنیا ڕێگایەکە بۆ پاراستنی هەبوون و پووچەڵکردنەوەی جینۆسایدی کەلتوورییە. سیاسەتی هەر چوار حکومەتی ئێران، تورکیا، عێراق و سووریا بەرامبەر بە کورد و قەدەغەکردنی خوێندن بە زمانی دایکی، لەسەر بنەمای پارادایمی شۆڤێنیستییە کە لە هەوڵی ئەودایە یەک زمان، یەک نەتەوە، یەک کەلتوور، یەک مێژوو و یەک ئاڵا بسەپێنێت. زیاتر لە سەدەیەکە ئەم ستراتیژە گڵاو و شۆڤێنییە و ڕەگەزپەرەستانەیە بەرانبەر گەلی کورد بەکار دەهێنن. گومانی تێدا نییە کە ئەمڕۆ گەلی کورد بۆ پاراستنی زمانی کوردی و پەروەردەکردنی لە تێکۆشانێکی بێوێنە و فیداییانەدایە. زمانی کوردی، هەبوونێکی کەلتوورییە، کە لەو ڕێگەیەوە دەتوانرێت تەواوی میراتی مێژوویی بپارێزرێت، بوترێت و بە جیهان بناسێنرێت. دروستبوونی جیهانێکی دیموکراتیک بەبێ مافی خوێندن بە زمانی دایکی مەحاڵە. بۆیە قەدەغەکردنی مافی خوێندن بە زمانی دایکی لەسەر بنەمای سیاسەتی ئاسیمیلاسیۆن دەبێتە هۆی لەناوچوونی یاسای ناوچەیی و جیهانی. پەرەدان و بڵاوکردنەوەی زمانی کوردی و شێوەزارەکانی بە پەنابردن بۆ سیاسەت و ستراتیژێک کە پرەنسیپ و پێوەرەکانی فرەچەشنی کەلتووری لەخۆ بگرن، دەکرێت. بە دڵنیاییەوە بە پەروەردە هەر تاکێک دەتوانێت زانست و شارەزایی تەواوتر بەدەست بهێنێت و ئەمەش بە پەروەردە بە زمانی دایکییەوە دەکرێت. زمانی کوردی یەکێکە لە ڕەهەندە بنەڕەتییەکانی بوون و مانەوەی گەلی کوردە، کە لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە بە هەموو شێوەیەک نکۆڵی لێدەکرێت و لەلایەن حکومەتە هەژموونگەرە جیهانییەکانەوە هیچ ڕێگریەکی لێ نەکراوە. بە قەدەغەکردنی خوێندن بە زمانی دایکی، مافی ژیانی ئازادی گەلەکەمانیان پێشێل کردووە. بۆیە تێکۆشانی پەروەردە بە زمانی دایک تێکۆشانی ئازادیی مانادارتر و جوانتر دەکات. ئەمڕۆ گەلی کورد بە تێکۆشان و فیداکاریی بێوچانی خۆیەوە لە قۆناغی جینۆسایدی فیزیکی ڕزگاری بووە و کاتی ئەوە هاتووە کە بە ئازادیی یەکجارەکی کۆتایی بە سیاسەتی جینۆسایدی کەلتووری دوژمنان بهێنێت. بە دڵنیاییەوە سەپاندنی “زمانی فەرمی” لەلایەن دەسەڵاتە فاشیستەکانەوە، گەلانی بندەستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لە دەرفەتی دروستکردنی کۆمەڵگایەکی ئازاد بێبەش کردووە. کۆمەڵگای ئازاد ئەو کۆمەڵگایەیە کە بتوانێت لە ڕێگەی هونەر و ئەدەبیاتەوە ناسنامەی کەلتووری خۆی پێشبخات و جوانی پێ ببەخشێت. بۆیە سەپاندنی زمانی فەرمی دەوڵەتانی دەسەڵاتدار بەسەر نەتەوە بندەستەکاندا نموونەیەکی ڕوونی جینۆسایدی کەلتوورییە. لەم جیهانە دەستکردەی خۆیاندا، هەموو دەوڵەمەندییە کەلتوورییەکانی کۆمەڵگاکان لەناو دەبەن و ماف بە زمانی دایکی گەلێک نادات. بۆیە ئەم مافە تەنیا بە تێکۆشانی بەردەوامەوە بەدی دێت. مەجلیسی پارتی ژیانی ئازادیی کوردستان (پژاک) سەرەڕای پیرۆزبایی ڕۆژی جیهانی زمانی دایکی لە هەموو گەلانی بندەست بەتایبەت گەلی کورد، بانگەوازی لە هەموو گەلەکەمان دەکات کە بۆ پاراستنی زمانی کوردی تێکۆشانیان بەرز بکەنەوە و هەموو ماڵ و شوێنێک بۆ پاراستن و فێربوونی زمانی کوردی بکەنە قوتابخانە. ئەمە تاکە ڕێگایە بۆ ڕزگاری لە چەوسانەوەی نەتەوەیی و کەلتووری. هەروەها قسەکردن بە زمانی دایک ئەرکێکی بنەڕەتییە بۆ هەر تاکێک لە پاراستنی زمانی کوردیدا و لەو چوارچێوەیەدا مافە کەلتوورییەکانمان بپارێزرێن و گەشەی پێ بدەین. پاراستنی زمانی کوردی یەکێکە لە ئازادییەکانی گەلەکەمان. بژی کۆمەڵگای ئازاد.”

  وەزیری ناوخۆی تورکیا ڕایگەیاند بەلەمێک کە کۆچبەرانی هەڵگرتبوو لە دەریای ئیجە لە ڕۆژئاوای ئەو وڵاتە نوقم بووە و شەش کەس تیایدا گیانیان لەدەستداوە کە سێ منداڵیان تێدا بووە و 27 کەسی دیکەشیان ڕزگار کراون. تا ئێستا ناسنامەی قوربانیانی ئەم ڕووداوە دیاری نەکراوە، بەڵام هاووڵاتیانی وڵاتانی جۆراوجۆر لەوانە ئێران، ئەفغانستان، پاکستان و سوریا لە ڕێگەی ئەم ڕێڕەو ئاوییە مەترسیدارەوە بە شێوەیەکی نایاسایی گەشت دەکەن بۆ یۆنان بۆ ئەوەی بگەنە ئەوروپا. عەلی یەرلیکایا وەزیری ناوخۆی تورکیا لە پەیامێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس نووسیویەتی تەرمی شەش کۆچبەری "نایاسایی" لە ئاوەکە ڕاکێشراون. ئاماژەی بەوەشکرد، لە نێو ئەو 27 کەسەی ڕزگارکراون، کەسێکیان بە تۆمەتی بە قاچاخبردنی ئەو پەنابەرانە دەستگیرکراوە. مانگی ڕابردوو بەلەمێک کە کۆچبەرانی هەڵگرتبوو لە دەریای ئیجەدا نوقم بوو و بەهۆیەوە حەوت کەس گیانیان لەدەستدا. ڕووداوەکە لە کەناراوەکانی شاری ئیزمیر ڕوویداوە کە تەنها 15کیلۆمەتر لە دوورگەی سامۆسی یۆنانییەوە دوورە. دەسەڵاتدارانی تورکیا ڕایانگەیاند تەرمی قوربانییەکان بۆ نەخۆشخانە ناوخۆییەکان گواستراوەتەوە بۆ دستنیشاانکردنی ناسنامەیان. ساڵانە ژمارەیەکی زۆر لە بەلەمەکان کە بە شێوەیەکی نایاسایی کۆچبەران لە تورکیاوە بۆ دوورگەکانی یۆنان دەگوازنەوە لە دەریای ئیجەدا نوقم دەبن. بەپێی ئامارەکانی پاسەوانی کەناراوەکانی تورکیا، ساڵی ڕابردوو نزیکەی 45 کۆچبەر لە دەریای ئیجە خنکاون و دەسەڵاتداران 484 کەسیان بە تۆمەتی قاچاخبردنی پەنابەران دەستگیرکردووە. هەروەها ڕێکخراوەکە ڕایگەیاندووە کە لە ساڵی 2024دا بە گشتی 55 هەزار و 467 کۆچبەر کە هەوڵیان دەدا بە شێوەیەکی نایاسایی بچنە ئەوروپا لە ئاوەکانی تورکیا ڕاگیراون. لە ئێستادا تورکیا نزیکەی چوار ملیۆن و 400 هەزار کۆچبەر و پەنابەر دەکات کە زیاتر لە سێ ملیۆنیان هاووڵاتی سوریان.

ماجید تەخت ڕەوانچی، جێگری وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ کاروباری سیاسی دووپاتی کردەوە کە تاران ئامادەیە "پەیوەندی دۆستانە" لەگەڵ ئیدارەی سوریا دابمەزرێنێت. لە بەیاننامەیەکدا کەمیدیاکانی ئێران ئەمڕۆ پێنج شەممە، بڵاویانکردوەتەوە ڕەوانچی جێگری وەزیری دەرەوەی ئێران، ڕایگەیاندووە کە "هیچ ناکۆکییەک لەناو ئێراندا سەبارەت بە پرسی سوریا نییە"، ئاماژەی بەوەشکرد، تاران "لە نزیکەوە چاودێری پێشهاتەکانی سوریا دەکات". ئەو بەرپرسە ئێرانییە هیوای خۆی دەربڕی کە "ئاسایش لە سووریا زاڵ بێت، و وڵاتانی دیکە دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆی سووریا نەکەن"، جەختی لەوە کردەوە کە ئێران "گرنگییەکی زۆر بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ دراوسێکانی دەدات، و زۆر شتی هاوبەشی لەگەڵ ئەواندا هەیە". جێگری وەزیرى دەرەوەى ئێران، ئاماژەى بەوەشکردووە که "کاتێک حکوومەتی نوێی سووریا پێکدێت، ئێران ڕێز له بڕیاری گەلی سوریا دەگرێت و ئامادەیه پەیوەندی دۆستانه لەگه ڵ سووریا دروست بکات له سەر بنەمایەوه ". چەند ڕۆژێک لەمەوبەر، محەمەد ڕەزا ڕەئوف شێبانی، نوێنەری تایبەتی ئێران بۆ کاروباری سوریا، ئاشکرای کرد کە تاران لە پەیوەندی ناڕاستەوخۆدایە لەگەڵ ئیدارەی نوێی سوریا و پەیامی سەبارەت بە دۆخی ئەو وڵاتە پێگەیشتووە. ئێران بە ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد لە مانگی 12 ی ساڵی ڕابردوو دڵخۆش نەبوو، زیانی گەورەشی بەركەوت. عەلی خامنەیی ڕابەری شۆڕشی ئیسلامی ئێران چەند ڕۆژێك دوای ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد ڕایگەیاند ئەمەریكا لەڕێگەی پلانەكانیەوە لە سوریا هەوڵدەدات ئاژاوە بنێتەوە. پێشبینیشی كرد "گروپێكی شەرەفمەند" لە سوریا دەربكەن و دۆخێكی نوێ بهێننەكایەوە. رۆژی 30ـی کانوونی دووەمی 2025، ژمارەیەک بەرپرس و سەرۆکی گروپە چەکدارەکانی سوریا لە دیمەشق لەژێر ناوی کۆنگرەی سەرکەوتن کۆبونەوە و بڕیاریاندا ئەحمەد شەرع وەک سەرۆکی کاتی سوریا بۆ قۆناغی راگوزەر دەستنیشان بکەن و پەرلەمان و سوپا هەڵبوەشێننەوە و کارکردن بە دەستوری سوریا راگرن تا ئەوکاتەی دەستوری نوێ بۆ وڵاتەکە دەنوسرێتەوە.

جێگری ژووری بازرگانی و پیشەسازی هەولێر، دەڵێت: ژمارەی ئەو کۆمپانیا تورکیانەی لە هەولێر کاردەکەن بریتیین لە هەزار و ٦٤ کۆمپانیاو قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە نێوان عێراق و تورکیا بۆ ساڵی ڕابردوو بڕی ١٧ ملیار دۆلار بووە. شاندێکی هاوبەشی ڕێکخراوی تیسیادی تورکی و کارگێڕی بەندەری نێودەوڵەتی مێرسین سەردانی ژووری بازرگانیی هەولێریان کرد. بە مەبەستی خستنەڕووی ئەو هاوکاری و ئاسانکارییانەی بۆ بازرگانانی هەرێم دەیکەن، شاندەکەی تورکیا سەردانی ژووری بازرگانییان کرد و لە نزیکەوە لەگەڵ پارێزگاری هەولێر ئومێد خۆشناو، نوێنەری وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو و وەزارەتی بازرگانی، ژووری بازرگانی و پیشەسازی هەولێر و ژمارەیەک بازرگان کۆبوونەوە. کامەران سەڵاح باجگر جێگری ژووری بازرگانی و پیشەسازی هەولێر، لە کۆبوونەوەکەدا تیشکی خستەسەر پەیوەندییە بازرگانییە و قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە نێوان هەرێم و تورکیا و جەختی لەوەشکردەوە کە هەموو ئاسانکاری و هاوکارییەک بۆ بازرگانان دەکرێت. ئەو وتی: "قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە نێوان عێراق و تورکیا بۆ ساڵی ڕابردوو بڕی ١٧ ملیار دۆلار بووە، لەم بڕەش ١٣ ملیار دۆلار هاوردەی کاڵاکانی تورکیا بووە، چوار ملیار دۆلاریش هەناردەی عێراق بووە بۆ تورکیا، سەدا ٢٥ی ئەم قەبارەیە لە هەرێمی کوردستان بووە، هەروەها ژمارەی ئەو کۆمپانیا تورکیانەی لە هەولێر کاردەکەن بریتیین لە هەزار و ٦٤ کۆمپانیا". کامەران سەڵاح باجگر گوتیشی: "داوا لە شاندی میوان دەکەین کە هەرچەندە لە تواناتاندا هەیە، ئاسانکاری و هاوکاری و داشکاندن بۆ کۆمپانیاکانی هەرێم بکەن بۆ ئەوانەی کاڵاکانی خۆیان لە ڕێگای بەندەری مێرسین هاوردەی عێراق و هەرێم دەکەن و بێگومان لە کۆتاییدا سوودی بۆ هەردوو وڵات هەیە و ئێمەش لێرەوە هەموو ئاسانکاری و هاوکارییەک بۆ بازرگانان دەکەین".

  بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل ڕایگەیاند، ئەمڕۆ ڕۆژێکی پڕ لە ئازار دەبێت بۆ ئیسرائیل، چونکە لە چوارچێوەی جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی ئاگربەست لە غەززە  تەرمی چوار بارمتە وەردەگرنەوە. بڕیارە ئەمڕۆ پێنجشەممە، گەڕی حەوتەم لە چوارچێوەی قۆناغی یەکەمی ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و حەماس بەڕێوەدەچێت، ئەم جارە تەرمی بارمتەکان ڕادەست دەکرێن. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بەپێی بەیاننامەیەکی نووسینگەکەی ڕایگەیاندووە: پێنجشەممە ڕۆژێکی زۆر سەخت دەبێت بۆ دەوڵەتی ئیسرائیل، ڕۆژێکی پڕ لە ئازار دەبێت، ڕۆژێکی ماتەمینی دەبێت. چوار لە بارمتە خۆشەویستەکانمان کە کۆچی دواییان کردووە دەگەڕێنینەوە بۆ خاکەکەمان. لیواکانی عیزەدین قەسام، باڵی سەربازیی بزووتنەوەی حەماس، ناوی چوارەم بارمتەی ڕاگەیاند کە ڕۆژی پێنجشەممە تەرمەکەی ڕادەست دەکرێت، ئەمەش لە چوارچێوەی ڕێککەوتنی ئاگربەست لە کەرتی غەززە.  وتەبێژی لیواکان، ئەبو عوبێدە، لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، سبەی تەرمی ٤ بارمتەی ئیسرائیلی کە ٣ کەسیان لە بنەماڵەی بیباس لە نێویاندا ڕادەست دەکرێن و ئاماژەی بەوەدا کە ئەوان لە ژیاندا بوون تا ئەو کاتەی فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل بە ئەنقەست شوێنەکانی بۆردوومان کردن و بەهۆیەوە هەموویان کوژران. گرووپی حەماس کە لەلایەن ئەمەریکا و یەکێتی ئەورووپاوە وەک گرووپێکی تیرۆریستی ناو دەبرێت، تا ئێستاش 73 بارمتەی ئیسرائیلی لە دەستدایە کە پێدەچێت هەندێکیان کوژرابن. سوپای ئیسرائیل پێشتر تەرمی ژمارەیەکی کەم لەو بارمتانەی کە لە لەماوەی شەڕی 16 مانگەی لەگەڵ بزووتنەوەی حەماس لە غەززە کوژراون، دۆزیوەتەوەە و گەڕاندەویەتییەوە بۆ ئیسرائیل. ئەگەر ئاگربەستەکە بەردەوام بێت، بڕیارە هەفتەی دواتریش حەماس تەرمی چوار بارمتەی کوژراوی دیکە ڕادەست بکاتەوە.

ئیلهام ئەحمەد، بەرپرسی کاروباری دەرەوەی ئیدارەی خۆسەر لە رۆژئاوای كوردستان، دەڵێت کورد بەشێکی دانەبڕاوە لە پەیکەری سوریا و قوربانییەکی زۆری داوە، وەک خۆی باسی کردووە، پرسی بەشداریکردنی هەموو سوریاییەکان لە گفتوگۆی نیشتمانیدا “پرسێکی پێویستە کە دەبێت بکرێت” بۆ دروستکردنی بنکەیەکی هەمەلایەنە. لە لێدوانێكدا بۆ ڕۆژنامەی (الشرق الاوسط) کە لەژمارەى ئەمرۆ پێنج شەمە بڵاوکراوەتەوە، ئیلهام ئەحمەد، ڕایگەیاند: پرسی بەشداریکردنی سەرجەم سورییەکان لە گفتوگۆی نیشتمانیدا پرسێکی پێویستە کە دەبێت بکرێت بۆ دروستکردنی بنکەیەکی گشتگیر و زەمینەسازی بۆ چارەسەرە سیاسییە بەردەوامەکان دوور لە ململانێ سەربازییەکان و دابەشکارییە جوگرافییەکان. ئیلهام ئەحمەد، كە سەرکردایەتی ئەو وەفدە دەكات كە بڕیارە دیالۆگ لەگەڵ دیمەشق بکات، دەڵێت: گەیشتن بە ئاشتی و سەقامگیری لە نێوان ئیدارەی سوریا و ئیدارەی خۆسەر، بە پابەندبونی هەموو لایەنەکان بە چارەسەری سیاسی و دەستەبەرکردنی گەڕانەوەی ئاوارەكان بۆ سەر ماڵ و موڵک و ماڵی خۆی و ڕێزگرتن لە سەروەری یاسا و مافەکانی مرۆڤ بەدی دێت. بەرپرسی کاروباری دەرەوەی ئیدارەی خۆسەر لە رۆژئاوای كوردستان، ئاماژەى بۆ ئەوەکرد لەگەڵ تەواوی هاوبەشە ناوخۆییەکان و هێزە دیموکراسیەکان و هاوپەیمانە نێودەوڵەتیەکانیان كاردەكەین بۆ گەیشتن بەم ئامانجە، بە شێوەیەک خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی گەلی سوریا بکات لە بونیادنانی داهاتویەکی سەلامەت و دادپەروەر، کە تیایدا هیچ منداڵێک بێ ماڵ و هیچ خێزانێکی بێ نیشتمان بوونی نەبێت. ئەو وتیشى: دەرئەنجامی کۆبوونەوە سێ قۆڵییەکە (هەسەدو مەسەدو ئیدارەی خۆسەر) دیدێکی ناوخۆیی بۆ ئەو لایەنانە پێکدەهێنێت، بنەمایەکیشە بۆ دەستپێکردنی دانوستانی راستەقینە لەگەڵ حکومەتی سوریا و کارکردن بۆ جێبەجێکردنیان، بەپێی ئەو میکانیزمانەی هەردوولا لەسەری رێکدەکەون. هاوکات سەبارەت بە سەردانەکەی ئەحمەد شەرع بۆ شاری عەفرین، ئیلهام ئەحمەد وتى: هەنگاوێکی بوو بۆ بەهێزکردنی متمانەی ئاوارە و کۆچبەران بۆ  گەڕانەوەیان بە سەلامەتی و شێوازێكی ئارەزومەندانە. ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: گەلەکەمان لە عەفرین کە بە زۆر لە ناوچەکەیان ئاوارە بوون، شایەنی گەڕانەوەی سەلامەت و شکۆمەندانە، ئەمە جگە لەو کاریگەریانەی کە سەردانەکە هەڵیگرت بۆ کردنەوەی ڕێگای کردەیی و داڕشتنی پلانێک بۆ گەڕانەوەی سەرجەم ئاوارەکان .